Lees je wijs! Hoe bevorderen we leesplezier bij kinderen?

Creatieve verwerkingsvormen bij Surinaamse kinder- en jeugdliteratuur

[p. 50]

‘Vertel je verhaal’ door vertelster Hilli Arduin

Iedereen kan vertellen. Vertellen is een vorm van communicatie. We hebben allemaal wel eens wat te vertellen. Vertellen is een vaardigheid die iedereen beheerst. Maar storytelling, het vertellen van verhalen, is een kunst. Het is een kunstvorm die ontwikkeld kan worden bij mensen die graag verhalen willen vertellen.

Hilli Arduin Vertelster

Alles om ons heen is een verhaal. Alles heeft een verhaal. Als ik een steen in mijn hand houd, heeft deze steen een verhaal:

•	waar komt hij vandaan?
•	wie heeft hem eerder opgepakt?
•	hoe voelt die steen aan?
•	waaraan doet die steen mij denken?

En nog veel meer...

Mijn omschrijving van een verhaal is: het is een mondelinge overdracht over het verleden, het heden of de toekomst. Een verhaal is magisch. Een verhaal heeft toverkracht. Een verhaal brengt je overal.

[p. 51]

Het vertellen is een interactief gebeuren: zonder verteller geen verhaal, maar zonder publiek is er ook geen verhaal. Het luisteren naar verhalen is een wederkerige zintuiglijke ervaring.

De verhalenverteller is het medium. Via het verhaal communiceert hij met het publiek. Er is altijd sprake van een wisselwerking tussen de verteller en het publiek. De verteller creëert met zijn woorden beelden bij zijn toehoorders. Hij bespeelt met zijn woorden de emoties van zijn publiek. Hij neemt zijn luisteraars mee naar verre verten, diepe dalen, donkere bossen. Hij laat ze intense liefdes beleven of huiveren over weerzinwekkende situaties. Dit allemaal door woorden in beelden om te toveren voor het luisterend publiek. De verhalenverteller schept een sfeer waarin alles mogelijk is.

Er zijn verschillende soorten verhalen:
•	fabels: verhalen met een moraal waarin dieren een hoofdrol spelen, bijvoorbeeld Anansi-verhalen;
•	sprookjes: verhalen met denkbeeldige personages, reuzen, dwergen, jorka's, enzovoort;
•	volksverhalen: traditionele verhalen;
•	legendes: verhalen gebaseerd op het leven van personen die echt hebben bestaan;
•	mythen: over goden en helden, waarin vaak natuurverschijnselen worden verklaard;
•	parabels: fictieve verhalen om een moreel dilemma uit te leggen (bijbel);
•	tongbrekers;
•	moppen;
•	raadsels;
•	oral history: verhalen over dingen die hebben bestaan;
•	persoonlijke verhalen.

De verteller maakt gebruik van natuurlijke instrumenten zoals stemgebruik, mimiek en lichaamstaal om het verhaal sprekender te maken. Naast deze natuurlijke instrumenten kan de verteller ook gebruik maken van decor, attributen, muziekinstrumenten, beeldmateriaal, audiomateriaal, zang, dans of van andere personen.

Een belangrijk aspect is het kiezen van een verhaal. De verhalenverteller kan alleen een verhaal vertellen dat hem zelf boeit. De goede verteller leeft zich in in het verhaal. De goede verteller kent de personages die in het verhaal voorkomen en begrijpt ze.

Ook anderen dingen die in het verhaal voorkomen worden een deel van de verteller. Bijvoorbeeld, als Anansi naar de markt gaat, moet de verteller weten wat hij aan heeft, of hij een hoed of een pet draagt. Hoe ziet de markt eruit? Hoe ruikt het op die markt?

[p. 52]

De verteller vereenzelvigt zich met het verhaal. Het verhaal wordt een deel van de storyteller. Pas dan kan een verhaal goed verteld worden.

Elk verhaal heeft een vaste opbouw:
•	een begin, men kan kiezen voor een vast begin, ‘er was eens’ of ‘er tin tin’, of een gebaar, of een lied;
•	de climax waar naartoe gewerkt wordt;
•	het eind, elk verhaal heeft een eind. Niet te lang doorgaan alsof er geen eind aan het verhaal kan komen. Gewoon stoppen, geen uitleg geven. Iedereen heeft het recht zijn eigen ervaring te beleven.

Storytelling is een kunstvorm, een podiumkunst die verschilt van drama.

Een verhalenverteller is geen acteur. Een verhalenverteller vertelt over de personages.

Een acteur wórdt het personage.

Waarom is vertellen op school/aan kinderen zo belangrijk?
didactische doelen	- ondersteuning van de lessen
	- doorgeven van feitelijke kennis
amusementswaarde	- vermaak
	- ontspanning
sociaal-emotionele ontwikkeling	- zelfvertrouwen
	- samenwerken
	- luisteren naar elkaar
denkontwikkeling	- analytisch denkvermogen
	- concentratie
ontwikkeling van persoonlijkheid	- zelfvertrouwen
	- positieve identiteit
taalontwikkeling	- woordenschat
	- grammatica/zinsconstructie
ethische ontwikkeling	- waarden en normen
	- oriëntatie op de wereld
cultuuroverdracht	- doorgeven van traditie/historie
ontwikkeling van de fantasie	- prikkelt verbeelding
leren zelf te vertellen	- zelfvertrouwen
	- creatief schrijven
	- opbouwende kritiek geven
	- opbouwende kritiek ontvangen
	- overdracht naar publiek

[p. 53]

Bij het vertellen voor kinderen is de keuze van het verhaal erg belangrijk. Het is van belang dat het taalgebruik en de lengte van het verhaal aangepast worden aan de leeftijd van de doelgroep.

Een voorbeeld uit de praktijk: ‘Verhalen onder de amandelboom’

Dat is ook een manier. De Stichting Bukutori organiseert regelmatig op zaterdag een vertelochtend voor kinderen, ‘Verhalen onder de amandelboom’. Die amandelboom staat op het erf van de O.S. Alberga. De kinderen zitten er op stoeltjes rustig te luisteren, vaders en moeders zijn meegekomen, oma's en opa's. Meestal begint een ‘echte’ verteller, Guillaume Pool, of Hilli Arduin. Anansi komt natuurlijk opdagen. Waar er een vertelsessie is, daar is hij met zijn streken. Na de beroepsverteller vertellen er kinderen. Bukutori geeft ook verteltrainingen voor de jeugd. Jonge kinderen vertellen meestal verhalen uit boeken die zij zelf uitkiezen. Schrijvers vinden het leuk om een bijdrage te leveren aan zo'n ochtend. Ismene Krishnadath, of Marylin Simons, Rappa en anderen: de kinderen hangen aan hun lippen.

Wilt u ook vertelactiviteiten organiseren voor uw school of buurt? Neem contact op met Ruth San A Jong van de stichting Bukutori. Zij zal u adviseren hoe u het kunt aanpakken en ze kan u ook concreet bijstaan, bijvoorbeeld door een verteller of vertelster een training te laten geven aan leerkrachten, ouders en ook aan kinderen. In hun bibliotheek zijn er praktische handleidingen over vertellen en voorlezen in het openbaar. Samen met u kunnen leuke, spannende, leerrijke verteldagen georganiseerd worden op uw school, in de bibliotheek of in uw buurt.

Stichting Bukutori

Voor het adres: zie Bijlage 3