Van Achilleus tot Zeus. Thema's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

Neoptolemos

(of pyrrhos), geboren uit de verhouding die »Achilleus op Skyros aanknoopte met de dochter van koning Lykomedes, Deidameia. Na de dood van Achilleus kregen de Grieken van de waarzegger Helenos te horen dat ze Troje niet ten val zouden kunnen brengen dan met de deelname van Achilleus' zoon en dat ze bovendien de beschikking moesten krijgen over de pijlen en boog van Herakles. Een deputatie, bestaande uit Phoinix, Diomedes en Odysseus, haalt Neoptolemos op aan het hof van Lykomedes. Aansluitend wordt »Philoktetes, die beschikt over de wapens van Herakles, van Lemnos overgebracht naar het slagveld bij Troje.

Neoptolemos toont zich in de laatste fase van de oorlog een waardige zoon van zijn vader. Van Odysseus heeft hij de wapenrusting van zijn vader gekregen (»Aias). Hij behoort tot degenen die zich in het houten paard laten insluiten. Na de val van Troje doodt hij de Trojaanse koning Priamos en werpt hij het zoontje van Hektor, Astyanax, van de muur van Troje. Op verzoek van zijn vader, die hem als schim verschijnt, of in ieder geval ter ere van Achilleus, slachtoffert hij op diens graf een dochter van Priamos, »Polyxena. Bij de verdeling van de oorlogsbuit valt hem de weduwe van Hektor, »Andromache, toe. Ze krijgen drie zonen: Molossos, Piëlos en Pergamos.

Over de lotgevallen van Neoptolemos na het vertrek uit Troje lopen de versies enigszins uiteen. De meeste auteurs - onder meer Euripides in zijn Andromache - houden het erop dat hij zich vestigde in Epiros dan wel in het land van zijn vader Phthia, en dat hij van Menelaos diens dochter Hermione tot vrouw kreeg, ofschoon deze eerder was toegezegd aan en zelfs al zou zijn verloofd met Orestes. Het huwelijk bleef onvruchtbaar, anders dus dan de verhouding tussen Neoptolemos en Andromache. Toen Neoptolemos op een gegeven moment was afgereisd naar het heiligdom te Delphi, trachtte Hermione zich te ontdoen van haar rivale, maar werd daarin gedwarsboomd door de oude Peleus. Orestes arriveerde aan het hof en reikte zijn vroegere verloofde de helpende hand door Neoptolemos in Delphi te doden en Hermione met zich mee te voeren.

Wordt Neoptolemos in Philoktetes van Sophokles (»Philoktetes) nog ten tonele gevoerd als een nobele gestalte, later, en vooral in de Romeinse literatuur, geldt hij niet alleen als een krijgslustig maar ook als een wreed en wraakzuchtig man. Vergilius schildert hem in de beschrijving van de moord op Priamos als een wrede woesteling. Seneca voert hem in zijn Trojaanse vrouwen - anders dan Euripides in diens gelijknamige tragedie - sprekend op en laat hem op hoge toon tegenover Agamemnon Polyxena opeisen om te worden geofferd aan de nagedachtenis van zijn superieure vader.

In de theatergeschiedenis van de nieuwe tijd keert Neoptolemos uiteraard terug in de bewerkingen van het invloedrijke Senecastuk en van Euripides' Andromache, voorts in stukken die zijn verhouding tot Hermione tot onderwerp hebben, bijv. Pyrrhus van Crébillon 1726 en in de Hermione-opera's van Rossini 1819 en Bruch 1872.

In de beeldende kunst van de oudheid is Neoptolemos op vazen uit de 5e en 4e eeuw afgebeeld in zijn afscheid als jeugdige knaap van Lykomedes en Deidameia. De strijd in en om Troje en de moord op Priamos, Astyanax en Polyxena komen reeds aan het eind van de 6e eeuw in de keramiek voor. In deze scènes wordt hij als wreed voorgesteld. Op Etruskische askisten figureert hij in gezelschap van

[p. 203]

Odysseus op Lemnos (»Philoktetes). Zijn dood in Delphi is afgebeeld op Pompeiaanse wandschilderingen uit de 1e eeuw n.C.

In de beeldende kunst van de nieuwe tijd is zijn gestalte vrijwel niet aan te treffen. In de context met Philoktetes is een schilderij van Taillasson 1784 vermeldenswaard.

Heinemann 1920.