Van Achilleus tot Zeus. Thema's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

Nemesis,

dochter van Nyx (de nacht), is eerder een personificatie van een abstract begrip dan een werkelijk handelende godin. Volgens sommige mythografen is zij, en niet »Leda, de moeder van Helena en de Dioskouren. Haar status als wraakgodin zou de oorzaak van alle ellende rond Helena zijn. Ook zou ze »Narkissos hebben aangezet tot zijn fatale spiegeling in het water.

Dichters als Pindaros en Kallimachos en de tragicus Sophokles voeren haar op als personificatie van de goddelijke en zo nodig wrekende gerechtigheid. Nemesis wordt geacht te waken over de orde der dingen: dat ieder zijn deel - niet meer en niet minder - krijgt van het geluk en het ongeluk; dat niemand zich boven de toegewezen positie verheft en streeft naar meer dan het hem of haar toekomende (hybris). Vanaf het hellenisme is ze de figuur bij uitstek tot wie sportlieden, geliefden en gelukzoekers zich richten om hun wensen gerealiseerd te krijgen.

Het in fragmenten bewaarde, bovendien uit Romeinse kopieën bekende cultusbeeld van Rhamnous door Agorakritos ca. 430 v.C. is de oudste met zekerheid bekende uitbeelding van de godin. In het algemeen is zij voorgesteld op wijreliëfs en op als amulet tegen het kwaad bestemde gemmen. In de late oudheid wordt ze vergezeld door een vrouwelijke sfinx en heeft zij een rad dat haar als godin van de kosmos definieert. De altijd in lang gewaad gehulde godin is verder nauwelijks door specifieke attributen te herkennen.

Nemesis en Zeus, ‘Jupitercamee’, sardonix, 14,6 × 10,2 cm. Württembergisches Landesmuseum, Stuttgart. Keizer Claudius (41-54 n.C.) en keizerin Agrippina de Jongere zijn als de goden geportretteerd en stellen op die wijze de door hen gegarandeerde orde in het Romeinse Rijk voor.

[p. 202]

In de literatuur en beeldende kunst van de nieuwe tijd is Nemesis nauwelijks aanwezig.

Greene 1963.