28 interviews

[p. 182]

Teunn | Tekenaar uit zelfbescherming

9.5.70

‘Ik heb een bochel, een onzichtbare bochel, ik ben de enige die daar zeker van is. Iemand met een bochel kent de ideale anatomische verhoudingen en maten juist heel goed. Hij bekijkt ieder die een gevaar betekent op zijn kleine lichamelijke afwijkingen en buit die gebrekjes uit. Als iemand een scheve schouder heeft ga ik dat heel duidelijk tekenen, niet overdrijven, maar héél duidelijk laten zien. Dat is gewoon rancune.’

Teunn tekent uit zelfbescherming. Hij is 27 jaar, autodidact en sinds zijn negentiende jaar beroepskunstenaar. Uitgeverij Meulenhoff heeft een bundel gemaakt van 302 tekeningen, de beste volgens Teunn zelf, en Nico Scheepmaker heeft een voorwoord geschreven, waarin hij Teunn citeert: ‘Ik teken niet om kunst te bedrijven, maar om de wereld aan te kunnen: een persoonlijke magie.’

‘Ik ben op straat gezet omdat ik kunstschilder wilde worden,’ vertelt Teun Nijkamp, zoon van een streng gereformeerde dominee. Lachend leest hij één van de tien goboden voor: Gij zult u geen gesneden beeld maken, noch enige gestalte van wat boven in de hemel noch van wat beneden op de aarde noch van wat in de wateren onder de aarde is.

‘Het is afschuwelijk om de zoon van een dominee te zijn,’ zegt hij. ‘De image van een dominee als hij op de kansel stapt... De stilte die valt. Hij hoeft niet in z'n handen te klappen van jongens even luisteren, nee hij stáát daar, zonder meer, en de stilte valt. Hij is helemaal hoog, mag de zegen geven, mag allemaal dingen doen die gewone mensen niet mogen. Als zo'n dominee je vader is is het helemaal verschrikkelijk. Dat is een man waar niet mee te concurreren valt.’

Voor zijn gereformeerde vader betekent de beeldende kunst een zondig beroep. ‘Ze zeggen ook: 't is zonde van zo'n jongen. Als ik nou nog schrijver was geworden... Je hebt wel dominee-dichters, maar schilderende predikanten bestaan niet. Ik ben eigenlijk veel meer geïnteresseerd in literatuur dan in beeldende kunst. Ik heb vroeger een autobiografisch verhaal geschreven, maar nee... ik

[p. 183]

heb een enorm wantrouwen tegen woorden. Als je in je jeugd altijd die preken hebt gehoord, die betogen waarin iemand alles naar zich toe redeneert. Een dominee is een soort essayist die elke zondag zijn stuk moet opleveren.

Zo'n verleden raak je niet zomaar kwijt,’ zegt Teunn. ‘Maar ik heb een streefdatum: ik hoop er vóór mijn veertigste van af te zijn. Toch is het bij mij anders dan bij Jan Wolkers; mijn jeugd is niet het allesoverheersende waartegen ik me moet afzetten. Ik probeer het verleden zelfs niet het licht te laten zijn waarin je álles ziet, maar dat is erg moeilijk.’

Teunn tekent aangevreten figuurtjes en donkere poppen met halve benen, groteske geslachtsorganen, weggevallen lichaamsdelen. ‘Ik kan meer liefde opbrengen voor mensen met misvormingen dan voor een zondagskind, iemand die in de wijwaterbak is gevallen.’

Sex en de dood heet een van zijn kleine schetsen in het boek, maar die titel slaat op al zijn werk. ‘De dood is niet mannelijk maar vrouwelijk. De dood is een hoer,’ schrijft Teunn bij een van zijn literaire prenten. En bij een zelfportret: ‘Dit ben ik. Ik gluur naar het leven. Ik ben bang.’

Daarom schildert hij. ‘Ik ben ontzettend onzeker, extreem verlegen,’ zegt hij. ‘Contactmoeilijkheden, daarin zit waarschijnlijk voor elke kunstenaar de drijfveer. Je kunt niet op een normale manier contact krijgen, dus doe je het langs een omweg. Evenmin kun je op een normale manier aan je lustbevrediging komen.’ Hij slaat pagina 106 op en leest: ‘De schilder bevredigt zijn lust niet via de penis maar via het penseel.’ Waarbij een regel uit een etymologisch woordenboek zijn stelling moet bewijzen: Penseel (v.L. penicillum, verkleinwoord v. peniculus = kwast, verkleinwoord v. penis = staart) klein (verf) kwastje.

Komt het er dus op neer dat kunst voor Teunn een middel is om zijn psychologische problemen op te lossen, dat kunst voor hem een therapie is? ‘Ja, maar niet alleen voor mij, ook voor degene, die het herkent,’ meent Teunn. ‘Ik maak mij iets bewust, maar daar heeft iemand anders ook wat aan. Ik geloof dat ik voor neurotische mensen werk. Alleen neurotici herkennen mijn tekeningen. En er zijn nogal wat neurotici dus dat ziet er bijzonder rooskleurig uit.

[p. 184]

Kunst is een zaak van en voor neurotische mensen. Er is een essentieel verschil met de kunst van vroeger, die een dienende functie had. In onze maatschappij heeft alleen de reclamekunst nog een dienende functie. De reclamekunst sluit aan op de oude kerk-kunst: vroeger smeerden ze je de Vader de Zoon en de Heilige Geest aan en tegenwoordig Twee Witmakers. De reclamekunst tracht niet de neurose op te heffen, maar maakt er misbruik van. Ik geloof dat de mensen in een ideale maatschappij geen kunst nodig hebben.

Ze noemen mij wel eens satirisch,’ zegt Teunn, ‘maar ik ben niet satirisch. Ik heb een bepaalde neurose zoals zoveel mensen. Ik zie de werkelijkheid in zeker opzicht vertekend maar denk dat die vertekening er echt bijhoort. Ik teken een vertekende werkelijkheid en mensen met dezelfde neurose herkennen het.’

Hij beschrijft zijn werkwijze: ‘Ik begin met geëmotioneerd te raken. Dat gebeurt erg snel. Ik ben een streng gereformeerd opgevoede Spanjaard. Ik kan al die emoties niet in banen leiden, niet tot uitdrukking brengen. Ik heb dan een boekje bij me en schrijf het op, maak snelle schetsen. Ik heb stapels boekjes. Later ga ik die notities rationeel aanpakken, corrigeren, selecteren. Dan probeer ik het idee zo verstaanbaar mogelijk uit te werken. Ik zou het liever bij die schetsen laten, maar ze blijken minder begrijpelijk te zijn. Dus werk ik de notities uit. Het heeft pas zin als het verstaan wordt zoals het is bedoeld.’

Teunn leeft van zijn werk, zij het van tijd tot tijd met behulp van de contra-prestatieregeling. Hij gaat doceren aan de Vrije Academie in Den Haag. ‘Een beroepskunstenaar’, zegt hij zonder een spoor van minachting, ‘is net als een meisje dat prostituée wordt.’ Op pagina 116 van zijn bundel staat het al: ‘Een hoer verkoopt intieme delen van haar lichaam. Een kunstenaar verkoopt intieme delen van zijn ziel.’

‘Het kunstenaarschap vind ik nog “onfatsoenlijker” dan de prostitutie. Een hoer is tenminste nog frigide. Maar een kunstenaar...’ zegt Teunn en hij staat achter zijn stoel, met de handen op de hoge rugleuning, plotseling lachend: ‘Zó staat een dominee ook altijd, rechtop, rustig sprekend.’

Vóór z'n veertigste zal Teunn zich nog wel eens op een overgeleverd gebaar betrappen.