28 interviews

[p. 171]

William D. Kuik | ‘Ik laat altijd iets groeien uit het verval.’

21.2.70

‘De beeldende kunst hééft geen nut. Er wordt ontzettend veel gepraat over het belang van de beeldende kunst, je wordt er doodziek van. Een kunstenaar is een krekel die leuk ronddanst. Een niet-nuttig lid van de maatschappij, een parasiet, een luis. Een kunstenaar zit in dezelfde onverwoestbare en parasitaire positie als een luis.’

Dit zegt William D. Kuik, 40 jaar, lid van de Utrechtse kunstenaarsgroep ‘De Luis’. Hij is graficus, tekenaar, schilder, dichter, verhalenschrijver en criticus. Hij publiceerde in het ‘Hollands Maandblad’ en debuteerde onlangs als auteur van ‘45 Gedichten’. Kuik kreeg de Amsterdamse Prozaprijs voor zijn ‘Utrechtse Notities’. De prijs - een bedrag van 4000 gulden - gaat hij besteden aan een reis naar Venetië.

‘Mijn werk zit in de romantische hoek. Ik ga uit van de inval, de associatie. Ik buig de verbeelding om naar het fantastische, maar daar komt een stuk bedenking aan te pas. Mijn werk heeft niets met surrealisme te maken. Ik zit dichter bij Peter Vos dan bij Moesman,’ stelt Kuik vast.

Hij is een tengere, grijze man. Hij past precies bij zijn poëzie, die door Kees Fens wat ouderwets en bestoft is genoemd (‘met vaak verbluffende resultaten’). Met zijn James Joyce-brilletje ziet Kuik er ouder uit dan hij is. Zijn kamer is ingericht als een stilleven; er staan minstens zes pullen met vergane bloemen. Kuik spreekt over het verval, dat een centraal thema is in zijn werk.

‘Ik heb de neiging een gebouw tot een ruïne te maken. Maar ik laat altijd iets groeien uit het afval. Ik laat het niet alleen maar kapot gaan. De begroeiing toont een optimisme: ik heb plezier in het verval. Het is natuurlijk een vorm van decadentie. De ruïneliefhebberij vind je ook bij Baudelaire, Hugo, het is al een verschijnsel in de zestiende eeuw.

Toch sta ik niet naast deze tijd, het is juist eigen aan deze tijd: de bedreiging van het vuil. Het genieten van die zaken, dat romantische sentiment uit de negentiende eeuw is hier en daar

[p. 172]

overgebleven. In Nederland hebben we geen echte romantische schilders van kaliber gehad, iemand als Blake in Engeland bijvoorbeeld. In die zin ben ik een verlaat verschijnsel in Nederland. En dat klopt wel, want alles gebeurt hier veertig jaar later.

Mij is wel verweten dat mijn werk te veel op het verleden is geënt, maar dat is onzin. Ik leef in '70 en krijg alles mee uit '70. Maar het is wel goed om voorbeelden uit het verleden als schimmige idealen te gebruiken: ik heb meer met dode mensen te maken dan met levende. Je kunt stuk gaan aan voorbeelden die naast de deur wonen. Van levende mensen kun je geen afstand houden. Je verstikt in te grote bewondering voor een schilder met wie je omgaat. Ondanks alle bewondering kan ik niet opgevreten worden door Goya bijvoorbeeld, want ik leef nu en verwerk de techniek van Goya kritisch vanuit 1970.’

Over de geest van de tijd zegt hij:

‘De kunst wordt in de richting van de vrijetijdsbesteding gestuurd, met name door de overheid. Met kunst kun je geen vrije uurtjes stukslaan. De invloed van die vrijetijdsbesteding zal groter worden op de kunstenaar. Kunst wordt dan een vrijblijvend gezelschapsspel.

Ik geloof dat je je als kunstenaar toch wat moet terugtrekken. Goya is een goed voorbeeld. Terwijl men hem vaak engagement toedicht, bleef hij in feite een beetje onbewogen in z'n eigen soepie bezig. Hij zag maatschappelijke wantoestanden, maar stak geen poot uit: hij is enorm aan het etsen gegaan.

Toch kun je je steeds moeilijker onttrekken aan het proces van het bestaan. Het hindert me dat je elke morgen een stapel briefjes en kranten in de gang ziet liggen. Je wordt er ondanks jezelf bij betrokken. Toch is het een noodzaak je op jezelf terug te trekken. Een kunstenaar is in een bepaald opzicht een uitgerangeerd mens, een dwaas aan de rand van de tafel, iemand die niet opgaat in de maatschappij.’

Over de overeenkomst tussen zijn literair en zijn beeldend werk:

‘Of je nu met woorden werkt of met lijnen, het gaat nooit om een idee. Het schuiven met woorden, klanken, ritme; de vorm wordt dwingend, het idee moet versimpeld worden. Het rangschikken is leuk werk. Ook bij het tekenen gaat het dáár om, niet om het plaatje, het beeld. In feite heb ik veel belangstelling voor

[p. 173]

de abstracte kant. De vlakken een uitdrukking geven, dat is belangrijker dan het plaatje van de ruïne. Met de ene arcering vernietig ik de andere arcering.

Toch is schrijven geen vak, geen ambacht. Het vak heeft vaste wetten, maar een kunstenaar moet een stap terzijde kunnen doen. Schrijven en tekenen zijn toch teveel emotionele zaken om een vak te kunnen zijn. Het gaat om het punt waarop het werk een wending neemt, anders uitgroeit dan jij had gedacht, een eigen leven krijgt. Je moet op bepaalde momenten je ambacht opzij durven zetten, tegen het materiaal ingaan om een nieuwe uitdrukking te zoeken. De traditie te lijf te gaan. Iedere nieuwe schildersschool ontstaat zo: door af te breken wat een vak is geworden.’

Over zijn manier van werken:

‘Het slijpen, het verschuiven van woorden, het beknotten van een zin. Bij een gedicht is dat een noodzaak maar ik zou het bij proza ook meer moeten doen. Het dagenlang slijpen kan aan een steen een stuk leven geven. Iemand die maar zingt en zingt en zingt, zó bewogen is - dat is wel mooi, maar zingen doe ik alleen in het bad.’

Over zijn verleden:

‘Mijn opleiding is een aaneenschakeling van mislukkingen geweest. De lagere school was een ellende, net als het lieflijk gedril van de middelbare school waar ik halverwege ben vertrokken. Ik heb één jaar gipskoppen getekend aan de Rijksakademie en toen ben ik er uitgegooid. Ik heb een amateurachtige ontwikkeling gehad. Daarom heb ik lange tijd aangekeken tegen schrijven: Beheers je daar je taal genoeg voor? Maar als je dan ziet dat mensen aan de universiteit vaak niet eens behoorlijk een proefschrift kunnen schrijven in zakelijk Nederlands...

Ik moest in het begin aan de kost komen door bloemkastjes te schilderen, foto's te glanzen, hout te snijden. Toen kreeg ik een ateliertje voor f 1,45 per week, ik verkocht een paar tekeningen en kon eindelijk beginnen. Ik heb mijzelf het schilderen bijgebracht, verhalen geschreven en weggegooid. Het rammelde aan alle kanten, maar toch zat er al dat eigenaardige sentiment in. Je begint allemaal met een slag in de lucht. Je moet dwaasheden uithalen om tot iets te komen. Ik heb in die tijd de betrekkelijk-

[p. 174]

heid leren inzien en ontmoetingen gehad waar ik nu nog op verder ga.’

Over zijn behoefte aan reizen:

‘Vaak heb je op een reis een echte ontmoeting. In je eigen stad ga je toch met legio mensen om die uiteindelijk weinig voor je betekenen, óf ze slijten, je ziet ze niet meer. Op reis sta je alleen. Je moet jezelf waarmaken, je bent niet iemand die allerlei bekende gegevens meedraagt. Je leert jezelf kennen in een onbekend hotelletje, hoe je reageert op vreemde mensen.’

Over het besef van betrekkelijkheid dat zijn atmosfeer bepaalt:

‘Ik vind dat de tijden door elkaar schuiven. Nee, niet dat ik in het verleden zou willen leven. Ik zie het verleden in deze tijd. De realiteit is een heel betrekkelijk begrip. Ik hou rekening met de erfelijkheid, hoe onwetenschappelijk dat denkbeeld ook is; op dat punt ben ik een Papoea. Waarom voel ik me verwant met een eeuwenoude Italiaanse stad? Omdat een voorvader van mij er misschien gelopen heeft met dezelfde verlangens die ik nu uitvoer. Het is enorm primitief en bijgelovig, dat voel ik wel, maar het is een belangrijk element in mijn verhalen: het verleden wordt een eigen ervaring.

Ik geloof dat er grotere banden met het verleden zijn dan ogenschijnlijk te zien is. Je moet oppassen want het is een oncontroleerbaar gevoel. Ik zou dat sentiment niet willen uitbuiten. Dat heeft Shelley gedaan; Poe heeft het goed en helder uitgewerkt, even scherp als Merimée trouwens. Het gevoel voor dingen die dieper liggen, en de angst, de Papoea-angst. Ik heb te maken met die mensen, de Franse romantici. Ik ben geen namaak-romanticus, ik haal iets terug wat niet in de mode is.’

Over het schrijversprotest zegt William D. Kuik:

‘In Nederland moet je met een geldzak kunnen rammelen. Iemand die z'n schaapjes op het droge heeft, die vinden ze geslaagd. Er is geen gevoel voor geestelijke waarden. Cultuurpolitiek is gebaseerd op snobisme van de overheid. De overheid denkt dat cultuur op het ogenblik belangrijk is, dat het land er aanzien door krijgt. Waaróm cultuur van belang is, daar hebben ze geen idee van.

Als de schrijvers naar het ministerie gaan - ik heb het toen op de televisie gezien en gehoord - dan fluisteren de ambtenaren:

[p. 175]

Wat een fatsoenlijke mensen. De schrijvers zijn degenen die het niveau bepalen, de kranten volschrijven, het denken beïnvloeden, maar de C.R.M.-ambtenaren hadden eigenlijk een stelletje gajes verwacht.’