28 interviews

[p. 145]

K. Schippers | Poëzie als amusement binnen een vierkante millimeter

27.9.69

Als je op een vluchtheuvel
naar een tram loopt
en je hoort achter je
haastige voetstappen
hoe groot is dan de kans
dat je binnen een seconde
door een vage kennis
op de schouder
wordt getikt?

Dit is een tekst van Gerard Stigter, opgedragen aan zijn vrouw Erica. Gerard Stigter is de ‘werkelijke’ naam van K. Schippers. De tekst staat in zijn bundel ‘Verplaatste tafels’.

‘De werkelijkheid niet intensiveren, maar verijlen, wegmaken.’ Dat is ook een tekst uit die bundel. Daarmee vat Schippers in enkele woorden samen welk idee achter zijn werk zit. ‘Schermen vóór de werkelijkheid trekken. Iets opladen met zichzelf,’ zegt hij. ‘Als iets vóór iets anders schuift, denk dan niet meteen: er ontgaat mij zoveel, maar kijk naar wát er voor geschoven is. Dat kan heel boeiend zijn. Het geeft mij een explosief gevoel. Je moet je niet vastleggen op één manier van kijken.

Door de werkelijkheid te verijlen, er sluiers bovenop te leggen, op een controleerbare en heldere manier, bied ik een acceptabele methode om de dingen opnieuw te zien. Dacht ik wel. Kijk, het gaat mij om het idee. Zoals bet Schoonhoven als beeldend kunstenaar om het idee gaat. Daarom vind ik hem zo fascinerend: alleen het pure schikken, onderschikken, nevenschikken, het stapelen van vlakjes, het bouwen met vakjes, waardoor het licht anders valt, de schaduw zich anders aftekent. Gewoon vakmanschap.

Iets wat miniem lijkt, kleiner dan je kunt bedenken, als je je tot die kern beperkt, dan zijn de mogelijkheden eindeloos. Schoonhoven herhaalt zichzelf nooit. Telkens zijn de verschillen met vorig

[p. 146]

werk enorm. Wat hij maakt is weergaloos boeiend voor iemand die goed kijkt.’

Volgens K. Schippers zijn er twee soorten kunstenaars. ‘Je hebt de mensen die binnen het werk veel ideeën tegelijk vorm geven. En je hebt het type kunstenaar als Schoonhoven en Kouwenaar die één idee aanboren en daar duizend mogelijkheden uithalen. Als je die witte dingen van Schoonhoven ziet denk je: wanneer zal-ie het einde bereiken?, maar telkens boeit-ie weer met dat éne idee. Ik vind het magistraal.’

De 32-jarige K. Schippers (schoonzoon van Ed. Hoornik, zwager van J. Bernlef) is mede-oprichter van ‘Barbarber, tijdschrift voor teksten’ ('58), auteur van ‘De waarheid als de koe’ ('63) en ‘Een klok en profil’ ('65). Als Gerard Stigter verdient hij de kost met het schrijven van reclameteksten. Op zijn naam staan ook ‘Een cheque voor de tandarts’ ('67, samen met Bernlef) en ‘128 vel schrijfpapier’ ('67, samen met C. Buddingh'). Buddingh' omschreef Schippers eens als een man die door domweg te kijken overal de meest verwonderlijke patronen ontdekt.

‘Neem een wasbak in een slaapkamer, draai de camera even een stukje naar rechts, laten we zeggen 25 centimeter, en laat het behang zien,’ zei Schippers. ‘Dat schiet je nooit te binnen. Dat soort doffe, belegen plekken. Die vlakke plekken wil ik presenteren, maar dan niet met een O, o, kijk hier eens opgeladen. Ik wil het vlak laten, in zijn waarde laten zien. Dat is moeilijk. Ik wil in elk geval die vreselijke didactiek vermijden van kijk toch eens, dat heb ik nu gezien.

De dingen afschrapen maar toch geen zinloze informatie geven. Dingen maken waaraan niet zovéél te beleven valt, maar de mensen niet het gevoel geven dat ze met een kluitje in het riet worden gestuurd. En ook niet absurd willen doen, daar hou ik niet van: zo absurd vind ik het allemaal niet. Wat me vaak zo hindert als mensen iets maken, dat is de ingebouwde koketterie. Als ik nu dít zeg en dan éven wacht, dan komt het op de beste manier aan... Dat cabaret-maniertje om een mooi effect te bereiken. De bijna beledigende manier waarop het publiek wordt gehanteerd, gemanipuleerd. En wat zit er dan achter dat effect? Ik wil dat nou eens een tikje overboord gooien.

Ik hou wel van show, maar dan speels. Dat achteloze, hè.

[p. 147]

Daarom vind ik Fred Astaire geweldig, dat tap-dansen zie je nergens meer: even het vloertje uitproberen, dan het hoedje van de piano pakken. Dat matte. Zingen kon-ie eigenlijk niet. Het meest heb ik gehad aan de films van Stan Laurel en Oliver Hardy: de gewoonste dingen zijn ze vergeten en dat brengen ze dan op een vanzelfsprekende manier.

Schrijven heeft toch ook altijd iets van een truc, een grapje, een kunstje. De boel verlinken, de andere kant optillen, op z'n minst op losse schroeven zetten. Die teksten in “Verplaatste tafels” hebben iets van speelgoed dat je moet opwinden en dat dan beweegt, sprongetjes maakt.’

Kijken wat voor weer het is op prentbriefkaarten is zo'n spelletje van Schippers. Of: Een muur van mooie, rode baksteen wit laten pleisteren en op die gepleisterde muur weer zo'n behangetje van gefotografeerde bakstenen plakken. Hij noemt het zelf amusement binnen een vierkante millimeter. Het heeft altijd met kijken te maken. Met poëzie? Dat kan hem niet schelen. ‘Het gaat mij om het idee. Soms werk je het uit, soms niet. Een hoop dingen zou je kunnen maken, misschien doe ik het nog wel eens.

Op het moment ben ik bezig met de relatie tussen kleur en gewicht. Ik ga een does maken waarin de meest uiteenlopende materialen zitten, van het lichtste hout tot en met het zware lood. Het worden tien kubussen, heel glad geschuurd, zodat je niet kunt voelen welk materiaal het is. De loden kubus geef ik de kleur van licht plastic en het hout maak ik dof grijs of zwart. De kleur moet de aandacht van het gewicht afleiden en er zelfs mee in tegenspraak zijn. Dat geeft een gek gevoel.

Nou ja, wat is dat voor een idee? Poëzie? Beeldende kunst? Het idee is gewoon goed. Je kunt het opschrijven, je kunt het maken. Onder welke rubriek het valt, dat vind ik een schijn-problematiek. Ik wil niet alleen met taal bezig zijn. Met Kees Hin en Jan Hanlo die toen nog leefde heb ik een film gemaakt. We hebben het scenario als ding gefilmd, dus het papier, de teksttekens. Dat is een merkwaardige ervaring geweest. Het draaiboek is het begin en tegelijk het einde. Die film heet “The Mutt” (Het vieze hondje). De V.P.R.O. brengt het voor de televisie. We hebben de film naar het festival van Oberhausen gestuurd. Maar (grinnikt) daar zagen ze het niet zo zitten.

[p. 148]

Ik wilde ook eens weten wat mensen schrijven als ze zich tot niemand richten,’ zegt Schippers. ‘Het gekras met een ballpoint om te zien of-ie het doet, of het gekrabbel tijdens een telefoongesprek, dat is me net iets te weinig. Maar wat tikt iemand wanneer hij in een winkel een nieuwe schrijfmachine probeert? Ik heb nu zo'n 500 à 600 velletjes, gekregen van een winkelier. Wat blijkt? De meeste mensen vallen terug op clichés. Het eerste wat ze dan verzinnen is de aanhef van een handelscorrespondentie.

Je zou de kijker op een andere manier moeten kunnen instellen’, zegt Schippers. ‘Waarom schrikken we als een glas op de grond valt en breekt? In die vorm kan het niet beter: een hoop scherven kan gewoon goed zijn, los van de normale vorm. Ik bedoel: hoe krakkemikkig ook, het kan een eindpunt zijn. We moeten alleen de gevestigde smaak doorbreken: wat we gewend zijn mooi of lelijk te vinden.’

Kijken is een gewoonte, een sleur geworden. Schippers vraagt zich met beeldende kunstenaars van de Op losse schroeven-richting af of we nog echt zien wat we zien.

Een neveltje zien, dat er niet is,
komt door een minieme oogafwijking.
Maar niet merken, dat het weg is,
als je ter correctie een bril draagt.

Of we nog wel kijken: naar afgeschraapte dingen of verplaatste tafels bijvoorbeeld.

Schippers besluit met een tekst van zijn driejarig neefje, een uit het leven gegrepen gedicht, een readymade om zó in ‘Barbarber’ te plaatsen. ‘Kijk, Kouwenaar houdt zich met één idee bezig; in een steeds nauwere cirkel zoekt hij met steeds andere woorden naar hetzelfde. Gesimplificeerd is het idee van Kouwenaars poëzie: het woord stoel is geen stoel. Goed. Nou hou ik mijn neefje een brandende lucifer voor, hij blaast, maar niet hard genoeg. Ik zeg: harder. En m'n neefje zegt blazend na: hàrder. Het woord viel op dat moment samen met de concrete inhoud. Het woord harder blies ook harder en de lucifer was uit. Mooi, hè.’

‘Maar,’ grinnikt Schippers, ‘als je het woord stoel zegt en er is geen stoel, dat kun je er niet op gaan zitten.’