Merlijn, naer het eenig bekende Steinforter handschrift

[p. 340]

Van des koninck Pelles sone, ende van den koninck Otten ende van sinen kinderen.

Daventure zecget, dat die koninck Pelles
Hadde enen sone, die niet ridder en es,
Die out was wel vijftien¹ iaer,
Die scone was vorwaer;
Ende als hem sijn vader vragede ter stede,
Welke tijt hy ridder² wonde werden mede;
Doe zeide hi: ‘als ene die beste die es
In der werlt ridder² maket, sijt gewes;
Ende oec willic hem dienen drie³ iaer
Eer hi my ridder² maket vorwaer,
Dat⁴ ic genoech van wapene kan’.
‘So staet iu lange te beidene dan’,
Zeide die vader. Hi sprac: ‘in⁵ weet,
Ic sal den ridder² wel proeven gereet
An mynen ome, an sinen wonden,
Die nieman en⁶ mach genesen ton stonden,
Dan die beste ridder² een,
Desgelike en vint men negeen,
Daer sal icken leiden ombe des’.
‘Neen’, zeide die koninck Pelles,
‘Dat en verstondy⁷ niet een twint,
Hy moet by der aventuren komen omtrint
Ende moet selve⁸ na den Grale vragen,
Eer hem des ieman sal gewagen,
Dat mijn dochter hoedet vorwaer,
Die noch maer⁹ en hevet seven iaer,
Ende oec moet werden gewonnen een kint
Van den besten ridder, dien¹⁰ men vint;
Ende daer moeten¹¹ sy drie toe¹² sijn overal,
Daer men den helegen¹³ Grael winnen sal,
Ende sy moeten suver ende rene wesen’.
‘Here’, zeide dat kint na desen,
‘Ic wil ryden te koninck Arturs hove;
Men secget my dat daer van den meesten love
Ridder sijn¹⁴ van der werlt, dat wet,
Ende daer es oec mijn neve met,
Heer Gawijn, des koninck Lottes sone, secgic iu,
Die der bester ridder een es nu
Die in der werlt levet ter stede,
Tot hem willic varen ende dienen mede,
Opdat hi des gehenghet¹⁵; ende es hy
Alsulc, als men secget my,
Van allen dogeden, sonder waen,
So willic van hem wapene ontfaen’.
‘Lieve sone’, zeide doe die koninck Pelles,
‘Also menech¹⁶ wech alse tot daer es,
Sone mochte dat nieman¹⁷ nu lyden,
Want die Sennen, nu ten tyden,
In den wegen liegen overal;
Ende bander¹⁸ syde, als ic in secgen sal,
Es so groet twedracht¹⁹, ter stede,
Van den baronen van den lande mede
Enten²⁰ koninck Artur, dat ic nu
Nembermeer blide waer²¹, secgic iu,
Vor desmaels dat ie iu wiste gesont’.
‘Lieve vader’, zeide die sone terstont,
‘Wy sijn alle in der aventuren,
Wy en mogen niet eer der doet verbueren
Vor die tijt, dat Onse Here nu
Ons gebouden²² hevet, secgic iu,
Ende oec en sal ic sterven niet
Eer si komet’. Ende alse dit siet
Die vader, zeide hi: ‘lieve sone,
Ic sie²³ wel, gy wilt trecken na datgone
Daer gy nu anekomen sijt,
Ende dat es my lief nu ter tijt,
Dat gy na hem trecket gereet,
Ende bander¹⁸ syden eest²⁴ my leet,
Dat gy derwaert wilt varen nu,
Want ic en mene nember levendich sien²⁵ iu
Nu secget my’, zeide die vader daernare
‘Wie wildy dat met iu sal varen?’
‘Here, ic en wil maer²⁶ enen knape mede,
Die my geselscap houde ter stede;
Maer gereet my wapene goet,
Ende een ors sterc ende groet’.
Doe zeide die koninck Pelles: ‘God weet,
Hier es tuwer behoef genoech bereet’.
Des andren²⁷ dages en woude tkint²⁸
Langer beiden niet een twint,
Entie²⁹ vader gaf hem daer
Goede³⁰ wapine ende een ors naer³¹,
Ende een tellende³² paert, dat hi reet,
Ende enen vrome knape, God weet;
Ende doe sy heide gereet waren
Namen³³ si orlof sonder maren,
Ende reden also enwech van daer,
Lange tijt, datsi vorwaer
Nieman ontmoeten³⁴ die hem dade iet.

1 vijffteen

2 ritter

2 ritter

3 dre

2 ritter

4 sodoe

5 en

2 ritter

6 neman

2 ritter

7 verstonde

8 selven

9 men

10 den

11 moten

12 dre to

13 hilgen

14 zin

15 dat gewert

16 manich

17 neman

18 op ander

19 twidracht

20 unde den

21 weer

22 geholden

23 se

18 op ander

24 igt

25 seen

26 mer

27 andern

28 dat kint

29 unde de

30 gerede

31 darnaer

32 telden

33 nemen

34 ontmoten.

[p. 341]

 

Dus redensi ende en lieten niet,

 

Ende quamen¹ in dlant van Rodestoc mede

30550

In ene valeye, daer si, ter stede,

 

Vonden ene fonteine scoen ende diep,

 

Die dor die valeye doe liep,

 

Ende hi hiet die borne² van den Pyne.

 

Daer lach Pinoras met Malaquyne;

30555

Die koninge, ende waren daer gebeet,

 

Ende voeren met vijfhondert Sennen gereet.

 

Ter statwaert van Clarence nu,

 

Daer dertich koninge lagen, secgic iu,

 

Entese³ voerden veertich somer met spisen

30560

Welgeladen, na hoerre⁴ wysen;

 

Ende si waren daer opten borne geseten

 

Van den Pyne ende souden⁵ eten,

 

Ende lieten baer paerde daer weiden gaen,

 

In der ouwe; want, sonder waen,

30565

Dat was heet⁶, wantet⁷ was

 

Omtrent myddach; ende thant nadas

 

Datsi ten eten waren⁸ geseten daer,

 

Quam dat kint, ende sijn knape naer⁹,

 

Op hem gereden; doe wart hy vervaert

30570

Ende heescede¹⁰ sine wapene, ende ter vaert

 

Wapendi hem, ende sat op sijn ors alsoe

 

Ende hi hiet sinen knape doe,

 

Dat hi vor (hem) sonde ryden,

 

Ende beval hem, datsi niet en biden¹¹

30575

Sine bringense levendech ochte doet gevaen;

 

Doe ging hi na hem ryden saen,

 

Ende tkint hadde een scerp speer¹²,

 

Maer hi en hadde genen schilt ter weer¹³

 

Ende eer hi iet verleden was,

30580

Hoerde hi sere roepen nadas

 

Die Sennen, ende zeiden: ‘knape¹⁴, gy

 

Moet wederkeren¹⁵, ende oec daerby

 

Ons geven in ors ende iu wapene mede,

 

Ende gy moet oec komen ter stede

30585

Tmynen heren, die zijn geseten¹⁶

 

Onder genen Pyne ende eten¹⁷’.

 

Dat kint hoerdese, maer het¹⁸ reet

 

Altenen¹⁹ vorwaert gereet,

 

Ende en antworde niet mettien²⁰;

30590

Ende alse die Sennen dit versien²¹,

 

Dat hi so sere ginc henen ryden

 

Volgeden si vaste na, tien²² tyden;

 

Ende alse²³ die knape sach komen by,

 

Keerde²⁴ hi hem ombe, ende tkint vry;

30595

Ende een van den Sennen quam vor daer,

 

Ende reet ten²⁵ kindewaert daernaer

 

Met enen groten spere, sonder waen,

 

Ende meende²⁶ tkint afsteken saen,

 

Maer hi gemiste, ende tkint reet weder,

30600

Ende stacken dor den lichame, dat hi neder

 

Ter aerden van den orse viel doet.

 

Dat kint trac wt sijn swaert goet,

 

Ende reet weder synen walop gereet;

 

Entie²⁷ Sennen, dient herde leet

30605

Was, dat hy hem soude ontryden,

 

Si volgeden hem vaste na, tien²⁸ tyden;

 

Ende tkint voer henen haestelike,

 

Ende bat Onsen Here vriendelike,

 

Dat Hine hoeden moeste²⁹ van der doet,

30610

Van vancnesse³⁰ ende van alre noet.

 

Entiegene³¹ volgeden hem ember toe³²,

 

Also sere alsi ryden mochten doe³²,

 

Ende verhaeldene ende staken³³ daer

 

Haerre tiene³⁴ op hem daernaer;

30615

Die some misten, ende some gerakeden sy,

 

Ende som braken³⁵ si haer speer daerby,

 

Maer hi stac daer enen onder die kele alsoe,

 

Dat hi ter aerden doet viel doe,

 

Ende daerna den andren, ende ter stede

30620

Brac doe sijn speer mede;

 

Doe trac hi sijn swaert ende ginc slaen,

 

Ende versloech die tiene³⁴ alle saen,

 

Want God halp hem, sijt³⁶ seker das;

 

Ende alsi sach datter hem te vele was,

30625

Sloech hi sijn ors vaste met sporen,

 

Ende reet na sinen knape, die was voren;

 

Noch volgeden si hem vaste mede,

 

Ende verhaeldene in der valeyen ter stede,

 

Daer hi sinen knape hadde verhaelt;

30630

Ende si riepen: ‘vaste, nu betaelt!’

 

Ende als Pinoras ende Malaquijn sien

 

Haer liede³⁷ niet wederkeren³⁸ mettien,

 

Sijn si opgeseten alle bede,

 

Ende volgeden met horen lieden³⁹ mede,

30635

Ende vonden opten⁴⁰ wech daernaer

 

Die dode⁴¹ licgende harentaer⁴²;

1 quemen

2 brunne

3 unde dese

4 orre

5 solden

6 hiet

7 dat

8 weren

9 darnaer

10 eyschede

11 bieden

12 sper,

13 wer

14 knapen

15 wederkieren

16 ginder sijd

17 et

18 mer dat

19 althenen

20 mytdien

21 vorsien

22 to den

23 als

24 kierde

25 to den

26 mende

27 unde den

28 ten

29 moste

30 venenisse

31 unde degene

32 to, do

32 to, do

33 steken

34 tijne

35 breken

34 tijne

36 sijd

37 liede

38 wederkieren

39 lnden

40 op den

41 doden

42 hier unde dar.

[p. 342]

 

Doe vragedensi¹ wie² dat hadde gedaen?

 

Si zeiden: ‘die knape, die hier nu saen

 

Vorreet’; ‘ende waer is hi?’ zeidensi doe.

30640

Doe leidensise³ ter valeyen toe,

 

Daer hi vacht tegen die Sennen nu⁴,

 

Diene niet en⁵ konden gevaen, secgic iu.

 

Doe riep Piuoras: ‘vaste, rijt an!

 

Sal ons nu ontgaen een man,

30645

Die ons desen scade⁶ hevet gedaen?’

 

Doe sloegen⁷ si met sporen saen;

 

Nu moetene⁸ God helpen uter noet!

 

Beringensine, hy es gevaen ochte⁹ doet,

 

Maer Onse Here staet altoes by

30650

Sinen vrient, waer dat hi sy,

 

Die ane Hem gelovet ter ure;

 

Hier sende hem God scone aventure,

 

Ende daerombe secht men, lude ende stille,

 

Wien dat God helpen wille,

30655

Hem en mach nieman scaden een twint;

 

Want, rechte alse nu omtrint,

 

Quam hem die koninck Lot te helpe¹⁰ saen.

 

Als ic in hier sal doen verstaen,

 

Die met Minoras, den forestier¹¹, lach,

30660

Als ic iu hier vor dade gewach.

 

Des andren dages was die koninck opgesaen

 

Ende sine vier kinder, sonder waen,

 

Ende wapenden hem, ende namen¹² orlof doe

 

An den waert ende an die waerdinne toe

30665

Ende dankeden hem sere; ende Minoras

 

Reet wtwaert¹³ mede een sticke¹⁴ nadas,

 

Met sinen vier sonen mede gereit¹⁵,

 

Daer hi doe¹⁶ was herde gemeit;

 

Entie vijf sciltknechte reden vor doe,

30670

Ende haer orse leiden ende droegen toe

 

(Haer) helme, scilde, ende speren,

 

Dio Minoras hadde gegeven den Heren.

 

Doe hi een sticke¹⁴ hadde gereden daer,

 

Dadene die koninck Lot keren¹⁷ naer,

30675

Ende beval hem, dat hi in negenen doene¹⁸

 

En liete, hi en sprake den koninck Clarioene¹⁸,

 

Ende zeide hem sine boetscap gereet.

 

Minoras sprac: ‘ic en latet¹⁹ niet, God weet,

 

Ic salse herde getrouwelyc²⁰ doen’

30680

Doe nam orlof die baroen

 

Ende reet thueswert met sinen kindren²¹ doe;

 

Ende doe hi thues quam, sende hi toe¹⁸

 

Sine sone den koninck Clarioene,

 

Ombe die beetscap daer te doene¹⁸,

30685

Ende si daden die boetscap also daernaer,

 

Dat die koninck gelovede te komen daer.

 

Ende doe die koninck Lot gesceden was

 

Van Minoras, reet hi nadas

 

Dor den foreest so lange nu,

30690

Dat primetijt was, secgie iu,

 

Eer hi daer wtquam; doe quam hy

 

Op een scone velt daerby,

 

Dat tote²² Rodetock duerde²³ naer;

 

Ende doe si vortquamen, gemoeten²⁴ si daer

30695

Lydonase, des kindes knape,

 

Daer ic hier voeraf hielt sprake,

 

Die tegen die Sennen vacht ende street;

 

Nu brachte dese tegen hem gereet

 

Des kindes somer ende sijn rosside mede,

30700

Ende weende jamerliken ter stede,

 

Ende zeide: ‘Marie, edele Vrouwe,

 

Helpet ons nu wt²⁵ desen rouwe!’

 

Dit riep hi herde dicke daer,

 

Ende sloech sine hande te gader naer;

30705

Entie koninck Lot ende sine kinder mede

 

Worden des gewaer ter stede,

 

Ende hem ontfermede des sere doe;

 

Ende Agrawein reet voert alsoe

 

Toten knape ende vragedem daer,

30710

Waerombe hi makede alsulc²⁶ mesbaer?

 

Hi zeide: ‘here, ic wene dus sere

 

Ombe enen den scoensten ionchere,

 

Die in der werlt levet, God weet,

 

Dien²⁷ nu die quade Sennen gereet saen

30715

In gener valeyen hebben bestaen,

 

Ende, God en helpe hem, si sullen hem²⁸

 

Doet hebben!’ - Doe vragede hi daernaer,

 

Agrawein, werwaert hi opten²⁹ wech waer?

 

‘Here, tArturs hovewaert, ter stede,

30720

Ombe heer Gawine te dienen mede’,

 

Daer men hem vele dogeden af hevet geseit,

 

Ende also dat hi wil, in der waerheit,

 

Datteue nieman³⁰ ridder en make nu

 

Dan mijnheer Gawein, dat seegic iu.

1 vragede he

2 we

3 se ene

4 nu

5 nicht

6 dessen seaden

7 slogen

8 mote ene

9 gevangen off

10 hulpe

11 vorster

12 nemen

13 utwert

14 stucke

15 gereet

16 do

14 stucke

17 kieren

18 done, Clarione

18 done, Clarione

19 seeget

20 getruwelyc

21 kindern

18 done, Clarione

18 done, Clarione

22 to den

23 durde

24 gemoten

25 ut

26 zulke

27 den

28 zolen ene

29 op den

30 neman.

[p. 343]

30725

Ende doe riep hi weder: ‘ach, arme Here!

 

Ic weet wel. ic en siene¹ nembermere!’

 

Doe vragedem Agrawein daernaer,

 

Wt² wat lande hi geboren waer³?

 

Hi zeide, Listonas, na datgone,

30730

Hi es des koninck Pelles sone

 

Van Lystonois. Doe zeide Agrawein:

 

‘Hoert, lieve hroeder, heer Gawein,

 

Wat scoenre aventuren beidet na iu!’

 

‘Ic hebbet wel verstaen’, zeidi nu.

30735

Doe bondensi haer helme naer⁴

 

Ende saten⁵ op haer orse daer;

 

Doent Lidonas⁶ sach, vragede hy,

 

Wie⁷ sy waren. Doe zeiden sy,

 

Datsi van Arturs masuieden waren,

30740

Hi⁸ zeide, Lidonas, twaren:

 

‘Sone willic niet vor ryden,

 

Ic⁹ en sal so lange eer ontbiden¹⁰,

 

Dat ic sal sien hoe¹¹ dat vergaet¹²’.

 

‘Sone doet’, zeide die koninck Lot geraet¹²,

30745

‘Maer vaert¹³ buten wegens houden saen

 

Thent¹⁴ gy siet, hoe¹¹ dat sal vergaen’.

 

Die knape zeide: ‘ic sal doen alsoe’.

 

Ende bindien¹⁵ datsi spraken¹⁶, doe

 

Sagen¹⁶ sijt¹⁷ kint komen gevloen,

30750

Ende sijn swaert al bloet hebben doen

 

In sijnre hant; ende hem volgeden naer

 

Wel twehondert Sennen, diene iagen daer.

 

Ende hi keerde¹⁸ onder tyden ombe alsoe

 

Ende dien¹⁹ hi dan gerakede doe,

30755

Dien¹⁹ sloech hi, dat negene wapine²⁰

 

Helpen en mochten daer in scine;

 

Ende als hi een sticke²¹ dan was gereden,

 

Bleef hi wader houdende²² ter steden,

 

Ende sloech op hem. Dus leidise²³ tsamen

30760

Thent¹³ si opten koninck Lot quamen;

 

Ende doent²⁴ dese vive komen sach

 

Al gewapent, riep hi, al dat hi mach:

 

‘Doer²⁵ God, gy heren, helpet my,

 

Gy siet wel, dat des groet noet sy,

30765

Ende laet iu mijns ontfermen mede!’ -

 

‘Gyne hebbet gene noet’, zeidensi ter stede.

 

Doe sloegensi in, ende Agrawein

 

Sloecher daer enen so opten²⁷ plein

 

Dor den scilt ende dor halsberch mede,

30770

Dat hi doet viel²⁸ daer ter stede;

 

Ende Garies stac enen dor den lichame,

 

Dat hi viel doet in des Duvels name;

 

Eutie²⁹ koninck Lot zeide te Gaheries

 

Ende te Gawyne: ‘haest iu na des,

30775

Siet, waer beide in broeder³⁰ sijn

 

In den strijt’. Doe zeide tjonkerlijn:

 

‘Here, wie zijdy³¹, die helpet my,

 

Entese³² heren, die in staen by?’

 

‘Ic bent, die koninck Lot’, zeide hi ginder,

30780

Entese³² vier sijn³³ myne kinder,

 

Ende siet daer dengenen, dien gy soeket nu,

 

Ombe te dienen ende ridder te maken iu’.

 

Des was die ionchere herde blyde,

 

Ende leide sine hande te gader tien tyde,

30785

Ende dankede Gode sere, tien³⁴ stonden,

 

Dat hy heren Gawine hadde vonden.

 

Doe vragede hi, hoe hijt³⁵ wiste, daernaer

 

‘Dat ic Gawine soecken vaer?’

 

‘Ic weet wel’, zeide hi, ende tier³⁶tijt

30790

Sloech hi vorwaert in den strijt,

 

Entie²⁹ jonchere volgede hem naer,

 

Ende elc stac enen doet aldaer.

 

Doe die koninck Lot, ende sine kinder mede,

 

Haer spere tebroken hadden ter stede,

30795

Trocken³⁷ si haer swaert, ende streden daer

 

Alse ontbondene liebaerde³⁸. wet vorwaer;

 

Entie²⁹ ionchere volgede ember toe,

 

Ende mijnheer Gawyn hadde getogen doe

 

Caliburnuse, daer hi mede sloech voert,

30800

Ende makede onder die Sennen groet moert;

 

Ende Gaheries met Agraweine

 

Hadden geiaget twintich Seinen³⁹

 

So verre⁴⁰, datsi quamen nadas

 

Opten²⁷ koninck Pinoras,

30805

Die met hondert Sennen quam daer;

 

Ende doe hi vernam openbaer,

 

Datter maer⁴¹ twe en was, doe reet hy

 

Op hem met sinen lieden⁴², ende sy

 

Reden weder in hem alsoe,

30810

Ende sloegen²⁶ doet twe Sennen doe.

 

Doen omberingeden tien⁴³ Sennen daer

 

Agrawine, ende sloegen²⁶ naer

 

Alle op hem, dat sine mede

1 se ne

2 ut

3 weer

4 darnaer

5 seten

6 do L. dit

7 we

8 hey

9 ich

10 ontbieden

11 wo

12 vergeet, gereet

12 vergeet, gereet

13 mer vart

14 went

11 wo

15 binnen den

16 spreken, segen

16 spreken, segen

17 se dat

18 kierde

19 den

19 den

20 wapene

21 stucke

22 holdende

23 leide he se

13 mer vart

24 do dit

25 dorch

27 op den

28 vel

29 unde de

30 broder

31 sint gy

32 unde den

32 unde den

33 sint

34 ten

35 wo he dat

36 ter

29 unde de

37 treckeden

38 lebarde

29 unde de

39 Seyne

40 vere

27 op den

41 men

42 luden

26 slogen

43 tijn.

26 slogen

[p. 344]

 

Ter aerden¹ brachten daer ter stede;

30815

Ende Gaheries omberingeden daer

 

Tien ander Sennen, wet vorwaer,

 

Maer hi halp Agraweine so seer,

 

Daer nu te voet stont die heer,

 

Die hem weerde metten swaerde doe,

30820

Dat hem nieman en² quam daertoe,

 

Hi en sloechen, dat hi neder viel³ daer.

 

Doe quam mijnheer Gawyn naer⁴,

 

Ende sloech so vreeslike slage mede,

 

Dat nieman² so koene was ter stede

30825

Dat hi siner slage dorste ontbiden⁵;

 

Ende tkint, dat mede wilde stryden,

 

Van hem sloech sulke⁶ slage, met⁷ gerochte

 

Dat elken mensce⁸ helpen mochte.

 

Doe geviel⁹ dat mijnheer Gawyn

30830

Daer ontmoete¹⁰ Malaquyn,

 

Die der bester ridder¹¹ een was mede.

 

Die men wiste teneger stede;

 

Ende hi hielt boven Agraweine saen

 

Ende haddene gerne daer gevaen,

30835

Ende heer Gawein sloechne opten¹² helm doe

 

Ende clovedene toten tanden toe.

 

Als dat dic jonchere sach ter stede,

 

Gebenedyede hi den arm mede,

 

Die sulken slach slaen konde;

30840

Doe nam hi tors terselver stonde

 

Ende gaf dat sinen broeder¹³ Agrawine

 

Die daer op spranc, sonder pine,

 

Ende reet met sinen broeder¹³ in den strijt:

 

Ende Pinoras, des seker sijt,

30845

Was nu in droefheden herde groet

 

Omhe sinen broeder¹³, die was doet;

 

Hi nam die giserme¹⁴ met heiden handen.

 

Ende sloech den koninck Lot te hande¹⁵

 

Op sinen helm, dat hine storten dede,

30850

Daerna sloech hi Gaheries mede,

 

Dat hi oec ter aerden lach;

 

Doe dit mijnheer Gawyn sach,

 

Was hi so erre ombe dese dinge,

 

Dat hi verwoeden woude sonderlinge,

30855

Ende reet op Pinoras ende sloechen daer

 

Dor den scilt ende optie sconder¹⁶ vorwaer

 

Dat hine doersloech toten gordele toe¹⁷,

 

Ende hi viel¹⁸ doet, entie¹⁹ jonchere nam doe¹⁷

 

Dat ors ende brachtet Gaheries saen,

30860

Die daer op spranc, sonder waen;

 

Ende doe¹⁷ nam hi dat ors nadas,

 

Daer die koninck Lot afgesteken was,

 

Ende gaf hem dat weder daernaer,

 

Die daer scier op sat. Doe reden si daer

30865

Onder die Sennen in den hoep,

 

Ende quetseden er vele, ende sloegen²⁰ doet;

 

Entie Sennen waren in sulken vresen

 

Om be haer heren die doet waren, vor desen,

 

Datsi hem niet meer en weerden²¹ daer,

30870

Ende gingen alle vlien daernaer;

 

Ende Wandalis, haer drossate, riep doe¹⁷

 

Waerombe datsi vlien alsoe?

 

‘Wreket beide iu heren an die glotoen!

 

Hier en esser maer²² sesse, in desen doen,

30875

Enter²³ uwer es noch vierhondert ter uren;

 

Fy²⁴, dat gyse vor in laet geduren

 

Aldus lange; des moechdy²⁵ iu

 

Scamen!’ - Aldus dadi²⁶ se keren²⁷ nu;

 

Maer heer Gawein ginc slaen in hem doe

30880

So vreeslic²⁸, dat hi daer alsoe

 

Meer dan sevene in dat gemoet

 

Doet sloech ende warp onder voet.

 

Ende doe die Sennen dit gesagen,

 

Dat mense dodet²⁹ ende so ginc iagen,

30885

Vloensi in den bose, dene hier dander daer,

 

Daer ontbeide nieman den andren vorwaer,

 

Si vermaledyeden dure mede,

 

Dat sise ie gemoeten³⁰ ter stede,

 

Want en waren negene liede dat,

30890

Dat waren³¹ ‘Duvele’, meenden³² si bat,

 

‘Uter Hellen, die ons slaen nu,

 

Wanten esser maer³³ sesse, secgic iu;

 

Dit en gesciede niemanne³⁴ meer,

 

Daerombe sijnt Duvel, die ons slaen seer;

30895

Si en mochten van menscen niet sijn

 

Gewonnen nochte geboren, in scijn,

 

Want negeen³⁵ aertsce³⁶ mensce en mochtet doen’.

 

Dit zeiden si onder hem, doesi vloen.

 

Dus verdreefse heer Gawein daer,

30900

Ende si ne fineerden oec niet vorwaer³⁷,

 

Vor datsi in dat heer alle quamen

 

Te Clarence, daer dat³⁸ lach te samen

1 eerden

2 neman

3 vel

4 darnaer

2 neman

5 ontbieden

6 solke

7 peet

8 menschen

9 gevel

10 ontmote

11 ritter

12 op den

13 broder

13 broder

13 broder

14 gisarine

15 handen

16 op de scolder

17 to, do

18 vel

19 unde de

17 to, do

17 to, do

20 slogen

21 werden

17 to, do

22 men

23 unde der

24 phy

25 moge gy

26 dede he

27 kieren

28 vreslie

29 doet

30 gemoten

31 weren

32 menden

33 men

34 nemanne

35 geen

36 erdesch

37 nicht dar

38 dat her.

[p. 345]

 

Ende telden hem, hoe groten scade¹

 

Dat hem ses ridder² nu daden,

30905

Wantsi hadden haer twe koninge doet

 

Ende horen drossate mede in der noet,

 

Ende menegen andren ridder met,

 

‘Wyne weten tgetal niet, dat wet’.

 

Ende alse dit hoerde Hargodabrant³,

30910

Wart hi so erre daer te hant,

 

Dat hi wel ontsinnet was daernare,

 

Wantsi beide sine mage waren;

 

Hi vermaledyede dure te samen,

 

Datsi ie in dat lant quamen,

30915

Wantsi hadden also groten scade ontfaen.

 

Hier swigic nu van hem saen,

 

Ende sal spreken van den koninck Lot,

 

Die nu blide was, weet God,

 

Ende sine kinder mede, twaren,

30920

Dat die Sennen gesconfiert waren,

 

Ende si den jonchere hadden verloest⁴

 

Van den Sennen, ende getroest.

 

Doe gingensi ten someren daernaer,

 

Die die Sennen bracht hadden daer.

30925

Die si te Clarencewaert meenden⁵ doe mede;

 

Hebben gevoert. Nu vragede alsoe

 

Die koninck Lot, wat men daer doen sal

 

Doe seide heer Gawyn daer ter stede:

 

‘Men sendese Minoras, onsen waert⁶,

30930

Want hi es herde wel waert⁶,

 

Hi ontfine ons wel ende diende mede,

 

Ende tes wel bestadet nu ter stede,

 

Ende beter es dat hise hebbe, twaren,

 

Dan si hier verloren waren’.

30935

‘By Gode’, zeide die koninck Lot ter uren,

 

‘Gy secget wel; wie salso hem vneren⁷?’

 

Die jonchere zeide: ‘here’ nadas,

 

‘Mijn knape salse voeren⁸, Lidonas,

 

Ende een van uwen knapen mede’.

30940

Doe beval men hem tween⁹ ter stede

 

Die boetscap te doene¹⁰, ende datsy¹¹

 

Den wech weder volgeden daerby

 

Te Rodestock; si zeiden daernaer,

 

Si zouden hem volgen; ende aldaer

30945

Voerdensi die somer¹² alle ter stede;

 

Want die knape leidese¹³ mede

 

Te Minoraswaert¹⁴ met veertich orsen groet

 

Die si daer dreven, met groter spoet,

 

Dene an den ander gekoppelt daer.

30950

Doesi te Minoras quamen naer¹⁵,

 

Waren si herde wel ontfaen;

 

Minoras was blyde, sonder waen,

 

Van desen presente, van deser ere,

 

Ende dankede den heren herde sere;

30955

Entie¹⁶ knape volgeden saen

 

Horen heren ende keerden¹⁷, sonder waen,

 

Te Rodestocwaert, so si best konden,

 

Daer die koninck Lot, tenselven stonden,

 

Ende sine kinder vor nu waren;

30960

Ende onderwegen, daer si dus varen,

 

Vrageden si den jonchere, wie hi es¹⁸,

 

Ende wanen¹⁹ geboren, sijt seker des;

 

Die jongelinc zeide: ‘ic ben geheten²⁰

 

Elisier²¹, here, wildy²² dat weten,

30965

Ende mijn vader, sijt seker des,

 

Es geheten²⁰ koninck Pelles

 

Van Listenois²³; oec ben ic met

 

Des koninck Aleins neve, dat wet,

 

Van den foreinen lande, ter stede,

30970

Entes²⁴ koninck Pellinors oec mede,

 

Die twaelf²⁵ sonen hevet scoene,

 

Die vrome sijn²⁶ ende koene,

 

Daer dene af es in koninck Arturs hof,

 

Ombe te dienen daer ombe lof,

30975

Ende ombedat hi wapene soude ontfaen;

 

Dit sijn²⁶ myne neven, sonder waen,

 

Ende ic vaer te koninck Arturs hovewaert,

 

Ombe heer Gawyn te soekene²⁷ ter vaert,

 

Ende ombe hem te dienen mede,

30980

Ende, Goddanc, ic hebbene vonden, ter stede,

 

Eer dan ic meende hebben gedaen;

 

Ende wil hi my nu onthouden saen

 

In der manieren, dat hy my sal maken

 

Ridder²⁸, als ic hem vermanen sal der saken,

30985

So blive ic met hem ende diene hem nu’.

 

Heer Gawyn zeide: ‘lieve kint, ic secget iu,

 

Gy zijt my herde wellekomen²⁹ mede,

 

Ende ic onthoude iu gerne, ter stede,

 

In deser manieren, wet vorwaer’.

30990

Aldus redensi sprekende daer

 

Thent³⁰ in die nacht, dat sine vonden

 

No hues no hof te dien stonden,

 

Dan een foreest, wijt ende groet;

1 scaden

2 ritters

3 her G.

4 verlost

5 menden

6 weerd, weert

6 weerd, weert

7 vuren

8 voren

9 twen

10 done

11 ze

12 someren

13 leide ene

14 wert

15 quemen daernaer

16 unde de

17 kierden

18 we he is

19 wannen

20 schieten

21 Elisurs

22 wil gy

20 schieten

23 Lisconois

24 unde des

25 twelff

26 sint

26 sint

27 to sokene

28 ritter

29 willekome

30 went.

[p. 346]

 

Daer redensi in met groter spoet,

30995

Ende omtrent¹ myddernacht vonden sy

 

Ende cluse ende enen clusener vry,

 

Ende si kloppeden vor sine poerte daer,

 

Dat² mense in liet daernaer;

 

Ende doe si in waren komen,

31000

Gingensi haer³ paerde begomen,

 

Ende daden bem die gereide af doe,

 

Ende lietense gaen weiden alsoe

 

In dat gras, des genoech daer was;

 

Daer en was geen ander bedde, sijt seker das.

31005

Doe gingensi eten ende, doer die noet,

 

Moesten⁴ si daer eten born ende boret,

 

Want die heremite (en) hadde anders niet⁵;

 

Daernaer gingen si slapen, siet⁵,

 

Ende sliepen alle vaste hier,

31010

Sonder Heer Gawyn ende Elisier,

 

Dese en sliepen niet ter stede.

 

Doe hoerdensi jamerlike clage mede

 

Van enen ridder ende ener vrouwen,

 

Die daer vor gingen met rouwen,

31015

Des heren Gawyne ontfermede met;

 

Hi hiet doe lecgen op sijn Gringalet

 

Sijn gereide, ende Elisier dadet gereet,

 

Ende brachte hem tors vor hem geleet;

 

Ende heer Gawyn was gewapent wel,

31020

Ende sat⁶ op dat ors snel

 

Ende reet enwech; ende Elisier

 

Reet hem na dapperlike hier.

 

Doe quamen⁷ si in ene valeye alsoe,

 

Die ene halve myle duerde doe;

31025

Daer hoerde Gawyn grote clage ende gekrijt

 

Entie klage was aldus ter tijt:

 

‘God, Here! dor iu grote ontfermechede,

 

Waer hebbic dit vernoy verdient mede,

 

Dat men my doet?’ - Ende bat Gode daer,

31030

Dat Hi hem die⁸ doet geve naer⁹,

 

‘Want ic waer vry¹⁰ liever doet

 

Dan tlevene in deser¹¹ noet’.

 

Dit was een ridder¹² al naket mede,

 

Sonder ene broec haddi¹³ an ter stede,

31035

Ende vijf poitier sloegene¹⁴ daer

 

Met harden¹⁵ riemen, wet vorwaer,

 

Dat¹ hem dat bloet ter rucge nederliep.

 

Ende bander¹⁶ syde ene joncfrouwe riep

 

Lude ende ontfermelike van dien:

31040

‘Ach, onsalige¹⁷, wat sal dijns gescien?

 

Sente¹⁸ Marie, edele Vrouwe, helpet my!

 

Eer liet ic my doden, eer ic gestade dy,

 

Dat gy sondet¹⁹ licgen by my ter stede’.

 

Ende alse heer Gawyn dit hoerde mede,

31045

Wisti wel, datsi in groter noet was.

 

Hine wiste te welker syden²⁰, nadas:

 

Hem ontfermede die ridder sere,

 

Die joncfrouw ontfermede hem noch mere,

 

Datsi nu verkracht soude wesen,

31050

Si en hadde soccoers²¹; doe dacht hi van desen,

 

Ende dachte dat beter weer,

 

Dat hi die joncfrouwe bescudde eer;

 

Doe volgedi der joncfrouwen, wat hi kan,

 

Die ember doe riep voertan:

31055

‘Sancta Maria, koninginne, bescuddet my!’ -

 

Ende doe heer Gawyn hem quam by,

 

Sach hi, dat een poytier hadde daer

 

Die joncfrouwe geleget²² daernaer

 

An daerde, ende sloechse daer te hant

31060

Sere met siner gewapender hant;

 

Si kreet, ende zeide: ‘gy moget my

 

Doden, ander dinc en krijgdy²³ daerby’.

 

Ende ombedat so nam hi se naer,

 

Ende sleepte²⁴ se ende trac²⁵ se by den haer,

31065

Dat des hem vele bleef in der hant;

 

Ende mijnheer Gawyn quam doe gerant,

 

Ende riep lude: ‘heer poytier²⁶,

 

Trouwen iu wille blyvet achter bier’.

 

Doe sach diegene achterwaert,

31070

Ende riep die met hem waren, ter vaert,

 

Datsi den ridder weren mede.

 

Daer reet haer²⁷ sesse tegen hem ter stede,

 

Ende zeide: ‘heer ridder, wat eest²⁸ nu?

 

Hebbewy ienege hoede iegen iu?’

31075

‘Ja, gy’, zeide doe heer Gawijn,

 

‘Want ic wil der joncfronwen fijn

 

Helpen tegen wien²⁹ dat es nu,

 

Ende ic ontseege hem ende iu’.

 

Doe dorbrac hi diegene daernaer,

31080

Ende stac dengenen, wet vorwaer,

 

Dor den lichame, dat hi viel³⁰ doet;

 

Doe quamen⁷ diegene metten hoep

 

Op heren Gawyne gereden alsoe,

 

Ende staken alle op hem doe;

31085

Ende heer Gawyn hadde tswaert getogen,

1 omtrint

2 sodat

3 er

4 mosten

5 nicht, slicht

5 nicht, slicht

6 sad

7 quemen

8 den

9 darnaer

10 woer my

11 desser

12 ritter

13 hadde

14 slogen ene

15 herten

1 omtrint

16 op ander

17 onselige

18 sante

19 solden

20 to welken tyden

21 holpe

22 geleget hadde

23 kryge gy

24 slepte

25 treckede

26 Eng. sir knyght

27 or

28 ist

29 wen

30 vel.

7 quemen

[p. 347]

 

Ende sloech den iersten¹, ongelogen,

 

Enen slach op dat hovet boven,

 

Dat hine toten kinne hevet gecloven,

 

Enten² andren den arm af mede,

31090

Enten² derden dat hovet ter stede,

 

Enten² vierden oec alsoe,

 

Enten² vijften sloech hi toten halse toe,

 

Entie³ reste vloe al dat hi mach.

 

Doe heer Gawijn dat gesach,

31095

Voer hi ter joncfrouwen, sonder beiden,

 

Ende sette⁴ se vor hem int gereide;

 

Entiegene die daer ontvloe,

 

Quam te sinen gesellen doe,

 

Die lagen⁵ ende sliepen ende rasten⁶ hem daer;

31100

Doe riep diegene vaste daernaer:

 

‘Gy ridder, slaepdy⁷? Wat gaet iu ane?

 

Hier⁸ hevet iu een ridder Sorbitane

 

Doetgeslagen, en onse gesellen mede,

 

Entie vrouwe bescut⁹; volgewy hem ter stede’.

31105

Doesi dit hoerden, waren¹⁰ sy

 

Herde erre, ende volgeden hem daerby

 

Wat si mochten, wet vorwaer,

 

Ende binnen desen dit¹¹ was daer,

 

Dat Gawyn die ioncfrouwe bescudde mede

31110

Was Elisier gevaren ter stede,

 

Daer die ses poitiere den here,

 

Den ridder, hadden geslagen so sere,

 

Dat hi opten benen niet en¹² konde staen,

 

Ende was ter aerden gevallen saen,

31115

Ende en konde gespreken niet een woert;

 

Doen¹³ Elisier dit siet ende hoert,

 

Riep hi: ‘hoerenkinder, wat tyet gy nu

 

Den edelen manne? wat hevet hi iu

 

Mesdaen, dat gyne dus torment?’

31120

Doene diegene hoerden spreken omtrent,

 

Vragedensi: ‘wat gaet des iu an?

 

Wyne latens dor iu niet dan’.

 

‘Neen’, zeide Elisier, ‘dat sallic iu proeven’.

 

Hi hadde een speer ¹⁵ na sijn behoeven¹⁴

31125

In siner hant, ende sloech naer¹⁶

 

Sijn ors met sporen, ende stac daer

 

Den enen van den sessen doet,

 

Den andren gaf hi enen slach so groet,

 

Dat hi doet viel¹⁷ oec mettien;

31130

Doe gingen dander boeve¹⁸ vlien,

 

Dene hier ende dander daer

 

In dat dicke wout¹⁹ daernaer.

 

Dus verloes hise, hine wisie waer.

 

Doe quam hi ten ridder ende dadene daer

31135

Achter hem sitten, die blyde was;

 

Doe reet Elisier soeken²⁰ nadas

 

Heer Gawyne; maer hine hevet niet

 

Verre gereden, daer hine siet

 

Vechten tegen dertich ridder²¹ met²²;

31140

Ende hi hadde die ioncfrouwe neder geset,

 

Entie ridder liepen hem op sere;

 

Doen¹³ Elisier sach sinen here

 

Dus vechten, dade hi den ridder naer¹⁶

 

Afsitten, ende reet optiegene daer

31145

Met sinen speer, die²³ noch doe geheel was,

 

Ende stac daer enen soe, sijt seker das,

 

Dat hi doet ter aerden vel;

 

Daerna gerakedi den andren so wel

 

Dor die kele, dat men dat yser sach bloet

31150

Bander²⁴ syden, ende hi viel²⁵ doet.

 

Maer heer Gawyn hadde gehouwen so

 

Ende geslagen, dat hyre daer doe

 

Sevene gedodet hadde; ende Elisier mede

 

Trac²⁶ sijc swaert wt²⁷ siner scede,

31155

Want sijn speer tebroken was;

 

Hi ginc nu slaen in den tas,

 

Ende clovede sulken daer sijn hovet,

 

Toten tanden toe²⁸, des gelovet;

 

Ende alse mijnheer Gawyn sach doe,

31160

Dat hem Elisier halp alsoe,

 

Sloech hi vreeslyc²⁹ in hem daer,

 

Ende zeide: ‘gebenedyet moetstu³⁰ sijn vorwaer,

 

Want machstu leven, ic sie wel³¹ dan,

 

Dattu werdes³² een goet man’.

31165

Aldus vochtensi beide doe³³,

 

Ende sloegen³⁴ al doet, dat hem quam toe,

 

Datter maer³⁵ vier outvloe daer

 

In den wont³⁶, dat dicke was vorwaer.

 

Daerna dade Elisier den ridder cleder an,

31170

Die hi daer nam enen doden man,

 

Ende brachte hem een paert, ende mede

 

Oec der ionefrouwen, ende dadese ter stede

 

Daerop sitten, ende voeren alle vier, ter vaert,

1 irsten

2 unde den

2 unde den

2 unde den

2 unde den

3 unde de

4 satte

5 legen

6 resten

7 slape gy

8 unde; Eng. here is a knyght that hath slayn Sortibran and foure of our fellowes

9 bescud

10 weren

11 dat dit

12 nicht

13 unde

15 sper

14 proven, behoven

16 darnaer

17 vel

18 bure

19 de dicken busche

20 soken

21 ritter

22 med

13 unde

16 darnaer

23 sper dat

24 op ander

25 vel

26 treckede

27 ut

28 to

29 vreslic

30 motest du

31 se wal

32 werdest

33 do

34 slogen

35 men

36 wolt.

[p. 348]

 

Rechtevoert ten heremitenwaert;

31175

Ende heer Gawyn vragede naer

 

Der ioncfrouwen. wanen¹ si waer?

 

Si zeide, si waer suster der joncfrouwen

 

Van Rodestock, by haerre trouwen,

 

‘Entese ridder² es mijn neve mede,

31180

‘Ende gistren³ avent quamewy⁴ bede

 

Van enen foreeste, dat wy hebben nu

 

Dat Taverges heet⁵, secgic iu,

 

Ende souden te Rodestocwaert ryden,

 

Entie nacht quam ons an, tien⁶ tyden,

31185

Ende wy verdoelden daer, God weet,

 

Ende quamen daer dese verrader gereet

 

Waren⁷, ende souden gaen eten doe;

 

Ende doe si ons sagen⁸, liepensi ons toe;

 

Ende mijn neve en hadde negene wapene an

31190

Ende daer men ons aldus op ran,

 

Sloech hyre haerre⁹ enen doet;

 

Daerombe dadensi hem pine groet

 

Ende vingene¹⁰ ende ontcledene mede,

 

Ende geseldene te meneger stede;

31195

Ende alsi my vercrachten wouden¹¹,

 

En liet hi hem so niet verbouden¹¹,

 

Hine sloechse metten vuesten daer;

 

Wat pinen si hem daden, wet vorwaer,

 

Hi halp my so hi beste konde,

31200

Doe namen¹² si sesse ter stonde

 

Ende leidene ende sloegen alsoe

 

Als gy wel saget¹³ beide toe.

 

Nu biddic iu, here, dat gy secget my,

 

Wie gy zijt ende wat gy sochtet hierby¹⁴?’

31205

Heer Gawyn zeide: ‘joncfrouwe’, nades,

 

Wy zijn uten¹⁵ lande van Logres,

 

Ende varen ombe enen orbaer nu,

 

Die niet te secgen es, secgic iu’.

 

Dus redensi so lange, datsi quamen

31210

Tes¹⁶ heremiten hues, daersi tsamen

 

Haer gesellen vonden slapen noch doe;

 

Doe beettensi daer neder alsoe,

 

Ende daden¹⁷ den orsen den breidel af,

 

Ende Elisier hem grases genoech gaf,

31215

Want des daer binnen genoech was mede;

 

Doe gingensi alle slapen ter stede,

 

Ende langen¹⁸ toten dage toe.

 

Die koninck Lot, hi riep ierstwerf¹⁹ doe

 

Garies, dat hi opstonde naer;

31220

Doe²⁰ sach die koninck licgen daer

 

Ene joncfrouwe ende enen ridder mede

 

Tuscen Gawine ende Elisier ter stede,

 

Die vaste lagen¹⁸ ende sliepen nu¹⁹;

 

Des wonderdem sere, secgic iu;

31225

Doe riep hi heren²¹ Gawine saen:

 

‘Lieve sone’, zeidi, ‘gy sult opstaen,

 

Dat es hoge opten²² dach, secgic iu’.

 

Entie ridder entie ioncfrouw sijn nu

 

Ontsprongen, ende stonden op aldaer,

31230

Entie koninck Lot vragede naer,

 

Wanen¹ datsi komen waren:

 

‘Here’, zeidensi, ‘wyne weten twaren,

 

Maer si twe²³ hebben ons bescuddet²⁴ mede,

 

Ende brachten ons alhier ter stede,

31235

Daer men ons woude²⁵ nemen tleven,

 

Dien God dat hemelrike moete geven,

 

Datsi ons so wel bystonden’.

 

‘Welc waren⁷ si’, vragedi ten stonden,

 

Die iu bescudden?’ Doe zeiden si saen:

31240

‘Here, dese twe, die hier staen’.

 

Doe vragedi hem daer al te male,

 

Van tale ende (van) weder tale,

 

Hoe²⁶ die dinc²⁷ waren gesciet.

 

Doe teldensi dat al, ende en lietens niet,

31245

Van den beginne, hoe²⁶ dat quam toe.

 

Daerna satensi op alle doe²⁸,

 

Ende reden te Rodestock te samen;

 

Ende doesi daer quamen,

 

Doe sagensi die stat te wonder ane,

31250

Ombedatsi scone was van gedane;

 

Doe leidese die ridder, die gevaen²⁹ was,

 

Toten castelewaert alle nadas,

 

Daer mense nu in hevet gelaten;

 

Daer wordensi ontfaen wel utermaten,

31255

Entie suster ruende der Vrouwen toe

 

Ic en weet wat, ende daerna doe

 

Dade hem die Vrouwe grote feeste daer;

 

Entie borchgrave³⁰ quam oec daernaer,

 

Ende hietse welkome³¹, ende leidese saen

31260

In ene kamer, daersi af hebben gedaen

 

Haer wapene, ende daerna mede

 

Ginc men eten daer ter stede;

 

Daer was hem horde wel gedient,

 

Gelijc dat een doet sinen vrient³²;

31265

Want die ioncfrouwe dade verstaen

1 wannen

2 unde dese ridder

3 gistern

4 quemen

5 hiet

6 ten

7 weren

8 segen

9 erre

10 vengen ene

11 wolden, verbolden

11 wolden, verbolden

12 nemen

13 zegen

14 sochten hirby

15 ut den

16 to des

17 deden

18 legen

19 irstwerff

20 do

18 legen

19 irstwerff

21 hern

22 op den

1 wannen

23 sint

24 bescud

25 wolde

7 weren

26 wo

27 dinge

26 wo

28 also

29 gevangen

30 borchgreve

31 wilkome

32 vrent.

[p. 349]

 

Den borchgrave ende haerre¹ suster saen

 

Al haer sticke², ende hoe mense hadde gevaen,

 

Ende hoe si van hem bescut waren³ saen.

 

Ombedit dade men hem een groet ere,

31270

Ende diende hem oec vele te⁴ mere.

 

Die borchgrave vragede daernaer

 

Den koninck Lotte, wie⁵ hi waer?

 

Doe zeide hi: ‘here, ic ben Lot, die koninck

 

Van Orcanien, in ware dinc

31275

Zijn dese⁶ myne vier kinder mede’.

 

Doe spranc die borchgrave op, ter stede,

 

Ende dade ene grote feeste, secgic iu,

 

Ende vragedem, waer hi voere⁷ nu.

 

Hi zeide, hi voer ombe vrede ende soene

31280

Van koninck Arturs wegen an die baroene

 

So lange, dat die Sennen, twaren,

 

Uten lande verdreven waren.

 

Doen hi dit hoerde, was hi blyde

 

Ende dankedes⁸ Gode sere, tien tyden⁹;

31285

Doe vragedi waer hi ierst¹⁰ sonde varen:

 

‘TAronsteel in Scotlant’, zeide hi, ‘twaren,

 

Ende oec soudic iu gerne bidden mede,

 

Dat gy nu wondet¹¹ senden, ter stede,

 

Enen bode¹² an den koninck, dien men heet¹³

31290

Metten hondertriddren, dat higereet

 

In Onser Vronwen dage kome daer ic sy,

 

In September, tAronsteel te my,

 

Ende dat hi des niet en late, ter stede,

 

Want ic ende al die prinsen mede

31295

Snllen daer sijn’. Doe zeide die borchgrave:

 

‘Iu boetscap sal ic wel doen hier ave,

 

Want ic sal morgen senden daer’.

 

Aldus spraken¹⁴ si onder hem naer,

 

So lange dat slapetijt was;

31300

Doe ginc men slapen scier nadas,

 

Ende sliepen daer toten morgen vroe;

 

Doent¹⁵ dach was stondensi op doe

 

Ende namen¹⁶ oerlof an die waren³ daer,

 

Ende reden henen also naer.

31305

Ende doe hi van daer gesceden was,

 

Sende die borchgrave nadas

 

Enen knape¹⁷, die dade¹⁸ verstaen

 

Den koninck metten hondert riddren saen,

 

Datten die koninck Lot groete seer,

31310

Ende zeide hem voert no¹⁹ min no¹⁹ meer

 

Als hem die boetscap was geladen.

 

Die koninck ontfincne wel met staden.

 

Ende zeide, hi soude gerne komen

 

Ombe koninck Lots wille²⁰, hebbic vernomen,

31315

Want hi haddene lief, sijt seker das;

 

Entie koninck Lot, die gesceden was

 

Van den borchgrave²¹ ende wechreet mede,

 

Ende alle syne vier kinder, ter stede,

 

So lange redensi sekerlike

31320

Datsi quamen bi Cambenike;

 

Daer hoerdensi een groet gekrijt

 

Ende groet geroep, tier²² tijt,

 

Ende si sagen²³ sulc vier²⁴ daernaer

 

Ochte tlant²⁵ ombe al ontsteken waer,

31325

Ende en was geen wonder al riepensi soe²⁶,

 

Want tien²⁷ dusent Sennen hadden hem doe²⁶

 

Genomen al datsi hadden ter stede,

 

Ende tlant²⁸ verbernt²⁹ daertoe mede,

 

Ende hadden vele liede³⁰ gevaen;

31330

Die hertoge was oec, sonder waen,

 

Wtgetogen met drie³¹ dnsent man,

 

Ende hadde hem lange gestreden an;

 

Maer int inde³² was hi sconfiert doe

 

Ende van den velde gejaget toe;

31335

Des hi so erre was, ter stede,

 

Dat hi verwoeden meende mede;

 

Ende doe die koninck Lot so na quam,

 

Dat hi die Sennen daer vernam,

 

Bant hi sinen helm, ende sine kinder mede,

31340

Ende reden tener brucgen ter stede,

 

Daer die hertoge al vliende street.

 

Dit was den koninck Lot herde leet,

 

Dat hine aldus tachter sach;

 

Des³³ sloech hi in, al dat hi mach,

31345

Ende reet met crachte over die brucge daer

 

Met sinen kindren, wet vorwaer,

 

Maer sine lieten hem niet kennen nu;

 

Ende doese dhertoge sach, secgic iu,

 

Datsi optie³⁴ Sennen oec streden,

31350

Ende hiso niet en kende ter steden;

 

Doe hielt hi stille, ende zeide: ‘God, Here!

 

Waerombe en berady³⁵ my niet mere,

 

Want ic ben³⁶ gesconfiert, dat en sy

 

Dat Gy in genade toget an my;

31355

Ende handersyde al dat goet mede

1 erre

2 stucke

3 weren

4 de

5 we

6 so zin desse

7 vore

8 dankede des

9 ten tyde

10 irst

11 wolden

12 boden

13 hiet

14 spreken

15 do dat

16 nemen

3 weren

17 knapen

18 dede

19 noch

19 noch

20 Lottes willen

21 borchgreven

22 ter

23 segen

24 voer

25 off dat l.

26 do, to

27 tijn

26 do, to

28 ende dat l.

29 verbrant

30 lude

31 dre

32 in dat ende

33 do

34 op de

35 berade gy

36 bin.

[p. 350]

 

Dat wy hebben, voerdensi met hem¹, ter stede

 

Ende dit was al onse rijcheit te hant,

 

Die ons was bleven in onse lant’.

 

Doen hi dus Gode sine bede dede,

31360

Sach hi waer vijf ridder ter stede

 

In die Sennen vergadert waren;

 

Doe riep hi op sine liede² daernare

 

Datsi wederkeren³ omtrent,

 

Want God hevet hem soccoers⁴ gesent.

31365

Doense dhertoge vergadert hadde daer,

 

Voer hi hem thelpene naer⁵,

 

Daer die vijf ridder⁶ wrachten wonder,

 

Dat nieman⁷ van den Sennen bysonder

 

Ontbeiden en dorste⁸, so groet waren

31370

Haer⁹ slage, die si sloegen¹⁰, twaren,

 

Wantsi dodent al dat vor hem was;

 

Ende dhertoge quam an hem nadas

 

Met sinen lieden vergadert daer;

 

Doe wart die strijt groet ende swaer,

31375

Maer en hadden die ses gesellen gedaen

 

Dhertoge en hadde niet mogen staen,

 

Enter¹¹ Kerstene maer¹² driedusent was

 

Enter¹¹ Heidene tiendusent, sijt seker das;

 

Ende in den strijt, daer si dus waren,

31380

Qnamen¹³ opten hertoge¹⁴ gevaren

 

Die koninck Dodales ende Orientes,

 

Ende Moydas ende Brandales;

 

Dese vier opten hertoge¹⁴ staken¹⁵

 

Tenemale, dat hoer spere¹⁶ braken¹⁵,

31385

Ende dene stac dat ors dor den bueek weder

 

Dat metten hertoge doet viel neder;

 

Daer wart¹⁷ die dranc so groet saen,

 

Dat dhertoge wart gevaen,

 

Ende voerdene enwech. Doe dit vernam

31390

Die koninck Lot, wart hi herde gram,

 

Ende sine kinder, ende reden derwaert;

 

Heer Gawyn warp sinen scilt ter vaert

 

Ter aerden, ende nam sijn swaert¹⁸

 

Caliburnuse, dat hi hadde waert¹⁸,

31395

Met beiden handen, ende sloech Moydas

 

Toten tanden toe, sijt seker das,

 

Ende Brandales sloech hi mede

 

Den arm af, aldaer ter stede,

 

Entiegene¹⁹ vloe doen in dat heer²⁰,

31400

Bytende ende morrende als een beer²⁰;

 

Ende Gaheries sloech Orientes

 

Dat hovet af, ende si daden nades

 

Sovele, dat dhertoge was daer

 

Bescut²¹ van hemlieden naer.

31405

Ende heer Gawyn gaf Dodales enen slach,

 

Dat men hem lever ende longer sach,

 

Ende als die Sennen sagen²² daernare,

 

Dat haer heren alle doet waren,

 

Vloensi, wat si mochten, daer,

31410

Entie Kerstene volgeden hem naer,

 

Ende sloegenre²³ sovele doet nu,

 

Dat wonder waer²⁴ te secgene iu.

 

Doe die strijt was al gedaen,

 

Quam die hertoge ten koninck Lot saen

31415

Ende bat hem vriendelic²⁵, dat hi naer

 

Hem zeide, wie²⁶ hi waer.

 

Doe zeide die koninck Lot: God,

 

‘Mijns namen in loechende noit²⁷, weet

 

Ende gy zoudet²⁸ my te rechte welkinnen

31420

Want in herde menegen sinnen

 

Hebbewy gehat quaet ende goet tsamen:

 

Coninck Lot heet²⁹ men my by namen,

 

Entese³⁰ vier ridder, die hier staen,

 

Sijn mine kinder, sonder waen’.

31425

Doe was dhertoge utermaten blyde

 

Ende hi helsedene vriendelic²⁵ tien tyden³¹,

 

Ende festeerdese utermaten seer,

 

Ende dankede ende lovede Onsen Heer,

 

Dat hi hem sulc soccoers³² hadde gesent,

31430

‘Want en waerdy³³ niet komen omtrent

 

Met uwen kindren, ic waer³⁴ ter stede

 

Doet bleven, ende al mijn volc mede;

 

Want gy hebbet hier wonder gewracht

 

Met uwen kindren, die gy hier bracht’.

31435

Dus voeren³⁵ si sprekende onder hem nadat

 

Tote Cambenic in die stat³⁶,

 

Daer si metten vingeren waren³⁷ gewyset

 

Ende van den lieden³⁸ sere gepryset,

 

Ende zeiden, datsi geweest hadden saen

31440

Gesconfiert, en haddensi gedaen.

 

Dus redensi onder hem te samen

 

Thent³⁹ si vor die⁴⁰ sale quamen,

1 hebben vor em; doch zie 't Eng. and on that other side these false untrewe Saisnes lede awey

2 lude

3 kieren

4 hulpe

5 darnaer

6 ritters

7 neman

8 dorsten

9 er

10 slogen

11 unde der

12 men

11 unde der

13 quemen

14 op den hertogen

14 op den hertogen

15 steken, breken

16 spern

15 steken, breken

17 waert

18 sweert, weert

18 sweert, weert

19 unde degene

20 her, ber

20 her, ber

21 bescud

22 zegen

23 slogen er

24 weer

25 vrendelyc

26 we

27 en lochgende; doch zie 't Eng. he ansverde that his name was never hidde vor no man

28 solden

29 hiet

30 unde dese

25 vrendelyc

31 ten tyde

32 hulpe

33 were gy

34 weer

35 voren

36 stad

37 weren

38 luden

39 went

40 dat.

[p. 351]

 

Daer beettensi, ende Elisier

 

Pijnde hem sere te dienen hier

31445

Heren Gawyne, want hi dade¹ ter stede

 

Sijn paert op, ende ontwapendene mede,

 

Enten koninck Lot, wet vorwaer.

 

Ende al die wyle, datsi stonden daer,

 

Quam Elisiers knape van Minoras,

31450

Den forestier², daer hi gesent was,

 

Ende zeide, dat hise groete seer

 

Ende hem allen dankede van der eer,

 

Die si hem hadden gedaen ter stede,

 

Ende sijn wijf ende sine kinder mede.

31455

Ende bierbinnen was dat eten gereet,

 

Ende men ginc daer eten, God weet.

 

Daer dade dhertoge den heren te gemake

 

Van eten, van drinken, van alre sake,

 

Daer hi hem mede mochte doen ere.

31460

Na den eten vragede dhere

 

Den koninck Lot, hoe³ sine kinder heten⁴:

 

‘Heer hertoge’, zeidi, ‘ic doe iu dat weten;

 

Die outste, die hetet⁵ Gawein,

 

Ende dander, die hetet Agrawein,

31465

Die derde Gaheries, die vierde Garies;

 

Entese jongelinc, sijt seker des,

 

Es eens edelen koninges kint mede,

 

Ende komet dienen, nu ter steden,

 

Gawyne, mynen sone, ombedat bi leren

31470

Wil met hem wapene hanteren’.

 

‘So helpe my God!’ zeide dhertoge doe,

 

‘Dit komet hem van hogen herte⁶ toe,

 

Van edeler aert⁷, ende moet hi noch leven.

 

Men sal hem noch prijs geven,

31475

Want hi es vroem ende koene⁸’.

 

Doe vragede dhertoge, na desen doene⁸,

 

Den koninck, hoe³ dat komet, ‘dat gy nu

 

Dus hemelyc⁹ varet onder iu?’

 

Die koninck Lot zeide: ‘gy sultet¹⁰ weten:

31480

Gy siet wel, dat die Sennen hebben beseten

 

Al onse lande, wyde ende syde mede,

 

Ende doen ons grote pijnlichede,

 

Ende verderven die Kersten heit¹¹, secgic iu,

 

Ende mochtewy enegen raet hebben nu,

31485

Dat wy se verdreven, dat waer¹² ons goet,

 

Gy wetet wael¹³, ende sijt mede vroet,

 

Dat wy se niet en konnen verdry ven mede,

 

Want wy hebbens ons twewerf pijnt gerede,

 

Ende en halp ons niet oen twint;

31490

Wat dunket in best dat men begint?

 

Ic hebbe genomen van desen doene⁸

 

Een perlement van den koninck Clarioene¹⁴

 

Ende tegen den koninck metten C. ridders met,

 

In Onser Vrouwen dage, dat wet,

31495

In Speltmaent¹⁵, ende oec mede

 

So sullen¹⁶ komen dan ter stede

 

Alle dander¹⁷ prinsen ombe dat,

 

Tote Aronsteel in die stat,

 

Ende daer nemen enen raet, daer wy

31500

Die Sennen mogen verdriven by’.

 

Doe zeide dhertoge: ‘by Gode, Here,

 

Ons en lettet negeen¹⁸ dinc mere

 

Dan onse sonden, die wy hebben gedaen

 

An den koninck Artur, sonder waen;

31505

Want sint dat wy tegen hem orlogen,

 

Sijn¹⁹ die Sennen int lant getogen,

 

Ende met minen wille, so sullewy²⁰

 

An den koninck Artur versoenen²¹ daerby,

 

Ende doen dat wy sculdech sijn nu

31510

Hem te doene, want ic secget iu,

 

Sint dat hi gesacreert koninck es²²

 

Ende datten die biscop na des,

 

Entie paepscap, ende tgemene volc met,

 

Gekoren hebben, ende oec, dat wet,

31515

Dat die van Bonewic ende van Gannes

 

Met hem sijn, sone hebben wy des

 

Engene macht, dat wy hem niet

 

Connen gescaden ocht²³ ontsetten iet’.

 

‘Hebdy dit gepryset?’ zeide die koninck Lot,

31520

‘Ja, ic’, zeide hi, ‘also helpe my God!’ -

 

‘So salt te hant versoenet sijn¹⁹ zeide hy²⁴

 

Tuscen hem ende iu, ende my,

 

Want ic en heles iu niet ter stede,

 

Ic ben versoent ende sijn vrient²⁵ mede,

31525

Als die hem vorwaert mesdoet van al,

 

Dat hi my dat mede doen sal’.

 

‘Hoe’, zeide dhertoge, ‘sijdy²⁶ versoent dan?’

 

‘Ja, ic’, zeide by, by Sente Jan²⁷’

 

‘Ende hoe²⁸ es dat daertoo komen?’

31530

Doe ginc hem die koninck Lot nomen

 

Ende zeide hem al die gescienesse²⁹ daer,

 

Dat hem gesciet³⁰ was vorwaer,

 

Ende hoe²⁸ sine kinder van hem gesceden waren,

1 de

2 vorster

3 wo

4 hieten

5 hiet

6 herten

7 art

8 kone, done

8 kone, done

3 wo

9 heimelyc

10 zolt

11 kristenheit

12 weer

13 wetet

8 kone, done wal

14 Clarione

15 spelemaent

16 zolen

17 andern

18 geen

19 so sint

20 solewy

21 vorsonen

22 is

23 off

19 so sint

24 he

25 vrent

26 zin gy

27 Sunte Johan

28 wo

29 geschenisse

30 geschiet.

28 wo

[p. 352]

 

Ende haer moeder gevaen¹ hadde daernare²

31535

Ende hoe hi daertoe bedwongen was

 

Van Gawine, sinen³ sone, sijt seker das,

 

Dat hi wart koninck Arturs man;

 

Ende aldus telde hijt⁴ al daeran.

 

Doe spraken⁵ si voert sovele daer,

31540

Dat dhertoge gelovede daernaer,

 

Dat hi tAronsteel soude komen;

 

Oec hebbensi an hem vernomen,

 

Dat die vrede vermyddes hem niet blyven sal

 

Van den koninck Artur, groet ende smal.

31545

Doe si lange gesproken hadden daer,

 

Gingen die heren slapen naer,

 

Ende sliepen toten dage toe.

 

Doent⁶ dach was, stondensi op alsoe

 

Ende gingen messe horen saen;

31550

Ende doe die messe was gedaen,

 

Zeide die koninck Lot an den hertoge mede:

 

‘Dat waer⁷ goet, dat wy senden ter stede

 

An koninck Uriens ende an ko. Anguissant,

 

An koninck Ventres⁸ ende an ko. Tradeliant,

31555

Ende baden⁹ hem van onser wegen tsamen,

 

Datsi in Onser Vrouwen dage quamen

 

In September tAronsteel gereet,

 

Ende dat wy daer sullen sijn, God weet;

 

Ende datsi tegen ons komen, hoe¹⁰ dat gaet’.

31560

Dit dochte¹¹ den hertoge een goet raet,

 

Ende men nam boden, die waren snel,

 

Die die boetscap daden wel

 

An al die heren, datsi¹² daernaer

 

Alle geloveden te komene daer.

31565

Ende alle dese wile, dat die boden waren

 

Die bodescap te doene, so es gevaren

 

Die koninck Lot met sinen kindren nu

 

Van Cambenic, dat secgic in;

 

Ende dhertoge voer met hem wtwaert

31570

Den wech, sprekende metter vaert,

 

Ende doc keerdi¹³ weder ende ginc hem bereiden

 

Alse den koninck te volgene, sonder beiden.

 

Entie koninck hielt sinen wech na des

 

Rechte den wech te Norgales;

31575

Daer lagensi ene nacht alsoe,

 

Des andren¹⁴ dages stondensi op vroe,

 

Ende reden so lange datsi quamen¹⁵ thant

 

TAronsteel in Scotlant.

 

Daer lagen¹⁶ si doe twe dage tsamen

31580

Eer daer ienege prinsen quamen,

 

Ende daden hem te gemake daer.

 

Doe quamen¹⁵ die prinsen alle naer¹⁷,

 

Ende gingen te rade daer, ter stede;

 

Ende heer Gawein, die daer was mede,

31585

Sprac dat woert aldaer ter stat¹⁸,

 

Want des hem sijn vader; die koninck, bat:

 

‘Gy heren’, zeide hi, ‘wy sijn¹⁹ bier gesent

 

Van des koninck Arturs wegen omtrent,

 

Daer wy mede sijn nu ter stede,

31590

Die iu ontbiedet, ende biddet mede,

 

Dat gy sine vrient²⁰ sult sijn openbaer,

 

Want hi gerne duwe waer⁷,

 

Ende dat gy hom vrede gevet nu

 

Thent te²¹ Kerstavende, des biddewy iu,

31595

In der manieren, dat wy die Senen²²

 

Mochten verdryven onder ons gemene²²

 

Uten²³ lande; ende gave²⁴ God ons sege,

 

Dat wyse konden verdriven enwege,

 

Conde men die soene²⁵ gemaken dan,

31600

Dat gy daerna versoendet²⁵ dan.

 

Des²⁶ es gegeven nu ten stonden

 

Dat gewin, datsi van allen sonden

 

Ende van mesdaet sullen fijn²⁷

 

Quyte wesen, die daer ten stryde sijn’.

31605

Alle die prinsen hebben wale

 

Vernomen mijnsberen²⁸ Gawyns tale;

 

Doe vragedensi den koninck Lot sonder beiden,

 

Wat hi tesen²⁹ dingen zeide?

 

Die koninck Lot zeide: ‘het²⁶ en wart niet ere³⁰

31610

Meerre³¹ doget ontboden van enen here;

 

Wetet wel, dat ics niet en secge daerby

 

Ombedat ic sijn geswoerne³² man sy;

 

Want also lange als gy hebbet nu,

 

Tegen hem geweest, es dat mesvallen iu,

31615

Entie Sennen en waren³³ oec niet

 

In dat lant komen nembermere iet³⁴,

 

Haddewy wael overeen gedragen;

 

Ende oec hebbewy gehat dese plagen

 

Ombe onse sonden, die wy hebben gedaen’.

31620

‘Hoe’, zeide die koninck Uriens saen,

 

‘Zijdy³⁵ Arturs man worden nu,

 

So bebdy³⁶ ontrouwecheit gedaen, secgic iu;

1 gevangen

2 darnaren

3 sine

4 he dat

5 spreken

6 do dat

7 weer

8 neutres

9 beden

10 wo

11 duchte

12 sodat

13 kierde he

14 andern

15 quemen

16 legen

15 quemen

17 darnaer

18 stad

19 sin

20 vrent

7 weer

21 went to

22 geve

22 geve

23 ut den

24 geve

25 sone, versonden

25 sone, versonden

26 dat

27 zijn

28 hem

29 to dezen

26 dat

30 ne

31 merre

32 geswornen

33 weren

34 niet

35 sin gy

36 heb gy.

[p. 353]

 

Want gy haddet¹ met ons gesworen mede’.

 

Doe zeide die koninck Lot ter stede:

31625

Ic ben niet² ongetrouwe, hiermet,

 

Want ic dades mijns ondankes, dat wet,

 

Ende op dien dat icken in node

 

Meest geseadet meende³ hebben, by Gode,

 

So dadic hem manscap na datgone,

31630

Ende dat dade my al Gawyn, mijn sone’.

 

Doe telde hi hem sine gescienesse⁴ al,

 

Die hem gesciede, groet ende smal.

 

Doe die prinsen verstonden nadas,

 

Hoe dat met hem gevaren was,

31635

Zeidensi, dat hine mochte niet el⁵;

 

Daer waren⁶, die wouden, dat hem gesciet wel⁵

 

Ware⁶, gelije dat hem gesciet was;

 

Doe spraken⁷ si so lange nadas,

 

Datsi te rade worden daer,

31640

Datsi vrede gaven⁸ daernaer;

 

Ende Gawyn hevet haer trouwe ontfaen,

 

Vasten vrede thondene⁹, sonder waen.

 

Doe zeide hi hem den dach daer sciere

 

Te komene in den plein¹⁰ van Salesbiere;

31645

Maer si zeiden hem, als die Sennen waren

 

Gesconfiert, dat hem daernare

 

Die koninck Artur tegen hem dade¹¹ voert.

 

Doen Heer Gawyn hoerde dese woert,

 

Zeide hi hem allen openbare:

31650

‘Gy barone, nu horet hare,

 

Als dat komet, dat gy hem arch wilt doen,

 

Ic sal dan hebben sulc ware soen¹²,

 

Dat hi des te rechte niet met allen

 

Te doene sal hebben met iu allen;

31655

Ende dat dreget¹³ hem sulc oec mede,

 

Die noch blyde sal sijn, by myner waerhedo,

 

Dat hi sijn gemoede sal verkrygen mogen’.

 

Som die prinsen hierom be lachende¹⁴ togen

 

Van quaetheit meer dan van ander dine¹⁵;

31660

Maer van den hondert riddren die koninck

 

Niet en dregede¹⁶ daer ter stat,

 

Hi zeide hi soude komen nadat

 

TAlrehelegen messe¹⁷, dat daer komet sciere.

 

Met al sijnre macht te Salesbiere;

31665

Daerna zeide elc prinse alsoe.

 

Mettesen¹⁸ namen si orlof doe

 

Ende voeren¹⁹ thoren landewaert,

 

Ende gereiden hem vaste metter vaert

 

Tegent²⁰ orloge dat komen sal.

31670

Nu swige ic van desen heren al,

 

Ende sal iu voert secgen ter ure

 

Van den koninck Arture.

1 hadden

2 bin nicht

3 mende

4 gevencnisse

5 niet, geschiet

6 weren

5 niet, geschiet

6 weren

7 spreken

8 geven

9 to holden

10 plaen

11 dede

12 wartsoen

13 drouwet

14 lacgede

15 Eng. some that laugh and some frowned with the heede

16 drouwede

17 to alrehilgen misse

18 mit desen

19 voren

20 t. dat