Merlijn, naer het eenig bekende Steinforter handschrift

Hoe die Duvele alle vergaderden, ende kosen enen procureere.

Doe die Duvele zagen² daernaren
Dat zy aldus bespottet waren,
Doe riepen zi te samene gereede
Alle die hellesche quaethede,
Ende koren onder hem allen daer
Enen procureere scalck ende zwaer,
Die was geheten Masceroen;
Dien wart bevolen al hoer³ doen
Ende dat hi soude⁴ varen mede
In Onses Heren jegenwordichede,
Gelijck dat procureere plegen.
Nu mochte ieman zeggen daer tegen,
Hoe een verdoemde hem mochte togen
In die jegenwordicheit des Scheppers ogen,
Daerop antworde ick in tween⁵ saken:
Dat eerste mach zijn met spraken
By gelijcken in enigen dingen,
Dat wy mogen zeggen zonderlingen,
Alse van boven tote beneden,
Es⁶ dat al in ons Heren jegenwordicheden.
Die ander es⁶, zijt zeker des,
Die pine, die in den Duvelen es,
Dat die van hem niet gaet in scijn
Sy en blivet met hem waer zi zijn
Gelijck dat die zieke⁷ niet hevet baet⁸
Al waer hy in koniuckleker⁹ staet⁸
Sine pine en waer des miure niet;
Aldus es dat met den Duvele, nu ziet
Waer dat ze God gehenget te syne,
Altoes volget hem na hoer pyne.
Ende dit was die eerste procureere met,
Dien die Duvele nu hebben geset,
Die vor niet en was, maer na desen stonden
Hevet men procureere altoes gevonden.
Dese procureere treckede sonder beiden
In die jegenwordicheit Godes, ende zeide¹⁰
‘Oschepper, ende aller dinge gerechtecheit,
Ick ben procureere alre quaetheit
Van der Hellen, dy moet genoegen des,
Want dy van der Gerechticheit angeboren es⁵
My te hoeren, alse bode der Hellen’.
Onse Here antworde den fellen:
‘Bistu procureere, toge dine brieve nu’.
Masceroen zeide: ‘ick wille eer iu
Bevroeden op een punte wel hoge,
Die roert die gene¹¹ al onse vermoge
Die in der Hellen zijn¹², ende op dat
Beziet onse procuracie nu ter stat’.
Onse Here sprack: ‘hier vormaels wal
So kende ick dyne scalcheit al,
Ende onderwint in nu niet, gy,
Met uwen woerden te leidene my;
Want du en heves hier gene perty
Jegen my, dat duncket my;
Nu toge dyne procuracie al hier,
Of men sal dy wtwerpen scier’.
Dese ontsach den rechter doer das
Ombe dat hy des onwillech was;
Dus toende hy die procuracie, zijn teken¹³
Daer wy af gemeenleke spreken,
Dat herde wel gedichtet was dan,
Dat daer niet te beterne was an.
Doe zeide Onse Here: ‘wiltu iet¹⁴ spreken,
So spreeck vaste op dijn teken’.
Die viant clagede ende antworde mede
Als een procureere van zijnre heerlichede:
‘Want ick, ende degene daer ick voer spreke,
Hebben gehat wel ende stilleke¹⁵,
Ja, by ongeëndeden tyden, sonder verlaten,
Ende alle gescrevene achter gelaten,
Alse in rasten te hebbene mede
Te pinene ende te tormenten gerede
Ende te berechtene, al onse Helle duere,
Alle menschelike creatuere;
Ende nu niewinge es achtergelaten
Alle rechte ende alle baten
Ende negene¹⁶ partye es geropen daertoe¹⁷,
Ende wy zijn berovet, wie en weten hoe¹⁷,
Met crachte van onser hebbinge nu;
Dat clagewy wenende voor in;
Waerby of dy genoege onse elage,
Ende du beriepes tenen zekeren dage,
Dat menscheleke geslechte te komene zaen,
Tantwordene hierop sonder ontgaen;

2 zegen

3 er

4 se solden

5 twen

6 is

6 is

7 zeke

8 bat, stat

9 enen k.

8 bat, stat

10 zegede

5 twen

11 de bene

12 sint. In de bewerking bij Snellaert (Nederlandsche Gedichten uit de 14e eeuw, enz. bl. 493 en vv) korter en duidelijker: ‘een point, dat al onse Helle ouert’ (lees: ruert)

13 teiken

14 wultu icht

15 ontellike

16 en geyne

17 to, wo.

17 to, wo.

[p. 21]

 

Want ick eerst toge, dat men ons es

 

Sculdech te doene restoer van des,

 

Van den zielen volcomeleke mede,

2100

Die in den Hemele zijn, ende gerede,

 

Die in Purgatorien nu zijn genomen

 

Entie¹ voer hem waren, ende na hem komen,

 

Ende hoer kinder, ende tot desen

 

Al dat van hem geboren sal wesen’.

2105

Onse Here sprack: ‘ick hore wel dy,

 

Du begeres enen dach daer by’.

 

Die procureere antworde daernaer:

 

‘Die zake is groete ende anxtlike² zwaer,

 

Ende oeck ontfermelike in allen hove,

2110

Gelijck ener sake van groten rove;

 

Ende ombe dit begcer ick dy haeste daertoe

 

Men legge den dach morgene vroe’.

 

Doe sprack Onse Here ende zeide³:

 

‘Sone des viants ende alre quaetheide,

2115

Verdomede scalck, al vallende onwaerde

 

Hevestn gemeten tusscen hemel ende aerde,

 

Ick legge dy dach alse procureere gerede,

 

Ende den menscheliken geslechte te komene mede

 

Vor mi als tot enen zekeren dage

2120

Alse in den heilgen vrydage,

 

Op den welcken ick gecrucet was’.

 

Masceroen antworde te hant na das:

 

‘Dien dach ick niet ontfangen sal

 

Want dien dach viert men overal’.

2125

Onse Here sprack: ‘ick makede dat recht

 

Ende ick latet hierop nu ende echt;

 

O, Gabriel, roep des menschen diet

 

Dat zi komen tesen dage; en komen si⁴ niet,

 

Men sal voert dat recht doen scinen’.

2130

Doe keerde die viant te hant totten sinen,

 

Ende toende sinen gesellen dese dinge,

 

Dat zi hem bedroevedenonderlinge,

 

Want zi zagen wel in dat⁵,

 

Dat hem die rechter was gehat⁶

2135

Doe sprack Lucifer te dier stat:

 

‘En ontsiet iu niet dor dat

 

Men zecht Cristus Gerechticheit wesen,

 

Dat valsch is, duncket my in desen;

 

Want hi es gerecht, zo sullen wy dan

2140

Onse sake behouden, ende proeven voertan

 

Wt sijns selves monde, zijt seker des,

 

Dat hy niet Gerechticheit en es,

 

Ende du zals weder ten dage varen’.

 

Masceroen zeide: ‘ick hadde liever twaren

2145

Hier met iu werden gepynet voerwaer,

 

Dan weder te gane voer hem daer,

 

Daer alle blijtscap is van vrouden⁷,

 

Ende daer ick niet af mach vervrouden⁷,

 

Maer meer my bedroeven hierby

2150

Ombe hoer blijtscap die niet⁸ mach in my;

 

Maer ick moet gehoersaem wesen,

 

Ende oeck doen dat staet te desen.

 

Op den dage, die daer geset was,

 

Quam Mascheroen, sijt zeker das,

2155

Recht in den dageraet, ende ginck

 

In eenen winkel na die dinck

 

In dat pleidoen, want hi wiste dat

 

Wel, dat des eyschers stat

 

Eerst ende gestadiger moet wesen,

2160

Dan die men eyschet tot desen;

 

Ende daerombe quam hi vroe, God weet,

 

Ende hadde beide sine oren gereet

 

Ende sine ogen opgedaen oeck wyde,

 

Ombe te hoerne ende ziene⁹ in elke zyde;

2165

Ende doe t den middage begonste¹⁰ naken

 

Quam Masceroen voert met sinen saken

 

In die jegenwordicheit Godes, ende zeide:

 

‘Heilge vader! ick quam voer ende nae¹¹ beide;

 

Nu doe my recht, ick beide te lanck’.

2170

Doe zeide Cristus: ‘Duvel, nu ganck,

 

Want al dese dach ten rechte staet’.

 

Doe keerde hy weder ten¹² winckel, die quaet.

 

Ontrent¹³ Vespertyde gafhy doe wt hede?’

 

Enen vreesliken, gruweliken geluet,

2175

Ende sprack: ‘God, waer es Dyne gerechtic-

 

Onse Here antworde hem ter stede:

 

‘Ja, en zeide ick dy niet, vule quaet,

 

Dat al dese dach ten rechte gaet?’

 

Doe keerde hy weder in den winckel daer,

2180

Ende wachtede bet der nacht wel naer;

 

Doe riep hy: ‘waer es die gerechtichede?

 

Si gebreket my in den Hemel mede’.

 

Onse Here daden¹⁴ doe roepen voert;

 

Doe sprack Masceroen dese woert:

2185

‘Al desen dach heb ick gebeit

 

In dat rike der Gerechticheyt,

 

Ende en vonde gene gerechtichede’.

 

Onse Here antworde daer ter stede

 

Masceroene, ende zeide: ‘nu zie,

2190

Wat du eyschende bist hierby’.

1 Unde de

2 engestlike

3 zegede

4 kometse

5 daz

6 nicht ontsculdich was; doch verg. bij Snellaert, v. 193

7 vroyden, vervrouwen

7 vroyden, vervrouwen

8 de nicht

9 to zene

10 begunde

11 unde noch

12 in sinen

13 omtrint

14 dede ene.

[p. 22]

 

Masceroen zeide: ‘die sitacie siet,

 

Want al dat menschelike diet

 

Hier is gedaget tantwordene my

 

Alse procureere, merket waerby,

2195

Is hier ieman die daertoe hoert,

 

Dat hi vor alle menschen komen wil voert?’

 

Ende nyeman en quam te desen doene.

 

Doe sprack Onse Here tot Maseeroene:

 

‘Wat wilstu dat men nu doe echt?’

2200

‘Ick begeer, Here, een gemene recht,

 

Dat men eleken sculdech te doene es,

 

Ende ick begeer oeck letteren¹ des,

 

Dat alle menschen waren voer dy

 

Gedaget, hier tantwordene my,

2205

Ende ick hebbe den dach al wt gewacht,

 

Ende nyeman en quam hier van hoere² macht,

 

Ende ombe dit begeer ick vorwaert nu wesen,

 

Ende eysche myne letter van desen’.

 

Doe woude³ Onse Here met desen dingen

2210

Meer voertgaen met effeningen,

 

Dan hy woude met gerechticheden;

 

Hy wiste wel Masceroens doen ende zeden.

 

‘Du’, zeide hy, ‘die vele weets⁴ ende heves gehoert,

 

Du weets⁴ wel, dat bewilen voert

2215

Een recht gaet tusscen tween partien,

 

Ende bewilen in effeningen belien,

 

Also alset hem duncket best;

 

Want ick nu wille, dat zij gevest

 

Alle dese stucke in effeningen,

2220

Ende wil den dach tot morgen verlengen

 

In denselven punte, dat huden was,

 

Tot primetijt durende, zijt seker das’.

 

Dus stont op Onse Here daer naer,

 

Ende Masceroen ginck totten sinen daer,

2225

Ende vertellede dit sinen gesellen,

 

Die dat zwaerlicke verdroegen in der Hellen;

 

Ende Lucifer sprack tot hem saen:

 

‘Du zals morgen weder gaen

 

Totter rechter uren’; ende also houde⁵

2230

Leerde hy wat hy zeggen zoude⁵.

1 litteren

2 ore

3 wolde

4 weest

4 weest

5 holde, zolde

5 holde, zolde