Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 3: Friesland

De bridfiarhoogher⁽²⁾ üp sölth⁽³⁾,
of dit miraakel fan Eidem^*). En ualthing tial⁽⁴⁾, ön riim braagt fan Kristjan Jappen (C.P. Hansen). (Het eiland Sylt.)

En uurd fuarof.

Meenst, dat ik ek dört⁽⁵⁾
Dit, wat ik haa jert⁽⁶⁾,
Fuar üththern⁽⁷⁾ nü skriif⁽⁸⁾,
Om dat 's mi ek liif⁽⁹⁾?
Of meenst, dat 'k ek kjen?
Anstunds wel 'k bigenn!
Da feist⁽¹⁰⁾ dü tö weeten,
Dat 'k nönt haa auriiten⁽¹¹⁾.
Man skriif 'k al te fuul,
Da täänk: wat en gruul!
Sin hingster slit wein⁽¹²⁾;
De rest es nagh lein⁽¹³⁾.

(2) Bridfiarhoogher, bruidshoogten.

(3) Sölth, Sylt.

*) Vergelijk deel II van dit werk, pag. 31, waar deze zelfde sage in het Oostfriesch voorkomt.

(4) Ualthing tial, oude vertelling.

(5) Ek dört, niet durf.

(6) Jert, gehoo d.

(7) Ueththern, anderen; Eng. others.

(8) Skriif, schrijven.

(9) Liif, gelooven.

(10) Feist, krijgt.

(11) Auriiten, vergeten.

(12) Slit wein, gaan met den wagen door.

(13) Lein, leugen.

I. Taam Earik en sin daaghter.

Ön Eidem üp Sönthdik⁽¹⁴⁾
Diar aunet Taam Earik,
Hed hüs diar en lönth⁽¹⁵⁾
Ek für fan de strönth.
Sin jilth hed hi roowet,
Bi strönth hed hi kloowet
En skepman⁽¹⁶⁾ de haud,
On sönth hüm beklaud⁽¹⁷⁾;
Wilth earelk dagh skiin
En biltj höm wat iin:
Hi wiar jaa sa riik,
Hi hed ek sin lik.
Dagh wiar hi ek leththen⁽¹⁸⁾
En aaft⁽¹⁹⁾ üntöfreethen:
‘Me unroght dit lek⁽²⁰⁾,
Dit jenthigt⁽²¹⁾ me skrek!’
Sa seid sin geweeten
Diar aaft höm jens betten⁽²²⁾;
Sa waath⁽²³⁾ er uk seid
Fan danen, diar skreid⁽²⁴⁾, -
Hi hed en litj faamen,
Höör noom wiar Uas Taamen,
Jü wiar wel sa deilk⁽²⁵⁾,
Man arkjen⁽²⁶⁾ sin reilk⁽²⁷⁾.

(14) Sönthdik, Zanddijk.

(15) Lönth, land.

(16) Skepman, schipper.

(17) Beklaud, beklauwd, bedolven.

(18) Leththen, gelukkig.

(19) Aaft, dikwijls; Hd. oft.

(20) Lek, geluk.

(21) Jenthigt, eindigt.

(22) Betten, gebeten (had).

(23) Waath, werd.

(24) Skreid, op anderen veel hadden te zeggen.

(25) Deilk, schoon.

(26) Arkjen, elkeen.

(27) Reilk, liefje.

[p. 248]

 

En miarnem⁽¹⁾ da slöps⁽²⁾,

 

En injem⁽³⁾ da löps,

 

En deiem da spuans,

 

Bi naght wiar s' tö daanz

 

Me dräänger⁽⁴⁾ sa wilj⁽⁵⁾,

 

Sa glääd üs en jilth.

 

De faather hi seid:

 

‘Bliif dü man tö steid⁽⁶⁾,

 

Dü stjüürst naa Nuuth wääst hen

 

Tö Pitje fan Skotlönth.

 

Braaf friiers ja kjen

 

Di jir uk nogh finj.

 

De hexen en trööler⁽⁷⁾

 

Uep hiith haa jaar hööler

 

Kumst dü jam wat nei,

 

Da uust⁽⁸⁾ du balth fei⁽⁹⁾.’

(1) En miarnem, des morgens.

(2) Slöps, sliep ze.

(3) En injem, des avonds.

(4) Dräänger, knapen.

(5) Wilj, wild.

(6) Steid, stede, plaatse.

(7) Trööler, toovenaars.

(8) Uust, wordt.

(9) Fei, veeg.

II. De füghelspraak.

Uas swaaret höm:

‘Up hiith haa 'k rüm;

Ithüüs es 't naar⁽¹⁰⁾

Diar fing⁽¹¹⁾ de dräänger mi ön snaar;
Uk mei i't weet: hat es de saak,
Uep hiith liir ik de füghelspraak -
Ik kjen al üs en lörke sjung,
En üs de störk up jen biin gung;
Ik weet al wat de kliire⁽¹²⁾ seid,
Wan jü höör eier heeth jest leid:

“Kliire, kliire klötj!

Ik warp min eier üp rüghe tötj⁽¹³⁾;
Diar kumt en arm en geit s' fuarbi,
Diar kumt en rik en nemt jam me.”
En barigenth⁽¹⁴⁾, diar rääpt: “Guddei!”
De swaare⁽¹⁵⁾ ik: “Dank fuar din ei!”
Ik kjen al me de spreenen⁽¹⁶⁾ snakke,
Ik weet al wat de kreeken⁽¹⁷⁾ krake.
De swaalken weske⁽¹⁸⁾ üp jaar wiis
Mi alle daagen lütter niis.
On 't weeter sen ik uk ek dum
Ik kjen al me de swaanen swum;
En fan de gurt⁽¹⁹⁾ wit Möen
Lür 'k neistens uk dit flöen.’

(10) Naar, eng, bekrompen.

(11) Fing, krijgen.

(12) Kliire, tureluur.

(13) Tötj, graszode.

(14) Barigenth, brandend.

(15) Swaare, antwoord.

(16) Spreenen, spreeuwen.

(17) Kreeken, kraaien.

(18) Weske, fluisteren toe.

(19) Gurt, groote.

III. De friier fan Nuuthen⁽²⁰⁾.

Taam Earik seid:

‘Min daaghter! min daaghter! ik wel di wat sii;
Dü skudt di fuul lewwer anständig befrii.

Dü liirst man dit hexin,

Dit weskin en tweskin⁽²¹⁾,

Bringst lidden aural

En di sallef tö fal.’

Uas Taamen swaaret:

‘Sa slim es 't jit ek.

Leest kam er en gek,

En mantje fan Nuuthen

Sa poltig⁽²²⁾ üs juuden,

Me ausen⁽²³⁾ fuar plogh,

Me gris⁽²⁴⁾ ön sin skogh⁽²⁵⁾.

Hi skauet üüs haagen⁽²⁶⁾, hi skauet üüs skiin⁽²⁷⁾,
Da braaght hi döör bööster⁽²⁸⁾ sin waref⁽²⁹⁾ mi iin:
“Min kjäre⁽³⁰⁾ litj faamen, wan dü wel mi haa,
Saa skel dü, for skam! mine griskin al faa.”

(20) Nuuthen, Noorden.

(21) Tweskin, scheiden, oneenigheid verwekken.

(22) Poltig, vuil, haveloos.

(23) Ausen, ossen.

(24) Gris, biggen.

(25) Skogh, schoenen.

(26) Haagen, mestvaalt.

(27) Skiin, schuur; Hd. scheune.

(28) Bööster, achterdeur, deur van den veestal.

(29) Waref, aanzoek.

(30) Kjäre, lieve.

[p. 249]

 

Skuld 'k sa jen nem?

 

Ik swaaret höm:

 

“Kjenst dit forstuun?

 

Grip eeder⁽¹⁾ de muun⁽²⁾,

 

En bring mi de

 

Da feist dü mi.”

 

Me skanth en blö sken

 

Fuar hi wethther hen

 

Sa mal üs en stiir

 

Bï naght nü aurstjüür⁽³⁾.

 

Dagh maaket 'k tö spaas

 

Höm bang üs en haas,

 

Forfölgt höm üp stölken⁽⁴⁾

 

Me muurdelik belken.

 

Fan ungst waath hi blinj,

 

Küth wei ek muar finj,

 

Stört dial aur de klef⁽⁵⁾

 

Sa kam hi om 't lif.’

(1) Eeder, naar.

(2) Muun, maan.

(3) Aurstüür, heen, weg.

(4) Stölken, stelten.

(5) Klef, klif, klip.

IV. De hexendaanz üp almböögsbarig.

De Wolpernaght⁽⁶⁾ de es sa grä;

De füghler en de hexen flö,

Me hexen en wilj gös⁽⁷⁾

Floog Uasken uk fan hüs

To däänz üp Almböögsbarig,

Diar huppet kreek en sparig⁽⁸⁾.

Diar kam s' töhop fan alle sidden

De trööler üp jaar Böösmer ridden.

Ja slüt en brokket⁽⁹⁾ kraanz

En hölth en lüstig daanz.

Ön medden stönth üp aghter biin sa stram
De duiwel sallef üs en huurent ram.

Hi lukket wel sa bliith

En dör ark⁽¹⁰⁾ sin beskiith.

Ja slekket höm om stört,

Sa üs 't sin jüngers jert.

Hi seid: ‘Fan juu es nemmen

Ues Uasken sa welkjemmen;

Jü es de jungst en deilkst fuar mi,

Ik wiale⁽¹¹⁾ diar fuar höör tö brid!’ -

Man nü bigent de ualthen

Tö skempin en tö skrualin⁽¹²⁾:

‘Diar fing wü jen üp snüt,

Nü es de daanz nogh üt.’

Uk Uasken waath forfiirt,

Jü hed wat gröghelks⁽¹³⁾ jert.

Jü waath sa litj alk üs en müs,
Jü buad de duiwel: ‘Let mi thüs!’

Hi swaaret Uas:

‘Du kumst ek luas,

Dü hest nü min

En ik sen din.

Dü welligst iin

Dat jer⁽¹⁴⁾ to stiin

Forwandelst jir

Ues tö en üththerns⁽¹⁵⁾ brid.

Wan dit mi lööwest

Nin falskheid weegest,

Da let 'k di desmaal gung,

Dü best mi jit wat jung.

Ik wel mi da tö fiirens iif⁽¹⁶⁾
En soowen jaar fan hüs af bliif;
Da kum 'k töbeck en haale di,
Da uust min wüf en blefst bi mi.’
Dit arem Uas! naa sin begiar
Muast jü alstunds de satan swiar.
Jü wiar üs guus⁽¹⁷⁾ fen hüs of löppen
En kam üs müs töbeck nü kreppen.

(6) Wolpernaght, Walpurgisnacht.

(7) Gös, ganzen.

(8) Sparig, musch.

(9) Brokket, bonte.

(10) Dör ark, geeft elk.

(11) Wiale, kies.

(12) Skrualin, schelden.

(13) Gröghelks, gruwelijks.

(14) Jer, eerder.

(15) Ueththerns, eens anders.

(16) Iif, begeven.

(17) Guus, gans.

V. Uas taamen höör kemmer⁽¹⁸⁾.

Uas bleef nu ään⁽¹⁹⁾
Me breeken sen.
Jü skrualet fuul
Aur sok en gruul;

Sok her s' ek taagt

Jü wiar forsaagt.

De lidden fraaget:
‘Wat munth höör plaaget⁽²⁰⁾?’

(18) Kemmer, kommer.

(19) Aän, in, binnen.

(20) Wat munth enz., wat mag haar deren.

[p. 250]

 

En braagt s' bi skorstiin

 

En pöös⁽¹⁾ me flentstiin.

 

Hat holp höör nönt,

 

Jü bleef dagh skäänt.

 

‘Jü heeth en sjught⁽²⁾!’ - höör faather seid;

 

‘Wan 't nü man jest tö harefst geith,

 

Da kumt er nogh en beeter tiid,

 

Da kumt er uk muar leewent jir.’

 

De harefst kam, de wunter ging,

 

Man Uasken bleef allikwel ring⁽³⁾.

 

De friiers löp

 

Wan Uasken slöp,

 

En stönth s' bi düür,

 

Hed Uas de tüür⁽⁴⁾.

 

Tö leest, da kam de Wolpernaght

 

Jit jens; - man nü küth Uasken saagt:

 

Jü drämt: de duiwel hi wiar duad,

 

Jü wiar nü frii fan al höör Nuad.

 

Jü waath sa bliith, dat s'hoog ap sproong

 

En üs de lörke triller soong.

 

Jü biljt et höör nü sallef iin:

 

Jü wiar nü sünth, jü wiar nü riin.

(1) Pöös, zak.

(2) Sjught, ziekte.

(3) Ring, treurig.

(4) Hed Uas enz., ging Uas eene rilling over het lijf.

VI. De frher fan Keidem.

De Sölthring⁽⁵⁾ Seelid stönth alwethther
On buurd üp see en soong bi 't röthther:

‘Wü siil, wü siil tö Kaagelönth⁽⁶⁾,

En bring en skep fol roghel hen.

Wan de roghe ripet,

Wan de berri⁽⁷⁾ pipet,

Da haale wü ruad Aapler,

De faamnen uk waagstaapler⁽⁸⁾.

En wan wü lekkelk kum aurstjüür⁽⁹⁾,

Da stuun wü stünthen lung bi düür,

En da bigenn fan niien

Wü dräänger om tö friien.’ -

Sa kam er nü tö harefsttid

En skep töbeck bi suththersid,

Me trii jung friiers ön de floot.

Hokken wiar de förderst?

Dit wiar Buh fan Keidem,

Hur⁽¹⁰⁾ säät hi sin spöören?

Fuar Taam Earik's düür.

Hokken kam tö düür?

Uasken Taamen sallef,

Me krük en bekker ön de jen hunth,
Me gulde ringer aur de üthther hunth.
Jü nööthigt höm en sin hingst iin,
De hingst dör s'⁽¹¹⁾ haawer en Buh dör s' wiin.

Jü toog höm iin tö kest

En wilth höm nimmer muar mest. -

Uk Taam seid: ‘Jaa!

Dü meist höör faa⁽¹²⁾;

(5) Sölthring, Sylter.

(6) Kaagelönth, vaste wal, eig. koogland.

(7) Berri, gerst.

(8) Waagstaapler, wiegestanders.

(9) Aurstjüür, terug.

(10) Hur, waar.

(11) Dör s', geeft zij.

(12) Faa, krijgen.

[p. 251]

 

Man earelk skel at bröllep hualth,

 

Dat nemmen spüttet ön junk kual⁽¹⁾.’

 

Dit wiar uk Buh en Uasken roght,

 

Ues jat⁽²⁾ jam diar aur hed betaagt.

 

Jat waath jam jens, üp ualthing wiis,

 

De bröllep skulth ön Keidem wiis. -

 

De bridman bliith

 

Aur sin beskiith

 

Reed leet jest thüs

 

To sin ein hüs.

 

De hingst de sproong,

 

De rütter soong:

 

‘Rid, rid me kuast⁽³⁾ bi sid!

 

Miaren⁽⁴⁾ kumt de brid

 

Me höör gulde ringer

 

Aur höör jerm en finger;

 

Me höör siist⁽⁵⁾ en rokker,

 

En höör kraaget smokker⁽⁶⁾,

 

Sölwer eier üp höör hüif,

 

Sküüret knoppen üp de shif⁽⁷⁾,

 

Meesing bialt⁽⁸⁾ runt om de liif,

 

Guldet kaartel⁽⁹⁾ üs jung wüf.

 

Miaren skel ik bröllep ha,

 

En min ein litj Uasken faa!

 

Toonk, toonk! fuar des gud dei!

 

Al de brid en bridmaaner of wei

 

Otter⁽¹⁰⁾ Buh en Uasken alliining!’

 

‘Alliining! alliining!’

 

Bööp weththerskal⁽¹¹⁾. - Hat kam höm fuar,

 

Diar wesket hokken höm ön 't uar,

 

‘Dü best amsonst dagh rädden⁽¹²⁾,

 

Din brid jü es forswäären!’

 

Hi lukket om - diar floog en kreek;

 

Man taagt: naan sa let 'k mi ek skrek!

 

Hat es forgönst⁽¹³⁾,

 

Man niin⁽¹⁴⁾ gespenst,

 

Diar jir üp warelth spooket,

 

En lekkelk lidden raaket.

(1) Spüttet enz., spuwe in uw beider kool.

(2) Jat, zij beiden.

(3) Kuast, kwast.

(4) Miaren, morgen.

(5) Siist, schoudermantel.

(6) Kraagt smokker, overhemd met kraag.

(7) Sliif, mouw.

(8) Meesing bialt, koperen gordel.

(9) Kaartel, borstlap.

(10) Otter, buiten, behalve.

(11) Weththerskall, echo.

(12) Rädden, gereden.

(13) Forgönst, wangunst.

(14) Man niin, maar geen.

VII. De miaren fuar de bröllep.

Help Gott! wat wiar er fuul tö dön,
ler alles üp sin roght steid stönth,
Ues 't üp en bröllep moode wiar;
Dat 's fan juar lagh⁽¹⁵⁾ uk hed wat ear!

Jung, Ing en Sei

Stönth ap fuar dei,

En bruud jaar biir,

En slaghtet jaar stiir.

De piisel⁽¹⁶⁾ waath faaget,

De bridbääd waath maaket,

De skilken⁽¹⁷⁾ waath fält⁽¹⁸⁾,

De staaler⁽¹⁹⁾ roght stelt,

De matbuurder⁽²⁰⁾ leid

Al üp de roght steid.

Jaar moother, sa wialig⁽²¹⁾

Jü maaket üp ealig

En jölth⁽²²⁾ üs en biiken

Om wetting⁽²³⁾ tö stiikin⁽²⁴⁾,

Om bruader tö baaken

En trättein weelkaaken,

Om skinken tö rookin,

De briikrogh⁽²⁵⁾ tö köökin.

Jaar meid⁽²⁶⁾ wiar ön krükken

De hed ek sin's glikken.

De keller waath leththigt,

De frinjer waath nööthigt.

Sa wiar bi Buh Tetten

Dit hüs nü üp stötten.

(15) Lagh, gelag.

(16) Piisel, kamer.

(17) Skilken, nappen.

(18) Fält, gevuld.

(19) Staaler, tafels.

(20) Matbuurder, etensborden.

(21) Wialig, druk.

(22) Jölth, haardvuur.

(23) Wetting, schelvisch.

(24) Stiikin, braden.

(25) Briikrogh, brijpot.

(26) Meid, meede.

[p. 252]

VIII. De bridfiar.

De dei de kam, de bröllepsdei,
En fuanth de bridman leet üp wei,

Hen om de brid tö haalin,

Höör lefheid⁽¹⁾ tö betaalin. -

De togh ging luas

Me püntjet⁽²⁾ Uas

Fan Taam sin hüs ön Eidem

Tö Buh sin hüs ön Keidem.

Fuarof ging Taam,

Da brid en bridman kam.

Dit wiar de hille ked⁽³⁾,

Diar wilth nün minsk muar me.

Diar weid niin flagh

To Uas höör lagh.

Diar fääl uk ek en skot,

Ek jens en blöös of bat⁽⁴⁾.

Man hünther hüület üs tö 'n lik.
En katter fleeset üp de dik;
De kreeken kraket dial⁽⁵⁾ fan hüs,
En aur de wei löp haas en müs.

De brid bigennt tö bleeken

Aur al de unleks teeken.

Uep hualef wei

Kamt gurt geskrei:

‘Uu! wat es dit?’ -

Bigennt de brid -

‘Dit diar ualth wüf

Wel üüs tö lif!

Jü kumt fan duiwels weegen

Tö ünlek üns önteegen⁽⁶⁾.’ -

De bridman trööstet Uas:

‘Ik let di nimmer luas!

Jü heeth niin maght aur üüs,

Wü sen nü balth itthüüs.’

Taam heeft de swööp,

De wüf jü rööp:

‘Uu Eidemböör! Uu Keidemböör!

Juu brid, ju es en hex!’

De fuarman⁽⁷⁾ swaaret höör:

‘Ueüs brid en hex?

Da wilth ik wenske,

Dat wü jir dialsoonk altemaal

En wethther apkam üs grä stiin!’

Knap⁽⁸⁾ wiar dit seid,

Da soonk s' üp steid

Diip ön de öört⁽⁹⁾,

Dat nemmen s' spöört.

Ek lung, da wiar

Ja wethther diar;

Man üs grä stiin

Kam s' nü tö sjüün. -

De Sölthring waath sa röört,

Dat s' fan dit sallef öört

Tau⁽¹⁰⁾ bridfiarhoogher maaket,

Uk geil- en falskheid eedert⁽¹¹⁾ wraaket

(1) Lefheid, liefde.

(2) Püntjet, opgepronkt.

(3) Ked, gezelschap, eig. kudde.

(4) Blöös of bat, blaas klapte.

(5) Kraket dial, krasten nedet.

(6) Oenteegen, tegemoet.

(7) Fuarman, voorman.

(8) Knap, pas.

(9) Oeört, aarde.

(10) Tau, twee.

(11) Eedert, naderhand, sedert.