Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 3: Friesland

[p. 231]

't Fertelsel fan 't frouke fan Staveren. (Leeuwarden.)

Staveren is niet altiid soo'n oud, armsalig in ferfallen statsje weest, liik as 't nou is. Nee, mar oudtiids doe waar it 'n groote, in 'n rike, in 'n foorname stad. Dat liikt raar, mar waar is 't. Doe waar Staveren de hoofdstad van heele Friesland, in daar hoorden Noord-Holland in Grunningerland in Oost-Friesland doe oek bij. Ja, doe woonden d'r 'n heele boel skatrike kooplui in Staveren, in armoede waar d'r hast niet. D' iene waar al riker as d' andere, in doe 't se op 't laast van overdwaalsens en gekkens niet meer wisten, wat se doen suden, doe lieten se har stoepen met goud in sulver beslaan.

Nou, in die oude tiden doe woonde daar te Staveren oek 'n skatrike frou, in die noemden se faak 't frouke fan Staveren, want se waar de riikste fan allemaal. 't Waar de wedufrou fan 'n koopman, in se had 'n heele boel groote skippen op see, in de mooiste boereplaatsen had se bij de fleet, in in-'e stad had se pakhusen in pakhusen fol fan 't mooiste guud. Mar se waar soo groots in trots as 'n pouinne. Se miende, dat an har geld in guud gien end komme kon, in se ferachtte ieder in ien, die niet so riik waar as sij. In fur har folk, fur har meiden in knechten in har skippers in boeren waar 't 'n duvelinne geliik. Ja, dat trotse iichel⁽¹⁾, se miende, dat se alles mar doen mochte!

Ien keer sei se teugen ien fan har skippers, die just weer klaar lei om nar see te gaan: ‘Skipper!’ seit se, ‘jou musten mij nou 'ris 't alderkostbaarste hale in 't alderduurste, dat er mar in feere landen te finen is. It kan niks skele, wat 't kost of waar 't wech komt, as 't mar kostelik is.’

‘Goed, mefrou!’ sei de skipper, in die fut⁽²⁾. Hij reisde alle freemde landen of, mar nergens fon-i wat, dat kostbaar genoech waar om met te nimmen, want goud in sulver in edelgestienten, side in fluwiel in alles had se al in overfloed. Eindelik komt-i in-'e stad fan Dantzich in-'e Oostzee, in daar siet-i de boeren sukke prachtige weit in-'e stad op-'e merk brengen, as de man nog nooit sien had. 't Waar weit, so mooi, as d'r nog nooit in Friesland groeid waar, in soo as d'r nog nooit te Staveren op-'e merk weest waar. Dat is 't kostbaarste, dat er op-'e wereld te finen is, docht die ienfoudige siel fan 'n man, in hij kocht er siin skip fol fan, in seilde froolik weer op Staveren los.

Mar dat pakte raar uut. Want doe de skipper an dat trotse wiif fertelde, dat-i siin skip met sukke kostbare weit fol laden had, doe wudde dat iichel dan soo koegelse lilk, dat it leek nergens na. ‘Weit is nog niet iemels goed genoech fur miin bargen,’ sei se ‘An wat fur kant fan 't skip’, froeg se doe an-'e skipper, ‘hei-je die weit binnen boord nomen?’

‘An stuurboord, mefrou!’ sei de man.

‘Goed,’ seit se, ‘smiit se dan mar weer an bakboord over boord in see!’

Nou, daar holp gien mooi praten an, in de skipper mocht hooch springe

(1) Iichel, egel (scheldwoord).

(2) In die fut, en die (ging) weg.

[p. 232]

of leech springe, die flarde fan 'n wiif ston stiif op har stuk, in de skipper waar mij niet soo goed, of hij muste de haven weer uut, in doe-'t-i foor-'e haven op-'e see waar, must-i mij al dat skoondere eten, al die kostelike weit, daar honderden arme minsen fan ete konnen, in-'e see smite.

Doe dat skandelik stuk gebeurde, ston dat wiif sels op 't havenhoofd d'r na te sien. Doe ston daar 'n brave, oude man nevens har, in die griisde dat dan soodanig an, dat-i kon him niet stil houde. ‘Frouke, frouke!’ seid-i, ‘seg dat se daar met ophoude mutte, dat skoondere eten soo ferachtelik te ferdoen, of anders, dou suust noch soo arm wudde, das-tou diin brood bedele muste!’

Doe lachtte die flarde die brave, oude man nog uut. Se nam 'n goudene ring fan har finger, in smeet die in-'e see. ‘Kiik, oude suffer!’ seit se, ‘soo min as de wilde see mij ooit die ring weerom geve kan, soo min kan ik ooit arm wudde!’

Nou, de andere daags fange de fisserlui 'n groote, mooie kabbeljou, in die fis ferkoope se an-'e wedufrou. De meid sel die fis toemake, mar doe-t-se-'m opensnijt, komt er uut-'e maag fan die fis 'n goudene ring te foorskiin. De meid laat die ring an har mefrou sien. Mar doe die die ring siet, wut se soo wit as 'n liik fan skrik, want se siet dat 't die selde ring is, die-'t-se de forige daags in see smeten het, in 't komt har in 't sin wat roekelooze woorden as se doe sproken het. Mar se is nog niet bekomen fan'e skrik, daar komt 'n man har fertellen dat 't grooste fan har skippen met lading in guud, met seil in treil, met man in muus in-'e wilde Noordsee bleven is. Wiilst dat die man fut gaat, komt er weer 'n ander met-'e tiding, dat har grooste pakhuus fol dure waren tot op-'e grond toe ofbrand is. In disse is de deur nog-'nt uut, of 'n derde komt met 't boodskap dat haar mooiste in grooste boereplaats deur 'n diikbreuk in 'n overstrooming heelendal wech slagen in fernield is. In soo gong it nou dag uut in dag in. Op 't laast had se alles ferloren, in se wudde dood arm, soo dood arm, dat se om 'n kusje⁽¹⁾ brood lans de husen bedele must.

In dat waar de straf fur dat se soo trots weest waar, in dat se soo dat skoondere minse-eten feracht had.

Mar op 't selde plak daar die weit soo ferachtelik in see smeten waar, kwam 'n sandbank, flak foor de haven fan Staveren. Daardeur konnen op 't laast gien groote skippen meer te Steveren binnen komme, in soo ferliep de heele handel in nering, in de heele riikdom uut-'e stad. In nou is Staveren soo'n armsalige plaats, soo ferfallen in doods, as er gien ien plaats meer is in heele Friesland. Mar tot gedachtenis an 't frouke fan Staveren groeit er nog alle jaren op die sandbank 'n soort fan weit; mar dat binne niks anders as leege aren; d'r sit gien korreltsje graan in. In die sandbank is d'r nog, in die hiet 't Frouesand; in die wonderlike weit groeit er oek nog op, in dat hiet Frouekoorn of ile⁽²⁾ weit.

‘Loofstou dat, Wiits?’ sei Baukje teugen har buurfrou. ‘Wis in drie loof ik 't,’ sei Wiitske. ‘Ons pake is beurtskipper weest op Amsterdam,

(1) Kusje, korstje.

(2) Ile, (ijle) ijdele, ledige.

[p. 233]

in die het it ons faak ferteld. Nou, dou hest d' oude man kend, die su d'r niet om liege. Hij is daar honderde keeren lans faren, in het dat frouekoorn sels wel op 't Frouesand plukt. In as 't 'n heel leech tij water waar, dan konnen se met-'e kloet nog wel de torens in de dakken in de muren fan dat oude Staveren foele, want dat leit nou in see ferdronken. Ja, mins! 't is wat te seggen!’

‘Loofstou dat, Sjoerd?’ sei Auke teugen siin maat. ‘Ei, bist gek?’ sei Sjoerd. ‘Daar must niks fan loove; da-'s-'n oudwive-fertelseltsje, in dat Frouekoorn daar is oek niks fan waar. Want dat is niks anders as gewone duunhelm, die groeit niet allienich op 't Frouesand, mar overal op 'e groote sandplaten in 'e wadden, in op 'e dunen fan-'e eilanden in an 't strand groeit se oek overal. Moppen bin 't, allegaar!’

Johan Winkler.