Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 3: Friesland

Nog twiee stukjes uut-'e oude tiid. (Leeuwarden.)

I. Fan Marijke-mui.

Marijke-mui is de fertrouelike naam, daar oek achting in genegenheit in opsloten leit, die de Friezen, in-'e leste helte fan-'e forige eeu 'an-'e prinses Maria Louisa gavven. Die prinses waar in der tiid 'n edele in 'n brave frou. Se waar in Duutsland geboren, as prinses fan Hessen-Kassel, in se troude in 't jaar 1709 met-'e friesse stadhouder, met Jan Willem Friso. Mar 't mins het niet lang wille had fan har trouen, want doe-'t-se twieë jaar troud weest waar, ferdronk har man, op reis, an-'e Moerdiik. In ses weken na har mans dood kreeg se 'n kiin, 'n jonkje, dat se Willem Karel Hendrik Friso hiette, in dat metter tiid siin fader as stadhouder fan Friesland opfolge su. Tot an 't jaar 1731 toe, doe die jonge prins meerderjarig wudde en doe-'t-i selst de regeering op 'm nam, soo lang regeerde siin muder fur him, as foogdes in goevernante, liik as dat doe noemd wudde. Mar oek weer na de dood fan-'e prins, die in 't jaar 1751 as stadhouder fan Friesland in Holland sturf, in fan-'e prins siin frou Anna, de kroonprinses fan Engeland, in soo lang as har kleinseun, prins Willem de fijfde, nog minderjarig waar, doe gavven de staten fan Friesland 't stadhouderskap op nij weer in har hannen; in doe waar 't mins dog al seuventig jaar oud. Noch ses jaar lang het die oude prinses doe nog an 't hoofd fan-'e regeering stonnen hier in 't land, in se dee dat liik in recht waar, in iederien had met har op; doe maakte, in 't jaar 1765, de dood 'n end an har nuttig leven.

Gien wonder dat Maria Louisa bij alle Friezen, mar fooral te Leewarden, daar se fan har twintichste tot har ses-in-seuventichste jaar, dus ses-infiiftig jaar woonde, deeg gesien waar, in deeg acht in eerd wudde, in

[p. 234]

fooral oek dat se deeg bij 't folk bekend waar, in dat de leewarder burgerij har met de fertrouelike eerenaam fan Marijke-mui noemde, krekt as hoorde se bij iederien tot-'e famielje in tot 't huusgesin. In dat ienfoudige in fertrouelike Marijke-mui is wis feul mooier eerenaam as de bijnamen, die Willem de feroveraar, Karel de stoute, de engelse bloody Mary, in soo menig andere koning of prins fan 't folk kregen hewwe.

Nog is de heugenis fan die edele Maria Louisa bij de burgerij fan Leewarden niet uutsturven, in menig oud mins te Leewarden kan nog 'n heele boel fan Marijke-mui an har kiinskiinders fertelle. Har pertret hangt nog levensgroot in fan 't hoofd tot-'e futen uutskilderd, te Leewarden op 't stadhuus in die mooie saal, daar de lui troud wudde. Bij soo'n trouwerij gebeurt 't al licht, dat de iene of andere fan-'e kiinders of fan de jonge lui, die fur 't eerst op die trousaal komme, an ien fan de ouderen frage, as se dat skilderij bekike:

‘Hee, fader of moeke, oom of muike, wie su dat weze?’

In dan is 't antwoord gewoonlik:

‘Wel, kiin! da's Marijke-mui, daar hew 'k ons fader in muder, of ons pake in oote, wel faak fan fertellen hoord.’ - In dan komt 'r meestal 'n ferhaal liik as 't folgende:

Marijke-mui had de gewoonte, liik as dat doe ter tiid 't gebruuk waar, dat se har in 'n draachkoetske deur 'e stad drage liet, as se hier of daar heene wu. Nou, de leewarder lui hadden alle dagen, in fooral sundachs in-'e kerk, overfloedig gelegenheit om Marijke-mui te sien in op te nimmen, mar doch, as de prinses har in har koetske deur-'e stad drage liet, dan liep er meestal 'n heel keppel kiinders, in dan nog faak met gulen in angaan, achter 't koetske an. Och! kiinders binne niet wizer. Mar soms ferfeelde dat doch dat oude mins, in 't hinderde har soms wel. Om dan fan die keppel kiinders frij te kommen, stak Marijke-mui har hoofd uut 't raamtsje fan 't koetske, in dan sei se in 't fries, want dat wudde 'r destiids te Leewa^rden nog feul sproken, fural onder-'e arbeiderslui: ‘Berntsjes!’ sei se dan, ‘berntsjes! gean gou nei hûs, jimme mem bakt strou⁽¹⁾!’

Nou jimme kanne begripe, die welkomme tiding, dat har muder an 't pankoekbakken waar, dee altiid siin werking op 'e kiinderkeppel. As 'n piil uut 'n boog, soo flogen se nar huus, om die lekkere pankoeken niet te fersumen, mar - Marijke-mui waar frij fan har lastig gefolg.

(1) Berntsjes! gean gou enz., kinderen! gaat spoedig naar huis, uwe moeder bakt pannekoeken!

II. Willem de fierde op-'e Froskepolle⁽²⁾.

De Froskepolle is de naam fan 'n herberch, die 't in Friesland welbekend is. Die herberch staat 'n goed half uur beoosten Leewarden, 't Fliet uut⁽³⁾, an 't grootskips-faarwater, krekt daar, daar de wide in de noue Greuns

(2) Froskepolle is 'n friesch woord, dat ‘klein kikvorschen-eiland’ beteekent.

(3) 't Fliet uut, naar den kant van het Vliet, een gracht te Leeuwarden.

[p. 235]

in 't Woudmantsje in mekaar uutlope. 't Is al 'n nuvere herberch, want 'r loopt gien wech lans. In doch wut-'e Froskepolle druk besocht. Skippers, jonge lui die fur plesier uut seilen gane, fissers, oek jagers in 't najaar, mar fural duzenden in nog 's duzenden skaatsriders winterdach, dat binne soowat de gewone besoekers fan-'e Froskepolle.

Nou, wie 't Willem de fierde waar, dat hoef 'k jimme niet te fertellen. Die beste in brave friesse stadhouder, die in 't jaar 1747 deur-'e Hollanders oek as har stadhouder uutropen wudde, de seun fan die brave Marijke-mui, daar de Friezen niet minder hooch met liepen as met siin muder, die is overfloedig bekend.

Doe prins Willem de fierde nog as stadhouder fan Friesland te Leewarden woonde, doe gong-i faak uut jagen de kanten uut fan Tietsjerk, Suwoude en Eernewoude. In soo gebeurde 't doe, dat-i ienkeer laat in-'e middach, doe-'t-i met siin frind Onno Swier fan Haren en met andere heeren uut jagen weest waar, dat se doe met mekaar, op-'e t'huusreis, an-'e Froskepolle kwammen. Se waren allemaal moed fan 't loopen en se hadden oek skroei⁽¹⁾ - jimme kanne begripe, 't waren allemaal gesonde jonkkerels, in se waren al froeg in-'e morgen uuttrokken. Soo stapten se de herberch in, in froegen, half mienens, half in gekheit, an-'e kasleinske, of die niet wat fur har t' eten hadde. ‘Nee!’ sei de frou, ‘mar ik ken wol hwet strou for jimme bakke⁽²⁾!’ Nou, daar wudde niet lang over praat - want honger is 'n skerp sweerd, oek fur prinsen in edellui - in 't anbod fan-'e frou wudde annomen. Misskien waren d'r wel guuds bij, onder die heeren, die-'t wel wat freemd in mal fonnen, in wel wat in striid met har fatsoen, mar - wat deed 't 'r toe, de kasleinske kon har ommers dò'-nt⁽³⁾, in de prins sels skiinde 'r wel nocht an te hewwen. In as se mar eerst wat grond in har hongerige magen foelden, met 'n uurke, te Leewarden op 't hof, kregen se nog 'n betere maaltiid. De frou smeet nog gou 'n menning turven in 't fuur op-'e heerd, in de froolikke jagers gongen in 'n groote kring om 't fuur sitten; de prins in 't hoekje fan 'e heerd in-'e groote leuningstoel fan-'e oude boer, in siin frind Onno Swier naast 'm. Soo rustten se har moede leden wat uut. Al gou kwam de frou weer in-'e jachtweide⁽⁴⁾ met 'n groote pot fol beslach, in gewapend met-'e pankoekspanne in met 't pankoeksiser. Se gong midden foor-'e heerd staan, sach de kring fan manlui om har heene 'ris rond, in froech: ‘Hwa scil earst⁽⁵⁾?’ - da's te seggen: ete; want as de lui bij ons in Friesland pankoeken ete, dan ete se niet allemaal toe geliik, mar ien foor ien, om de pankoeken so hiet uut-'e panne t' eten, dan binne se 't lekkerst -. Nou, Onno Swier, die miende dat de frou heelendal-n't wiste wie-'t se foor had, sei doe: ‘de man în-'e hirdsherne⁽⁶⁾,’ - want sien, 't waar doe nog in-'e oude, ienfoudige tiid, doe alle Friezen nog ons eigen friesse taal sprakken, of te minsten spreke konnen, as se wuden. - Nou, da's dat! - mar de kasleinske sach de prins effen an, in gaf 'm ongemurken 'n kniipke met 't ooch, dat se 'm wel

(1) Skroei, honger.

(2) Nee! mar ik enz., neen! maar ik kan wel wat pannekoeken voor u bakken.

(3) Dò'-nt, toch niet.

(4) Jachtweide, gelagkamer.

(5) Hwa seil earst, wie zal eerst.

(6) De man enz., de man in 't hoekje van den haard.

[p. 236]

kon en 't wel goed make sude; doe haalde se 'n skutteltsje met farsse butter uut-'e molkenkeamer⁽¹⁾, 'n sulverene furk uut 't kammenet, in 'n potsje met fine, witte broodsuker uut-'e tapkast, en doe gong se an 't bakken. Se bakte fur de man in 't hoekje fan-'e heerd kleine, dunne, luftige in alderheerlikste pankoekjes, flensjes, soo as de beste kok fan 't hof se niet lekkerder bakke kon. De prins at 'r dan oek lekker fan, in doe-'t-i genoech had, doe waar siin buurman an-'e beurt. Nou burch de frou de butter, de suker in de sulverene furk weer op, in bakte fur noemer twieë 'n dikke, groue koek in raapoli, soo swaar in dreech dat 'n slatter⁽²⁾ d'r genoech an hewwe su, in se gaf d'r him 'n skepke stroop over. O! wat sette die Onno Swier 'n benoud gesicht. ‘Frou!’ seid-i, in-i hiel 'm oft-i dat niet begreep, omdat-i miende dat de kasleinske har niet kon, ‘frou! wy meie ek wol strou în-'e bûter bakt⁽³⁾!’ - ‘Ja! ja!’ sei doe de kasleinske, ‘oalje is for de feinten goeder-noach⁽⁴⁾!’ - Nou, daar kwammen lilke gesichten! 't Waar oek slim genoech: ‘goeder-noach for de feinten!’ Fui! soo briik! Onno Swier had har wel 'k weet 'nt wat doen willen, in 'n paar andere heeren sprongen al, soo nidich as spinnen, fan har stoelen op; mar se bedochten har bij tiids in gongen weer sitten, in prins Willem beet op siin lippen om niet in lachen uut te barsten. Mar of die edellui in groote heeren hooch sprongen in of se leech sprongen, as se niet met har leege magen naar huus toe wuden, dan musten die dikke olipankoeken met stroop d'r in. Mar de prins lachte in siin fuusje, in-i het 'r har later nog faak met plaagd.

Johan Winkler.

(1) Molkenkeamer, melkkelder.

(2) Slatter, slootgraver.

(3) Frou! wy meie enz., vrouw! wij lusten ook wel in boter gebakken pannekoeken.

(4) Oalje is for enz., olie is voor de knechten goed genoeg.