Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 3: Friesland

[p. 183]

Sauntsien divels. Yn in bolle-pream^*).

Yn'e âde tiid fen frôed en dom

Hie Joast⁽¹⁾ in bulte wille.

Hy rierde yn alle dingen om,

Koe alles dwaen en tille;

En het er barde yn 't hele lân,
Hy hie yn alles noas en hân.

Mei fjûr en wetter, ierde en loft

Bidreau er nuv're dingen;

En 't wier syn aldermeaste noft,

In minske om kâld to bringen.

Briek immen earne in earm ef skonk,
Min brocht⁽²⁾ it ûnk by Joast to honk.
Pest, honger, kriich en alle skeel,

Oer minske en dier útgetten,

Koam for syn rekk'ning heal ef heel,

't Wier yn syn rie bisletten.

Want fêst stoe 't oer-al, hein en fier,
Dat Joast in thûzen-kinstner wier.

Sa hie 'r de freze yn âld en jong;

Want wirdde 'er 'n tsjerke⁽³⁾ ophelle,

Den teach de Deale flink to gong,

En boude er in kapelle.

En mennich-ien stiek om syn röp,
Ut eangstme in kêrse for him op.

'k Scil út dy tiid fen Pluto's(!) ryk

In bjuster stik fortelle.

Ik foun it yn in âld kronyk,

For wis en wier forhelle,

Mei 'n flök 'er by for elts, dy 't hâldt

For berne-praet en wive-kâlt.

To Waexens, in gea yn Hennaerderadeel,

Wier Hartman bileeg're yn syn Stins.

As Fet-keaper lôek 'er, yn 't ynlânske skeel,

De line fen Ljeauwert en Grins.

Dat stike de Skieringer heap yn 'e krop,
Dy 't talaei op Hartman syn hûs en syn kop.

Hja bûk'ne, mei Wibe fen Sleat⁽⁴⁾ oan 'e spits,

Op mûrr'wirk en poärte, mei krêft;

Mar 't ark⁽⁵⁾ wier, al holp ek de bösse fen Snits⁽⁶⁾,

For mûrr'wirk en poärte to sêft.

De Stins stiek syn daem-stege⁽⁷⁾ hölle yn 'e loft,
En hie, sa as 't like, oan dat kaerdsjen wol noft.

‘'t Is divels!’ sei Wibe: ‘dit wirk ein't nin byt;

Dy nút⁽⁸⁾ het in stiel-hirde dop.

't Moat oars gean, ef, feinten! wy reitse nin wyt,

En krije de hoas op 'e kop.

Mar dat scil naet wêze; ik, Wibe, hab 't sein.
De sang is bigoun, mar yett' naet oan it ein.’

*) Uit R. Windsma, Bledden uwt myn schrieuwboeck, Snits (Sneek) 1847.

(1) Joast, naam van den duivel; verg. dat weet Joost.

(2) Brocht to honk, schoof op het dak, schreef toe.

(3) Tsjerke, kerk; men zij er op bedacht, dat deze overgang van de k in het Friesch en aanverwante talen zeer gewoon is.

(4) Sleat, Sloten (stad).

(5) Ark, tuig, wapentuig.

(6) Snits, Sneek.

(7) Daem-stege, weerbarstige, hardnekkige, onbuigzame.

(8) Nút, noot.

[p. 184]

 

‘'t Scil oars gean!’ sei'r yett'-reis, mei 'n Skieringer flök:

 

Mar, feinten! nim nû jimme rêst.

 

Wy meitse it forgees mei dit wirk ús to drök:

 

'k Wit oars yett' wol rie for dit nêst.

 

Lit my mar bigean, mar wês ré en hâld wacht! -

 

Mûlk jout it in waerme en in roerige nacht.’ -

 

 

 

't Wier tsjuster moänne en rûzich waer;

 

Mar oars wier 't bûte stil,

 

't Each hie, de hele stins yn 't roun,

 

Yett' naet in inkeld wachtfjûr foun:

 

Nin onrie like op til.

 

 

 

't Wirdd' let, mar Hartman bleau yette op,

 

En seach faek skril yn 't roun;

 

Syn dochter Bauk, syn wille en tier⁽¹⁾,

 

In flink jong faem fen tweintich jier,

 

Siet by hjar heit en spoun. -

 

 

 

‘'t Is nuver, Bauk!’ en mei dat wird

 

Briek d'âlde it swijen ôf.

 

‘It liket ef it Skiern'ger bred⁽²⁾

 

Nin útsjoch en nin môed mear het

 

Op Hartmans hûs en hôf.’ -

 

 

 

‘It liket sa,’ sei Bauk, ‘en heit!

 

Och, ef it ek sa wie'!

 

Mar 't leit my yett' sa swier op 't hert;

 

Ik stean⁽³⁾ dy rêst en stilte net;

 

Ik eangje for forrie.

 

'k Hab hokker-nachts⁽⁴⁾ in katûl heard;

 

En 't byljen fen 'e houn

 

Is oars as oars, is aeklik near. -

 

O heit, in nije hou yn 't sear

 

Is mûlk yett' foar 'e stjûwn⁽⁵⁾.’ -

 

 

 

De klok fen 't gea slacht toalf. - Dêr heart

 

Min de útdoar fen 'e Stins,

 

En ring dêrnei in wyld geröp:

 

‘Forrie! forrie! - op mannen! op! -

 

Slaen dea! - jaen nimmen lins⁽⁶⁾!’ -

 

 

 

Flink, as in tsjirl, mei fjûr yn 't blôed,

 

Is Hartman ré mei 't swird. -

 

To let! Syn ûr-glês is oan'e ein.

 

Hy falt, throch Wibe selm' forslein,

 

En stjert op eine hird.

 

 

 

Dat ûnk throchdölget Bauk it hert,

 

En priemket hjar to fel.

 

Hja blyk't forwyld're en skril omheech,

 

En gâll't: ‘O Gòd!’ en slút hjar each,

 

En falt biswime del.

 

 

 

Yn 'e Stins fen Wibe Jarichs

 

Fine we einling Bauk werom,

 

Libben, ja, mar 't hert toknett're,

 

Doldrûkt, en throch 't únk toplett're,

 

Wêrs fen 't libben, wier hjar finz'nis⁽⁷⁾,

 

Wier de wrâld hjar selm' t'onrom.

 

 

 

Wiken, moännen striek'ne hinne,

 

Slypjend gong de tiid foärby;

 

Mar nin útkomst, nin bifrijen

 

Ut hjar finz'nis, út hjar lijen

 

Deage 'er op, en alle moärnen

 

Wier hjar krjus allike nij.

 

Het ef Wibe mei hjar foarhie? -

 

Hy, de moardner fen hjar heit,

 

Thocht': ‘'k Roun faek in blauwe skine:

 

Disse scil my naet ontwine:

 

't Is in douke fen myn matte⁽⁸⁾. -

 

'k Scil reis harkje, het⁽⁹⁾ se seit.’ -

 

 

 

Wibe, der⁽¹⁰⁾ it ierzen smeide as 't

 

Gleaun wier, gong er daelk op ta,

 

Sonder 't stik reis oer to kôgjen,

 

En foarôf reis throch to skôgjen,

 

‘Bauk!’ sei'r, ‘faem! dêr hest de knotte⁽¹¹⁾;

 

Ik wol dy, wottû my ha?’ -

(1) Wille en tier, lust en leven.

(2) Bred, gebroed.

(3) Stean, sta (voorbeeld van de n in den l^en pers. sing., zooals ook: ik gean).

(4) Hokker-nachts, laatst 's nachts.

(5) Stjûwn, steven (van een schip).

(6) Jaen..lins, geeft..kwartier.

(7) Finz'nis, gevangenis.

(8) 't Is in douke enz., 't Is een duifje, dat mij toebehoort; matte, (duiven)hok.

(9) Het (hwet), wat.

(10) Der, die.

(11) Knotte, gebruikelijke bruidsgift in geld; zie pag. 86, aant. 10.

[p. 185]

 

‘Né!’ sei Bauk, plat-wei en brimstich,

 

‘'k Boaskje mei in blôedhoun nea,

 

Fen hwaems⁽¹⁾ nam meklang ik griizje. -

 

Wottû my in tsjinst biwiizje,

 

Help my hjir den wei en jaen my

 

Ef de frijheid, ef de dea.’ -

 

 

 

As in lieu, né, as in tiger

 

Spalke Wibe de eagen: 't wie'

 

Krekt ef út dy fjûrige eagen

 

Blixems throch 'e keamer fleagen:

 

't Like ef Satan, ef syn spylfeint,

 

Libbens-greatte⁽²⁾ selm dêr stie.

 

't Siedde en briedde en rûsde en brûsde

 

Yn syn boärst fen grime en wrek,

 

Dêrmei briek hy los yn gierjen,

 

Skeldsjen, raezjen, beestich tierjen;

 

En in stream fen helske flökken

 

Gjalpe 'er rimpen út syn bek.

 

 

 

Einling rôp hy, wôest útlitten:

 

‘Faem! dyn hovird komt to let.

 

Hoapje naet, om frij to reitsen,

 

En wer Ljeauwter fet to smeitsen. -

 

Selm' de divel mei syn feinten

 

Rêdt dy út myn hannen net. -

 

 

 

Dêrop liet hy Bauk allinne,

 

Mei hjar herts-forthriet en smert.

 

Alle hoap op better deagen

 

Hie, sa 't like, hjar bidreagen;

 

En yett' swierder, as foärhinne,

 

Drûkte 't ûnk hjar op it hert.

 

 

 

Nei in dei twa⁽³⁾, op in skimerjoun,

 

Trape Wibe hûs en hôf yn 't roun,

 

Yett' fol thinzen, om syn wrek to boetsjen. -

 

Dêr fornimt syn each in pream mei fölk.

 

Sauntsien man, foarsjoen mei swird en dölk,

 

Komme de opfeart fen 'e Stins opklôetsjen⁽⁴⁾.

 

 

 

't Lykje frjeunen. Ien riist rjucht oerein,

 

En jout Wibe it rjuchte Skier'nger sein;

 

Mar nin ien lit wird ef werwird heärre. -

 

Einling leit de bolle-pream oan lân;

 

Nû jout Wibe, op lâns wize, hjar de hân;

 

En seit: ‘Wolkom, God en my to geärre!’

 

 

 

God - dat wird, sa fol fen krêft en rie; -

 

God - dat wird, in swird mei 'n dûb'le snie; -

 

God - dat wird het Wibe kwealk útspritsen,

 

Ef de pream en al it fölk is wei;

 

't Lytste merk selm' bliuwt 'er naet fen nei;

 

Alles is, mei 'n eachwink, hinne stritsen.

 

 

 

Dêr stiet Wibe, fen 'e skrik heal dea,

 

't Kâlde swit brekt út oer al syn lea,

 

En hy rysbosk't⁽⁵⁾, skrill't en trill't onbidich. -

 

De eangstme krûpt him djipper stees yn 't hert:

 

En, nei 'n nacht fen onrêst en fen smert,

 

Slút hy 't each, en Wibe stjert ontidich.

(1) Hwaems, wiens.

(2) Libbens-greatte (= in levensgrootte), levensgroot.

(3) In dei twa, een dag of twee.

(4) Opkloetsjen, binnen-, opboomen.

(5) Rysbosk't, huivert, siddert.

[p. 186]

 

Nimmen liet om Wibe in inkle trien;

 

Want syn dea ontlêstge mennich-ien;

 

't Wier it ein fen folle skeel en pleagen;

 

't Wier ek 't ein fen Bauks forthriet en lêst;

 

't Joe hjar wer de frijheid en de rêst. -

 

Né, de hoap, hja hie hjar naet bidreagen! -

 

 

 

Frjeunen! myn forteltsje is út.

 

Hark nû yette, ta bislût,

 

't Lexom fen myn âlde Skriuwer;

 

't Earste is dit: Gôds namme-klang

 

Mekket alle divels bang,

 

Is in spôek- en geastfordriuwer.

 

Want dat foltsen yn 'e pream

 

Wier in deel fen Joast syn team⁽¹⁾.

 

Is 'er immen, dy dat net

 

Leauwe wol, mar 't oars bifet

 

Dy oan al dy dîv'lerije,

 

As in rjuchte Beck'riaen⁽²⁾,

 

Gled-wei mar de skop wol jaen,

 

'k Hab 'er fré mei, 'k mei 't wol lije;

 

Mar myn Skriuwer flökt him út,

 

For in Heiden en in gút.

 

 

 

't Oare stik fen 't lexom is

 

Fêst naet fier de planke mis;

 

God rejeärr't it gôede en 't tsjôede⁽³⁾

 

Nei Syn heech en wiis bistel. -

 

Hy rjucht't op en hompet del⁽⁴⁾. -

 

Selme it tsjôede moät oan 't gôede

 

Tsjinstber wêze, op Syn birop.

 

Hwa seit hjir nin ‘Amen!’ op? -

 

 

 

R. Windsma.

(1) Team, toom.

(2) Beck'riaen, aanhanger van Becker, den schrijver van ‘De betooverde Wereld.’

(3) Tsjôede, kwade.

(4) Hompet del, stoot, werpt neer.