Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 3: Friesland

De bitsjôende⁽²⁾ bôeredochter.

‘O fij! as moarn⁽³⁾ komt yet⁽⁴⁾ in wike, den wird ik al thritich jier, en yet gjin man!’ sei Gatske, de húsfroufaem⁽⁵⁾ fen Goässeboer, do se op in lette joun⁽⁶⁾ yn de foarsimmer⁽⁷⁾ lykme allinne yn 't milhús⁽⁸⁾ by de tafel siet, mei de iene hân oan 'e holle⁽⁹⁾ en de oare yn in âld foëtsok⁽¹⁰⁾, dy se

(2) Bitsjôende, behekste.

(3) Moarn, morgen.

(4) Yet, nog.

(5) Húsfroufaem, huishoudster.

(6) Joun, avond.

(7) Foarsimmer, voorzomer.

(8) Milhús, middelhuis (tusschen 't voorhuis en de stallen).

(9) Holle, hoofd.

(10) Ald foëtsok, oude korte kous, die, over de eigenlijke kous heen, in de klompen gedragen wordt.

[p. 7]

onder hannen hie om to stopjen. ‘En yet gjin man. Hwennear scil dat yet ris⁽¹⁾ wirde?! Ik think fen nea noch nimmer! En dat tsjinjen⁽²⁾! dat tsjinjen! dat îwichdûrjende wrotten en slaefjen for in oar⁽³⁾, dat wird ik sa sêd as groat⁽⁴⁾. It is to minsten wol forsein dat ik hjir takomm' maeije⁽⁵⁾ bliuw: de boer altiid foart to fleanen⁽⁶⁾ en neare nacht heal dronken thús komme, en ik hjir altiid mei in gek fanke⁽⁷⁾ omtoppe, dy my wyt en swart forwyt: né, dy sa 'n pear hannen oan 't liif het as Gatske, dy kin 't wol better krije. Ik hie altiid yet ris thocht, dat de bôer my ta syn wiif nimme scoe; mar lak heär! hy forrifelt⁽⁸⁾ my hwet. Hy hôeft ek net to mienen, dat ik mear mei him to dwaen⁽⁹⁾ ha wol!!....’

Dêr waerd oan 'e doar draeid.

‘Dêr is er al, think ik. - Hwa⁽¹⁰⁾ is dêr?’

‘Doen maer open, Gatske! Berber is der,’ wier 't and wird fen bûten.

‘Is Berber dêr yet op 'e lette joun?!’ sei Gats, wylst se nei de doar roan⁽¹¹⁾ en him iepen die.

In langramich, stôkmeager frouminske kaem er yn, mei in ald piba⁽¹²⁾ op en in bonte mantel om 'e skouders hingjen, dy fen ytlike trijekantige lapkes by enoar ponge⁽¹³⁾ wier, op in wîze as in biddelthekken. Hja⁽¹⁴⁾ hie in kôer⁽¹⁵⁾ yn de earm en yn de iene hân in kruk, hwêrút min opmeitse⁽¹⁶⁾ koe, dat se net onbîdige⁽¹⁷⁾ fluch op skonken⁽¹⁸⁾ wier.

Dat wier Berber kruk, in bikende skoaister⁽¹⁹⁾, dy to Leauwert⁽²⁰⁾ by 't âldehouster tsjerkhôf⁽²¹⁾ thús heärde, mar meast fen de iene bôer op 'e oare reisge. By ljue⁽²²⁾ dy hwet tajouwend⁽²³⁾ wieren, wist hja hjar⁽²⁴⁾ moai heel goed thús to meitsen, hwent hja hie net op 'e mûle⁽²⁵⁾ fallen do 't tiid wier om praten to learen. By Goässeboer kaem hja ek as bern⁽²⁶⁾ to hûs, om sa to sizzen⁽²⁷⁾, lyk as út hjar oanspraek fen niis⁽²⁸⁾ al sa hwet to bigripen is. Yn hjar earmkôer hie se hwet swevelsprikken, droechskûrdersgûd⁽²⁹⁾ en salve for lykdoärnen, om de fjildwachters en adstinten fen 't liif to kearen. Dêrby pielde⁽³⁰⁾ se ek met wiersizzen, mar hja koe yet better lîge.

‘Naven Gatske! Hoe gaet it hier?’ sei se by 't ynkommen.

‘Mei my is 't gôed,’ sei Gats, ‘ho 't mei de bôer is, dat wit ik net, om 't hy is net thús, en mei Blijke is 't mar sa matich. Licht ha jy 't al heärd.’

‘Ja kyn, ik hè 't al hoord, anders waer ik hier so laet niet komen,’ sei Berber, wylst se op in stôel sitten gyng en hjar kôer en kruk nêst hjar sette. ‘Hoe is 't met hur?’

‘Hja is mei de holle op 'e rin, mear kin 'k er net fölle fen sizze. Mâl-

(1) Ris, eens.

(2) Tsjinjen, dienen.

(3) In oar, een ander.

(4) Sa sêd as groat, zoo zat als gort (zoo ze die spijs dikwerf moest eten).

(5) Takomm' maeije, (toe-)komende Mei.

(6) Fleanen, vliegen, uitgaan.

(7) Fanke, meisje.

(8) Forrifelt, fopt.

(9) Dwaen, doen.

(10) Hwa, wie.

(11) Roan, liep.

(12) Piba, hoed om er kinderen bang mee te maken.

(13) Ponge, flansen.

(14) Hja, zij.

(15) Kôer, korf.

(16) Opmeitse, opmaken.

(17) Onbîdich, zeer, buitengewoon.

(18) Skonken, beenen.

(19) Skoaister, bedelaarster.

(20) Leauwert, Leeuwarden.

(21) Aldehouster tsjerkhôf, kerkhof bij den toren, de Oldehoof.

(22) Ljue, lieden.

(23) Tajouwend, toegevend.

(24) Hjar, haar = zich.

(25) Mûle, mond.

(26) Bern, (geborene) kind; Deensch: barn.

(27) Sizzen, zeggen.

(28) Niis, straks.

(29) Droechskûrdersgûd, poetspoeder.

(30) Pielde, hield zich bezig.

[p. 8]

tiërje⁽¹⁾, fordjerre⁽²⁾, de bôer en my thige⁽³⁾ útmeitse, dat is hjar measte wirk. Mar as ik mei hjar allinne thús bin, slút ik hjar yn de keamer op, den bin 'k er òf.’

‘Wat je sêgge! Ja, ik hêf hier nou in 'en hele ruk niet weest, in nou kwam ik fan achtermiddag by Steven in de ferlegene Flooi, daer 'k feul koffy drink, en froeg de frou, of se oek wist, hoe 't met Gosse en die⁽⁴⁾ ging. Doe fertelde 't mins mij, dat it so met Blijke ston. Wel, ik wist niet wat ik hoorde, kan 'k je sêgge; it deed mij so an, dat de tranen mij overliepen. Ik sei: nou, ik kan 't niet helpe, it griist mij so! Ik hew altyd so feul fan dat kyn houden. Hê je oek wat water an'e kook?’

‘It hinget al ôer⁽⁵⁾, mar 't siedt⁽⁶⁾ net.’

‘Ik sei, nou mag ik er fan awen nog wel hene gaen, want it kan wel weze dat it hooge tiid is om er in te foorsien, en as ik die lui wat fan dienst weze kon, dan sude 't my fan achteren⁽⁷⁾ spite, as 'k it niet deen hadde.’

‘Hja het ek al in drank fen dokter, dêr het se hjûd⁽⁸⁾ fen yn krige; nou is se, in hoärt lyn⁽⁹⁾, yn 'e sliep rekke.’

‘Dan sa' we hur maer stil ruste late. Maer wil ik je wat sêgge, Gatske: dat drankje fan de dokter kan hur niks helpe; want om je de waerheid te sêggen, ik denk er niet anders ower, as dat de kwade minsen it hur deen hewwe; so feul het Steven syn frou mij al seid.’

‘Dat se bitsjôend is, wolle jy sizze? Nou, jy binne kindiger yn dy saken as ik; mar ik bin oars fen thinkbyld, dat de bôer sels er frij hwet skild oan het.’

‘De bôer selst? Hoe komm' je daer by?’

‘Omdat hy altiid omjasket⁽¹⁰⁾ en mei allerhande frouljue opslacht⁽¹¹⁾. Dat is hjar yn 'e wei, dat kin 'k wol bigripe, hwent hja praet er altiid op om, dat alles op en wei⁽¹²⁾ giët.’

‘Nou, ik sal 't je morgen froeg wel sêgge hoe 't is, as ik hur eerst maer 'es sien hè. Maer wat seiden je daer? Soekt de bôer oek weer 'en frou? Ik docht anders dat jou him nog 'es hewwe suden.’

‘It is him lang net om my to dwaen; hy mat fölle heger oan.’

‘Ei wat! je kan je oek wel wat inbeelde. Maer ik begryp it al hoe 't is: hij geeft je niet faek genoeg smokkeltsjes⁽¹³⁾! Nou, wat sêg je, hè 'k it oek raden?’

‘Né, dat docht er fiërst to faek, nei myn sin.’

‘Ik bin ferlegen! feulst te faek, seit se!’

‘Ja, dat siz ik; hwent as hy in hert for syn bern hie en 't my gôed thochte, den hâlde er him mear by honk. En dêrom ha 'k ek mar ljeäfst dat er my fen de hûd⁽¹⁴⁾ bliuwt.’

‘Kom, kom! je mutte so pruttelich niet weze; je wete nog niet hoe 't

(1) Mâltiërje, zich dwaas aanstellen.

(2) Fordjerre (verderven), vernielen.

(3) Thige, ter dege.

(4) Gosse en die, Gosse en de zijnen.

(5) Oer, over.

(6) Siedt, kookt.

(7) Fan achteren, achterna.

(8) Hjûd, heden.

(9) Hoärt lyn, poosje (hort) geleden.

(10) Omjasket, aan den zwier is.

(11) Opslacht, opslaat, aanbindt.

(12) Op en wei, verloren.

(13) Smokkeltsjes, kussen.

(14) Hûd, huid, lijf.

[p. 9]

'es komme kan, Berber mut je de kaert maer es lêgge, niet? Dan kan je 't 'es wys wirde, waer je staet op te maken hewwe.’

‘Nou ja, den mat dat ljeäver mar ris wêze. Kom, it köfjewetter siedt ek.’

Dêrop makke Gats mei in rep de köfje klear en Berber helle⁽¹⁾ in suterich⁽²⁾ spil kaerten út de bûse⁽³⁾, dat se ris throchskodde⁽⁴⁾ en it Gatske tarikte.

‘Trek daer nou maer es ien út, as je blieft!’

Gatske die dat.

‘Harten-aes. Steek 'em er nou maer weer in!’

Gatske foldie wer oan de profetesse hjar bifel, dy dêrop de kaerten yet ris throchskodde en do ien foär ien op'e tafel del plakte⁽⁵⁾.

‘Is 't niet wonderlik?!’ sei se, wylst se de hannen yn enoar sloech en de eagen stiif op'e kaerten hâlde: ‘Is 't niet wonderlik?! Daer leit de harten-aes an de side fan de klawer-bôer, en wat nog meer is, hij leit an syn rechterhan. Nou Gatske, ik filiciteer je, hoor!’

‘Nou, hwet bitsjut⁽⁶⁾ dat den?’

‘Wat dat bedúdt? De harten-aes is ommers jou kaert, en die leit an de rechterside fan de klawer-bôer; dat is ommers so klaer as de dag, dat jou hart it eigendom fan de bôer wirde sal, en jou nog 'es an syn rechterside lêgge salle.’

‘Scoe 't wrachtich wier wêze?’ sei Gats.

‘Fraeg je dat?! As 't niet wrachtig waer is, mag ik van kop tot tonen rudich⁽⁷⁾ wirde! As 't allemael so klaer te sien waer, dan konnen Jan Rap en syn maet wel kaertlêgge. Maer laet ik je ferklare wat de kaert al meer seit....’

In geweldige bons op'e doar, mei de útrop: ‘Döch⁽⁸⁾ iepen! to gau!’ forsteurde Berber yn hjar profetiske útboezemingen.

‘Dêr is de bôer!’ rôp Gats en hja fleach nei de doar, wylst⁽⁹⁾ Berber hjar kaerten weipakte.

De doar wier sa gau net fen de skoättel⁽¹⁰⁾ of hy fleach Gats al tomiëtte⁽¹¹⁾, eär 't se 'm iepen dwaen koe, en Goässeboer kaem hymjende en smûgjende⁽¹²⁾ en oan de mil⁽¹³⁾ ta blaumodder⁽¹⁴⁾ en einekroas⁽¹⁵⁾, ta 't milhùs yn setten, en fòel, sonder in wird to sizzen, op in stòel del.

‘Dit stiet er bryk⁽¹⁶⁾ by, scoe 'k sizze,’ sei Gats, en hie de foärspelling fen Berber hjar net hwet njuet⁽¹⁷⁾ makke, den scoe se wol mâl gûd útspein⁽¹⁸⁾ habbe; hwent it smoärch wetter roän mei gauwens⁽¹⁹⁾ de flier⁽²⁰⁾ al lâns.

‘Myn lieve gunst! wat mag die man deere?’ sei Berber; ‘hy het fast 'en ontm-oeting hadt.’

‘Jowol - in ontmoeting hawn!’ stammere de bôer, dy yet alheel efter

(1) Helle, haalde.

(2) Snterich, morsig.

(3) Bûse, zak.

(4) Throchskodde, doorschudde.

(5) Del plakte, neerlei.

(6) Bitsjut, beduidt.

(7) Rudich, schurftig (melaatsch).

(8) Döch, doe.

(9) Wylst, terwijl, Eng. whilst.

(10) Skoättel, grendel.

(11) Tomiëtte, tegemoet.

(12) Smûgjende, hijgende.

(13) Mil, (spreek uit: mul), middel.

(14) Blaumodder, blauwe klei.

(15) Einekroas, eendekroos.

(16) Bryk, scheef, raar, zonderling.

(17) Njuet, tam, bedaard.

(18) Utspein, uitgespogen, gescholden.

(19) Mei gauwens, al spoedig.

(20) Flier, vloer.

[p. 10]

de siken⁽¹⁾ wier en sonder ophâlden siet to hymjen en to smûgjen, wylst it swit him ta de hiërren út dripte.

‘Och, wat is die man ontsteld!’ sei Berber wer en hja sette in gesicht as se mei 't gat yn 'e foärke siet, sa griisde 't hjar. ‘Gatske, je mutte 'm wat brandewyn gewe, hij mut earst wat bedare, eer 'i spreke kan.’

‘Ja, Gats,’ sei de bôer, ‘helje - de bôel mar - den kinne jimme - ek hwet krije.’

Gatske gyng nei de keamer en kaem ridlik gau werom mei flesse, romer en sûkerpot. Do waerd er ris fix preaun⁽²⁾, en dat brocht de bôer njunkelytsen⁽³⁾ wer hwet by syn stik.

‘Kom Berbermoi,’ sei er, ‘ik bin bliid dat jy hjir binne; jy scille my, think ik, fen tsjinst wêze kinne.’

‘Ja, bôer,’ wier 't andert, ‘ik had it gefal fan jou dochter hoord, daerom hew ik mij hier hene spôed.’

‘Ja, dêr wol ik jo ek wol ris ôer sprekke, mar ik scil jo nou mar gau ris forhelje hwet my niis weärfearn is, den matte jy my útlizze hwet dêr efter sit. Hwent it is sa frjemd, sa frjemd! myn forstân stiet er stil for.’

‘Nou, sêg it dan maer 'es kort en klaer,’ sei Berber, wylst Gats fol oandacht siet to harkjen⁽⁴⁾ hwet er út komme scôe.

‘Ja, dat scil ik dwaen,’ sei de bôer. ‘Ik kin jo sizze, niis do 'k ôer 't tsjerkhôf kaem, seach ik dêr by dy beam⁽⁵⁾, dêr Haeije Smôes syn skûte mei 't efterein⁽⁶⁾ njunken⁽⁷⁾ leit, in skynsel stean! - In skynsel, siz ik jimme! Ja Gats, dou meist wol ris in sucht ophelje! Ik siz 't dy, dat ik raer yn myn liif wier!’

‘Dat leau 'k wol,’ sei Gats; ‘seagen jy net hwet it wier?’

‘Jawol seach ik dat! hwent sa 't ik om'e hoeke fen de tôer⁽⁸⁾ kaem, wier 'k er foärt yn ienen by. Dêr stie in neaken⁽⁹⁾ minske mei in wyt klaed yn yn'e hân, dêr 't geweldich mei tsjin de beam oan gisele; jimme kinne thinke, dat ik raer wier! Ik wit sels net, ho 'k wier; ik bleau suver stôkstil stean, it wier krekt, as ik oan 'e groun fêst lime⁽¹⁰⁾ wier. En wylst ik dêr sa stie bigoun dat skynsel to praten; as 't tsjin my praette of net, dat wit ik net, mar ik heärde dat it sei: “Hja pleagje my sa heislik, dat ik kin nen amerij⁽¹¹⁾ rêste.” Do kearde 'k my yn ienen om en fleach foärt, sa hird as ik koe. Sonder sels to witten ho, bin ik dêr by Sipke honnegiselers throch de âld sleat flein, om 't⁽¹²⁾ oars koe 'k net thús komme, of ik moäst dêr by dy beam lâns.’

‘Sa ha 'k it nou myn libben net eärder heärd!’ sei Gats, dy alheel kleare bare eärnst wier, en Berber siet ek mei de troänje⁽¹³⁾ fol tearen en fâlden⁽¹⁴⁾ yn in deftige hâlding, mei de hannen krjúslings ôer enoar op'e knibbels⁽¹⁵⁾ to harkjen.

(1) Siken, adem.

(2) Preaun, geproefd.

(3) Njunkelytsen, langzamerhand.

(4) Harkjen, luisteren.

(5) Beam, boom.

(6) Efterein, achtereind.

(7) Njunken, nevens.

(8) Tôer, toren.

(9) Neaken, naakt.

(10) Fêst lime, vastgelijmd.

(11) Amerij, (ave Maria), oogenblik.

(12) Om 't, omdat; nevenschikkend gebruikt als ons want.

(13) Troänje, tronie, gezicht.

(14) Tearen en fâlden, plooien en vouwen.

(15) Knibbels, knieën.

[p. 11]

‘'En naeken mins met 'en wit kleed in 'e han, sêg je?’ sei se tsjin Goässebôer.

‘Ja,’ sei de bôer, ‘dat ha 'k klearder nôch sjôen⁽¹⁾, en de wirden, dy 'k jimme niis sein⁽²⁾ hab, ha 'k allike gôed heärd as ik jo heär. Mar ik kin net bigripe hwet dêr efter sit; dêrom siz ik, ik bin bliid, dat jy hjir binne, om 't jy scille 't my útlizze⁽³⁾ kinne, hoopje 'k.’

‘Ja, dat kan ik,’ sei Berber; ‘as jou nou de waerheid maer hoore wille; anders mut je 't maer sêgge, dan sa 'k swige. Want sien je, ik bin 'en mins, ik geniet feul goeds fan jou, daerom wil ik je niet liest kwaed maeke.’

‘Sprek op mar! sprek op mar!’ sei de bôer, ‘ik mat witte, hwet er efter sit. Mits, it mat twisken ús bliuwe.’

Dat onthieten Gats en Berber him alle beide, en do gyng de profetesse flak foär him sitten, seach him stiif yn de eagen, spraette de hannen fen ien⁽⁴⁾ en bigûn:

‘Ik mut je ferklare, bôer! dat dat ferskynsel is weest de skim van jou frou, die in hur graf niet ruste kan; en waerom?! - Omdat jou so'n losbandich leven lêgge, en met de grooste slantfatten⁽⁵⁾ op en út⁽⁶⁾ binne, en it geld ferdommenere, daer sij in hur leven so sunich foor weest het. Daerom waerskou ik je, en hou je daer ôf! Bliif by je húsgenoten thús, en kom fooral niet weer so laet út 'e herberg, want dan kon 't je nog wel es minder fergaen as dizze keer.’

‘For nin tachtich tûzen goune kom ik wer by jountiid let ôer 't tsjerkhôf, dêr kinn' jy wol op oan!’ sei de bôer, en striek de hân oer de foarholle om it binaude swit ôf to feijen, dat it lexum⁽⁷⁾ fen Berber der op nij wer út parse hie.

Min kin licht bigripe dat it Gatske wol ridlik nei 't sin gien⁽⁸⁾ wier, hwent it koe tsjinje⁽⁹⁾ om de forfulling fen hjar fjûrichste winsk yn 'e hân to wirkjen.

Forfolgens smiet de bôer syn wiete krös⁽¹⁰⁾ út en fordroege him hwet. Twisken beiden waerd er yet ris ombrocht⁽¹¹⁾ en ôer allerhande dingen praet, ta dat se einlings mei elkoär to rêst gyngen.

Nou wol ik, wylst hja sliepe, de lêzer hwet neijer mei Goässebôer en syn omstandichheden bikend meitse.

Goässeboer wier ien fen dy minsken, dy altiid in oar en mar selde hjar sels folgje. Wirde sokke minsken bistjûrd fen ljue dy 't gôed foar habbe! den passe se throch in tiid fix op hjar saken, mar habbe se forkearde liedsljue, den habbe se nin stantfêstichheid nôch om de forlieding tsjin to stean⁽¹²⁾. Sa wier 't alteas mei Goässebôer. Do syn wiif libbe, dat in minske wier, dy op pinning sechstsien paste, wier hy altiid fix deun⁽¹³⁾ en hâlde him stil by sin spil⁽¹⁴⁾. Hy hie nin greate boërkerij, mar

(1) Sjôen, gezien.

(2) Sein, gezegd.

(3) Utlizze, uitleggen.

(4) Spraette fen ien, spreidde uiteen.

(5) Slantfatten, sletten.

(6) Open út, op en uit, aan den zwier.

(7) Lexum, les.

(8) Gien, gegaan.

(9) Tsjinje, dienen.

(10) Wiete krös, nat boeltje.

(11) Ombrocht, rondgedronken.

(12) Tsjin to stean, te weerstaan.

(13) Deun, zuinig.

(14) Spil, boeltje, zaken.

[p. 12]

hy die⁽¹⁾ 't wirk ek meast allinne, en 't wier him in tiidlang skoan gien. Dêrby hiene de âlden oan beide kanten aerdich hwet neilitten, sadat Goässebôer it al moai gôed stouwe⁽²⁾ koe. Mar nou hied er foär in jier oardeheal⁽³⁾ syn wiif forlern en al skielik bigûn er wer om trouwen to thinken. Hy hie wol hwet bistek yn⁽⁴⁾ syn faem, Gatske, mar it wier as syn earsucht it net rjucht lije woe, dat er sa 'n earm sloof ta syn wiif naem; alteas⁽⁵⁾ hy hie al in set twa trije op in moai gnap bôeredochter dien. Mar dat woe him heel net slagje; hwent Goässeboer wier just net in heel oannimlik man⁽⁶⁾ for de wrâld⁽⁷⁾. Twisken syn greate ljochte eagen dy ridlik fier ta de hölle út sieten, hied er in platte brede noas, dy, lyk as syn beide tsjökke⁽⁸⁾ bölle wangen, meast al hwet blauhaftich fen kleur wier. Syn mûle wier moai heel fier opspjalt⁽⁹⁾ en syn onderste lippe sahwet⁽¹⁰⁾ helte tsjökker as de böppeste, of, sa 't min wol seit, mei böllepysten omseame⁽¹¹⁾. Den hied er it ongemak, dat syn noas meastal forstoppe siet; dêrtroch⁽¹²⁾ hied er sahwet in grânsjend lûd en moäst er de mûle heal iepen ha om siken to krijen. Sadwaende⁽¹³⁾ hinge syn greate lippe him om ende by op 'e teännen.

It is gjin niget⁽¹⁴⁾ dat flinke jonge fammen, dêr de frijers út alle oarden fen Fryslân op ta kamen, mei sa'n man gjin dwaen ha woene⁽¹⁵⁾. En as him den it ongelok ôerkaem, dat er in blauwe skine roän, den woed er net yn ienen nei hûs, omdat er 't for Gats net witte woe, en den sylde er yn pleats yn de herberge oan. Dêr krige er selskipsljue dy him net pasten, en dy him fen tiid ta tiid ta de losbandichheid wisten ôer to heljen. Op 't lêst kaem er sa fier, dat er omtrint alle jounen mei ien of mear ten sokke knapen op 'e sukkel wier, en meastentiids mei in stevige ròes thús kaem. Syn dochter Blijke, in fanke fen fjirtsien jier, dy in aerd hie lyk as hjar mem, hie in danigen lêst fen hjar heite⁽¹⁶⁾ lössens⁽¹⁷⁾; en dat mei for de foärnaemste oarsaek hâlden wirde, dat it bern de holle throch roän, howol de bôer der ôer thochte lyk as Berber kruk, namentlik dat hja bitsjôend wier.

Om de bôer yn dat thinkbild to forsterkjen, dat wier 't foärnaemste wyt⁽¹⁸⁾ fen Berber hjar komste; hwent hja hie hjir en dêr hjar ljue, dy hjar al mei 't spil bikend makke hiene. Lykwol moäst se de oare moärns de plechtichheid wiernimme, dat se earst, op hjar wîze, de kwael fen 't fanke ondersocht. Hja gyng by hjar allinne yn 'e keamer, mar hja bleau dêr net bjustere lang, hwent Blijke drìge⁽¹⁹⁾ hjar skielik mei de bêdsplanke en makke sa in ein oan de visitatie.

Do Berber wer yn 't milhús kaem sei se: ‘Nou bôer! daer is geen oogenblik twifel an, it meiske is betsjôend.’

‘Ja, dêr thocht ik ek net oars ôer,’ sei de bôer. ‘Mar scoe der ek yet helpen oan wêze?’

(1) Die, deed.

(2) Stouwe, (stuwen) zetten.

(3) Oardeheal, anderhalf.

(4) Bistek yn, zin in.

(5) Alteas, althans.

(6) Oannimlik, innemend.

(7) Wrâld, wereld.

(8) Tsjökke, dikke.

(9) Opspjalt, opgespleten.

(10) Sahwet, zoo wat, eenigszins.

(11) Omseame, omzoomd.

(12) Dêrtroch, daardoor.

(13) Sadwaende, zoodoende.

(14) Niget, nieuws, wonder.

(15) Woene, wilden.

(16) Heit, vader, hjar heite, haar vaders.

(17) Lössens, loszinnigheid.

(18) Wyt, doel.

(19) Drîge, dreigde.

[p. 13]

‘Er sal nog al rêdden an weze, maer it wirdt tiid fan awenseren⁽¹⁾, en oek hoge tiid, hoor! Ik kan hur niet helpe in daer is oek gyn dokter in Frysland die hur helpe kan; maer ik kan 'en man in Luwa'den, as die der gyn kans toe siet, dan is der oek gien mins in 'e wereld die hur geneze sal. Mar ik twifel der niet an, of hij sal 't wel klaer speule; hij is wat mans, dat sêg ik je. Hij het al ferskeidene kleine kyndes holpen en oek al mear as ienmael in tsjerne⁽²⁾ in oärder brocht, die betsjôend waer.’

‘Nou, ik woe wol in gôede stûr jild jaen, as er it fanke holp,’ sei de bôer.

‘Hoor es! jou prate fan gyn geld! Hij traecht je niks ôf; maer je mutte fooral alles dôen wat hij je seit, en dan toont 'i jou met ien de persoon oek an, die je kyn it deen het.’

‘As dat troch gyng, den scoe 'k dy man hjir wol ris ha wolle. Scoene jy him net opstjûre kinne?’

‘Jonge ja, heel wel! Weet je wat? Ik sal in ienen op reis gaen na Luwa'den, en as 't iets⁽³⁾ mogelik is, dan sal 'i hier fan awen nog komme, want hij doet syn werk by nacht, dat bigripe je! En beslaet dan alles gôed, dan is morgen froech de tsjôenster ontdekt en jou kyn genezen.’

‘As dat sa komt, den scil Berber-moi der nin skea fen ha. Jy matte mar gau hwet ite en drinke en den op 'e reis.’

Dêrop skikte Berber by de dis en stoppe hjar thermen⁽⁴⁾ fol bôlle, dat se throchspielde mei hwet gôede köfje. Do naem se mei in sek-fol komplimenten hjar ôfskie en honkele op thrije skonken der op ôf.

Berber kruk wier troud. By de hânwîzer op 'e thrijesprong twisken Bayum en de Ryp, of onder de skoärstien yn 't bidlersketier to Harns⁽⁵⁾, dat kin 'k net mei wiërheid sizze; mar 't kin ek net skele, hja wier troud op in wîze as alle skoayers en omrinders trouwe, mei in man dy út it pôepelân⁽⁶⁾ fen dinne wier en mei de skjirresliperskroade⁽⁷⁾ 't lân throch reisge. Yn de doärpen dêr er meast bikend wier, drôech er de namme fen Falentyn Hier - en - bird. Mar it skjirreslypjen wier for him eigentlik mar in byspil, hwent hy koe hwet mear as sljucht hinne en wer. Net allinne dat er, for de aerdichheid yn in selskip fen jonge maets, de ruters en soldaten út de hirddobbe⁽⁸⁾ komme litte koe, en de klaver-bôer om de jeneverflesse útstjûre; mar hy wist ek rie for in hopen kwalen, foäral for sökken dy net jamk⁽⁹⁾ by de rjuchte namme neamd wirde. Syn measte jild fortsjinne er yet al oan ljue dy tsjirmerige⁽¹⁰⁾ bern hiene of mei de tsjernderij⁽¹¹⁾ yn onstjûr⁽¹²⁾ wieren. Koärt-om, hy wier sa hwet in stik fen in divelbander, as er net in helen wier; alteas yn folle dingen hôefde er de âld soldaet fen Heälbeam neat foärút to jaen⁽¹³⁾. En hy wier ek de man dy fen Berber kruk oan Goässeboer opstjûrd wirde scoe. Hja hie forswijd⁽¹⁴⁾ dat de wonderdokter hjar man wier, om reden dy hja for hjar

(1) Awenseren, avanceeren.

(2) Tsjerne, boterkarn.

(3) Iets, eenigszins.

(4) Thermen, darmen.

(5) Harns, Harlingen.

(6) Pôepelân, Westphalen.

(7) Kroade, kruiwagen.

(8) Hirddobbe, aschkuil onder den haard.

(9) Jamk, dikwijls.

(10) Tsjirmerige, sukkelende.

(11) Tsjernderij, het karnen.

(12) Yu onstjûr, in 't ongereede.

(13) Foärút to jaen, (vooruit) toe te geven, achter te staan bij.

(14) Forswijd, verzwegen.

[p. 14]

sels hâlde, en Goässebôer en hjar kôene⁽¹⁾ him net, throch dat hy dêr sa midden yn 't lân mei syn slypkroade net komme koe.

De neimiddeis fen dyselde dei⁽²⁾ sieten Goässebôer en Gatske smûk⁽³⁾ by enoar yn 't milhús mei in swiet potsje thé. De bôer smookte út in heal lang piip en Gatske siet kreas forklaeid mei hwet sindlik naeijen op 'e skirte. Dat wier yn lang sa net bard⁽⁴⁾, hwent de bôer hie him oanwend om ôerdeis⁽⁵⁾, as er earst in knipperke⁽⁶⁾ nomd hie, it ien of 't oar boädskip to bithinken om er mar út to kommen, en den gyng Gats, gnoärrich en noärtsk, yn hjar wirkpakje, mei 't hier onder de mûtse wei, foär in âld rykrak fen in wiele sitten to spinnen, of ponge hwet op hjar âlde klean⁽⁷⁾ om. Mar do se dizze kear seach, dat de bôer him nei thúsbliuwen joech, wier 't hjar sa rom om 't hert, dat hja koe 't net litte om hjar hwet to forhimmeljen⁽⁸⁾. Yn 't earst seine se beide net folle, hwent de bôer mimere oer de ontmôeting fen de foarige joun, en Gats oer de profesij fen Berber kruk.

‘It scil my ris binije,’ sei de bôer op 't lêst, ‘hwet dat hjir joun wirde scil mei dy dokter. Hwet forwachteste, Gats, scoe 't er ek ris thige mâl throch skûrre kinne?’

‘Dat kin der wol op rinne,’ sei Gats, ‘hwet hôefde 't oars by nacht? It skynt gjin ljocht fordrage to kinnen.’

‘Ik mat mar sizze,’ sei de bôer, ‘ik wol graech myn bern holpen ha; mar ik ha it er net grien op⁽⁹⁾. Aste strak nei bûrren giëtste om boädskippen, den moäste egentlik mar efkes by Haeije Smôes oan gean, - dy leit by 't tsjerkhôf mei de skûte, - en siz dat er joun by ús komt to köfjedrinken, dat ik hwet mei him to praten ha. Hy is in fixe selskipsman for ús, hwent hy wit fen in bytsje net.’

‘Dat wol ik wol graech dwaen,’ sei Gats, ‘al scoe 'k er in reis om meitse, hwent ik wol him hjir ek wol ha. Ik ha wol ris mear fen sökke nuvere dokters heärd; hja sizze dat se yen⁽¹⁰⁾ de klean wol útfalle litte kinne. Mar hwet tsjôenster as 't nou wêze scil, dy Blijke sa yn 't lijen brocht het?’

‘Dat is grif Swiete Martsen,’ sei de bôer, ‘dat scil net oars útkomme.’

‘Scoe Martsen wrychtich in tsjôenster wêze?’

‘Sonder twîvel, ju! Dêrthroch het se 't hjar sels op 'e hals helle, dat se kwels⁽¹¹⁾ giët. Dat is nou in jier of tsien lyn, think ik, do kaem de bakker op in dei ris op syn nôtsouder⁽¹²⁾, dêr in sipersk⁽¹³⁾ kat om roän, dy dalik op baes takaem en oars neat die as striken en spinnen. ‘Foärt kat, hwet dochst hjir!’ sei baes en joech hjar in skop tsjin de bealch⁽¹⁴⁾

(1) Kôene, (konden), kenden.

(2) Dei, dag.

(3) Smûk, aardigjes.

(4) Bard, gebeurd.

(5) Oerdei, over dag, na het middagmaal.

(6) Knipperke, dutje.

(7) Klean, kleeren.

(8) Forhimmeljen, van himmelje, schoon maken.

(9) Ik ha er net grien op, ik ben er niet gerust onder, heb er geen zin in.

(10) Yen, iemand.

(11) Kwels, kwalijk, mank.

(12) Nôtsouder, korenzolder.

(13) Sipersk, Cypersche.

(14) Bealch, (balg) lijf.

[p. 15]

oan. Mar dat holp net, pûske roän baes wer strikende en spinnende foär de foëtten. “Ik scil dy better helpe!” sei baes; hy pakte de kat by 't nekfel en saeide hjar ta 't souderfinster út. Dat kaem sa bot⁽¹⁾ oan, dat de kat op thrije poaten foärtsprong, de fjirde hinge er slop by. Foärt dêr nei⁽²⁾ hie ien fen de bûrfrouljue in boädskip by Swiete Martsen, en dy foun hjar kritende en stinnende yn hjar keämmerke lizzen. Hja hie fallen, sei se, en de skonk britsen⁽³⁾. De waerd se rêdden⁽⁴⁾ sa gau as 't koe, mar hja het sont⁽⁵⁾ nea wer fris roän.’

‘Wel sa frjemd!’ sei Gats, ‘dat wier dôch klearder-nôch, dat Martsen dy kat wêst hie. Mar hwet woe se dêr op de bakker syn sonder dwaen? scoe min sizze.’

‘It hele spil bitsjôene, mast thinke, dat de man nea wer gôed brea⁽⁶⁾ meitse koe.’

‘Nou, nou! sa'n menske dêr scòe min al skrutel⁽⁷⁾ for wirde.’

‘Ik kin dy yet in set fen hjar forhelje. De weinmaker⁽⁸⁾ het it ris hawn, dat er hjar de hispel⁽⁹⁾, dy er hwet holpen⁽¹⁰⁾ hie, thús bringe liet fen syn jonkje, in bern fen seis jier. “Kom, myn greate feint,” sei se kliemsk⁽¹¹⁾ tsjin de jonge, “het er Martsens hispel?” - “Ja!” sei de jonge. - “Kom fix! wol er nou ek ris yn Martsens hûs sjeän?” - “Ja!” sei de jonge en gyng yn 'e hûs. - “Wol er nou ek hwet fen Martsen ha?” - Do sei de jonge wer fen “ja!” Wier 't net deales⁽¹²⁾?’

‘Jonge ja! do wier hja klear. Dêr warskoude ús beppe⁽¹³⁾ ús ek altiid for, om gjin thrije kear ja to sizzen tsjin sök soarte fen ljue.’

‘Ik forwachtsje, dat Martsen Blijke ek sa ris snapt het. Mar hwet mienste, dat se de jonge do joech? - In stik bôlle mei ierdbeijen, kin 'k dy sizze. En dat yn de moänne fen decimber, dat like raer, net?’

‘Jawol raer! Ho is dat dy jonge bikomd?’

‘Wel, do er thús kaem forhelle er 't dalik oan syn mem⁽¹⁴⁾, hwent hy wier der danich mei forgulde; en syn mem, dy ek gau yn 'e rekken hie, hwet er efter stike, dy wist er ta gelök in middel tsjin. Hja het fen dy tiid ôf oan altiid de jonge it himd it efterst foar oantein; dêrthroch is er him nea neat ôerkomd, hwent nou het Martsen gjin fet op him.....’

Dêr waerd de doar iepen dien en Haeije Smôes kaem yn, mei in pear lichte turven onder de earm.

‘Dei jimme⁽¹⁵⁾!’ sei er. ‘Ik scoe ris sjeän, as ik de bôer ek wer hwet turf bringe moäst; ik hab tsjinwirdich⁽¹⁶⁾ heel gaedlik soarte om onder 't hea.’

‘Nou ja,’ sei de bôer, ‘dat scil wol gean. Brui dy turven dêr mar del en gean hwet sitten. Ik hab nou hwet oars mei jo to praten.’

‘Hwet dat wêze mei?’

‘Dat scille jy heärre; mar jy matte fen swijen witte.’

(1) Bot, hard, krachtig.

(2) Foärt dêr nei, dadelijk daarna.

(3) Britsen, gebroken.

(4) Rêdden, (gered), geholpen.

(5) Sont, sedert.

(6) Brea, brood.

(7) Skrutel, bang.

(8) Weinmaker, wagenmaker.

(9) Hispel, haspel.

(10) Holpen, verholpen, hersteld.

(11) Kliemsk, (kleverig), vleiend.

(12) Deales, duivelsch.

(13) Beppe, grootmoeder.

(14) Mem, moeder.

(15) Dei jimme, (goeden) dag jullie.

(16) Tsjinwirdich, tegenwoordig.

[p. 16]

‘Swije! Dat kin 'k, siz ik jo. Hawar! al hie 'k it, by gelyks⁽¹⁾, niis bitrapt, dat jimme elkoär by de lurven hiene, dêr scoe neat fen útkomme.’

‘Dit is in saek fen mear bilang. Jy witte de tastand fen myn dochter, dy ik, en folle ljue mei my, altiid oan tsjôenderij taskreaun hab; en nou ha 'k Berber-moi hjir hawn....’

‘As 't oan my stie, hinge dy âld têst⁽²⁾ oan 'e galge. Nou, praet mar foärt!’

‘Byn mar hwet yn, scoe 'k jo riede. Nou, dy het dat bifestige en seit dat it wol wier is; dêrby het se my onthjitten om in man op to stjûren, dy Blijke genêze kin en mei ien de tsjôenster oanwîze. Dy man ha wy joun hjir to wachtsjen, en om 't ik fen thinkbyld bin, dat dêr wol ris thige mâlle setten by to pas komme kinne, ha 'k soärch, dat it Gats en my gau to slim wirde ken. Dêrom woe 'k jo forsiikje om ús joun selskip to hâlden en hjir to nacht to bliuwen.’

‘Jonge ja, dat kin krekt. Dat is ommers alheel in foantsje⁽³⁾ for my. Lit dy kearel mar gûchelje safolle as er wol, hy scil 't my net maklik to slim meitse; dêrta ha 'k to folle yn Bekkers Betoverde Wereld omsnuffele. En, ho kin 't sa moai! nou komt it ek alheel út nei myn winskjen, by gelyks.’

‘Ho wolle jy sizze?’

‘Wel, niis do 'k hjir hinne gong, sei 'k yn myn eigen: wo'st de bôer strak ris freegje aste to nacht yn syn hea sliepe meiste⁽⁴⁾? Mar, thocht ik wer, dou meist dy ek wol stil hâlde, de ljue meije thinke, datste in hekel yn 't wiif heste, by gelyks. En nou scil ik jo ek sizze, hwêrom dat ik dat woe. By ús yn 'e koai tilt⁽⁵⁾ it, by gelyks, hast op fen flieën, en ik bin hwet wif yn 't sliepen, sadwaende ha 'k nou yn in hoärt⁽⁶⁾ pas myn heale nachrèst, hawn. En myn wiif - ik wit net ho mâl as 't is! - dy sliëpt, by gelyks, as in dea pôep⁽⁷⁾ throch alles hinne. Hawar! al frette de flieën hjar, by gelyks, sa fölle gatten yn 'e hûd as er yn in eärtsou binne, en al slaen ik as in pûr razen⁽⁸⁾ minske yn de koai om: hja scil nea wekker wirde, by gelyks. To nacht ha 'k it yet hawn, kin 'k jo sizze, do hie 'k wol in pear ûre lein sonder dat ik in wink yn myn eagen krige, by gelyks. Ik wier sa mâl as in tûr⁽⁹⁾ en ik biet ek al ris yn 't stiel, dat oars net jamk⁽¹⁰⁾ myn moade is. Ik sei op 't lêst: nou hawar! ik mat ris sjeän as dêr ek helpen oan is! Ik fleach fen de koai en ta 't foäronder út; ik helle 't himd oer de kop en gisele dêr mei tsjin de beam oan, dy dêr op 'e wâl stiët, dat it sûze. ‘Ho dîvekersce mâl giët it nou?’ rôp myn wiif; - do se hjar sydsilver⁽¹¹⁾ miste mat se wekker wirden wêze; - ‘Hwet hest by 't ein? Ha de flieën dy wer gek makke?’ - Wel, ik sei: ‘Hja pleagje my sa heislik, dat ik kin gjin amerij rêste, ik scil der ris niget oan ha, as dat ek oars kin.’

Nou kin min bigripe, dat Goässebôer en Gats elkoär mâl oan seagen.

(1) By gelyks, om zoo te spreken, bij voorbeeld.

(2) Têst, vuurtest, (oud wijf).

(3) Foantsje, fooitje, onverwacht voordeeltje.

(4) Meiste, moogt.

(5) Tilt it op, leeft het.

(6) Hoärt, (hort), poosje, oogenblik.

(7) Dea pôep, doode Mof, Munsterlander.

(8) Pûr razen, puur razend.

(9) Tûr, verk. van tûrre, tor.

(10) Jamk, dikwijls, vaak.

(11) Sydsilver, stel zilveren voorwerpen, die op zij gedragen worden, hier echtgenoot.

[p. 17]

Hja seine⁽¹⁾ gjin wird, mar waerden beide sa read as in krael en laken sahwet út skyn. Haeije hie lykwol nearne gjin erch yn en praette mar foärt ten 't ien yn it oar.

Dat hie sa in bytsje dûrre, do kaem er in man ta de doar yn, dy min oan syn uterlik foärkommen wol for in oerbliuwsel fen Skinderhannes binde hâlde koe. Syn giel fel, dêr de bienbitige kop mei ôerklaeid wier, syn lytse donkerbrune eagen, syn glêdde swarte hierlokken, dy him sonder oärder om 'e hölle hingen, en syn swiere sik en bakkebirden makken him geskikt om fiisnoäskes⁽²⁾ fen fammen in skrik op 't liif to jeijen, to mear om 't er ek yet in onbihindige knoärre tabak yn 'e waffel⁽³⁾ hie. Böppe op syn kop stie in siden hôed, dy al forskate winters mei wêst hie, to sjeän oan syn feale kleur en de mannichte bûden⁽⁴⁾ dy er yn wieren, - en 't boppe-ein fen syn romp wier for waer en wyn⁽⁵⁾ bifeilige throch in âld soldaterôk mei gapjende naden, dy, nei alle wierskynlikheid, earst jier en dei to Leauwert op 'e Bröl⁽⁶⁾ omtommele hie. Syn oare plunjes wieren nei rato. Dy man wier de dierbere echtgenoot fen mejiffrou Berber kruk, - dokter Falentyn Hier-en-bird.

Op syn heal pôepsk makke er syn kompliment, wylst Goässebôer, Gats en Haeije him allegeärre fen onderen ta boppen biseagen. Do sei er:

‘Woont hier nicht de boegr, die 'n kind habt das besjoend ist?’

‘Ho siz jy?’ trege Goässeboer.

‘De man freget,’ sei Haeije, ‘as jy de bôer net binne, dy in bern het dat bitsjôend is.’

‘Jawol, myn gòede frjeun,’ sei de bôer, ‘dy man bin ik. Den binne jy fen Berbermoi opstjúrd, bigryp ik. Kom, wolle jy dêr mar sitten gean?’

De dokter waerd earst thige⁽⁷⁾ onthelle, en, do er gôed hwet ynladen hie, ondersocht er de kwael fen de sîke. Hy sei, dat er 't wol rêdde scoe en dat syn kinst in oanfang nimme scoe sa gau as de stjerren oan de loft kamen. Dêrta moästen se hjar⁽⁸⁾ foärsjeän fen thrije heälkanne oalje, sahwet in hondert spjelden en allike folle⁽⁹⁾ nidlen. Hwent dat spil moäst mei enoar sean⁽¹⁰⁾ wirde om dêrthroch de tsjôenster to pinigjen, al wier se ek noch sa fier dèr òf⁽¹¹⁾. Wylst Gatske nei bûrren wier, om 't ien en 't oar to heljen, holp Haeije de bôer ta de melkerij, dêr hy 't jounmiel⁽¹²⁾ mei fortsjinne.

Do se dat er mei enoar binnen set hiene, waerd it ek al njunkelytsen tsjuster en Falentyn bigoun ré wirk⁽¹³⁾ to meitsen. Foärearst gyng er om 't hele hûs hinne en smarde op elke doar en elke finster hwet gûd út in fleske, dat er by him yn 'e bûse⁽¹⁴⁾ drôech. Mei safolle deftichheid as syn suterige plunjes en syn skjirreslipersgesicht talieten, sei er dêr elke kear by: ‘Mundus vult decipi’^*), wirden dy syn omstanders net forstiene en

(1) Seine, zeiden.

(2) Fiisnoäskes, nufjes.

(3) Waffel, (wafel), mond.

(4) Bûden, deuken.

(5) Waer en wyn, weer en wind.

(6) Bröl, de Brol te Leeuwarden, de plaats waar de meeste uitdragers op den marktdag hun waren uitstallen.

(7) Thige, ter dege.

(8) Hjar, haar = zich.

(9) Allike folle, evenveel.

(10) Sean, gezoden.

(11) Dêr ôf, daar vandaan.

(12) Jounmiel, avondmaal.

(13) Ré wirk, gereed, gedaan werk.

(14) Bûse, zak.

*) Dat bitsjut: ‘De wrâld wol bidragen wirde.’

[p. 18]

just dêrom er in bûtengewoane kreft oan taskreauwen, alteas de bôer en Gatske. Do waerd alles fen binnen thige sletten en de skoättels⁽¹⁾ en slotten ek allegeärre mei dat selde gûd bismard, mei 't strang bifel fen dokter, dat nimmen bûten doar komme mocht, eär 't alles ôfroän⁽²⁾ wier. Do dat birêdden wier, jôech er oärders om in bêdlekken to bringen, dat Gatske dalik die. Dat lekken waerd ôer 't milhûs útspraet. Do gebea er de bôer om al it goud en silver⁽³⁾, dat er yn 'e hûs hie, en ek al syn jild dêr by him to bringen.

Haeije Smôes seach wol, dat de bôer dêr frij hwet tsjin oan skoärre⁽⁴⁾, dêrom sei er: ‘Min scoe dôch net hoopje, dat dat er allegeärre om foärt mat.'’

‘Habt kein freze!’ sei de pôep, ‘ich wol es nicht aus haus tragen. Das mus im beddelaken besiegelt werden und damit am solder hangen, anders so habt mein konst kein kraft. Und wen ke ein pfennink achterhalt, so kan es kynd nicht geholfen werden.’

‘Nou kom, helje de bôel mar,’ sei Haeije tsjin de bôer; ‘wy binne er ommers allegeärre libben by, en hy mat dôch ek oan 'e gong, oars witte wy net hwet er kin.’

Goässebòer bleau yet al wêrzich⁽⁵⁾; mar Falentyn hâlde him er by, dat er oars neat útfiere koe, sadwaende gyng de bôer der op 't lêst ta ôer. Der kaem foärearst in moai himmele knoärre⁽⁶⁾ jild, hwent Goässebôer wier wend, dat er altiid in jier lânshier⁽⁷⁾ foarút lizzen hie, om ris in kwea jier fele to kinnen, en 't goud en silver bidrôech ek gâns in somme. Hwent net allinne dat er in bult âlderwetsk gûd hie, throch âlders erf; mar alles hwet er ta de liifdracht en de húspronk fen wolstelde frysce bôereljue biheärrende is, wier by Goässeboer yn oerflôed to finen. Dat bipakte de pòep allegeärre yn it lekken, boun it mei in bântsje thicht en smarde er wer hwet gûd út syn fleske op; do sei er: ‘Practica est multiplex!’^*) en hinge de bôel oan de balke.

Do scoene den egentlik de grappen bigjinne. De hantsjettel⁽⁸⁾ mei thrije heälkanne oalje en in gòede rêst spjelden en nidlen der yn, waerd ôer 't fjûr hinge en dêr onder stookt mei prikken, dy Haeije, in fixe heap, by de hird tôge hie. Haeije en de bôer sieten elk yn in hirdshoeke en dokter siet foär 't fjûr to prikstoken, hwêrthroch mei koärten de oalje bigoun to sieden, - en Gatske siet by de tafel, sa thicht oan de bôer as 't mei skik koe om net yn 'e gek to rinnen. Hja trille op 't minste geritsel as in blêd oan 'e beam. Do se dêr in hoärtsje sa by enoär sitten hiene, sonder dat er in wird praten waerd, wylst de oalje hast al ta de hantsjettel út brûsde, heärden se iensklaps fen bûten op 'e doar in freeslik geskrab en geklau en dêrby in gekjirm fen ‘miaou! miaou! miaou! - en dat wol op sa'n earmhertige toan, dat min de pûskes yn 'e maert selde sa heärt.

“Och minsken! hwet scil ús nou ôerkomme?” jammere Gats, wylst se

(1) Skoättels, grendels.

(2) Ofroän, afgeloopen.

(3) Silver, spr. sulwer.

(4) Tsjin oan skoärre, tegen aanzag.

(5) Wêrzich, afkeerig.

(6) Moai himmele knoärre, aardige hoop.

(7) Lânshier, landhuur.

*) ‘De praktyk is mannichfâldich.’

(8) Hantsjettel, handketel.

[p. 19]

de bôer by de earm pakte, dy yn de hoeke siet to triljen ôer al syn lea, krekt as er de koarts hie.

Mar Haeije pakte in pear grouwe prikken en smiet dy op 't fjûr.

“Toe mar, for in houten balstien⁽¹⁾!” sei er, “hja mat er mar fen ha! Min scoe sizze, hwêrom dat se hjar nou yet ek yn in kat foroarje mat?! Dat balt⁽²⁾ hjir, dat heärren en sjeän scoe yen forgean. Nou, siedende oalje mei spjelden en nidlen der yn; min kin wol bigripe dat it sear docht.”

De bôer en Gatske wieren sa binaud, dat se hast net omsjeän doärsten, en dat waerd net better, do onforwachte de lampe útfitst waerd, sonder dat se seagen hwa dat die.

“Nou wirdt it my to slim!” kjirme Gatske, “wier 'k hjir mar wei!”

“Haeije doare jy de lampe ek wer opstekke?” sei de bôer, “den gean wy togeärre nei de keamer, en wolle jy mei gean, dat kinne jy ek dwaen; ik wol hjir net mear bliuwe.”

“Ik gean hjir net wei, al keart alles onderst böppe, by gelyks,” sei Haeije, “mar de lampe mat wer op.”

Hy gyng opstean om de lampe fen de tafel to krijen, mar eär 't er dat dwaen koe, krige er sa 'n onsêfte lawibes⁽³⁾ oan de earen, dat er hast net wiste hwêr 't er bleau. Mar hy wier gau wer by 't stik.

“Dat döcht dy pôep!” sei er. “Dat bakste net wer, feint! den sci't onderfine, dat Haeije Smôes ek fûsten het. As dat gûcheljen hjit, den kin ik it ek.”

Mar dokter foroare him net en bleau bidaerd sitten to prikstoken. Haeije stiek de lampe wer op en Goässebôer ondernaem it greate weachstik om de hinglampe fen de spiker to krijen en op to stekken; do naem er Gatske by de hân en sa glûpten se togeärre nei de keamer.

It gekjirm fen “miaou! miaou! miaou!” hàlde onder dit alles yet al oan, den wer hwet flauwer, den wer hwet sterker.

Haeije paste thige op alles hwet Falentyn die, mar wylst er efkes foärdel kipe⁽⁴⁾ yn de oalje, wier de lampe wer út, sonder dat er seach ho dat tagyng. Hy twîvele nin amerij of dat wier de pôep syn wirk, en hy onthiet de snaek in pak bruijen as er 't wer die; wiles gyng er nei de tafel om de lampe wer op to stekken. Mar hy hie yet gjin thrije stappen dien, of hy krige wer in trewinkel⁽⁵⁾, dat it fjûr him út de eagen spatte. Yn ienen kearde er him om, rôlle de fûst op en feegde - de pôep tsjin e kop oan, mien' jimme? Dat miende er sels ek, mar hy slôech sa ougryslik tsjin de mûrre oan, dat de fingers him knapten. En wylst er op 'e knokkels siet to sobjen⁽⁶⁾ fen de pine, krige er nûmer thrije, dy tsjin de twa earste moai ryklik út koe, Haeije syn rûge mûtse ôer de groun stouwen die en him de môed nei de hakken dreau. Hwent howol er Falentyn for de man hâlde, dy him sa knöffele, hy seach er dôch nin byt fen, en, hwet it nuverste wier, de slagen dy er krige, wieren gjin slagen fen in minskehân. Sonder mear praetsjes to meitsen spile er

(1) For in houten balstien, voor den drommel; dergelijke contradicties zijn in vloeken zeer gewoon.

(2) Balt, schreeuwt.

(3) Lawibes, oorveeg.

(4) Foärdel kipe, voorover keek.

(5) Trewinkel, opstopper.

(6) Sobjen, sabbelen, zuigen.

[p. 20]

de wyk nei de keamer, dêr de bôer en Gatske yn de uterste binaudheid de útslach fen alles ôf to wachtsjen sieten, foär it bêd dêr Blijke, onbikend mei alles hwet er om ta gyng, swiet op lei to sliepen.

“Nou bin 'k mei de bôel lâns!” sei Haeije. “Ik bigjin wrachtich to thinken dat Bekker liicht. Ik krige dêr thrije optuters om reitsen⁽¹⁾, heär! en hwa se my jown het, ik wit it mar net! Ik leau grif dat Bekker liicht.”

“Ik thocht wol,” sei Gats, “dat jy yet wol ris lean nei wirken krije scoene; jy driuwe altiid rounom⁽²⁾ de spot mei.”

“Mar né, Bekker liicht net!” sei Haeije, nei 't er in toärntsje stil sitten hie. “Ik bin ommers in koälle⁽³⁾, dat ik my fen sa 'n pohoänne⁽⁴⁾ bang meitse litten ha. Ik scoe for jimme oppasse, en nou gean 'k for stakker ôf. Ik mat mar wer ris by him sjeän.”

“Bliuw hjir mar stil, as ik jo riede mei,” sei de bôer, “jy reitse oars yet wol dea.”

Mar Haeije hie de klink fen de doar al wer beet. It iepenlûken⁽⁵⁾ gyng lykwol sa maklik net as er thocht hie, hwent de doar siet fêst, sa fêst as in mûrre, man! - ho 't er lôek⁽⁶⁾ en skûrde, de doar siet fêst.’

Bûten doar heärden se yet it ientoanich kattegegûl, dat lykwol ho langer ho flauwer bigoun to wirden; mar yn 't milhûs heärden se neat as 't knappen fen de barnende prikken op 't fjûr. Haeije stelde him foärearst tofreden mei nei dat ien en oar to harkjen, hwent hy wier yet net dryster nôch⁽⁷⁾ om ta 't finster út nei bûten to gean. Njunkelytsen hâlde 't kattegejammer alheel op en ek yn 't milhús waerd it dea stil, hwêrom Haeije bigoun to thinken, dat dokterom dêr net mear wier. Net sonder tsjinpraten fen de bôer en Gatske weage de skûteboer it einlings om in finster iepen to stjitten en dêr ris bûten to sjeän. Mar hy seach neat bysonders en heärde oars neat as it gegûl fen kikkerts en fügelgûd in 't fjild; en hy gyng ta 't finster út. De bûtendoar foun er op 't wiidst iepen stean en yn 't milhûs wier alles tsjuster en stil. Hy stiek gau de lampe op en do seach er dat er throch de ring fen de keamersdoar in stôk siet, dy it iepenlûken oan de binnenkant bilette. It wier Haeije syn earste wirk om dy er út to dwaen en Goässebôer en Gatske kamen by him. De bôer slôech alderearst syn eagen nei de souder; mar hy waerd jimme⁽⁸⁾ krekt sa bleek as in wytling en koe nin wird útbringe: hwent it lekken, mei syn hele wolfeart er yn - wier foärt!

‘Thocht ik it net!’ sei Haeije, ‘dat dy hele gûchelerij dêrom to dwaen wier! O, dy pôep! dy dîvelbander! dy kwaksalver! Hie 'k him hjir ris, hie 'k him hjir ris! hwet scoe 'k him grintsje⁽⁹⁾. Ik klaude him 't ljocht út de eagen. Ik slôech him grien en blau! Ik trape him lyk de groun! - - Mar dat helpt nou ek allegeärre neat; en egentlik as egentlik is 't myn skild; ik moäst er ommers net op ôf gien wêze.’

‘Och né, it is myn eigen skild,’ sei de bôer, do er hwet bidarre wier.

(1) Om reitsen, van raak.

(2) Rounom, rondom, overal.

(3) Koälle, sul.

(4) Pohoänne, pofhaan, pofhans.

(5) Iepenlûken, opentrekken.

(6) Lôek, trok.

(7) Dryster nôch, driest genoeg.

(8) Jimme, u, ethische dat.

(9) Grinteje, afrossen.

[p. 21]

‘Ik moäst sa gek net wêst ha. Dat het dy Berber kruk my nou broud.’

‘Ja, dat âld beest!’ sei Haeije. ‘Ik mocht it, by gelyks, wol sjeän, dat se mei fjouwer hynzers⁽¹⁾ út enoär skûrd waerd; - dat se oan 'e poaten oan 't hoäntsje fen de Tsjommer toer⁽²⁾ hinge; dat se oan hondertthûsen biten tokapt⁽³⁾ waerd, by gelyks.’

Gatske stie der by, as se 't net helpe koe, en de bôer wier yet ek alheel fen syn saken. Yn bûtengewoane omstandichheden hied⁽⁴⁾ er 't altiid ôer him, dat de lippe him trille, mar nea hie min dat lapke gûd sa geweldich hinne en wer skodsjen sjôen as do dêr by dy gelegenheid.

Njunkelytsen grypten se allegeärre wer safolle môed, dat se neiseagen ho Falentyn de bôel dêr litten hie. Thichte by de doar founen se in âld sek mei gûd; Haeije naem dy by de beide hoeken beet en skodde 'm leech. Dêr kaem oars naet út as in deade kat, dy Gats op 't earste sjeän yet al in bytsje kjel makke. Do se fiërder sochten founen se, in eintsje dêr fen dinne, in kruk.

‘Dat is Berber hjar thrêdde skonk,’ sei Haeije, ‘nou bigryp ik de hele list. Berber het dêr bûten de tsjôenster wêst mei dy kat yn 'e sek, en dy het se mei hjar kruk op 'e hûd spile, om it beest dat earmhertich gekjirm ôf to thwingen. Nou het se hjir, throch de haest, hjar kruk lizze litten: ik rekkenje, dat se der sonder ek al sa gôed rinne kin as der mei.’

Dat woene de bôer en Gatske ek wol leauwe⁽⁵⁾; en do se onder de tafel in boärst-rime founen, dy by 't gereid heärde, dat dêr oan 'e mûrre hinge, do koe Haeije bigripe dat er mei dat ding dy füleindige slingers oan de earen hawn hie.

Mar al hwet se founen, de bêste bût wier wei. En omdat se dôch, throch de freeslike ontsteltenisse, om gjin sliepen thochten, woe Haeije mar yn ienen nei Leauwert reisgje om 't spil oan to skrôeven. Mar Goässebôer kearde dat tsjin. Him thochte dy dokter en Berber kruk scoene wol gau meitse, dat se in 't pôepelân kamen, en den wier 't dôch fiskjen efter 't net. Hy hie mar ljeäfst, dat nimmen fen de hele grap hwet wys waerd; dêrom forsocht er Haeije yet ris om foäral to swijen. Dat onthjitte Haeije him en het it ek folbrocht.

Haeije die yn 't forfōlch, al hwêr 't er reisge mei syn turfskûte, safolle as er koe, syn bêst om hwet fen Falentyn en Berber to fornimmen; mar hy koe nea nin tael of teiken fen hjar krije; hwent hja wieren, lyk as Goässebôer al thocht hie, sa gau as se koene nei Tsjutsklân tein.

Dy set wier Goässebôer in de earste thrije dagen net út de lea; lykwol, hy hôefde er nin stik brea minder om to iten; hwent, lyk as ik al eärder sein hab, hy wier moai stiif yn 'e rêch. En it brocht him alheel ta bidarjen fen syn lösbandichheid, hy wier foärt-oan altiid allike bistindich en deun, en bleau by syn wirk. Throch dy handelwîze en mei help fen dokter syn drankjes, bigoun Blijke mei de tiid ek wer oan to better-

(1) Fjouwer hynzers, vier paarden.

(2) Tsjommer tôer, de toren van Tzum is de hoogste dorpstoren in Friesland.

(3) Tokapt, stuk gekapt; vergel. de Mnl. vormen.

(4) Hied ôer him, had over zich, d.i. was hem eigen.

(5) Leauwe, gelooven.

[p. 22]

jen. En in heäl jier nei dat dizze stoarje foärfôel, wier hja wer it selde aerdige tanke, dat se foärhinne altiid wêst hie.

Gatske wier ek folle brûksumer wirden, as se fen to foaren wier. Hja bihandele Blijke mei sêftens en wier tsjin de bôer altiid allike frjeunlik, hwêrthroch hy ek ho langer ho mear fen hjar bigoun to hâlden. En nei forrin⁽¹⁾ fen in great jier stapten se togeärre nei 't gritenijhûs en waerden man en wiif.

Haeije Smôes levere alle jiërren turf oan Goässeboer en hjar. Hja habbe 't him nei dy tiid yet ek ris forhelle dat hy, mei syn fliefordriuwen, de bôer sa danige bang makke hie. Do het er ‘by gelyks’ lake⁽²⁾, dat it hert him tsjin de ribben oan slôech.

Waling Dijkstra^*).

(1) Forrin, verloop.

(2) Lake, gelachen.

*) (Uit: Winterjounen by Gealeboer; teltsjes în rîm en onrîm. Leauwerd s.j.) Prijs ƒ 0.90.