Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 2: Neder-Duitschland

Wie 't mögelk is!

‘Ja, wat neet mögelk is! Daarvan sall ick jo een Staaltje vertellen,’ säh Doomni Gersema, as so 't Gespreck d'r up quamm, un he 'n besünder upgeweckte Lune harr.

‘Wat neet mögelk is!’ säh he tegen sien Ihrhover Buren. ‘Holt jo Ohren man open! - 't was noch in mien junge jahren’ - begunn he - ‘as - wi kennen dat je Alle - man mit sien Lief un Seele noch neet so ingeknäpen sitt un van alle Kanten schoren wordt, un man in 't Geringste d'r sück neet um kümmert, wie de Welt sück dreit, un of de Düvel mehr mit sien stolte un hoogmödege Kopp in Peterom as in Klaasoom sitt, un of jo Wief 'n moojer Rock an het as jo Wief. Also, 'twas in dee Jahren, wo man noch risk⁽²⁾ over de Schrääve hout un 'n Knüll in de Steert schleit⁽³⁾, dat 't Aard het. Wenn man jung is, will man je wat Vergnögen hebben, wi weten dat je Alle!

(2) Risk, aufrecht, hier: frei.

(3) Knüll in de Steert schlaan, übermüthig sein.

[p. 81]

Ick befunn mi noch an de Akademie, as ik dee Spaas beleefd hebb'. 't Was een sekür un 'n klügteg Ding, un ick moot d'r van Dage noch um lachen, wenn ick d'r an denk'. 't Handelt sück daarbi nämmelk um so'n Half- un 'n Kalfbuur⁽¹⁾, dee de Studenten is'n⁽²⁾ bi 't Been kreegen, so datt de Mann sülfst neet wuss, wie 't togahn un wie 't mögelk was. Ick will jo et avers vertellen, wie 't togahn is.

De Kalfbuur Michel Kredaad befunn sück up de Weg van sien Dörp na de Stadt. Achter hum leep een halvfett Kalf, dat he güstern in Huus an de Jöde verköfft harr un van Dage in de Stadt oflevern sull. Kredaad harr een gooden Dag vör sück, denn he harr dat Kalf bitterdüür an de Mann brogt un de Jöde liemt⁽³⁾, of richteg bi 't Been hadd, as he meende; un dat Kalf ging nu walgemood achter Michel an un wusz d'r nicks van, wat de Klock vör hum schlaan sull. Michel was in dat Stück d'r bäter an as sien Kalf; un hörde he just ook gien Klocke schlaan, so klungen hum doch al de acht Rieksdahlers in de Ohren, de he de Jöde vör sien fette Waare ofknäpen⁽⁴⁾ harr. Daarum klaterde⁽⁵⁾ he ook mit sien rechter Hand all' Oogenblick mit sien dicke sülverne Uhrkette, dee mit eenige Schleutels un 'n dick Petschaft vör sien Lief dahl hung, in de Meenen, datt he in de Taske mit de blanke Pottstücken klimperde.

Liek as 'n Kärse⁽⁶⁾ stäfelde⁽⁷⁾ Michel daarhen, riskup⁽⁸⁾ de Kopp, un up de Kopp noch risker stack un prunkde dat Arvstück van sien Vader: een unverbäterlieke hooge Hood. Up de rechter Sied in de Mund stack hum een Stummelendje⁽⁹⁾. He musz een Leefhebber van 'n Piep Teback wesen, denn dör de lange Underhollens harr sück de Underlippe al wat na de Piepstengel geven, up de rechter Sied was de Lippe dicker un wider na undern, as up de ander Kant. Vör de Lippe lagg so'n umkrullde Rulle⁽¹⁰⁾ mit so'n bleekblauen Wäärschien. Ja Kinners, de Gewohnte deit al wat. Un wat de Michel dampen kunn, piff un paff! jedesmal een düchtege Mundfull, un so recht mit Verstand blaasde he de Rook in de Höchte, un keek de Wulken na. Sien linker Hand laag still un gerüst up de Rügg, waarmit he 't Tau van 't Kalf fasthull. Un so gahn dee Beiden daarhen.

‘Och, dat Kalf is 'n schlock⁽¹¹⁾ Deer, 't löppt van sülfst. Man 't het ook al 'n goode Tur maakt, - is 't Lopen ook neet wendt. 't Geit alle wat langsamer; 't leste Enne knippt up Duumke. Nu, 't deit neet!’ - denkt Michel - ‘een langsam Pärd kummt ook an 't Ende, un 't Geld versööt de Meite. 'k Hebb 't good verköfft, de Jöde moot d'r Noth um hadd hebben, anders harr he mi 't neet geven. Jöden weten anders wal, wat se dohn. Man 't is mien Profiet! 'k hebb' daarum ook al mit Moder overleggt, datt ick mi 'n good Buseruhntje⁽¹²⁾ mitbrengen sull: 't kann d'r of, - 't moot d'r of! De Schoolmester moot freiliek 't Schoolgeld vör unse Jan ook noch hebben, man 't geit doch. De Junge lehrt nicks, - nu, altied het de Mester ook gien Schuld. Man 'k löv doch, mien Jan - wenn dee wat

(1) Half un 'n Kalfbuur, Köterbauer.

(2) Is 'n, einmal (einst).

(3) Liemt, (geleimt) angeführt.

(4) Ofknäpen, abgeschachert.

(5) Klateren, spielend klingeln.

(6) Liek as 'n Kärse, Grade wie eine Kerze.

(7) Stäfelen, (gestiefelt) laufen.

(8) Riskup, aufrecht.

(9) Stummelendje, kurze Pfeife (Stümpfchen).

(10) Rulle, Falte.

(11) Schlock, nachgiebig, gutwillig.

(12) Buseruhntje, Jacke.

[p. 82]

bäter under Kunterbüütse⁽¹⁾ hollen wurr - je, je! ick weet neet - Kopp het de Junge, dat seggt de Mester sülfst; man 't is een Dördriever, dee nargens still vör steit. Ja, 't is jo 'n Schändahl! Ander Mörgens⁽²⁾, as unse Junge weer wat in de School verpötert⁽³⁾ het, un de Mester hum mit Tau dat Wamms uutkloppen will, het unse goode Jan al bi Tieds sien Schrieftafel achter under 't Jikkelt⁽⁴⁾ stoppt, un wie nu de Mester kloppt, sitt he mit krumme Rügge figürelk te lachen. Nu, 't musz mi neet vörkomen wesen, ick wull hum 't Fell uutfarkt⁽⁵⁾ hebben. 't Sünt Düvels, dat is neet anders, man de Mester musz se ook bäter under Tracktur⁽⁶⁾ hebben. Nä, unse Mester is nicks!’

So mimereerend ging Michel un sien Kalf daarhen. Dat Kalf mussen de Beene schwaar worden, denn Michel musz is'n antukken:

‘Nu, Kalf, wat wullt du, wi bünt d'r noch neet,’ - un daarna ging 't weer stille wieder.

'n Darteg Tree achter Michel komen dree junge Heertjes an, - 't bünt Studenten. Michel süggt un hört neet, - he is in de Gedanken. Um so mehr avers hebben sien dree Achterwaarders⁽⁷⁾ hum wahrnomen, un noch bäter sien Kalv. Se hebben 't d'r drock over, un wie langsamer un gemakkelker Michel mit sien Kalf darhen geit, um so dichter komen se hum op de Hacken. Michel avers hört un süggt nicks.

‘Ja,’ seggt de eene Student, ‘vermös! De Kärel markt et neet, Fais. To, to! Datt di dat Kruud un Düllwuttel⁽⁸⁾! 't is 'n fett Kalf. - To, Fais! - Wi sörgen vör 't Overge un schaffen 't an de Sied, datt 'r gien Henne noch Hahne na kreit.’

Un wieder geit de Gesellskupp, dewiel Michel up sien Best' tomimereert:

‘Daar het de Junge de Holsken ook weer körtlappt, 't sitt d'r weer up, 't köst alle man Geld. Un Moder is ook neet tefräh, wenn se mit Nicks bi 't Kalv uutgeit. Man och, se is noch al licht tofrähden te stellen. 'n Kantje, 'n Kraagske, of 'n Stück mooi Lint so an de Mütze of up de Hood - dat is hör al good genugg; se maakt neet völ Inwensels⁽⁹⁾ un is neet hcel bischlensch⁽¹⁰⁾. Man so 'n nütelk Stück Band, ja, Moder het neet ungeliek - 'k mag 't sülfst wal lieden, - 't süggt ook verdüveld mooi uut, wenn d'r so'n Bittje bi de Kopp weit. - Nu, Kalf, wat wullt du? Man driest wieder! Ick markt 't wal, die sackt et in de Beene, 'k moot di bina trekken, - man gien Mood verloren!’ - -

‘Nu, Fais! daar hörst du 't sülfst; de goode Mann spreckt di sülfst Kuraasje to.’

‘Nu, denn man lösz!’ seggt Fais harruutfördernd. ‘Man sachte, sachte an!’

‘Gien Noth, mien Junge! Wie sölen wal,’ geven de Andern ten Antwoord.

De Studenten sünt nu heel dicht achter de Kalfbuur, dee mit sien levendege Waare un sien deepe Gedanken noch immer so sien Weg daarhen geit, as of he noch wal Tied het.

(1) Kunterbüütse, Knute.

(2) Ander Mörgens, neulich.

(3) Verpötert, verdorben.

(4) Jickelt, Jacke.

(5) 't Fell uutfarkt, die Haut gegerbt.

(6) Traktur, Dressur.

(7) Achterwaarders, Beobachter.

(8) Kruud un Düllwuttel, ein fluchender Ausruf.

(9) Inwensels, Einwände.

(10) Bischlensch, alberu.

[p. 83]

‘Wie 't mögelk is!’ denkt Michel: ‘Acht Rieksdahler? 't is doch 'n Staat⁽¹⁾ van 'n Bodd!’

Ja doch Michel, - wie 't mögelk is! Daar maken twee van de Studenten sachte dat Tau um 't Kalf sien Hals lösz - recht vorsichtig! un Michel geit daar hen un tellt de Steerens, wenn d'r man al wassen.

‘Hu! Man, Kalf, wat wullt du? Du tuukst⁽²⁾ ja ördentliek,’ brummt Michel, man kickt neet um. ‘Stille man un een Weinigje Gedüld! Wi komen all' wat wieder.’ -

‘Lösz is 't, Fais, man nu heet et vör di: in de Rulle⁽³⁾ blieven, wenn wi 't säker bargen un uut de Rook brengen sölen. Also genau upgepaszt!’ un daarbi steecken de twee Studenten hör Kamerad de Strenge um de Hals, un Fais sien Kopp sitt nu daar, waar 't Kalf sien Kopp säten het. Mit een Woord: Fais het de Strööt⁽⁴⁾ um de Hals, he sülfst is to leege Dingen komen, denn he geit nu in Plaats van 't Kalf up Handen un Footen schlock achter Michel an, de in 't Geringste van gien Kwaad weet, neet anders, as datt he 't Kalf in Tau het.

‘Kalf, wat wullt du? Büst een stiemske Düvel, dat weet ick wall, man de langste Tied hest d' mi quält.’

‘Dasz dich der - -!’ denkt Fais, un kruppt up alle Veeren achter sien Heer an, dewiel de ander beide Fründen maken, datt se mit 't rechte Kalf uut Michel sien Gesicht komen. Nu, datt het neet völl up sück, 't is in goode Handen, man unse goode Fais verdrütt de Geschichte gau. 't Is vör hum een heel ungewohn Wark, 't is wahrliek gien Spaas. Een, twee - van vörn un van achtern. Een, twee - een um 't ander. Een, twee - alle to. Jungs! 't kummt d'r up an. Fais het et Schweet al as 'n Pärd; he sücht un schmitt de Kopp mal wat in de Höchte: ruck, ruck! Dann treckt hum dat Tau weer hendahl. - Vör di up de Grund! Willen of neet! ‘Dee neet hören will, moot föhlen, un dee d'r in sitt, moot de Papp köhlen.’

‘Schwien van Kalf! wat wullt du? Du tuppst un nuppst⁽⁵⁾ je, as of du mall büst. 't Help die nicks mehr! To 'n Besten kriggst neêt mehr, - hest mi in'n körten Tied d'r al wat langs sopen.’

‘Van dien Schöttelwater doch neet?’ denkt Fais. Een, twee - van Vörn un van Achtern; een, twee - alle to.

‘Nä, 't wordt doch to düll,’ denkt de Student weer un maakt een recht suur Gesicht. He will sück van Verdreet up de Kopp krabben, man et geit neet, - wenn de Geschichte neet stahn sall. He kickt is 'n mal weer umhoog. De Nacke wordt hum neet min stief, un soo good as 't geit, treckt he wat mit de rechter Schuller. De Tied verfehlt⁽⁶⁾ Fais d'r bi.

‘Wenn de Kärel neet boll d'r Enne in maakt, ich werde schmierig⁽⁷⁾,’ denkt he nu.

Tuuk, tuuk! De Kopp hendahl, Fais, - un Michel treckt sien Kalf noch wat feller. Ook hum wordt de Tied d'r lang bi. Dat Kalf wordt schwiereg.

(1) Staat, Pracht.

(2) Tuken, ziehen (zucken).

(3) Rulle, Rolle.

(4) Strööt, Strick.

(5) Tuppen un nuppen, zupfen und zerren.

(6) Verfehlt, langeweilt.

(7) Schmierig, verdriesslich (eig. schmutzig.)

[p. 84]

‘'t Is doch to düll! Ick kann di am Enn' noch up de Nacke nchmen,’ meent Michel.

‘Ach, dat is ja miserabel! Ick kann neet mehr,’ simeleert het achter hum.

't Geit alle langsamer. Treck an! Alle langsamer: Een, tweee. -

‘Hurrrr - nä! De Ahm blifft mi stahn. Ick kann un will neet mehr!’ un daarbi schmitt de vermöide Fais gehöreg de Kopp umhoog, so datt dat Tau ördentliek achteruut haalt wordt. Man Michel treckt frisk to, un seggt:

‘Muszt wal mit, du Racker!’

Tuck, tuck, un darbi stemmt Fais sück mit beide Hande in 't Sand. Buck stah fast!

‘Wie 't mögelk is!’ brumt Michel. ‘Nä, 't Schweet kummt mi d'r all bi an. So'n Aasding⁽¹⁾! Wacht, ick sall di wal kriegen!’ - un daarmit dreit Michel sück um un will 't Kalf - - - -

Man Menschen! - daar fallt de Piep al in 't Sand. Michel steit in een Stück, de Mund speerwied open, de Handen beide vöruut, nett so, as of he 't Kalf in de Schubben griepen wull.

Man Menschken! dat geit hier neet mit rechte Dingen to.

‘Herrrjeh!’ röppt Michel verbiestert. ‘Wat moot ick seen?’

De Student avers kickt as 'n Schloom⁽²⁾ uut, lett de Kopp hangen, un seggt nicks. Michel steit daar mit verglaasde Oogen un staart sien Schlachtoffer an.

‘Nä, nä! dat is mien Leven un Daage neet recht! Mien Kalf! Herrrjäh, näh!’ un Michel deit een lange Sücht. De Student seggt nicks, un Michel staart hum weer an.

Entelk, entelk! daar bast he up de Student lösz nn röppt:

‘Hurrrjeh! Man seggt mal, bün ji de Düvel? - So even hebb' ick noch 'n Kalf in Tau hadd, un nu - nu? - bün ji - seggt, seggt! bün ji de Düvel? - Mien Kalf, mien Kalf!’

De Student kickt nu langsam un trüreg op. Mit 'n Gesicht, as of he gien fiefe tellen kann, staart he Michel an. De Strööt is noch um sien Hals, un Michel steit mit sien Tau te trillen un fraggt weer:

‘Mien leeve Menschen! Wat bün ji, - 'n Mensche of 'n Deer - 'n Kalf? - Mien Kalf d'r langs? Hurrrjeh, nä! - Wie 't mögelk is! Seggt, seggt mi 't! Wat bün ji? 'n Kalf, - mien Kalf?’

De Student kickt Michel weer mit 'n Armsündergesicht an, un fangt deep uut de Bost an 't süchten, un tolest:

‘Mien leeve Mann!’ seggt he. ‘Bün ick 't, of bün ick 't neet? Ja, ja, een Menschk bün ick, man 't is trüreg um an te hören.’

Michel stunn un hörde bedaard to.

‘Mien leeve Mann! Ick bün een Exempel vör Alle, dee neet na hör Ollers hören willen. Ick sall jo mien Geschichte vertellen. - As ick nämmelk so'n Junge van dartien, veertien Jahren was, stunn ick nargens still vör. Van alle Kwaad was ick füll. De Ollen un de Mester kunnen gien Huus mit mi hollen. Alle goode Woorden wassen in de Wind sprooken, alle Vermahnens un Straffen wassen bi mi umsünst. Ick leefde na mien eegen

(1) Aasding, ekliges Ding.

(2) Schloom, gedankenloser Mensch.

[p. 85]

Kopp un föhrde alle erdenkelke Bösheiten uut. O, wat ick neet all 'n Arger anricht hebb! Un namentliek was 't mien Mooder, dee sück over mi argerde. - Dat gung nog lange Tied so hen, ick bleef de sülvege dee ick was un bäterde mi neet. Un as ick nu eenmal weer eenen rechten dummen Streich uutföhrt harr, reed mien lang gequälde Mooder de Gedüld. Mann, Mann! 't vergett mi nooit! Do fung se an 't schelden, an 't schelden, as ick 't noch neet hört hebb'. Se verwünschde mi un säh: Ick musz noch tolest een Deer, een Schwien, of een Kalf worden, denn een Mensch wär' ick neet. - Ick natürelk, wees hör darvör een Vogel up de Boom, un kümmerde mi neet um hör verschrickelk Woord. Man et düürde neet lange, ick - ick sagg mi verwandelt in 'n Kalf.’

Daar keek de Student weer vör sück up de Grund un dee een langen Sücht.

‘Wie 't mögelk is!’ säh Michel, un süchde ook.

‘Un nu,’ fung Fais weer an, ‘nu hei ji noch net dat Mallör hadd, dat jo Kalf dat west is. Man doch, mien leeve Mann, ick kann jo 't boll⁽¹⁾ neet seggen, wat mi 't Harte full is, un wat ick dankbar bün, datt ick weer een Menschk worden bün,’ un daarmit stunn de Student up un truck sück 't Tau over de Kopp.

‘Ick bedank mi ook, un 't beduurt mi recht um jo Kalf,’ säh de Student tegen Michel, un ging langsam sien's Weegs na de Stadt harrin, nett of d'r nicks passeert was. Un Michel stunn un säh gien Woord, he keek Fais verbiestert na. Sien oogen staarden liek uut, un daarbi wassen se noch um 'n halven Duum grooter, as gewohnelk. De Hande klimperden ook neet mehr mit de Uhrkette un wat d'r an hung, un de Rieksdahlers wassen hum wegraakt as 'n Puust⁽²⁾. Sien Hande harr he folgt⁽³⁾ up 't Lief liggen, in een Tööm keek he de Student noch na, nett so lange as he hum seën kunn. Un as he entelk sien Oogen entschwunden is, as he nicks mehr süggt, dreit he sück langsam um, un sücht noch eenmal: ‘Wie 't mögelk is!’

(1) Boll, beinahe.

(2) As 'n Puust, wie ein Hauch.

(3) Folgt, gefaltet.