Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 2: Neder-Duitschland

De Bruudvaartshövel up Sylt of 't Mirakel van Eidum.

1. Tamme Erick.

Wiid in sey up 't Sylter riff

Wenn de störmen susen,
Sügst⁽³⁾ du hier van 't roode kliff
Witte bulgen⁽⁴⁾ brusen.

Daar laag vöör meng' hunderd jaar

Eidum up de haide,
Kittge vrysche husenschaar,
Seylügt höör umwaide.

Döör de dünen dag un nagt,

Van de strand beneden,
Ryp de sey, sy het mit magt,
Eidum underreden⁽⁵⁾.

Daar in eygen huus un land

Woonde Tamme Erick,
An de dünen bi de strand,
Up de olde sanddiek.

Geld har hy, man hy har 't roofd⁽⁶⁾:

S'nagts 'n stranden⁽⁷⁾ seyman
Har hy moord, de kop hum kloofd,
Hum in 't sand verstoppt dan.

Up siin riikdom stiifd hy sük,

Wul nog eerlek schinen,
Mynde, hy was je so riik,
Daarmit kun hy 't winnen.

Man tauvreden in sien glük

Kun dy man nyt hyten;
‘Unregt endigt dog met schrik’,
Röpt siin wak⁽⁸⁾ gewyten,

Flüstern ook döör laug⁽⁹⁾ un land

Naberslü un vründen,
Dy, van niid un spiit verbrand,
Hum siin geld nyt gunden.

(3) Sügst, siehst.

(4) Bulgen, Wellen, Wogen.

(5) Unterreden, unterwühlt, untergraben.

(6) Man hy har 't roofd, aber er hatte es geraubt.

(7) Stranden, gestrandeten.

(8) Wak, wach, Holl. wak(ker).

(9) Laug, Dorf.

[p. 32]

2. Tamme Erick un sien dogter.

Tam' har der'n kind

So lyf, so geern,
Sy was as de wind
Dy lütje deern!

Siin Oosje was mooi,

Man ligt van hart,
Mit elk up de gooi⁽¹⁾
Was Oosjes aard.

So vast as'n styn

S'mörgens sy slöpt⁽²⁾,
As'n wisel tau byn⁽³⁾
S'avends sy löpt.

By dage sy jagd

Dat spinnewyl,
Döörvlügt dan bi nagt
Tou dans de deel⁽⁴⁾.

So glad as'n aal

Holt sy an 't band
De jungse⁽⁵⁾ almaal
In laug un land.

‘Bliif binnen de döör,

Du stüürst vant land,’
Segt Tamme tau höör,
‘Na'n malle⁽⁶⁾ strand!’

‘Mynt eyne het egt,

Hy vind di ook,
Al lyfd hy di regt⁽⁷⁾,
In keuken rook.

‘Bliif ook van de haid,

Daar hebben verbliif
De hexen, daar geit
Dat töverwiif.

‘Wenn du bi höör riik

Di waagst tau digt,
Behexens di gliik⁽⁸⁾
Un vangen di ligt!’

(1) Mit elk up de gooi, mit Jedem im Zuge.

(2) Slöpt, von slaopen, schläft.

(3) Tau byn, zu Fusz.

(4) Deel, hier: das Feld.

(5) Jungse, Mehrzahl von Junge, Knabe.

(6) Mall, schlecht, übel.

(7) Al lyfd hy di regt, wenn er dich aufrichtig liebt.

(8) Gliik, gleich, sogleich.

3. Oosje Tammen.

Segt Oosje lachend hum sogliik:

‘De haide, vader, is miin riik,
Daar bin ik vry un kregel,
As in de lügt de vögel!

Daar waaid de seywind döör miin haar,

Van quaad wor ik daar nix gewaar,
By sünnenschiin un regen
Stroomt blaumenreuk mi tegen.

Ik loop, ik staa, ik leg mi neer,

Het röpt van alle kanten heer,
De wind, dy wil mi wygen,
De vögels mi umvlygen!

[p. 33]

 

In huus is 't eng, in huus is 't kold,

 

Daar vangen vryers mi tau bold⁽¹⁾;

 

Waar wind un wulken jagen

 

Daar mögen sy mi vragen!

 

 

 

Ook maggst du wyten, dat's de zaak:

 

Up d'haid leer ik de vögelspraak:

 

De lyverk⁽²⁾ leert mi singen,

 

De störk⁽³⁾ up eyn byn springen.

 

 

 

Ik wyt al wat de tütje⁽⁴⁾ seggd,

 

Wenn sy höör eier jüüst het leggd:

 

‘Kli-Klirre-Klirre-Klötje,

 

Ik leg miin ei up'n söödje⁽⁵⁾.’

 

 

 

‘Daar kummt 'n arme, gait⁽⁶⁾ vöörbi,

 

Daar kummt 'n riike, nimmt sy mi.’

 

De bargaant⁽⁷⁾ röpt: Gaun mörgen!

 

'K wil di 'n ei besörgen.

 

 

 

De swaalfkes lüstern⁽⁸⁾ up höör wiis

 

Mi't nyste wat tau hören is;

 

Mit spraa'n⁽⁹⁾ kan'k al snakken,

 

Wyt wat de kraien krakken⁽¹⁰⁾.

 

 

 

In't water bin ik ook nyt dum,

 

Ik swem al mit de swanen um

 

Un van de witte myven⁽¹¹⁾

 

Leer ik nu bol dat vlygen.’

(1) Tau bold, zu bald.

(2) Lyverk, Lerche, Westvl. lawerke.

(3) Störk, Storch.

(4) Tütje, Henne (Laufnachahmung).

(5) Söödje, Ned. zoode.

(6) Gait, geht.

(7) Bargaant, Bergente (?)

(8) Lüstern, zuflüstern.

(9) Spraa'n, Ned. spreeuwen.

(10) Krakken, krächzen.

(11) Myven, Möven.

4. De vryer van 't noorden.

Tam' Erick schüddelkopt un seggt:

‘Min kind, min Oosje, höör mi regt,
So leerst du man dat tövern
Dat hexen un dat stövern⁽¹²⁾!

Makst eylend, striid un wat nog al

Un brengst die sülven nog tau val;
Ik raad dy weer van nyen⁽¹³⁾,
Laat eerlek na dy vryen.’

(12) Stövern, stöbern, aufspüren.

(13) Van nyen, von neuem.

[p. 34]

 

‘So slim is 't nog nyt,’ zeggt Oosje hum gau,

 

Un helder blinken höör ogen so grau,

 

‘Laast was ik allyn in de keuken

 

Dan kwam mi 'n vryer beseuken.

 

 

 

'N lütje, 'n kürige⁽¹⁾ kerel was hy,

 

So eygen, 't is jüüst as of'k hum nog sy;

 

Hy was daar boven van't noorden

 

Un sünderbaar klungen siin woorden.

 

 

 

Hy keek na de mesvolt⁽²⁾, na unse schüür,

 

Beluurde uns wiim⁽³⁾, de brypot bi't vüür;

 

Mi har hy löf'k knap nog ankeken,

 

Dann höör'k hum al agter mi spreken:

 

 

 

‘Nim du mi tau man, miin lyf lütje deern,

 

Dan geef ik min moje biggen⁽⁴⁾ di geern.’

 

Den kerel, den naren sulk⁽⁵⁾ nehmen?

 

Dat mug hy misschien wol drömen!

 

 

 

Ik trad vöör de deur: 'Nu höör du mi an,

 

Vründ, hüpp reis over 't dak na de maan!

 

Daar sal di't seker wol lükken,

 

Miin taske vol sterens tau plükken.

 

 

 

Dan loop du in draft un breng mi se gau,

 

Ik lööf het sülven, dan krigst mi tau vrau!'

 

Mit schande un blau sine schenen,

 

Is 'tmanntje dan radd⁽⁶⁾ weer verdwenen.

 

 

 

So niidsk un düll, hy lyp overstüür⁽⁷⁾

 

Uns dwars döör de garst, as'n bulle döör 't vüür.

 

Uut spaas ik bii maanschiin up stelten

 

Hum na mit reren un bolken⁽⁸⁾.

 

 

 

Hy vloog as'n haas, van angst half blind,

 

Döör haid un döör düün na't kliff as de wind.

 

Mit eyns dan höör ik hum dundern

 

Van't steile kliff of na undern.

 

 

 

Ik luurde van boven; hy lag op de strand

 

In maaneschiin dood daarunder up 't sand.

 

Hy spiit mi⁽⁹⁾, ik wul mit miin reren

 

Hum bloot man'n biitje ververen.’

(1) Kürig, drollig.

(2) Mesvolt, Misthaufen.

(3) Wiim, Gerüst unter den Boden, um Speck, Fleisch u. s, w. daran zu hängen.

(4) Biggen, Ferkel; lat. pecus (?)

(5) Sul'k, sollte ich.

(6) Radd, schnell.

(7) Overstuur, ausser sich; verg. das Holl. van streek.

(8) Mit reren un bölken, schreiend.

(9) Hy spiit mi, er dauert mich.

[p. 35]

5. De hexendans up de Ellbogsbarg.

Walpurgisnacht is eygen,

De hex' un vögels vlygen;
Mit hexen, gaus⁽¹⁾ un vleddermuus
Vloog Oosje Tammen ook van huus,
Up d' Ellbogsbarg tau dansen;
Daar hüppen krai' un gansen.

Up bessems kamen riden

De hexen heer van widen,
Sy reren, lachen, tiren⁽²⁾ suk kant
As was de wereld uut rant un hand;
Mit speuken sluten zy kransen⁽³⁾
Un dansen hopserdansen.

Wel lacht so lelk⁽⁴⁾ un blide

De hexjes an van de side?
De düvel süllfst, dar stait hy stram
Up d' agterbyn as'n hoornd ram!
Sy mutten sin klauen slikken
Un hum de steert aflikken.

Mit eyns dau sügt he Oosje,

Dy, trillend as eyn haasje,
Mank⁽⁵⁾ vögels krupt in 't haidekruut.
Hy kraid: ‘ik seuk de mooiste uut,
Miin bruud is Oosje Tammen:
Sy slait⁽⁶⁾ ju altausamen.’

Un dau dy hexenwiven

An't schellen un an't kiven:
‘Nu laat man gliik dat dansen staan
Wi sün jo all' up de snute slaan;
So'n nögtern wigt⁽⁷⁾ tau nemen,
Dat kun gyn dunder⁽⁸⁾ drömen!’

Uns Oosje stait verloren⁽⁹⁾,

Sy traud nog knap⁽¹⁰⁾ höör oren,
Sy word so lütjet⁽¹¹⁾ as eyn muus,
Bid angstig: ‘O, laat mi na huus!’
‘Nee!’ segt de düvel, ‘fleuten⁽¹²⁾,
Daar wil ik nix van wyten!

Du bist nu, kind, min bruutje

Un krigst bol 'n hogtids tuutje⁽¹³⁾,
Man rikelk⁽¹⁴⁾ junk bist mi dog man,
Ik laat di eerst nog wol wat gaan,
Wenn du mi stüns⁽¹⁵⁾ wilt⁽¹⁶⁾ swören
Gyn ander antauhören.

In styn gliik tau verandern,

Al⁽¹⁷⁾ worst du bruud van'n andern.’
Dy arme Oosje, tegen begeer
Den düvel see den eid sy heer.
Van huus is'n wildgaus lopen,
'N Muus terüg is kropen!

(1) Gaus (auch Goos), Gans.

(2) Sück tiren, sich stellen, sich gebärden.

(3) Kransen, Reigen.

(4) Lelk, hässlich, böse; Holl. leelijk.

(5) Mank, zwischen; von mengen.

(6) Slait, schlägt, übertrifft.

(7) Nögtern wigt (nüchternes, junges Ding).

(8) Gyn dunder, kein Teufel, Niemand.

(9) Verloren, entsetzt.

(10) Knap, kaum.

(11) Lütjct, klein, zaghaft.

(12) Fleuten, pfeifen, Holl. fluiten.

(13) Tuutje, Kuss; das Holl. tuit.

(14) Rikelk, reichlich, sehr.

(15) Stüns, up Stüns (zur Stunde), jetzt, sogleich.

(16) Wilt, statt willst, wie selt statt selst, solst.

(17) Al, (Holl. als) wenn.

6. Oosje Tammen hör hartseer.

Oosje Tammen bleef nu binnen

Broken was sy, half van sinnen
Weg was levenslüst un vreid⁽¹⁸⁾!
Still dee sy in keuk un kamer,
Blyk höör wark un stört höör jammer
'S nagts uut in höör eynsaamheid.

(18) Vreid, Freude.

[p. 36]

 

Naberslü un vründen vragen:

 

‘Wat mag't wigtje dog wol plagen?

 

Seker het 'n vryer höör,

 

Dy sy lyf har, laten sitten:

 

Darum al dat reer'n und kriten! -

 

Hangt höör 'n püüt man an de döör

 

 

 

‘Vul van vlinten,’ raupen⁽¹⁾ wigter⁽²⁾,

 

‘Nix dröögd süxe tranen ligter!’

 

Man daar hulp nyt troost nog spot!

 

Tamme seggt: ‘sy het 'n krankheid,

 

Gaud dat 't nu man na de harfst gait

 

Un't hier weer vul levend word!’

 

 

 

Harfsttid kwam un winterdagen,

 

Still bleef Oosje, neergeslagen;

 

Vryers komen höör tau syn⁽³⁾;

 

Staan sy bi de döör tau vragen,

 

Dan veult sy de koorse jagen

 

Vlygend hyt döör mark un byn.

 

 

 

Bit Walpurgis nog eyns keerde

 

Un sy drömend mynt, sy höörde,

 

Dat de düvel stürven weer.

 

Flink is sy uut bedde sprungen

 

As'n lyverk het sy sungen,

 

Vry un sündloos was sy weer!

(1) Raupen, rufen.

(2) Wigter, Mädchen.

(3) Syn, sehen.

7. De vryer van Keidum.

De Sylter seylü stunnen weer vast
An boord up sey un sung'n bi de mast:

Wi seilen na Hambörg un wider van daar,

Wi seuken ons gaude hüren!

Wenn laater de Rogge riip is un klaar,

De Garst men vaart⁽⁴⁾ in de schüren,

De harfsttiid kummt un de winterdag,

Drai wi na huus de steven,

Elk köft⁽⁵⁾ wat lyft⁽⁶⁾ sy wol liden mag,

Siin meisje, siin bruud tau geven;

(4) Vaart, eintährt.

(5) Köft, kauft.

(6) Lyft, am liebsten, Holl. liefst.

[p. 37]

 

Wi junge kerels, wi vangen dan

 

Bi schemerlūgt van nyen

 

Mit all dy moje wigter an

 

Tau tötjen¹⁾ un tau vryen!

 

 

 

So kwam nu ook in de najaarstiid

 

Mit vlag un wimpel varen

 

'N schip terug an de südersiid;

 

Dry junge vryërs harren

 

Gyn rüst meer an boord; dy eerste an't land

 

Was Bovi van Keidum: hy ründe²⁾

 

Na huus, gaf mauder un süsters de hand,

 

Man wider gyn tiid sük günde.

 

 

 

Hy sadelt sin hingst; wat is siin bestek³⁾?

 

Na westen, na Eidum stüürt hy,

 

Bi Tammes huus bind't peerd hy an't hek,

 

Knap binnen komen düürt hy.

 

Un de döör gait open, un Oosje beschaamd,

 

Mit vlygend rood up de wangen,

 

Stait sülven mit beker un kruuk in de hand,

 

Den jungen gast tau untvangen.

 

 

 

Sy neugd⁴⁾ hum in, un siin hingst neugd sy in

 

Mit sagte, vründlike woorden;

 

Den hingst gift sy haver, den vent gift sy wiin

 

Un eyns sün dy beiden dau worden.

 

Up Bovi har sy hoopt al langen tiid,

 

Sy trekt hum sagt na höör kist hen;

 

O, endlek, endlek was 't nu so wiit!

 

Sy wil hum nu nooit meer misten⁵⁾.

 

 

 

Ook Tam' segt ja; man 't was siin begeer,

 

Dat eerlek höör hoogtiid sy maakden,

 

As't bruuk was un wise, dat agterna⁶⁾ höör

 

Gyn proteryen⁷⁾ meer raakden.

 

Dy beiden was't regt. As Bovi upsprung

 

Was't laat al, hy jaagd döör de haide,

 

De hingst haald' uut⁸⁾, de riider sung,

 

Siin hart was vul van vreide:

1) Tötjen, plaudern.

2) Ründe, Holl. rende.

3) Bestek, Absicht, Vorhaben.

4) Neugen, Holl. noodigen.

5) Misten, missen.

6) Agterna, späterhin.

7) Proteryen, üble Nachrede, Holl. praterijen.

8) Uuthalen, buchst. ausholen, scharf traben.

[p. 38]

 

Ik riid - riid - riid vööruut

 

Un mörgen kumt min lyve bruud:

 

Höör vingers un arms dy hollen

 

Vööl ringen un spangen so golden,

 

Höör muts is mit sülvern eier besaid,

 

Höör borstrok van side mit gold is benaaid,

 

Höör hemd is bezet mit 'n randje

 

Van echte brabanter kantje,

 

'N blanke gürdel het sy um 't liif,

 

Hurrah! miin Oosje! miin lütjet wiif,

 

Mün vrau worst¹⁾ mörgen, miin eygen!

 

O! kunnen de stünden dog vlygen!

 

O! dank vöör dy dag, dy mooiste dy'k syn²⁾!

 

Miin Oosje dy höört mi mörgen allyn!

 

 

 

Allyn! Allyn! de weerschal klingt,

 

De maan gait daal³⁾ in düstern,

 

Un uut de haid in't oor hum dringt

 

'N sissen un eyn flüstern:

 

‘Diin glük is lügt⁴⁾, diin vreid bedrügt,

 

Vöör di is sy verloren!’

 

Döör d' avendlügt 'n kraie vlügt,

 

Siin peerd gift hy de sporen.

1) Worst, words (wirst) du, Holl. wordt gij.

2) Syn, gesehen (habe).

3) Gait daal, geht zu Thal, unter.

4) Lügt, Luft.

8. De mörgen vöör de hogtied.

Help hemels! daar was arbeid nood

Tau stellen al dat hogtiidgaud
Un elk tau geven plaats un eer,
Na bruuk un wiis van olders heer!
Jung Ing un Sag, Bovis süsters beide,
Stunn'n up vöör dag, eer de haan nog kraide,
Sy brauen byer un slagten vris,
Sy sniden ham un rökerd⁵⁾ vis,
Sy vegen, schrubben, schüren blank
Huus, pisel⁶⁾, tafel, staul un bank;
Sy biistern⁷⁾ döör agterhuus, keller un keuken,
Sün drok bi de arbeid, drokker bi 't spreken.
Höör olde mauder, kregel nog,
Is vraug al bi de bakkerstrog,
Sy mengt mit melk un eier meel,
Bakt brood un twybak, kauken geel,

5) Rökerd, geräuchert.

6) Pisel, eine kleine Stube.

7) Biistern, hin und her rennen; Gron. biezen, Holl. biezen.

[p. 39]

 

Sy baut 'n vüür up, so groot as 'n baken,

 

Will twintig potten taugliik hyt maken!

 

Daar braad sy metwurst, vlys un vis,

 

Daar kookt sy klütjesop mit riis

 

Un gört un plumen, rebbedi¹⁾,

 

Balbeyes²⁾, wavels nog derbi,

 

Haalt dan uut deuze³⁾, kist un schappen⁴⁾

 

Kleid, müts un dauk⁵⁾ sük knap tau maken.

 

Dan gait sy sülfst döör't huus un sügt,

 

Of't in de rige⁶⁾ is, sy tüügt⁷⁾

 

Dat bruudbed up, röpt Ing un Sag

 

Un maakt nog weer eyn overslag⁸⁾:

 

Elk vrund is neugd un nix is vergeten,

 

Up stelten is alles bi Bovi Tetten!

1) Rebbedi, buchst. reppe (spute) dich, eine Mehlspeise, sehr rasch zubereitet.

2) Balbeyes, beignets.

3) Deuse, Dose.

4) Schappen, Schränke.

5) Dauk, Tuch.

6) In de rige (Reihe), angeordnet.

7) Optügen, in Ordnung bringen, schmücken; Holl. optuigen.

8) Eyn overslag maken, alles überschen.

9. De bruudvaart.

Dy dag dy kwam, dy hogtidsdag:

Siin bruud van huus tau halen,
Kwam Bovi allyn, wat laat, men sag
Gyn van siin vründen allen.

De eyn har dit, dy ander dat,

Sy harren hum laten riden.
De togt ging lös in hogtidstaat;
Elk keek höör na van widen⁹⁾.

Tam' ging vöörup, hum volgden gliik

De bruud un brügom beide;
So trukken sy van Eidums diik
Na Keidum over de haide.

Un doodsk was't all up Oosjes dag¹⁰⁾,

Gyn glükwünsk un gyn singen!
Gyn schot ging los, daar waaid gyn vlag,
Gyn blaumenstrain¹¹⁾ un springen!

9) Van widen, von Weitem.

10) Oosjes dag, Oosjes Hochzeitstag.

11) Blaumenstrain, Blumen streuen.

[p. 40]

 

Man hunden huulden as vöör'n liik

 

Un swarte kraien rypen,

 

De katten küsden¹⁾ van de diik

 

Un haas un musen lypen!

 

 

 

De bruud word blyk, sy kikt verveerd,

 

Drükt sück an Bovi stiif an,

 

Mit eyns dau giirt sy up un reerd:

 

‘Süg²⁾ güns dat olle wiif anl’

 

 

 

‘Dy stüürt de düvel, 'k wyt, wel't is!

 

O help! sy sal mi gripen!’

 

De brügen troost höör: ‘'k hol di wis!

 

Man maud³⁾! 'k laat di nyt slippen!’

 

 

 

‘Dat naare wiif kan uns nix daun,

 

Sü daar uns huus, uns eygen!’

 

Tam' nimmt de sweep, wilt wiif al haun,

 

Dan kummt sy dreigend vlegen.

 

 

 

‘O Eidummer buur! O Keidummer buur!’

 

So reert sy schrill höör tegen,

 

‘Juun bruud is 'n hex', dat hebt in de luur⁴⁾,

 

Mi mu'j nu ook mit neugen.’

 

 

 

‘Miin Oos 'n hex? Du lügst gemyn!’

 

Reert Tam', ‘wen't waar is mögen

 

Wi hier versinken, veranderd in styn

 

Upkomen un nooit uns weer rögen⁵⁾!’

 

 

 

Hy har 't knap seggt, dau sunken sy daal,

 

Dyp under de grund tausamen

 

Un lang naheer⁶⁾ sün sy altaumaal

 

As stynen weer boven komen.

 

 

 

Dry graue stynen kiken in 't land

 

Bi Keidum's karkengevel

 

In mist un sny un sünnenbrand:

 

Dat is de bruudvaartshövel!

1) Küsden, raunten, stürzten.

2) Süg, sieh.

3) Man maud, nur Muth.

4) In de luur hebben, im Auge behalten, bedenken.

5) Rögen, regen. -

6) Naheer, nachher.