Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 394]

Oet 't jaor daartig. (Ambij.)

Mīē grōētvader is 'nen auwe minsh ōēt 't joar vīēf en nuègetig. E lùp noow met e krùkske en es-t-em zuus⁽¹⁾, dan zos-te zekge, dat er haauf⁽²⁾ kinsh is.

Ich hauw vēūl van de gooi zieël en hiè hilt ouch vēūl van mich, dat wets-te waal; went altied vertelt er mich get⁽³⁾ oet zīēne jongen tīēd. E wèt waal, dat ich dat zōē gêre huur⁽⁴⁾. Ich zou waal e book vol konne shrīēve, es ich 't noch allemaol wis: van de Avermènderkes⁽⁵⁾, van de Bokkereeiersh⁽⁶⁾, van Robbespīēr⁽⁷⁾ en mieë van dat soirt.

Mè 't leeste huur ich em ōēt te Belshentīēd⁽⁸⁾ vertèlle, doow de Hollèndersh en de Belshe zich aan de keel gewês zeen. Dat is ze liève, es er dao van kont shprièke; went dao is er zelles beei⁽⁹⁾ gewês.

Dao laog e trupke daovēūr aan Shīēperkes-wei⁽¹⁰⁾, aan 't breerke⁽¹¹⁾; en de veeiant hauw zich in de Iezere Kōēle⁽¹²⁾ verborrege. 't Hauw neet vēūl te beteikene; waant ze waore neet shterk. De Belshen deege⁽¹³⁾ niks ès roope: ‘Hollandie, bangeshiet⁽¹⁴⁾! kom mer ōēt! kom mer ōēt!’ En ès ze kaome, dan weer op-te luip.

Zōē blêf 't 'nen tīēd laank doore⁽¹⁵⁾. Dao veel waal ins eine; mè⁽¹⁶⁾ zōēlang ès ze iève shtêrrek blêve, waor et de meute neet wièrd.

Dao kaomen op ins vuèrdemiddes⁽¹⁷⁾ um en oor⁽¹⁸⁾ of haauf twellef waal twieë hoonderd maan van de kaant van Bièmele⁽¹⁹⁾-n-aan. Uèver hèk en shtrōēk gung et eweg. De kons begrīēpe, dat-te vrouwleui en de kinder in 't tùrp neet wiste, bōē⁽²⁰⁾ ze krōēpe zoue van de shrik, doow ze deei kêrels zaoge-n-aankome. Den einen hauw e baant.l, dê droog ene reek⁽²¹⁾, dao waore-tes⁽²²⁾ mèt gewière-n-en zêsele⁽²³⁾.

Blauw keele⁽²⁴⁾ zaos-te et meiste; mè dao waoren ouch hieëre beei en é shtùk of gèt good gekleide soldaote. Dat waore zièker diszerteursh⁽²⁵⁾ of zōē gèt. De Hollèndersh trokken ōēt de Iezere Koele Roitem⁽²⁶⁾ in en leete zich in de īērshte daag neet mieë zeen; waant ze waore noow vēūl shwaaker ès te Belshe. Ouch den tròp van 't breerke ging de van doir.

Deei neuï klaante blêve-n-aan de Grōēte Kooil⁽²⁷⁾ shtil hauwe en eine, dè op e pièrd rêij en ene blaanke sabel in z'n vōēs hauw, kommendeerde den tròp.

De mansleuï ōēt et-tùrp waoren allemaol in 't veld, doow dat grèpke gebēūrde. Heei zaogs-t⁽²⁸⁾-en parteeï ièrappele shtièke⁽²⁹⁾; dao waor ene ploag⁽³⁰⁾ aan 't krooten of wortelen ōēt dōēn; uèveraal waore-t-es dreei, veer aan 't puime⁽³¹⁾.

(1) Zuus, ziet.

(2) Haauf, hali.

(3) Get, wat.

(4) Huur, hoor.

(5) Avermènderkes, aardmannetjes.

(6) Bokkereeiersh, bokkenrijders

(7) Robbespiēr, Robespierre.

(8) Belshentīēd, Belgische tijd.

(9) Beei, bij.

(10) Shīēperkes-wei, weide, die lang aan een scheper (schaapherder) toebehoorde.

(11) Breerke, hek.

(12) Iezere Kōēle, ijzeren kuilen, zoo genaamd naar de roode kleur van 't zand, dat zij bevatten.

(13) Deege, deden.

(14) Bangeshīēt, bangeschijters (schijtebroeken).

(15) Doore, duren.

(16) Mê, maar.

(17) Vuèrdemiddes, voormiddags.

(18) Oor, uur.

(19) Bièmele, dorpje in de nabijheid.

(20) Bōē, waar.

(21) Reek, vork.

(22) Tes, ervan.

(23) Zêsele, zeisen.

(24) Keele, kielen.

(25) Diszerteursh, deserteurs.

(26) Roitem, gehucht dichtbij Ambij.

(27) Grōēte Kooil, Groote Kuil.

(28) Zaogs-t, zag je.

(29) Shtièke, steken (rooien).

(30) Ploag, ploeg.

(31) Puime, puin zamelen.

[p. 395]

Doow ze ièvel⁽¹⁾ deei schooiers zaogen aankome, leete ze den hīēle santepetik in de shtièk en leepen heiversh⁽²⁾. Dê en peshtol⁽³⁾ hauw, shtaok ze beei zich; dê gein hauw, krêg zich e mets⁽⁴⁾ of e waope, dat-ter onder zene shtop⁽⁵⁾ of zene keel verborg. Zōē geenge ze et-tùrp op, en deei van aan de kêrek en nog weeier kaomen aaf tot kort beei de Belshen, zōēdat meshien e shtùk of twieë hoonderd boereleui beei-ein waore.

De bùrregemeister hauwe ze ouch ene wink gegiève, en doow dê aankaom, geeng er nao de kommendaant en vraogde-n-um wat van zīēnen deens waor.

‘Ewel, zulle!’ zag tê; ‘we wille ullie niet mollesteere⁽⁶⁾, nie, verstao-de? Menier de Boergemeister, hoer is 'ne kiër. Wil-de mien jonges vor 'ne nacht in ullie gemiënt inkwartiere?’

De bùrregemeister en de raod voonte dao niks tiènge⁽⁷⁾-n-en gooven hun permisshe.

‘Ewel dan, jonges!’ reep de kommendaant toow. ‘Kom-de gelie nergens nie aan, zulle, of ikke zal oe potdoeme skiet kapoet!’

Eedere boer krêg noow e paar maan mèt. Iērsh geenge ze nao drùpkes-Merjan⁽⁸⁾ um en hauf⁽⁹⁾ te drinke; mè de shneever⁽¹⁰⁾ shên hun te shmaake, waant ze zoipe es mooizeloiker⁽¹¹⁾, en al gauw veele⁽¹²⁾ wēūrd tusshe de Belshen onderein.

Deei van Amie blêve beei-ein vuèr⁽¹³⁾ den īērshte de beste op zen shnoets te houwe, es er hun gèt⁽¹⁴⁾ dorsh⁽¹⁵⁾ zèkge; mè dat gebēūrde zōē gauw neet.

Oīē-te wēūrd kaom et tot te daod. 't Eint⁽¹⁶⁾ brach et aandert mèt en daan....dronkemaanswêrek: de⁽¹⁷⁾ begrips waal⁽¹⁸⁾, dat ze zich gauw beei de kladderen hauwe. Kèrel, dat has-te moote zeen! Dao waoren hènskes⁽¹⁹⁾ beei. Ze heeve⁽²⁰⁾ zich op te mooil⁽²¹⁾, jong, krèk weeiste⁽²²⁾ op eene zak mèèl huits⁽²³⁾, en ze trampde zich onder de veut, dat ze kwakte. Ze waoren in enen trùllever⁽²⁴⁾ de duèr ōētgetoffeld⁽²⁵⁾ en heengen aanein weei klet⁽²⁶⁾.

Doow ze zich noow ins good gepruègeld en geamezeerd hauwe, woirte ze dat deunshe⁽²⁷⁾ meuch. Eederein geeng noow heiversh⁽²⁸⁾. Me grōētvader en z'n breursh - ze waore met hun zièvene - noome tes⁽²⁹⁾ veer⁽³⁰⁾ mèt, deei zich hiel kòsh⁽³¹⁾ heele; waant ze zaoge waal, dat de Amiesse⁽³²⁾ jonges ouch knuèk aan hun preei⁽³³⁾ hauwe en dat ze deei Waale nog waal ins aan hunne pòkkel zouë gekòmme zeen. - Doow ze beei òs kaome, vraogde de auw vrouw hun, wat ze gebruuke wolle. Ze zouë waal gère shpek met eier hùbbe, woe⁽³⁴⁾ de Waale zōē vēūl van hauwe. ‘Nein, men gooi leui,’ zag⁽³⁵⁾ grōētvader doow; ‘gein eier; de hinne⁽³⁶⁾ lekge heei in 't tùrp allemaol mèt de vot⁽³⁷⁾ op Meshtreech ebaan⁽³⁸⁾. Vuèr⁽³⁹⁾ iète ièrappele

(1) Ièvel, evenwel.

(2) Heiversh, huiswaarts.

(3) Peshtol, pistool.

(4) Mets, mes.

(5) Shtop, buis.

(6) Mollesteere, kwaad doen.

(7) Tiènge, tegen.

(8) Drùpkes-Merjan, Marianne, die borreltjes verkocht.

(9) Hauf, afzakkertje.

(10) Shneever, jenever.

(11) Mooizeloiker, muizengaten.

(12) Veele, vielen.

(13) Vuèr, om.

(14) Gèt, wat.

(15) Dorsh, durfde.

(16) Eint, een.

(17) De, du [je].

(18) Waal, wel.

(19) Hènskes, Hansjes [baasjes].

(20) Heeve, hieuwen.

(21) Mooil, muil.

(22) Weeiste, als ge.

(23) Huits, slaat.

(24) Trùllever, hoop.

(25) Oētgetoffeld, uitgestommeld.

(26) Klet, als kladden.

(27) Deunshe, spelletje.

(28) Heiversh, huiswaarts.

(29) Tes, er van.

(30) Veer, vier.

(31) Kòsh, stilletjes.

(32) Amiesse, Ambijsche.

(33) Preei, lijf.

(34) Wōē, waar.

(35) Zag, zei.

(36) Hinne, hennen, kippen.

(37) Vot, achterste.

(38) Ebaan, aan.

(39) Vuèr, wij.

[p. 396]

mèt krepkes⁽¹⁾; es der deei ouch lùs, dan kon-der met dōēn, en aandersh zeet der mer, bōē⁽²⁾ der get kreeigt.’

Dat voonten ze good; mè ze mòste, gère-n-of neet.

Weei⁽³⁾ ze g'ièten hauwe, geenge ze op-te zolder shlaope. 't Waor zōē gèt nèver nuègen oore. De mansleui blêve mèt e paar op, en de andere lagte zich mèr gèt mèt de kop oppe taofel, went de⁽⁴⁾ wis soms neet: 't hiēl dùrpke waor nog in volle gloiria.

Dao huurde ze op ins gèt bōēten op-pe gaank; den hond bletshde⁽⁵⁾ van belang, en dao waor zièker gèt in Noirwiège⁽⁶⁾.

Jaowaal, dao kaome tes dreei ashtrant de gaank op en bertaol 't hōēs een. Eine hauw⁽⁷⁾ ene kepotte⁽⁸⁾ shwaan onder zenen erm; dê hauw er op Sīēvere-weeierte⁽⁹⁾ geshòite. Doow er me grōēt vaajer en z'n zès breursh zaog, blêf er shtoin en vraogde n-of ze nog wīēt van Meshtreech⁽¹⁰⁾ aaf waore.

‘Kom mer ins mèt, kameraod,’ zag Shang⁽¹¹⁾, de veeifde van de ziève; en dao hauw er de shtruipert aal beei ze vèshe⁽¹²⁾ en aan de duèr. ‘Dao zuus-te de tuères⁽¹³⁾ van Meshtreech, mènneke.’

De Waal, dê zaog, dat 't heei gein klein keender waore, zag: ‘Potdoeme, ze zouë mich kapoet moike!’ en hiè en z'n twīē kameraote-n-eweg.

Mê twīē hōēzer weeier, beei Greetshe van Merjanne deege⁽¹⁴⁾ ze zich waal opshùppe⁽¹⁵⁾ en hunne shwaan broië; dao waor 't neet te kort beei Meshtreech.

'sh Mùrreges um en oor of veeif waoren oos looshees al ōēt hun nis⁽¹⁶⁾ en op marsh nao de Grōēte Kooil, wōē um zès oore epèl waor en 't hīēl trupke beei-ein kaom. De kommendaant bedankde de leui en trok toow weeier, op Roitem en Mièrshen⁽¹⁷⁾ ebaan.

Einigen tīēd laater heele deei grepkes op; waant doow kaome de pilewitten⁽¹⁸⁾ ōēt Holland aan en daovuèr hauwe de Belshen respèk.

De leui ōēt Amie⁽¹⁹⁾ waore bleei, dat 't gedoin waor; went dat hīēl Waalegetuug⁽²⁰⁾ doch⁽²¹⁾ neet. De meiste waore shmièrlep, deei op gemeinigheid ōēt waore-n-ès ze de baan klaor zaoge; 't waor mer rètshe-poe⁽²²⁾, zouë ze in Meshtreech zekge.’

‘Noow, jong, de⁽²³⁾ kos nog waal enen hauven daag aan de gaank blīēve, daan woird ich 't noch neet meuch⁽²⁴⁾. Jè, dan moste grōētvadere-n-ins hure; es-tê⁽²⁵⁾ 't vertelt, is 't nog tīēn kīēre shōēnder; waant ich hùb vēūl vergiète devaan. Kums-te e zondegen aovend ins nao os, dan zùls-te-'t waal hure. - Noow zèk ich dich gooie nach, Shang! Tot mùrrege vreug, dan kums-te òs hellepe dièrshe⁽²⁶⁾, hè?’

‘Jao, Micheel, ich kom zoonder mankeere. Gooie nach!’

J.R. Smeets, Rz.

(1) Krepke, stukjes spek.

(2) Bōē, waar.

(3) Weei, toen.

(4) De, du [je].

(5) Bletshde, blafte.

(6) Noirwiège, Noorwegen. De geheele uitdrukking beteekent: er was zeker onraad.

(7) Hauw, had.

(8) Kepotte, kapot, dood.

(9) Sīēvereweeierte, Severen-vijvers.

(10) Meshtreech, Maastricht.

(11) Shang, Jan [Jean].

(12) Vèshe, vest [kraag].

(13) Tuères, torens.

(14) Deege, deden.

(15) Opshuppe, opscheppen.

(16) Nis, nest, bed.

(17) Mièrshen, dorp bij Ambij.

(18) Pilewitten, soldaten [eig. recruten].

(19) Amie, Ambij.

(20) Waalegetuug, Walengoedje.

(21) Doch, deugde.

(22) Rètche-poe, slecht volk, kanalje.

(23) De, du [je].

(24) Meuch, moe.

(25) Tê, die.

(26) Dièrshe, dorschen.