Pampiere wereld
(1681)–Jan Harmensz. Krul–
AuteursrechtvrijMinne-lessen,
| |
[pagina 265]
| |
Een dochter rijk van goed, en wel gemaekt van leden;
Een dochter schoon en blank, van aenzicht wel besneden;
Een dochter die volmaekt in alle schoonheyd was,
En uyt wiens zoet gezicht men Venus wetten las;
Een dochter zoo volmaekt, in alle haer bedrijven,
Dat ik het niet en kan volmaektelijk beschrijven.
Dees in haer eerste jeugd, van vryers aengezocht,
Heeft tegens haer gemoed, haer vaders wil volbrocht,
Als zijnde rijk van goed, en daer by schoon van leden,
Woud haer de vader niet aen haers gelijk besteden,
Maer vry wat hooger zien, als zy was in der daed,
Het geen hy na beklaegd, als 't klagen was te laet;
Zy, die in als haer heeft naer 's vaders wil gedragen,
En tegen haren dank, de vryers afgeslagen.
Op hope dat zy mocht, door reden dat zy zouw,
Van hooger zijn verzocht, en tot een echte vrouw;
De vader (die gelijk veel vaders daer in missen)
Die vond in 't eynd de zaek, heel tegens zijne gissen.
,,Veel vaders hebben schuld, door haer schijnwijze raed,
,,Waer uyt dat niet als druk en zwarigheyd ontstaet;
,,Veel vaders het verderf van hare kinders brouwen,
,,Wanneer zy al te wijs die tot een instal houwen.
Wie al te hooge vliegt, en boven zijne macht,
Dat heeft men vaek gezien, die word ten val gebracht.
De dochter (in haer jeugd het minnen aen geboren,
En die nu het vermaek van vryers had verloren,)
Die is een langen tijd als innerlijk bedroefd,
Zoo dat zy zit en suft, en weynig spijze proefd;
Zy, die voor dezen haer begaf tot alle dingen,
Zy, die eerst vrolijk was, en geestig pleeg te zingen,
Zy, die te leven wist in alle werelds eer,
Queeld noyt een vrolijklied, zingt noyt een deuntje meer.
,,'t Gaet haer gelijk een boom in 't eelste van zijn bloeyen;
,,'t Gaet haer gelijk een spruyt in 't weeligst van zijn groeyen;
,,'t Gaet haer gelijk een roos, oft eenig ander kruyd,
,,Dat in zijn bloeysem staet, oft uyt zijn knopjen spruyt;
,,En dat men in een kort, zjin bloeyzem ziet verdoven,
,,Wanneer dat men het zal van zijnen distel roven.
Zoo ging het deze maegd by wien geen vryer quam,
Na dat de vader had gedooft haer eerste vlam;
Vermits de vader wil de vryers doen verjagen,
Zoo was het dat zy daer noyt vryers weêr en zagen;
Soo was het dat de maegd ging quijnen menig dag,
En nimmermeer zoo wel als menze eertijds zag;
| |
[pagina 266]
| |
En zie wat minne doet, wild, jonge maegden! merken,
Wat minne brengt te weeg, wat zy al weet te werken;
De dochter quijnd zoo lang in hertzeer en verdriet,
Tot dat men haer in 't eynd als krank te bedde ziet;
Haer leven dat verteerd in zuchten en in weenen,
Het poezelige vleesch dord aen de jonge beenen,
Het lieffelijk gebloos van wangen en van mond,
Dat zet een bleeke kleur, en krijgt een doode grond;
Dat lieffelijk gezicht, dat eertijds pleeg te lonken,
Die oogen, die wel eer als minne sterren blonken,
Die storten stromen uyt, van brakke tranen vloed,
Gelijkerwijs een beek zijn snelle driften doet.
De vader als beweegt en met zijn kind te lyen,
Die zoekt in dit geval haer voor de dood te vryen,
Hy die de oorzaek kend, en weet wat dat haer let,
Die voegd zich heel bedroefd daer voor zijn dochters bed,
En troost haer waer hy kan, en geeftze schoone woorden,
En spreekt haer dikmaels toe van 't geen zy garen hoorden;
Hy haeld daer binnen 's huys een kloeken Medicijn
Die brengt hy voor het bed, die zoud haer Doctor zijn,
Een wel ervaren geest, die niemand had te wijken,
Kan aen de zieke maegd een zoet gelaet doen blijken,
Een braef en geestig quand, die by gebrek van goed,
Is schoon van lijf en leên, en deugdzaem van gemoed;
Hy spreekt de Jufvrouw aen, wiens droefheyd wat ontlaste,
Zoo haest hy met zijn hand begost haer pols te tasten,
Hy, die in dit geval de maegd te dienen wist,
Die heeft, gelijk men zeyd, op zijn gety gevist.
De vader die vertrekt en heeft hem daer gelaten,
Den Doctor die begind de Jufvrouw aen te praten,
Van liefde, van de min, en dat zoo over zoet,
Dat hy de zieke maegd als heel genezen doet.
Hy ziende wat haer schort, heeft dit in acht genomen,
Ik zal, Jufvrouw! zeyd hy, op morgen weder komen,
Ik zal, zoo 't u geliefd, u morgen spreken an,
En alle diensten doen die ik bedenken kan;
Hy die verscheyde mael komt met de Jufvrouw spreken,
Hy die haer met 'er tijd betoond een gunstig teken;
Zy die aen al zijn doent en reden ondervind,
Dat hy haer liefde draegd, en dat hy haer bemind;
Zy die haer zinnen steld om zijne min te loonen,
Zy die haer vind geneygd hem weder liefd te toonen;
Hy die haer gunste speurd, verzuymd in 't minste niet,
Dat hy haer liefde toond en weder gunste bied;
| |
[pagina 267]
| |
In 't eynde is de zaek zoodanig uyt gevallen,
Dat deze lieve twee wat meer bestaen te mallen;
De vader die bespeurd ziins dochters zin en grond,
Dies hy in 't minste deel de zaek niet tegen stond;
In 't kort de liefde groeyd en meerderd alle dagen,
Sy heeft in hem, en hy in haer, groot welbehagen;
Hy heeft de Jufvrouw lief, zoo lief als eenig man
Sijn leven op der aerd een vrouwe hebben kan.
't Gebeurd op zeker tijd, wanneer zy eens te zamen,
In liefdens oeffening te veele vryheyd namen,
Dat hy wat verder ging, oft meerder heeft gedaen,
Als wel een eerbaer maegd behoorden toe te staen;
Hy is oft hier oft daer met haer alleen gelegen,
Heeft zonder tegenstand van haer zijn wil verkregen;
Soo lief als hyze had, al eer dat was gedaen,
Soo leet kreeg hyze weêr, als zy dit had bestaen.
Min grage maegden hoor, wat ik u voor wil houwen,
Ey! leefd na mijne raed 't en zal u niet berouwen,
Hebt gy een vryer lief, draegd hy u liefde toe,
Soo luysterd na de les die ik u heden doe.
Het alderwaerdigst aen een maegd,
Dat is de maegdom dieze draegd;
De maegdom is de hoogste schat,
Die oyt een jonge maegd bezat;
Het is de maegdom, lieve kind,
Waerom dat u een vryer mind;
Waerom dat hy zoo veele tijd,
In vryery, en dienst verslijt;
De maegdom, eer gy zijt gepaerd,
Is alle dienst en liefde waerd;
Zy oorzaekt liefde, die door trouw,
V zoekt te maken echte vrouw,
Maer zoo gy van de maegdom scheyd,
Al eer de Bruyloft is bereyd,
Al eer gy na de echte wet,
Die overgeeft op 't bruylofs bed,
Zoo koeld de liefd, gy word geschend,
Om dat gy maegd nocht vrouwe bent.
Soo ging het deze maegd, van wien dat wy hier spreken,
Soo haest haer rijpe lust, den Doctor, was gebleken,
Nam zijne liefde af, en hy verkeerd zijn zin,
En beeld zich door die daed veel vreemdigheden in;
| |
[pagina 268]
| |
Hy heeft hier door in haer een tegenheyd gekregen,
Hy schijnd als nu tot haer niet meer te zijn genegen,
Hy geeft hem buyten 's lands; de Jufvrouw klaegd en zucht,
Vermits dat zy haer voeld van die tijd afbevrucht,
Leeft negen maenden lang in quelling en in quijnen,
En draegd een jonge vrucht en dat met vele pijnen;
Zy leefd een langen tijd, gelijk men denken kan,
In jammerlijk ellend, als vrouwe zonder man.
O min! onrijpe min, gebruykt voor uwe tijden,
Wat oorzaekt gy verdriet, wat oorzaekt gy al lijden!
Wat baerd gy ongeneugd, wat teeld gy al verdriet!
Gelijk men dat, eylaes! aen deze Jufvrouw ziet.
De pijne van haer vrucht, de last van 't kinder dragen,
Een oorzaek van haer ramp, en oorzaek van haer plagen,
Hoe zuur en zwaer het valt, brengt zoo veel pijn niet by,
Als dat in dit geval zy zonder hoeder zy.
De vader op een nieuw in zwarigheyd gekomen,
Heeft leyder! dit verdriet zoo diep in 't hert genomen,
Dat hy na lange quel gestaeg te bedde leyd,
Tot dat hy in veel pijn van deze wereld scheyd.
Leer, Ouders! hier een les, dat gy in dochters minnen
Niet al te strikten wet wild stellen aen haer zinnen,
Dat gy niet al te veel wild zien na geld en goed,
Op dat gy 't naderhand u niet beklagen doet,
Op dat gy niet vervalt in diergelijke dwalen,
Waer van ik voorder zal den lezer noch verhalen;
De Jufvrouw die nu van haer vader was ontbloot,
De Jufvrouw die nu zit in droefheyd en in nood,
Die is op haren tijd in 't kinderbed gelegen,
En heeft daer buyten echt een jonge zoon gekregen;
De vader van het kind heeft zijne daed beklaegd,
Om dat hy zich te veer verliep met deze maegd;
't Geschied na weynig tijd, de jongman komt te sterven,
De Jufvrouw buyten echt die moet in droefheyd swerven,
Als vryster met een kind, als moeder zonder man;
Zie hier, ô losse jeugd! wat min al werken kan.
Leer, jonge maegden, leer! de maegdom wel bewaren,
Tot dat gy in de echt zult met u minnaer paren;
Zoo gyze eêr verliest, oft eerder overgeeft,
Ik zeg u noch eenmael dat het zijn prijkel heeft;
Leer Ouders! hier een les, om zwarigheyd te myen,
Dat is, ziet niet te hoog met dochters in het vryen;
En zijt niet al te wijs, en gaet niet al te veer;
Wie al te hooge vliegt, die valt van boven neer.
| |
[pagina 269]
| |
Noch diend 'er meer gezeyd, noch diend 'er meer geschreven,
Noch moet ik hier een les aen jonge maegden geven;
Noch is 'er yets gebeurd dat ik verhalen moet,
Op dat men leeren mach wat min in maegden doet;
Op dat men leeren mach dat maegden moeten myen,
Te zoeken vryers aen om haer te willen vryen;
Ik weet dat het gebeurd, ik weet dat het geschied,
En zeker, het en past aen jonge maegden niet.
Hoe wel dat deze maegd (van wien wy hier vertellen)
In 't eerste niet en woud haer zin tot liefde stellen,
Hoe wel dat haer ten echte en vryer had verzocht,
Hoe wel hy zijn verzoek in errenst had volbrocht,
Hoe wel dat hy haer had tot zijne lief verkoren,
Zy wilde op die tijd niet na zijn liefde hooren.
Hy die in dit geval een vreemde reyze deed,
Op dat hy zijne liefd zoo met 'er tijd vegeet;
Hy die zich vind van haer, steld liefde uyt zijn zinnen,
Hy denkt geen meer om liefd, hy denkt geen meer om minnen;
Dat hy haer had geliefd, dat hy haer had gevrijd,
Dat hy haer had bemind, vergeet hy met 'er tijd,
In 't eynde, al zijn liefd is uyt het hert gekomen,
En zonder datze heeft daer weder plaets genomen.
Zy, die na zijn vertrek inwendig haer gemoed
Op zijne minne zet, op zijne liefde voed;
Sy (die na zijn vertrek, begint in min te mallen)
Laet op zijn liefde vaek haer jonge zinnen vallen;
Sy denkt zoo menigmael, hoe was ik zoo verblind,
Waerom en liefd ik niet als hy my heeft bemind?
Waerom en heb ik hem, eylaes! niet aengehouwen,
Als hy my heeft gevrijd om voor zijn bruyd te trouwen?
Waerom en heb ik hem geen weêr-liefd toe gestaen,
Daer hy zoo meenigmael heeft zijn verzoek gedaen?
Die niet wil als hy mach, dat vind ik in de menschen,
Die mach niet als hy vaek daerom bestaet te wenschen;
Die kan en niet en wil, wil vaek als hy niet ken,
Gelijk in dit geval ik zelver schuldig ben;
Indien het wederom noch eenmael mocht geschieden,
Indien hy my noch eens zijn liefden aen quam bieden,
Indien hy noch eenmael deed zijn verzoek aen mijn,
Hy zoud (zəyd deze maegd) hy zoud mijn byslaep zijn;
Ik zoud my nu geen meer betoonen als voor dezen,
Hy zoud mijn echte man, en ik zijn vrouwe wezen;
Hem zoud van my die gunst op zijn verzoek geschien,
Dat ik hem zoud uyt liefd mijn jonge leden bien;
| |
[pagina 270]
| |
Al wat 'er is in my dat zoud ik hem verlienen,
Al wat 'er is in my dat zoud zijn minne dienen,
In, al wat my natuur aen 't lichaem heeft geplant,
Dat offerden ik op aen zijne minne brand;
Maer ach! het schijnd ik zal de vreugde niet beleven,
Hy zal zich tot mijn liefd niet willen weêr begeven;
Ach! quam hy maer weêrom, mijn dunkt ik hem noch zouw,
Bekoren tot mijn min, bewegen tot mijn trouw.
Ey! zie wat minne doet in maegdelijke zinnen,
Sie wat de minne doet een jonge maegd beginnen,
Zie jonge maegden! zie hoe min een maegd verleyd,
Soo dat zy naderhand haer dwaze daed beschreyd.
Sy heeft na hare zin, haer slach wel waer genomen,
Wanneer de vryer was nu weder t' huys gekomen,
Sy door de min verzot, een vreemde daed bestond;
Sy al te graeg in min, bedenkt een loozen vond;
Sy toond dat in de min al hare zinnen strekken;
Sy wist niet hoeze zoud de vryer tot haer trekken;
Sy van een goed geslacht, en van een goede staet;
Sy, die in dit geval haer op haer goed verlaet,
Meend dat zy daer door zal de vryer wel bekoren,
Meend dat hy om haer goed zal na haer liefde hooren;
Sy pleegd een vreemde wijs, en leyt een losse grond,
Soo dat ook haer gebouw niet al te vast en stond;
Sy, die haer voorstel zocht in 't minnen aen te leggen,
Die gaet daer, in het kort, haer broeder eerst van zeggen,
Aen wien dat zy haer zin en gantsche meening meld,
En die een vreemde zaek om haer heeft aengesteld;
Mits dien de broeder, en de vryer dikmaels t'zamen,
Soo nu en dan een reys wel by malkander quamen,
Soo is het ook gebeurd, zoo is het eens geschied,
Als dat men deze twee verheugd en vrolijk ziet,
Het is gelijk men zeyd, de wijn doet jonge zinnen,
Verwekken tot de lust, ontsteken in de minne;
De wijn te veel gepleegt kreukt reden en verstand,
De wijn te veel gepleegt verwekt de minne brand;
Hy (die op die tijd had eens al te veel gedronken)
Die word weder gewaer zijn eerste minne vonken,
Die toond een open hert, die toond een dronken mond,
Die toond zijn eerste liefd, noch in dien ouden grond;
Ik heb, zeyd hy, wel eer uw suster liefd gedragen,
Dies is het dat ik moet na haer gezontheyd vragen.
Dit was het geen de broêr van onze vryster zocht,
Die voort op dat geval zijn susters wil volbrocht.
| |
[pagina 271]
| |
Na dat hem nu de zaek zoo schoon was voor gekomen,
Zoo heeft hy ook daer by zijn slagen waer genomen;
Hy, die de vryer trekt, en met een praetjen peyd,
Die heeft hem na zijn huys, en by de maegd geleyd,
Die brengt hem voor het bed, alwaer zijn suster ruste,
Daer grijpt de vryer toe, die voort de vryster kuste,
Die van zijn oude min, en van zijn liefde praet,
Zoo dat zy in de vlucht de zwakke veugel slaet.
Hy die daer zold en mald, als dronke lieden plegen,
Die liet hem door gevley, oft winnen, oft bewegen.
De vryster vraegd hem af, of hy noch liefde draegd,
En of de oude liefd zijn herte noch behaegd,
En of hy is gezint haer tot zijn bruyd te trouwen?
Ik zeg u ja, zeyd hy, en zal mijn woord ook houwen;
De broeder op dat pas, als oorzaek van dat stuk,
Die noemd hem bruydegom, en wenscht hem veel geluk.
Ey! hoor een vreemde zaek, een wonderlijk bedrijven,
Waer van ik voorder zal 't vervollig gaen beschrijven,
Op dat een jonge maegd aen deze vryster leerd,
Dat als een vryster vrijd, de vryer niet begeerd.
Wie vryers zoekt met list te winnen of te vangen,
Die maekt haer eygen strik, en blijft 'er zelfs in hangen,
Gelijk het in het eynd met deze vryster vil,
Nu dat zy garen zoud, de vryer niet en wil.
De broeder, 's morgens vroeg is voor zijn bed gekomen,
Hy hallef in de slaep, en hallef in zijn dromen,
Die zegt; ik ben beschaemt dat ik u hier zie staen,
Wat of ik doch te nacht tot uwent heb gedaen?
Wat heb ik aengerecht? wat heb ik doch bedreven?
Ey! isser yets geschied, gy moet het my vergeven;
O neen! in 't minste niet, ik bid u, zwijgt daer van,
Voor dees tijd neem ik u voor mijnen swager an.
Holla! wat 's dat gezeyd? dat zal niet willen vallen,
Al wat ik heb gedaen, dat was maer enkel mallen,
Dat was maer jokkerny, en niet dan enkel spel;
De broeder zeyd, holla! bedenkt u zaken wel,
't Is d' eere niet genoeg, een maegd beloofd te trouwen,
En dat men naderhand zijn woorden niet wil houwen;
't Is d' eere niet genoeg, een maegd ten echt verzocht;
Gy hebt haer trouw beloofd, beloften diend volbrocht.
De vryer wederom, al wat ik deed was mallen,
En is my hier of daer een enkel woord ontvallen,
Dat is door dronkenschap, en onbekend geschied,
En heb ik wat beloofd, voorwaer dat weet ik niet;
| |
[pagina 272]
| |
't Is tegens liefdens aerd een vryer aen te praten,
Dat hy tot vrysters min, hem zoud bewegen laten;
't Is tegen liefdens aerd dat yemand zich verkloekt,
En op zoo vreemde wijs een houwelijk verzoekt;
Geen spijze smaekt 'er wel, aen krank oft zieke luyden,
En even kan ik dit op onzen handel duyden;
'k Heb geen gezonde lust die my tot minne pord,
My walligd van de spijs die my geboden word.
De broeder stond bekeyd, en wist niet wat te maken,
Dewijl hy niet en zach tot zijnen wil te raken;
Hy diend 't zijn Zuster aen, wat dat 'er is geschied,
Die over deze zaek leefd in een groot verdriet.
Dit zy een goede les aen maegden voor geschreven,
Dit wil ik voor een wet aen alle maegden geven,
Dat schoon een vryer haer voor dezen heeft gevrijd,
En trouwe lief getoond ook voor een langen tijd;
En dat zy zijne liefd heeft van der hand geslagen,
Ik raed haer dat zy hem geen liefde toe wil dragen,
Na dat zy zijne liefd, na dat zy zijn begeert,
Ziet tot haer ongeneygd, en van haer afgekeerd.
Ik heb 'er op gelet, en dat op zeker stonden,
Ik heb het in der daed waerachtiglijk bevonden;
Een vryer die een maegd met trouwer herten miend,
Een vryer die een maegd uyt liefde vrijd en diend,
Hoe meerder dat hy heeft haer liefde toegedragen,
(Al eer zy zijn verzoek heeft van der hand geslagen)
Hoe meerder dat hy haer uyt liefden heeft begeerd,
Hoe meerder hyze haet na dat de liefd verkeerd.
Dies bid ik dat gy leerd, ô jonge maegden! myen
Een vryer afgezet, hem niet te willen vryen;
Niets is 'er op der aerd dat minder word geacht,
Als dat de jonge maegd om vryers minne pracht;
Ten voegd geen eerbaer maegd, zoo met de min te mallen,
Nocht in die vryigheyd zoo verre te vervallen,
Dat zy een geyle lonk uyt haer gezichte schiet,
Oft met een dertel oog op eenig minnaer ziet;
Ten voegd geen eerbaer maegd te toonen graegt in't kussen,
En door een geyle trek, haer innig vuur te blussen;
Ten voegd geen eerbaer maegd, te drukken met de hand,
Te veylen hare min, is voor de maegden schand;
Ten voegd geen eerbaer maegd, teslingren langs de straten,
In 't donker van de nacht alleen met vryers praten;
Ten voegd geen eerbaer maegd die hare eer betracht,
Te wandelen op straet de gantsche lange nacht;
| |
[pagina 273]
| |
Ten voegd geen eerbaer maegd, in 't rijpste van haer vryen,
Met vryers nu en dan om verre speelen ryen;
Ten voegd geen eerbaer maegd, dees wegen in te slaen,
Hoor, teere dieren, hoor! ik wil u beter raên.
Laet af van deze gang, het strekt uw eer tot schaden,
Ey lees! en leer dit rijm, 't zal u ten besten raden.
,,In 't jagen, valt de prooy den jager dan eerst zoet,
,,Wanneer hy vlijtig die met lust na jagen moet;
,,De waerdigheyd van 't wild is meest daer in gelegen,
,,Dat het met moeylijkheyd in 't jagen werd verkregen;
,,Waer, die men zelver veyld word noyt zoo dier verkocht,
,,Als die, die zelver van een kooper word gezocht.
Ik wil u, zoet geslacht, een vaste regel geven,
Zy zal u dienstig zijn zoo gyze wild beleven;
Ik wil u op een kort met rijmpjes wijzen aen,
Wat in de zoete min voor vrysters diend gedaen;
Ik wil u, teer geslacht! aen wijzen door gedichten
Een vaste minne-wet, en echte maegde plichten;
Ik wil u stellen voor een lieffelijke last;
Die in de zoete min een eerbaer vryster past:
Liefd niet of word geliefd, vrijd niet maer laet u vryen,
Mind niet of word gemind, leer uwe minne myen;
't Is meenigmael gebeurd, gelijk ik zeker weet,
Daer maegden minden eerst, daer was 't vervolgen leet;
't Is menigmael geschied, ik hebt in acht genomen,
En laet het desgelijks ook in uw herte komen;
Ik hebbe, teer geslacht! wel eer een maegd gekend,
Die had in haer gedacht de min te zeer geprent;
't Gedacht ontstak begeert, begeerte dreef de wille,
Om 't herte, door begeert, in zijne wil te stillen;
Sy steld haer meening voor, en klaegd dat zy bemind,
Sy schrijft een brief aen hem tot wien zy is gezind,
Na weynig overleg (door drift van minne vlagen)
Maekt zy den brief gereed, en laetze tot hem dragen;
Gebruykt een vreemde vond waer meê zy brocht te weeg,
Dat, die zy minne droeg, de brief in handen kreeg;
Hy die noyt had verwacht zoo zeer gemind te wezen,
Die heeft de brief bezien, die heeft de brief gelezen;
Wel wat een zeldzaem ding! dat hier een geyle maegd,
Haer minne my ontdekt, en van de liefde klaegd;
Wel wat een zeldzaem ding! wat komt my hier ter handen?
Kan in een maegden hert zoo zeer de minne branden?
't Is voor een eerbaer maegd niet al te wel verzind,
Te zoeken vryers liefd eer dat hy haer bemind;
| |
[pagina 274]
| |
Hy overweegd de zaek, en wiktze door de reden,
Word in een maegd, zeyd hy, die vryheyd niet geleden?
Hoe (zeyd hy) kan een maegd hier in niet zijn verschoond,
Dat zy uyt liefde mind, en hare minne toond?
Staet het geen dochter vry haer minne voor te dragen,
Hem, die de minne keur opofferd haer behagen?
Hoe (zeyd hy) waerom niet de liefde van een maegd,
Ontdekt aen die, die zy oprechte liefde draegd?
't Is eygen door natuur, dat aller menschen zinnen,
Genegen zijn tot liefd, genegen zijn te minnen;
't Is eygen door natuur, dat minnens zoetgeweld,
De keur van mins verkies een maegd te vooren steld.
Wel waerom zoud een maegd haer zinnen dan niet zetten,
Voor dat zy word verzocht? ik vind verscheyde wetten,
Ik vinde het te recht, als ik my wel bezin,
O maegden! 't past u niet te veylen uwe min;
't Zijn wetten u verleend van over oude tyen,
Een maegd moet zijn gevrijd, al eer dat zy mach vryen;
God heeft het zoo geschikt, 't is over lang volbrocht,
De vrysters lieven niet, oft worden eerst verzocht;
De rede strekt een wet, die ik de maegden leere,
Geen maegd vermach de liefd van vryers te begeeren;
Indien zy weten wil waerom 't niet mach geschien,
Zy zal het in 't vervolg van dezen handel zien.
De vryer die den brief had van de maegd gekregen,
En kost in geener wijs met reden over wegen,
Dat het een eerbaer maegd zoud vry staen, hare zin
Te melden, dien zy liefd, haer ongeminde min;
Doch na een korten tijd, besluyt hy door gepeynzen,
Als dat hy met de maegd wil in het minnen veynzen;
Hy voegd zich nu en dan daer hy de vryster vind,
Hy speurd dat zy hem liefd, al eer hy haer bemind;
Zy toond hem alle dienst, en minnelijke treken,
Zy voegd haer menigmael tot vleyen en tot smeken;
Zy, die op deze wijs haer minnaer gaende maekt,
Is oorzaek dat de min hem in het hert geraekt;
Hy voeld een heete drift door al zijn leden dringen,
Hy vind zich machteloos de lusten te bedwingen;
Dies liefd hy, doch geveynsd, zy die haer waend gevrijd,
Blijft efter zonder man, en raekt de maegdom quijt;
Hier baerd de min berouw, hier gaet het op een treuren,
O jonge maegden! leer, wat dat 'er kan gebeuren,
Wanneer een vrijster vrijd, al eer zy werd verzocht,
Het heeft haer menigmael veel onheyl aengebrocht;
| |
[pagina 275]
| |
Dies leer uyt dit ons rijm, ô maegden! 't rechte minnen,
Het past de vryers best het vryen te beginnen;
Het voegd de vrysters niet het vryen t' onderstaen,
En waer het zoo geschied, zal 't zelden wel vergaen;
Zijt zeker, teer geslacht, dat zulke min kan schaden,
Dies laet u, lieve jeugd! voor al ten besten raden;
Indien gy minnen wild dat minne wel gedijd,
Soo wacht, ô jonge maegd! tot dat gy werd gevrijd;
Indien de minne mocht u teer gemoed ontfonken,
En toond het niet door 't oog, nocht geyle minne lonken,
En zijt niet al te mild, niet al te laf, nocht zoet,
Maer weest gelijkerwijs, een dochter wezen moet;
Wanneer een minnaer u zijn liefde steld voor oogen,
Wild hem (op zijn verzoek) gelegentheyd gedogen,
En met uw Ouders raed vergunnen tijd, en dag,
Dat hy zijn min, en zin, aen u ontdekken mach;
Bespeurd gy zijn gevry gegrond op geyle minnen,
En in een losse drift van ongebonden zinnen;
Bespeurd gy yets in hem dat na uw kuysheyd staet,
Leer, teere maegden! leer, dat gy niet vorder gaet;
Vind gy in tegendeel zijn liefd gegrond op trouwe,
En wild hem niet te lang in zijn verzoek op houwen;
Sijt ook niet al te reed, ô vrysters! met uw gunst,
Een maegd die veynzen kan die heeft een goede kunst.
Men pleeg het overlang van wijze liens te hooren,
Al wat men schielijk kiest, werd schielijk weêr verlooren,
Wat yemand met gemak werd zomtijds toegebracht,
Dat heeft hy na der hand ook weynig waerd geacht;
Wie vryers licht geloofd, die vind zich wel bedrogen,
Dies wild niet al te haest uw weder min gedogen,
En neemt niet al te dra des minnaers zeggen aen,
Want alle vryers rijk zijn als zy vryen gaen;
't Is goud al wat 'er blinkt, en 't zijn al groote zaken,
Waer meê de vryers vaek de vrystersgaende maken;
't Is overlang gebeurd, gelijk men 't ook noch ziet,
Dat in de vryery, veel tijds, bedrog geschied.
Hier staet u, jonge maegd! hier staet u op te letten,
En wild niet al te haest uw zin op 't minnen zetten;
Waer vrysters haestig zijn daer baerd de min berouw,
En maekt de blijde bruyd vaek tot een droeve vrouw;
De vrysters te gereet, doen vryers liefde krenken,
En geven (niet vergeefs) de vryers na bedenken;
Indien een maegd te graeg in min bevonden word,
Den minnaer beeld zich in als dat 'er yets wat schort;
| |
[pagina 276]
| |
Maer voeld gy u geneygd, en met verliefde zinnen,
Om hem, die u verzoekt, te toonen weder minne,
Schikt dat gy uwe gunst niet al te haest verleend,
Zijt weygrich in het eerst, schoon dat gy anders meend;
Wanneer een Jonge maegd wil zeker gaen in 't vryen,
Hoe minder dat zy mind, hoe meer zy zal bedyen;
Dat is, werd zy gevrijd, dat zy niet weder mind,
Ten zy haer minnaer zy eerst wel genegen vind;
Indien gy, jonge maegd! de minne plicht wild leeren,
Gy kund, in dit geval, geen beter raed begeeren,
Daer is geen trouwer hulp, daer is geen beter raed,
Als dat gy in de min tot uwen Schepper gaet,
En spreekt; genadig God! de krachten mijner ziele
Gebieden my, dat ik voor uwe Godheyd kniele,
En offer u, mijn Heer! mijn hert, mijn wil, en zin,
Genegen tot de echt, gedreven door de min;
O God, genadig God! dewijl het 's menschen leven,
Door u zijn oorspronk heeft, en werd tot lust gedreven,
(Uyt eygenschap, die gy den mensch hebt ingeplant)
Dat is tot zoete min, die my in 't herte brand,
Dat is, tot reyne liefd, en echtelijke trouwe,
Om met een vreedig man gerustig huys te houwen;
Op dat ik door de lust mijn kuysheyd niet besmet,
Maer dees mijn zuyverheyd besteed in 't echte bed;
Dit bid ik, lieve God! geliefd my te verleenen,
(Op dat ik, na uw wil, in 't minnen mach vereenen,)
Dat ik, dat noodig werk, van u gesteld, ô Heer!
Gebruyken mach altijd tot zaligheyd, en eer;
Verspreyd 'er in mijn hert onkruyd van quade driften,
Zoo gund my, goede God! dat ik het uyt mach siften,
Zoo gund my, goede God! in deze zaek te doen,
Gelijk men is gewend te plegen aen het groen;
Wat ziet men op het land, en in het groen geschieden?
Men moet het quade kruyd daer uyt het goede wieden;
Men ziet, hoe 't quade kruyd werd uyt de grond geplukt,
Om dat het goede kruyd van 't quade werd verdrukt;
Men ziet het weelig hout van jonge bomen snyen,
Op dat de teere stam te beter zoud gedyen;
't Blijkt aen de wijngaerd rank, hoe korter af gesnoeyd,
Hoe milder dat hy wast, hoe rijker dat hy bloeyd,
En op gezette tijd, en op bequame dagen,
Zal aen zijn groene struyk te beter vruchten dragen;
Mijn zinnen tot een les, mijn minne tot een leer,
Dat ik in mijn gemoed geen geyle min begeer;
| |
[pagina 277]
| |
Dat ik mijn jonge jeugd (in 't bloeyen van haer jaren)
Voor 't onkruyd van de lust moet trachten te bewaren;
Een tak van geyle min en innerlijke vlam,
Diend, ô mijn lieve ziel! gesneden van de stam,
Van 't lichaem afgekapt, en uyt het hert gedreven,
Vermits een quade tak den boom beroofd het leven;
Wel aen verliefde ziel! mins quade ranken mijd,
Op dat gy door haer lust geen hindernisse lijd;
O wilde wijngaerd rank! ô jonge domme zinnen!
Noch in uw eerste jeugd, en onbedreven minne;
Hier diend, ô jonge stam! geen geyle graegt geleên,
Hier diend wat uyt geroeyd, daer diend wat af gesneên;
Hier diend wat afgekapt, en daer wat uyt getogen;
Hier diend mijn jeugdig hert te leeren door de oogen;
Hier diend my wel te recht het ooge, het gezicht,
Te wezen nodig tot een reyne minne plicht;
Dies ik mijn wederom wil tot mijn Schepper keeren,
Hem bidden dat hy my het recht gebruyk wil leeren,
Ik zeg het recht gebruyk, hoe ik in dit geval,
Mijn oogen in de plicht van min gebruyken zal,
Wel op, mijn zieltjen, op, wel op mijn gantsche leden,
En offerd aen uw God, ootmoedige gebeden.
Sla van den Hemel af u Goddelijk gezicht,
O God! en leer my doch, mijn rechte maegde plicht;
Leer my, ô eeuwig God! leer my tot dezer stonden,
Te schuwen door het oog de liefdelooze gronden,
Die 't modder drijven op, van het onkuysche slik;
Dat reyne zielen smet vaek in een oogenblik;
De drift van quade lust, wiens golven, en wiens vlieten,
Meest door de oogen tot in 't diepst des herten schieten;
Op dat de lust door 't oog in 't herte niet geraekt,
En daer het zoet begin geen quâ gewoonte maekt.
O God! ô goede God! vry my voor zulke smerte,
Laet noyt onreyne zuhct op wassen in mijn herte;
Het zy, mijn lieve God! waer dat ik heene ga,
Dat ik noyt dertel oog op eenig minnaer sla;
Het zy dat tijds toeval my voegd by jonge lieden,
Al waer men alle vreugd, en wellust ziet geschieden;
Het zy men hier oft daer, oft elders speelen rijd,
Oft daer men vrolijk is, naer het beloop van tijd;
Het zy men dus of zoo met jonge luy verkeere,
En dat 'er yemand mocht mijn weder min begeeren;
Het zy daer yemand waer die mijn tot min verzocht,
Zoo stort in my, ô God! 't geen noodig diend volbrocht;
| |
[pagina 278]
| |
Dat is een zedig oog, en laet, als roode roozen,
De schaemte, goede God! op mijne kaken bloozen,
Een neergeslagen oog, een zedig heus gelaet,
Voegd voor een teere maegd, als zy van liefde praet;
Het noodigst dat ik acht dat maegden staet plegen,
(Als haer een vryer zoekt tot liefde te bewegen)
Het noodigst dat hier in, een vryster diend gedaen,
Dat is, met Sara in haer eenigheyd te gaen;Ga naar margenoot+
Dat is, met Godes vrees in haer slaepkamer treden,
En offeren aen God ten dienst haer gantsche leden,
Een reyn en zuyver hert, een onbevlekt gemoed;
En toond u lieve maegd gelijk als Sara doet;
Die na dat zy haer had drie dagen lang onthouwen,
Die, eer zy voor haer man Tobias wilde trouwen,
Die na drie dagen lang in vasten en gebeên,
Op offerden aen God haer zuyverlijke leên;
Die met een diep gezucht en met tranende oogen,
Met een gemorzeld hert in Gode opgetogen,
Heeft haer gebed gestort, en riep Gods goedheyd an,
Ten eynde dat haer God gund een Godvreezend man.
Hoor, jonge maegden! hoor, dit is het slot van reden,
Voor alle zaken diend uw Schepper aen gebeden,
Gy diend voor alle ding tot uwen Heer te gaen,
En bidden in uw hert dien grooten Schepper aen;
O God! ik die ten dienst mijn lichaem, ziel en leven,
Aen uwe Godheyd wil ten offerande geven;
O God! ik die mijn wil, mijn zinnen en gemoed,
Buyg onder uwe wil, met my uw wille doet;
O God! gy die my hebt gegeven wil en zinnen,
Gun dat ik niet en wil, als 't geen gy wild te minnen;
Hebt gy my tot de echt, ô goede God! verzien,
Laet na uw wil, mijn wil, in deze zaek geschien;
Hebt gy my, eeuwig God! tot d' echte staet verkoren,
Zoo wild, ô goede God! na mijn gebeden hooren;
Ik bid u, eeuwig God! ik bid uw Majesteyt,
Hebt gy my in de echt mijn deeling toegeleyd?
Ik bid u, eeuwig God! zal ik hier op der aerden,
Den houwelijken staet na uwen wil aenvaerden?
Ik bid u, eeuwig God! zal ik in d' echte treên?
Dat uwe goedheyd my een wederga verleen;
Ik bid u, wild my doch een goed gezelschap geven;
Waer mede dat ik mach in rust en vreede leven;
Ik bid u, eeuwig God! vergun my tot een man,
Een die my door zijn deugd in eeren houden kan;
| |
[pagina 279]
| |
Ik bid u, goede God! is 't mijn beroep te trouwen,
Gund my een man daer ik mach vreedig huys meê houwen;
Ik bid u, goede God! indien ik trouwen moet,
Zoo laet mijn herte niet vervallen op het goed,
Niet op een losse schijn van wel geboren leden,
Niet op een ydel pracht in dertelheyd van kleden,
Niet op een moedig held, die prachtig is in staet,
En meerder in de schijn, als hy is in der daed;
Niet op een schoon gezicht, oft diergelijke zaken,
Niet op een zoete tong die herten weet te raken,
Niet op een aerdig beeld, oft op een kloeke geest,
Ten zy dat hy by dien voor al zijn Schepper vreest.
O God! is 't uwe wil dat ik de echt beginne?
Verleend my zoo een man goed-aerdig, saft van zinnen;
Een man, die door zijn deugd, en door zijn kloeke raed,
Zijn vrouw en huysgezin in alles gade slaet;
Een man, die zich van jongs heeft naerstelijk gequeten,
Om op zijn rechte tijd de manne plicht te weten;
Een man, die zich van jongs en van zijn kindsheyd af,
Steeds tot de vreeze Gods, en alle deugd begaf;
Een man, die 't huysgezin in deugde weet te stijven;
Een man, die herten weet tot deugden aen te drijven;
Een man, die wijs beleyd in echte zaken heeft;
Een man, die 't huysgezin veel goede wetten geeft;
Een man, een deftig man, begaeft met wijze zinnen,
En vrouwe zwakheyd weet met reden t' overwinnen;
Een man, die door beleyd het vrouwelijk gemoed,
Met teere sausen queekt, en weke spijze voed;
Een man, die met een vrouw na reden weet te leven,
Een minnelijk gezicht zijn vrouwe weet te geven;
Een man, die alle ding ten goeden eynde keerd,
Een man, die zijne vrouw uyt liefde diend en eerd;
Een man, die naerstig is zijn oeffening te drijven;
Een man, die buyten 's huys, niet is gewend te blijven;
Een man, die zelden zoekt gezelschap by de weerd,
Maer die zich meesten tijd schikt aen zijn eygen heerd:
Wild my, ô goede God! met zoo een man doen trouwen.
Gund my, met zoo een man Godzalig huys te houwen.
O eeuwig Hemel voogd! verleend my zoo een man,
Waer meed ik zaliglijk mijn leven eynden kan;
O eeuwig eenig drie! drie eenig Godd'lijk wezen,
Wiens hooge Majesteyt de zielen moeten vreezen;
Drievuldig eenig God! voor wien ik neder kniel,
Uytwendig met het lijf, inwendig met de ziel,
| |
[pagina 280]
| |
Inwendig met de geest, uytwendig met de leden,
Opheffende voor God den offer mijns gebeden;
O Schepper! schept in my, een zuyver reyn gemoed
Een hertje zonder smet, een ziel die deugde voed;
O Schepper! schept in my, een Goddelijk behagen,
Op dat ik na uw wil in alles my mach dragen,
't Sy dat gy my beroept tot d' echte staet of niet,
Maer na gy dat met my ten zaligsten voorziet;
O Schepper! gy die hebt geschapen alle dingen,
En door wiens mogentheyd uw schepzelen ontfingen
Het leven, en de ziel, de wille en 't verstand,
O Schepper! die den mensch dees drie hebt in geplant,
Op dat wy door 't verstand uw Godheyd zouden kennen,
En leeren waer toe wy van u geschapen bennen,
Te weten, na de ziel, geschapen en geteeld
Van Goddelijke macht, na Godes eygen beeld;
De ziel, het opperdeel van 't menschelijke leven,
Is ons van u, ô God! tot zaligheyd gegeven;
De wil hebt gy als voogd van mijne ziel gesteld,
Indien dan dat mijn ziel na quade gangen held,
Om tegens uw gebod het doolpad in te keeren,
De ziel vervreemd van God door 't quaed doen te begeeren,
Maer wil de wil van 't quaed tot deugdens yver spoên,
Soo zal die goede wil in ons Gods wet voldoen;
Maekt my, ô goede God! aen goede wil gebonden,
Een wil die noyt en wil ten dienste zijn de zonden,
Een wil die alles wil wat gy mijn God gebied,
Een wil die wat gy wild, dat naer uw wil geschied.
|
|