Hoor die tori! Surinaamse vertellingen

[p. 202]

Chitra Gajadin
Een gezicht achter het raam

Boven aan de trap hangt de doordringende geur van verschillende etensluchtjes in muffe vochtige ruimtes. Verse lucht stroomt hier nooit door een raam naar binnen maar moet zich indringen bij het opengaan van de voordeur.

Langs twee verdiepingen verveloze treden kom je in een gang die rechts uitkomt op een klein keukentje. Deze geur van massalá, gefruit in hete olie, is onmiskenbaar in hindostaanse gangen. Eenmaal binnen ruik je het niet meer. Het is donker in huis. De vitrage laat nauwelijks licht binnen op deze grijze wintermiddag. De grauwe weerspiegeling waarmee de dag zich van de nacht onderscheidt houdt de mensen in huis gevangen in vaagheid die niemand zou willen verbreken. Een streepje zonlicht door de beslagen ruiten doen ogen knipperen alsof het licht pijn doet. De schemer in de voorkamer wordt enigszins verbroken door de kleurentelevisie. De bank die zo te zien meerdere eigenaren moet hebben gehad, heeft dezelfde donkere tinten. In een hoekje bij het raam zit een man. De omtrekken van zijn gezicht zijn nauwelijks zichtbaar. Vlak naast hem ligt het doosje van de afstandsbediening, waarop zijn hand af en toe speels neervalt als was het om een huisdier te aaien. Op het kozijn staat een leeg glas. Op de tafel voor hem liggen kris-kras wat reclame-blaadjes die in dezelfde gedachteloze reflex worden gelezen als waarmee ze worden opgeraapt. De man lijkt vastgeklonken op zijn plaats als was hij versteend. Slechts af en toe beweegt zijn hoofd in een mechanische draaibeweging naar de kamerdeur langs het televisiescherm recht voor hem terug naar het raam. Zijn vingers strekken zich om de leegte van doelloze gebaren achterwege te laten. De minimale energie die hij op deze wijze verbruikt zou hem ook moeten veroordelen tot een karig dieet. Maar eten lijkt hem het enige genoegen dat nog rest. Toch heeft zijn uitgebluste aanwezigheid de dreiging van opgehoopte spanningen. Als iemand binnenkomt kijkt hij even op en de gemompelde groet gaat verloren in de geluiden uit de televisie. De intensiteit waarmee hij naar het beeldscherm staart wekt een gevoel van groot onbehagen... alles en werkelijk alles lijkt buiten hem om te gaan.

Toch was dat anders toen hij pas hier was. In het begin was hij

[p. 203]

vaak in de auto gestapt om naar Den Haag te rijden en familieleden op te zoeken of om zomaar langs Scheveningen te rijden.

Uitstappen en langs de zee lopen had hij nooit gedaan, de gedachte alleen had hem rillingen bezorgd. Je trof hem nooit thuis. Iedereen in welke uithoek dan ook, kreeg bezoek van hem, alsof hij hen wilde zeggen.... kijk, ik Sundar ben nu ook hier in Holland! En allemaal deden ze niets anders dan hem telkens laten vertellen over Bouterse. De coup en de tegencoups. Hij had het van nabij meegemaakt. Acht december. Was hij ook naar het mortuarium geweest om de lijken te zien? De gekste vragen werden hem gesteld. De sensatie waarmee hij eerst vertelde ebde langzaam weg. Vooral als zijn kennissen daaraan toevoegden: ‘Ergens toch goed! Anders kon je hier niet komen man!’ En de vriend, neef of oom sloeg hem krachtig op de schouders op de wijze waarop samenzweerders van een complot dat doen in een Indiase film. Datzelfde holle gelach.

Hij had het allemaal over zich laten golven in een roes van al het nieuwe om zich heen. Zijn verhaal bij de Vreemdelingendienst was uit het hoofd geleerd. Het had hem nogal wat moeite gekost, iets dat hij na de lagere school niet meer had hoeven doen te doen. Zijn neef Ramon, die zich op dezelfde manier een verblijf had ‘geregeld’, had het hele verhaal op papier gezet. Hoewel Ramon zelf wel twee jaar had moeten wachten eer hij wist waar hij aan toe was zei hij tegen Sundar: ‘Man twee jaar is niks als je daardoor de kans krijgt om hier te kunnen wonen. Je hoeft dan nooit meer te pinaren!’

Ramons woorden klonken Sundar toen als muziek in de oren. Ach, iedereen had hem aangemoedigd zijn toeristenvisum op deze wijze om te zetten in de permanente status van politieke vluchteling. Enkelen hadden zelf gezegd dat hij, ook al kon hij niet meer naar Suriname, toch niet de noodzaak zou hebben want zijn hele familie zat hier. Er ging daar niemand van hem dood! Het laatste had hem wel geraakt maar hij had het van zich afgeschoven. Sundar had zijn vrouw en kinderen geschreven. Ze moesten komen. Het was beter hier. Zijn vrouw die altijd in een uithoek op Saramacca had gewoond en de weg in de stad niet eens kende, had vanaf die tijd bijna een jaar lang iedere dag voor de Nederlandse ambassade in Paramaribo gestaan. Het jongste kind, amper twee, had ze steeds meegenomen, huilend op de arm, uren in de rij. Ze hadden haar geholpen uit medelijden. De vernederingen hadden toch iets kapot gemaakt. Een deuk in haar zelfvertrouwen en trots. De dag dat ze de paspoorten voorzien van visa voor Holland in handen

[p. 204]

hield brak in haar de hoop daar een nieuw leven te zullen beginnen. Met meer geluk en gemak dan ze tot nu toe had gekend. Het zou ook meer contact brengen met haar enige zus die sinds vroeger al, getrouwd met een hindostaan uit Den Haag, in Holland had gewoond. Al die gezichten, al die verhalen van mensen uit Holland kwamen weer bovendrijven. Al dat moois was nu ook binnen haar bereik. Ze voelde een ongekende opwinding. Toch deed ze met bezwaard hart afstand van haar huisraad en vooral van haar keukenspullen. Ze had nooit gedacht dat ze haar karhaiyá [pan] die ze sinds haar huwelijk dagelijks had afgewassen, zou moeten wegdoen. Enkele dingen die ze per se wilde bewaren maar niet kon meenemen sloeg ze op bij familie. Het huis werd verhuurd (op instructies van haar man). Hoewel de kinderen opgewonden waren door alles wat stond te gebeuren werd zijzelf af en toe ook getroffen door zwaarmoedigheid. Hoe haar buren en kennissen haar ook benijdden, er bleef iets in haar hangen dat ze niet wist te verklaren. Plots, juist toen alles in kannen en kruiken was, herinnerde zij zich een oude voorspelling, de waarschuwing van een oude javaanse vrouw, naar wie ze een keer toe was gegaan in verband met problemen met haar man. Terloops had die vrouw gezegd dat ze het huis waar ze nu woonde nooit moest verlaten. Ze had er geen acht op geslagen. Die woorden hadden toen geen enkele relevantie gehad. Waarom kwam het haar nu, juist nu, terwijl ze op het punt stond om wel weg te gaan, zo onheilspellend terug in de herinnering? In de drukte van het pakken en kopen van allerlei spullen die ze op verzoek uit Holland moest meenemen werd ook deze gedachte verdrongen en nam de opwinding haar geheel in beslag.

Ze waren aangekomen in Holland met lachende gezichten en opgewekte verhalen over de reis. Voorvallen in het vliegtuig. Haar zus bij wie ze tijdelijk zou blijven, had zuinig meegelachen. Natuurlijk voelde zij zich verplicht te helpen, indertijd was zij ook één van de mensen geweest die Sundar had aangemoedigd om in Holland te blijven. Maar de drukte van de logeerpartij met alle extra werk en uitgaven maakte haar nu al moe. Sundar, die na een jaar wel iets meer in de gaten had hoe de verhoudingen werkelijk lagen in Holland, had zich voorgenomen om zo snel mogelijk een eigen woning te zoeken. Tot nu toe had hij weinig succes gehad. Het woningbedrijf wilde eerst zeker weten dat zijn vrouw en kinderen in Nederland waren voor zij hem wilde inschrijven voor een grotere woning. Hoe vaak was hij in het afgelopen jaar daar niet heen gegaan. Vooral toen ze al een visum

[p. 205]

hadden gekregen. Het had hem veel moeite gekost om zo vroeg op te staan en zich buiten in de kou aan te sluiten in een rij die eerst een nummer moest zien te bemachtigen.

Zelfs als je met je nummer nog niet aan de beurt was. Hij had pech, dat hij net in een buurt waar grote woningnood heerste stond ingeschreven. Eindelijk stond hij ook op de lijst van woningzoekenden. Toen zijn vrouw en kinderen waren gekomen was hij er weer heen gegaan, vol hoop dat nu de zaak werkelijk in behandeling zou komen.

Hij zou bericht thuis krijgen. Dat bericht, waar hij bij het klepperen van de brievenbus voor opstond, bleef lang uit. Pas na zes maanden kregen zij een woning toegewezen in het oude westen van Rotterdam. Het was in de winter, het huis had geen verwarming en geen warmwatervoorziening. Ze hadden geen geld om die met eigen middelen aan te brengen. Met geleend geld werden gaskachels gekocht en een tweedehands geiser. Toch waren ze er, op advies van een pandit, al ingetrokken. Anders konden ze weer een paar weken wachten voor er een andere gunstige verhuisdatum zou aanbreken. Ze verhuisden. Opgewonden: zouden de illusies die zij koesterden in vervulling gaan? Het gezamenlijk op een kamer slapen in slaapzakken bracht hen nader tot elkaar. Ze hadden nooit verwacht dat ze ooit zo zouden moeten bivakkeren op de grond, in Holland!

Er was geen huisraad. Een vierpitsgasstel op een tafeltje. Al gauw kwamen mensen met het een of ander opdraven. Een oude tv, bankstel, bedden. Voordat ze het in de gaten hadden was hun huis ingericht. En toen ze door een lening van de gsd een video konden kopen, leek dat het toppunt van welvaart en welzijn. De spanning van het inrichten en settelen in een eigen huis verdween en daarmee kondigde zich een nietsontziende ledigheid aan. De ijsappels smaakten eender als al het ander onrijp geplukte fruit. Het was nooit zo lekker als de vruchten die in de zon waren gerijpt.

Het enthousiasme van de kinderen sloeg om in heimwee. De school viel tegen. Er was nooit iemand om gewoon mee te praten. Er was stoerdoenerij in plaats van vriendschap. Een opsomming van merkartikelen, club en vereniging. De wintersport, daar moest je over meepraten. Niet over je eigen land en waar je vandaan komt. Daar bestond al genoeg kennis over in de vorm van vooroordelen.

Na twee jaar Holland werd Sundar plotseling ziek. Hij voelde zich lichamelijk en geestelijk beroerd. Hij kon nergens meer tegen, elke inspanning maakte hem dodelijk vermoeid. Misschien was het proces

[p. 206]

wel langzaam gegaan, had hij zich alleen al die tijd groot gehouden. Het wachten, alsmaar wachten terwijl je niet weet waar je aan toe bent. De teleurstelling in mensen wier hartelijkheid was omgeslagen in een chronisch gebrek aan belangstelling.

Geldproblemen. Met de bijstandsuitkering konden zij niet rondkomen. Daarbij ook nog de eigen bijdragen op school en bij de specialist. Sundar's vrouw moest op elke cent letten... iets wat ze zelfs in Suriname niet had hoeven te doen. Alsmaar boodschappen doen in de goedkoopste supermarkt en maar af en toe in de Surinaamse winkel. De behoefte aan Surinaamse groente waar ze vroeger niet naar zouden hebben omgekeken, leek groter dan ooit. En dan moeten wonen in een land waarin de eerste de beste anders getinte het altijd beter heeft dan jij en dat ook duidelijk laat merken. Het vervulde hen met bitterheid. Een bitterheid waar mensen die al langer in Holland waren nooit over spraken. Ze hadden het geaccepteerd als een gegeven, een voldongen feit. Ze schikten zich in de oeroude lotsbestemming waarmee elke discussie en verandering in de kiem wordt gesmoord. Ze ontwikkelden een manier van praten waarin zij hun leven in Suriname nog erger afschilderden dan het in werkelijkheid was geweest. Deze struisvogelpolitiek bracht enige rust in hun geweten. Vooral in tijden van schaarste in Suriname, prees men zich gelukkig dat je hier je billen kon schoonmaken met wc-papier. Sundar kon zijn teleurstellingen niet verdragen. Hij voelde zich bedrogen en bekocht. Alsof hij in een val was gelokt, uitgezet notabene door zijn eigen familie. Er was geen ontsnappen mogelijk. Hij zou hier nooit een baan vinden, als hij tenminste ooit zou mogen werken. Hij wilde zich niet verlagen tot het opprikken van papiertjes in een bloemperkje. Hij zag zich al lopen met die grote mand op zijn rug. Wat leek zijn leven in Suriname toch een paradijs. Had hij niet zijn eigen bedrijf gehad? Ze hadden daarmee genoeg inkomen om van te leven. Telkens vroeg hij zich af hoe hij uit deze situatie kon raken. Hoe hij ongeschonden en heelhuids kon terugkeren naar zijn land en alles weer oppakken.

Hij had niet eens een paspoort. Hij kon nergens heen, niet eens een dagje naar Brussel. Zijn ziekte zonder een aanwijsbare kwaal maakte hem dood terwijl hij voort bleef leven, in een hoekje op de bank. Zijn arts die hem meer lichaamsbeweging had aangeraden sprak tot dovemansoren. Hij deed het niet. Dag in dag uit bleef hij zitten voor het raam en voor de televisie op dezelfde wijze waarop een patiënt zijn ziekenbezoek afwacht. De visite kwam ook. Dezelfde mensen die hem

[p. 207]

ooit zo op de schouders hadden geklopt. Nu zeiden ze: ‘Sundar man, zit toch niet zo. Doe wat. Ga boodschappen halen voor je vrouw als je toch niets anders weet te verzinnen, maar ga in ieder geval een beetje naar buiten. Begin een cursus, laat je omscholen. Er zijn zoveel mogelijkheden in dit land’. Sundar had zonder iets te zeggen geluisterd. Hij had geen vertrouwen meer in iemand. Bovendien had hij ook schoon genoeg van alles. Die paar pogingen om vrijwilligerswerk te vinden hadden hem helemaal het gevoel bezorgd dat hij nergens meer goed voor was. Het was makkelijk praten. Waar moest hij heen. Altijd maar mensen blijven opzoeken, terwijl je weet dat niemand het op prijs stelt. Wat voor cursus moest hij doen. Het kostte allemaal zoveel geld. Moest hij dan nog meer schulden maken.

De wanhoop in zijn stem toen hij een keer tegen Ramon uitriep: ‘Ik word gek hier’ was echt. ‘Ik moet terug naar Suriname, alleen dat kan me nog redden. Ik wil werken en mijn brood verdienen. Wat doe ik hier? Wat moet ik hier doen? De hele dag zit ik en zie de muren van deze kamer en daarbuiten...’ Sundars stem stokt vol afgrijzen, ‘daarbuiten zie ik die bakra's lopen met hun hond. Denk je dat ik voor de rest van mijn leven wil kijken hoe honden poepen?’ De opwinding wordt Sundar teveel. Zijn ogen krijgen een dreigende glans. Hij heeft iets van een gekooid gevaarlijk beest dat elk moment kan toehappen.

Niemand durft nog wat te zeggen in de kamer. De gedachte om een veilig heenkomen lijkt niet misplaatst. Maar de angst voor Sundar, de angst voor hun eigen huis waarin zij misschien op dezelfde wijze als Sundar zullen uitbarsten houdt hun vastgespijkerd op hun plaats.

Sundars vrouw komt met een dienblad met dampende kopjes thee de kamer binnen. Even lijkt het alsof Sundar het uit haar handen zal slaan, maar dan krimpt hij ineen en kijkt naar buiten.