Hoor die tori! Surinaamse vertellingen

[p. 165]

Rappa
Albert en Leo

Als Albert had geweten wat hem die dag op school zou overkomen, was hij beslist thuisgebleven. Maar ja, een mens kan nou eenmaal niet in de toekomst kijken. Op die fatale dag, het was de tweede dag van de repetitieweek, hadden ze een natuurkunderepetitie en zoals altijd had Albert tot laat 's avonds zitten blokken, terwijl de leraar hun zo vaak gezegd had de avond voor een repetitie vroeg te gaan slapen. Albert was zodoende die ochtend slecht gehumeurd, hij was prikkelbaar, hij had niet goed geslapen. En op de koop toe bleek z'n beste vriend, Leo, in een extra plagerige bui te zijn. Dat waren me twee vrienden: Albert de wat stille, ijverige, maar driftige figuur en Leo, de kletsgrage, luie en plagerige figuur. Hoe vaak hadden ze niet gekibbeld en hadden hun klasgenoten zich afgevraagd hoe de stevig gebouwde Albert en de wat magere Leo zulke goede vrienden konden blijven.

Toen ze die dag na de pauze de klas binnenstormden, zorgde Leo ervoor dat hij achter de brede rug van Albert kwam te zitten. Leo had de afgelopen jaren namelijk vaker tijdens repetities de hulp van zijn vriend moeten inroepen, want Leo was in bepaalde vakken echt geen ster. En juist in die vakken haalde Albert zevens en achten. Natuurkunde was zo'n vak waar Leo geen snars van snapte. Dat kwam niet omdat hij geen hersenen in z'n hoofd had. Hoeveel ga je echter van een vak snappen als je vanaf de eerste les grapjes zit te maken in de klas? En Leo wist dat hij weinig kansen had om over te gaan. Hij moest voor deze natuurkunderep een zeven halen, anders zou hij zeker blijven zitten. Albert van zijn kant had een vijf komma drie nodig, dan stond hij al veilig.

De leraar die surveilleerde was zo een bakra die aan het begin van dat schooljaar, wildvreemd uit Holland, les was komen geven op hun school. De klas van Albert en Leo kreeg geen les van hem, maar tijdens de repetitieweken kwamen leerkrachten uit andere klassen surveilleren. En die ochtend was deze Hollander ook al in een niet te beste stemming; hij had al een week lopen zoeken naar een klein, maar belangrijk onderdeel voor z'n wagen en eindelijk had hij ergens dit felbegeerde onderdeel voor z'n wagen kunnen kopen, natuurlijk voor bijna vijf maal de normale prijs. Door dit gezoek was hij achtergeraakt met zijn cor-

[p. 166]

rectiewerk, vandaar dat hij besloten had om een deel van zijn surveillance-uurtje te besteden aan het verbeteren van zijn repblaadjes.

De stencils met de natuurkunde-opgaven en de repblaadjes werden uitgedeeld en de leerlingen bogen zich over hun werk, terwijl de leerkracht zijn blaadjes begon na te kijken. Een gefluister bereikte zijn oor, boos keek hij op en hij zag nog net hoe Albert zich recht draaide. Strak keek hij de jongen aan; die sloeg z'n ogen neer en werkte verder. Ook dat nog, dacht de leraar, nauwelijks is die rep begonnen of ze beginnen al te spieken.

Toen de blaadjes waren uitgedeeld, begon Albert direct te werken. Hij voelde een hoofdpijn opkomen en wilde daarom zoveel mogelijk doen voordat hij door een barstende koppijn gehinderd zou worden. Leo had die eerste minuten naar zijn opgavenstencil gekeken. Daar stond alleen koeterwaals voor hem, hij kon er geen touw aan vastknopen. Hij prikte z'n vriend Albert met z'n wijsvinger in de rug en siste: ‘Geef me som een!’

Albert was net bezig in diepe concentratie een berekening uit te werken, toen hij door het geduk [gepor] en gefluister achter hem werd gestoord. Driftig draaide hij zich om en siste Leo toe: ‘Wakti toch, je ziet toch dat ik bezig ben?’ Hij draaide zich om en keek recht in het geïrriteerde gezicht van de surveillant. Die was hij in z'n drift helemaal vergeten. Hij sloeg zijn ogen neer en voelde z'n gezicht warm worden. Verdorie, door die stomme Leo denkt die man dat ik wilde spieken, flitste het door z'n hoofd.

Het duurde even voordat hij de draad van zijn berekening weer te pakken had. Leo liet zijn ogen vertwijfeld dwalen over de opgaven op zijn stencil, terwijl hij zat te kluiven op z'n ballpoint. De tijd tikte wreed verder en hij had nog niets uitgewerkt. Hij bekeek som twee.

‘Een stoommachine met een cilinderinhoud van 400 liter en een slaglengte van 1 meter wordt aangedreven door stoom van 182 graden Celsius en een spanning van 10 atmosfeer. Er is geen condensator. Bereken het nuttig effect...’ Hoe moet ik dat doen? Hier staat Grieks voor me... laat ik verder kijken, dacht Leo. ‘Een massieve cilinder met een straal van 10 cm en een massa van 40 kilo is draaibaar om zijn horizontale lichaamsas. Om de cilinder is een koord gewikkeld...’ Helemaal wazig, la me verder kijken... ‘Bereken de afstand van twee opvolgende interferentiestrepen bij de proef van Fresnel, als bij de proef geel licht met een golflengte van...’ Helemaal beperkt, hopeloos wazig... Wat moet ik met al die getallen doen? Wacht, misschien als ik eerst

[p. 167]

de golflengte bereken... Maar dan moet ik die formule hebben... Aha, Albert zal die wel kennen...

‘Albert, hé, formule golflengte, Albert!’ siste Leo weer van achter Alberts rug. Geërgerd bleef Albert doorwerken; hij was nog lang niet bij die som over golflengten, hij had weinig zin om alweer zijn berekeningen te onderbreken. Juist nu hij bijna door de eerste som heen was, begon die rot Leo weer met z'n gedonder. Kon die vent zich niet rustig houden? Dalijk zou die man voorop weer iets gaan denken. Boze gedachten flitsten door Alberts hoofd, maar hij bleef rustig doorwerken.

Nu trok Leo aan Alberts haar, wetende dat Albert daar een hekel aan had. Weer geen reactie. Leo trok nu harder; sissend als een nijdige slang, zei Albert zonder z'n hoofd om te draaien: ‘No I... mi, m'o klap'i.’ Echt iets voor Leo, juist nu zou hij doorgaan met plagen. Treiterig porde hij met z'n wijsvinger tussen Alberts schouderbladen.

‘No klets mi,’ zei Albert iets luider. Verstoord keek de bakra voorop weer op. Alweer maakte die kwansel hem daar het leven zuur met dat openlijk gespiek. Zat hij nou hardop te fluisteren? Wat is die toch aan het doen, kan hij niet wachten tot het laatste kwartier? Die jongen wil me gewoon voor gek zetten, dacht de man. Streng keek hij voor de tweede keer naar Albert.

Albert voelde woede in zich oplaaien: door Leo's toedoen had hij een tweede slechte beurt gemaakt. Kon hij die man voorop maar uitleggen hoe de vork in de steel zat, dat het die lummel van een Leo, die profiteur, die nietsnut, die dwingeland was, die fout bezig was. Helaas, het was een rep, dus Albert kon niets zeggen. Het enige wat hij kon doen was met machteloze woede naar de man voorop kijken. Deze zag Alberts boze blik en dacht: Kijk maar boos mannetje, van mij krijg je geen vrijbrief om te spieken. Ik zal je nu extra in de gaten houden. Nog één verkeerde beweging en ik haal je blaadje op.

Verborgen achter de rug van Albert had Leo gezien hoe de surveillant verstoord naar Albert had gekeken; hij lachte in z'n vuistje. Hij had Albert mooi beet, die wilde hem, Leo, toch niet helpen? Die wilde zeker alleen overgaan. Niets daarvan, Leo zou ervoor zorgen dat Albert terug zou vallen in die ton met krabben, dan kon hij weer in de klauwende rotzooi rondlopen. En verder ging Leo met het vervelen van Albert: hij trok aan z'n haar, stootte tegen zijn achterhoofd, trok aan z'n hemd en drukte in z'n rug. Albert moest steeds meer moeite doen om zich te bedwingen. Hij voelde de druk in zich steeds groter te worden. Hij

[p. 168]

probeerde zich op zijn werk te concentreren, maar tot zijn ergernis merkte hij de draad van som twee geheel te zijn kwijtgeraakt. Door toedoen van die rot-vent kon hij opnieuw beginnen.

Leo zag dat Albert niet meer reageerde en dat zinde hem niet. Hij nam zijn passer en prikte echt niet zacht in de rug van Albert. Met een kreet rechtte die z'n rug, een rood gordijn zakte voor z'n ogen, met een ruk draaide hij zich om en sloeg Leo flitsend met z'n open hand en met alle kracht midden in het gezicht. De slag kwam zo hard aan, dat Leo uit z'n stoel werd geslingerd. Hij vloog tegen de klasvloer, rolde even door en kwam tot stilstand tegen de stoel van het meisje uit de rij naast de zijne. Het kind sprong gillend uit haar stoel, de chaos was compleet. Leo krabbelde overeind, even leek het of hij op Albert wilde afvliegen, maar deze was hem voor. In een flits was hij uit z'n stoel gesprongen en met een ferme trap tegen de kin proefde Leo voor de tweede keer de klasvloer. Deze keer sleurde hij een tafel mee. Albert had Leo beslist de grond ingestampt, als Biega, een kolos van een jongen, hem niet van achteren had beetgepakt. Albert was zichzelf niet meer; als een wilde ging hij tekeer om zich uit de ijzeren greep van Biega te bevrijden. Daarbij braakte hij al zijn opgekropte woede uit. Biega tilde Albert van de vloer, z'n trappelende benen schopten in de lucht. Biega siste in Alberts oor: ‘Albert, hor' i srefi, n'a rep w'e meki, i law no? Tan tiri!’ [Albert, hou je in, we zijn met een rep bezig, je bent gek, niet? Zwijg!]

‘Biega, lus' mi, kon mek' mi nak'a...’ [laat me los, laat me die... slaan] en er volgde een reeks vieze woorden.

De kinderen in de klas waren allemaal gestopt met werken, enkele jongens waren opgestaan en de meisjes keken met grote ogen naar al dat geweld. Opeens begon eentje te gillen. Leo was namelijk opgekrabbeld. Wat zag hij eruit! Zijn ogen stonden troebel, uit z'n neus liep een straaltje bloed en z'n mond was een grote bloederige massa; z'n bovenlip had een flinke scheur opgelopen. Ontzet riep hij uit: ‘Mijn God, kijk wat hij met me heeft gedaan, ik bloed, ik bloed! M'n lip... o hemel kijk!’ De man voorop was opgestaan, met grote ogen had hij het flitsend tafereel gevolgd. Nu hervond hij z'n spraak.

‘Jij, jij... jij gaat eruit, ga weg,’ zei hij tegen Albert en z'n trillende vinger wees daarbij naar de deuropening. Het leek of Albert een lading ijs in z'n gezicht kreeg geslingerd.

‘Wat?... Ik?... Hoe???’ kon hij alleen maar uitbrengen. Biega had ham losgelaten en Albert zag hoe Leo op een stoel was gezet. De

[p. 169]

leraar ging de schade opnemen, terwijl twee meisjes en een jongen z'n gezicht met tissues schoonveegden.

‘Ik zei ga weg, geweldenaar. Je hebt me toch gehoord?’

‘Ja, maar... m'n... repetitie,’ stamelde Albert.

‘Sorry, dan had jij je maar niet zo moeten misdragen, kijk wat je hem hebt aangedaan. En je zat al een paar keer te klieren, ik had je in de smiezen.’

‘Hij... werd... kwaad... op... me,’ klonk de medelijden opwekkende stem van Leo, ‘omdat ik hem niet wilde helpen, hij... zat... me steeds... te... vragen...’ Hij stond onstabiel op en een roodgevlekte tissue bedekte z'n gescheurde bovenlip.

Albert voelde z'n huid ijskoud worden, z'n ogen begonnen warm te worden, z'n handen begonnen te trillen. Dit kon niet waar zijn! Hoe kon Leo zo voor hem liegen.

‘Dat is niet waar, dat is niet waar, het was juist...’

‘Hou je mond en duvel op,’ zei de bakra met stemverheffing.

‘Dus je gelooft die sakasaka? Weet je, jij bent een... bakrabeest. Je gelooft alles wat hij zegt, omdat hij er zo zielig uitziet, je bent een...’ en weer volgde een reeks vieze woorden en krachttermen. De Hollander verschoot van kleur, z'n gezicht had nu opeens de kleur van een hoogrijpe tomaat aangenomen. Al was hij niet lang terug in dit land aangekomen, van een aantal vieze woorden en krachttermen kende hij de betekenis al.

‘Donder op!!!’ brulde de man uit het noorden. Albert nam z'n blaadje, verscheurde het, verfrommelde de snippers en smeet de prop in het gezicht van de leraar. Hij pakte z'n spullen en driftig beende hij het klaslokaal uit, recht in de armen van de directeur, die was afgekomen op het bericht dat er in lokaal zoveel tijdens een rep gevochten werd.

‘Van Berglal, wat is dit?’ vroeg die verbaasd. Zo kende hij Albert niet. ‘Waarom ga je zo tekeer?’ Albert zag in z'n drift niets en niemand meer.

‘Jullie kunnen allemaal naar jullie moer lopen op deze school,’ schreeuwde hij alleen maar. Vijf stappen verder realiseerde hij zich tegen wie hij zo had gesproken. Met een ruk draaide hij zich om. ‘Oh meneer, ik...’

‘Loop door, Van Berglal, loop door, de gang uit, het schoolterrein af. Je afschrijving krijg je wel thuis gestuurd, duvel maar op. Zulke geweldenaren lusten wij hier niet.’

‘Maar meneer, laat mij u uitleggen...’

[p. 170]

‘Van Berglal, hier valt niets uit te leggen. Het bloedbad in de klas waar jij voor verantwoordelijk bent, spreekt boekdelen. Jouw gevloek dat ik vier lokalen ver kon horen en hoe jij je zonet gedroeg, nee, dat doet de deur dicht.’

‘Maar meneer, m'n overgang, m'n toekomst...’

‘Daar had je eerder aan moeten denken, Van Berglal. En een potige jongen als jij vindt wel gauw een werk, ga maar geschenkpaketten sjouwen op de Nieuwe Haven. Dag Van Berglal.’

Zo verging het Albert op een beslissend moment van zijn leven. Door z'n drift en de pesterige Leo werd hij van school getrapt. En hij kwam in tegenstelling tot Leo niet uit een milieu waar men z'n kinderen een-twee-drie naar Holland kon sturen als er iets misliep. Albert moest gaan hosselen, maar gedreven door de wil om de gemeenschap te bewijzen dat hij wat kon bereiken, lukte het hem iets op poten te zetten. Op de verwaarloosde grond van een oom in Saramacca zette hij met behulp van enkele jongeren aldaar een kippenfarm op. Ze begonnen klein, ploeterden tot diep in de nacht, maar na een viertal jaren stond daar een respectabel bedrijf.

En Leo? Die mocht z'n natuurkunderep overmaken, hij haalde toen een acht, dankzij het feit dat hij de consje omkocht met een fles black label whisky uit de voorraad relatiegeschenken van z'n pa. Hij ging over en een jaar later slaagde hij na een hoop puntenplakkerij dankzij pa's connecties bij leerkrachten en gecommitteerden. Hij kreeg een beurs om in de usa te gaan studeren; dit terwijl jongelui die betere cijfers hadden gescoord niet in aanmerking konden komen voor een beurs, omdat hun ouders of hun alleenstaande moeders niet die connecties hadden. Na een paar jaar sijpelde het bericht binnen dat Leo in de drugshandel terecht was gekomen en dat hij op de luchthaven van Miami met een koffer vol cocaïne gesnapt was. Hij kreeg twaalf jaar betonnen kamer met tralieramen. Albert opende op dat moment z'n tweede kippenkwekerij...