Hoor die tori! Surinaamse vertellingen

[p. 53]

Soeradjie Tordjo
Kepinterane ngungkuli wong sing wicaksana/Slimmer dan de slimmerik

Er was eens een man, die van grassnijden en vee-fokken hield. Hij heette Gadus en bezat een prachtige, vette stier. Op een goede dag, vroeg in de morgen, klopte de slager bij hem aan. Gadus, die net ontbeten had, liep naar de deur en vroeg: ‘Wie is daar zo vroeg in de morgen?’ De slager antwoordde: ‘Ik ben het, de slager.’

‘O, pak Sonto, de slager,’ riep Gadus en opende de deur: ‘Kom toch binnen. Wat brengt u hier?’

De slager stapte binnen en antwoordde: ‘Ik heb gehoord dat je je stier wilt verkopen. Is dat waar?’ Gadus nam een trekje van zijn sigaret en glimlachte: ‘O, ja, pak Sonto, ik wil mijn stier graag verkopen.’

‘Dat komt goed uit,’ zei pak Sonto, ‘ik wil je stier wel kopen als hij maar niet te duur is.’

‘Wel, nee!’ sprak Gadus. ‘Met 400 gulden ben ik al dik tevreden.’

Pak Sonto werd rood toen hij dat hoorde, stak een sigaret op en zei tegen Gadus: ‘Dat is te veel, 400 gulden kan ik niet betalen. Als je wilt geef ik je er 300 voor.’

‘Nee hoor,’ sprak Gadus: ‘Ik zal mijn stier nog een jaar verzorgen, zodat hij groter en dikker wordt. Tegen die tijd zal je ook wel meer geld hebben.’

Daarop verontschuldigde de slager zich en verliet het huis van Gadus.

Toen het jaar om was liet Gadus pak Sonto weten, dat hij zijn stier die zichtbaar vetter was geworden - nu weer te koop zou willen aanbieden. De slager kwam, bekeek de stier en vroeg Gadus wat de prijs was.

‘Pak Sonto,’ zei Gadus, ‘ik heb mijn stier een jaar langer verzorgd en wil hem voor 500 gulden verkopen!’

‘Luister,’ zei de slager, ‘jouw stier is niet zoveel waard. Het spijt mij je dit te moeten zeggen, maar dat beest is ondanks jouw verzorging, mager geworden. Je zal tevreden moeten zijn met 200 gulden die ik ervoor wil geven.’ Gadus schrok daar zo van dat hij beefde.

‘Ik zal hem nog een jaartje verzorgen,’ was het enige dat hij kon uitbrengen en pak Sonto, de slager, ging weg.

En zo ging er weer een jaar voorbij toen Gadus pak Sonto toevallig langs zag gaan. Zijn stier was nog groter en vetter geworden. Gadus, die geld nodig had, riep Sonto bij hem binnen.

[p. 54]

‘Komt u binnen, ik wil iets met u bespreken,’ zei hij.

‘Ik ben benieuwd wat dat wel mag zijn,’ zei de slager. ‘Ik heb niet zoveel tijd; ik moet namelijk een koe ophalen, die ik vrij goedkoop heb kunnen krijgen.’ Natuurlijk begreep de slager heel goed wat Gadus met hem wou bespreken.

‘Gisteren, pak Sonto,’ begon Gadus, ‘wilde een vreemde slager mijn stier voor maar liefst 600 gulden kopen. Echter moest ik die goeie kerel teleurstellen daar u en ik reeds afgesproken hebben dat u, pak Sonto, omstreeks deze tijd de stier zou kopen. En ik hou me altijd aan mijn woord. Afspraak is afspraak.’ Pak Sonto glimlachte en zei: ‘Je had hem de stier kunnen verkopen; want die koe gaat mij slechts 100 gulden kosten. Jouw stier is namelijk oud en is dus niets meer waard.’ Gadus dacht: Daar mijn stier nu al te oud is, moet ik hem verkopen, anders vind ik geen koper meer. Al is 't maar voor 100 gulden.

‘Akkoord u mag hem voor 100 gulden en 4 kwartjes van me kopen.’

Pak Sonto: ‘Dus met andere woorden wil je er honderd en één gulden voor. Nou alsjeblieft hier is je geld; de stier is nu van mij!’

Nadat de slager vertrokken was, ging Gadus een wandeling maken langs de warungs van Ngangsu (Meerzorg). Hoe meer hij aan de gesloten koop dacht, hoe duidelijker 't hem leek dat hij door pak Sonto beetgenomen was. Gadus bekeek de warungs, telde zijn geld voor de zoveelste maal opnieuw en bezocht toen achtereenvolgens vier warungs. Bij elke warung liet hij vijfentwintig gulden achter, met de mededeling, dat indien hij zou komen eten en drinken, zij moesten bedenken dat hij al geld bij hen gedeponeerd had; en dat hij ter herinnering hieraan zijn hoofddeksel op tafel zou gooien. De warunghouders en -houdsters gingen hiermee akkoord. Het betrof pak Kera van warung Trimo, mbok Ponidjah van warung Pony, mbok Sembodro van warung Puspa en mbok Tandjeb van warung Podjok. Gadus wandelde verder en dacht na op welke manier hij een ander beet zou kunnen nemen. Hij stak met het veer van Tjak Min de rivier over, richting markt. Op de markt kocht hij een Torki [fez].

Kort daarop ontmoette hij Hasan en Husain, twee rijke handelaren. Gadus glimlachte naar hen en zei: ‘Als dat niet mijn vrienden Hasan en Husain zijn! Wat zien jullie er bezorgd en vermoeid uit?’ Hasan knikte hem toe en vroeg: ‘Waar ga jij heen? Waarop Gadus lachend antwoordde: ‘Ik heb geen klachten. Van al dat hosselen word je alleen maar moe. Dus waarom zou ik me zorgen maken? Ik heb mijn buikje

[p. 55]

vol dus ik wandel maar hier en daar.’ Husain sloeg hem verbaasd gade.

‘Je werkt niet, doet helemaal niks en toch beweer je je buikje vol te hebben en geen kopzorgen te kennen!’ Gadus zei: ‘Luister eens, Hasan en Husain, komen jullie maar met me mee dan zullen jullie begrijpen wat ik bedoel. Na 't eten vertel ik jullie de weg wel.’ Hasan en Husain gingen met hem mee naar de overkant en bezochten als eerst warung Trimo.

Pak Kera (houder van warung Trimo) zag de drie mannen en vroeg Gadus vriendelijk wat hij wenste te eten. Gadus antwoordde: ‘Geeft u me drie saoto, drie sate's, drie eieren en drie glazen dawet.’ Toen alles op was bestelde Gadus nog wat sate's om het bedrag van vijfentwintig gulden rond te krijgen. Toen ook dat op was, nam Gadus zijn Torki, gooide die op de tafel, en zei: ‘Pak Kera ik heb toch al betaald?’

‘Ja, alles is in orde,’ antwoordde pak Kera. Hierna begaven Gadus en de twee mannen zich naar de sluis dichtbij de tent van Nimin om haar javaanse muziek te luisteren. Hasan, die zijn nieuwsgierigheid niet langer kon bedwingen, vroeg: ‘Gadus, hoe komt het toch, dat men je zoveel lekkers verschaft heeft, zonder dat je ervoor betaald hebt?’

‘Heel simpel gaat dat; als ik mijn rode Torki op tafel gooi, mag ik gratis eten en drinken wat ik maar wil!’

‘Ik geloof je niet,’ zei Husain, ‘probeer het eens ergens anders.’

‘Jullie willen mij niet geloven?’, zei Gadus. ‘Maar gisteren wilde iemand mijn Torki voor 500 gulden kopen, maar ik wilde niet.’ Maar ook Hasan verklaarde dat hij hem niet geloofde en zo bracht Gadus de twee handelaren naar warung Pony. Hij deed alsof hij de warunghoudster niet kende en vroeg: ‘Mbok hoe heet u?’

‘Mijn naam is Ponidjah,’ antwoordde ze.

‘Mbok Ponidjah, geef mij drie porties bami, drie kopjes koffie en vul het bedrag met lekkernijen aan tot vijf en twintig gulden.’ Toen zij zich tegoed gedaan hadden, gooide Gadus zijn Torki op tafel en zei: ‘Ik heb toch al betaald, mbok Ponidjah?’

‘Ja, je hebt al betaald.’ Gadus en zijn vrienden rookten nog een sigaret en verlieten de warung. Verwonderd hadden Husain en Hasan de verrichtingen van Gadus en zijn Torki gadegeslagen; ze begrepen er niets van.

In de vroege middag gingen de drie vrienden warung Puspa binnen.

‘Mbok, mag ik zo vrij zijn naar uw naam te vragen?’ vroeg Gadus.

‘Ik ben de bekende mbok Sembodro.’ Daarop bestelde Gadus drie

[p. 56]

porties rijst, drie sate's en drie glazen dawet. Na het eten gooide Gadus weer zijn Torki op de tafel en betaalde niet. Hierna maakten de heren een lange wandeling door het dorp totdat ze doodmoe warung Podjok binnenstapten.

‘Hoe heet u?’ vroeg Gadus de verkoopster.

‘Ik ben mbok Tandjeb,’ antwoordde de vrouw.

‘Bestel maar wat je wilt,’ zei Gadus tegen zijn vrienden. ‘Ik hoef niets meer.’ De twee handelaren deden een beetje bescheiden en vroegen slechts om vier flessen bier. Toen het bier op was, liepen ze de warung uit. Hasan, die nog steeds onder de indruk was van Gadus' Torki, zei: ‘Je betaalde weer niet. Nu geloof ik je! Verkoop mij die rode Torki voor 600 gulden.’ Gadus keek bedenkelijk: ‘Die hoed is mijn broodwinning.’ Nu nam Husain het woord en zei: ‘Oké, Gadus, we geven je 700 gulden. Hasan en ik moeten nu naar huis, want het is al laat.’

‘Goed,’ zei Gadus, ‘neem hem maar voor 700 gulden.’ Husain nam de Torki en ging met Hasan naar huis.

De volgende dag gingen Hasan en Husain naar een warung. Husain, die de rode Torki op had, bestelde eten en allerlei lekkernijen en ze deden zich volop tegoed. Toen ze hun buikje rond hadden gegeten, gooide Husain zijn Torki op tafel en vroeg de verkoopster: ‘Ik heb toch al betaald, hè?’

De verkoopster antwoordde echter: ‘Nog niet heren, jullie zijn toch geen wanbetalers?’ De arme handelaren werden rood van schaamte en betaalden de verkoopster. Ze begrepen dat ze beetgenomen waren en zonnen op wraak. Ze besloten dat Husain Gadus een flink pak rammel zou geven.

Gadus die begreep dat hij bezoek zou krijgen legde een stamper naast de keukendeur en wachtte af. Toen Hassan en Husain bij Gadus kwamen, bevalen ze hem de deur voor hen te openen. Gadus, die juist op zijn buik in bed lag, antwoordde: ‘Maak niet zoveel lawaai, want ik ben ziek. Ik heb rugpijn en last van malaria. Willen jullie misschien iets voor mij doen? Naast de keukendeur ligt een stamper; pak hem en sla mijn rug ermee zodat ik mij wat beter zal voelen. Hasan ging de keuken in, pakte de stamper en begon Gadus op de rug te slaan. Natuurlijk deden de slagen Gadus pijn, maar hij dacht bij zichzelf: liever dat dan dat ze mij vermoorden. Gadus stond op en zei tegen Hasan: ‘Bedankt hoor, Hasan, dankzij jouw slagen voel ik me nu kerngezond!’ Nu had Hasan een oude zieke vader die ook aan malaria leed. Hm, peinsde hij, met Gadus' stamper zou ik mijn vader best kunnen genezen.

[p. 57]

Zonder te groeten pakte hij de stamper en ging huiswaarts. Thuis aangekomen begon hij zijn vader met de stamper te slaan, maar de vader werd niet beter doch stierf. Hasan en Husain wisten uit woede niet meer wat ze met Gadus aanmoesten. Wel wisten ze dat ze hem deze keer echt te grazen zouden nemen. Gadus wist, dat de twee hem weer zouden komen bezoeken. Hij moest dus weer iets verzinnen om er ook deze keer onderuit te komen. Zijn bejaarde vader die van ouderdom net gestorven was, kwam nu goed van pas. Hij kleedde zijn ontzielde lichaam aan, plaatste deze op een stoel achter de voordeur en legde een tampah [een wadjan] met sojabonen en gepelde pesi op de schoot van het lijk. In afwachting van de twee boze handelaren begon Gadus aan zijn avondeten. Het duurde niet lang of daar kwamen Hasan en Husain. Zonder aan te kloppen trapten zij de deur in en ja! de deur ging met een harde klap tegen de stoel en daar viel het lijk van Gadus' vader met het gezicht tegen de grond; de tampah met inhoud viel om en de pesi en sojabonen verspreidden zich over de vloer. Gadus die deed of hij heel erg boos was, schreeuwde: ‘Mijn vader was bezig pesi voor mij te pellen en sojabonen te doppen; door de deur zo ruw open te doen hebben jullie hem dood laten vallen! Ik ga aangifte bij de politie doen; laat ze jullie maar opsluiten!’ Hasan en Husain werden bang, de erbarmelijke leefomstandigheden van de gevangenis kennende, en vroegen Gadus om genade. Gadus wilde hen wel genade schenken, op één voorwaarde, namelijk dat ze zijn vaders lijk zouden begraven zonder dat iemand dat zou merken.

Hasan en Husain gingen hiermee akkoord en begroeven het lijk. Maar nu voelden ze zich weer beetgenomen door Gadus. Boos als ze waren gingen ze terug naar Gadus' huis, pakten hem beet, stopten hem in een jutezak en bonden die goed dicht. Ze zouden nu voor eens en voor altijd met hem afrekenen. Ze gingen naar de rivier, maar het getij werkte niet mee, het was eb. De zak met Gadus lieten ze toen langs de oever staan en in afwachting van 't getij gingen ze een eindje verder wat drinken in een winkel. Gelukkig kwam er een schaapherder met dertig schapen langs de plaats waar Gadus in de jutezak achtergelaten was. Gadus merkte dit en sprak: ‘Aaah!! Wat een bevredigend gevoel is het, wanneer je al oud bent en met mediteren weer jong wordt!’

De oude herder hoorde dit en kreeg belangstelling. Toen hij de onbekende stem om informatie vroeg, antwoordde Gadus: ‘Oh! Zak, ik geloof dat ik ontdekt ben! Nou, ja, dat is eigenlijk niet zo erg nu ik toch al jong ben geworden. Indien u ook graag jong wilt worden,

[p. 58]

moet u nu in mijn plaats komen. Maar het touw los en laat mij eruit.’ De oude herder die graag weer jong wilde worden, dacht verder niet na, knoopte het touw los, liet Gadus uit de zak kruipen en stapte er toen zelf in. Gadus bond de zak goed dicht en ging er met de schapen vandoor. Toen het vloed werd, keerden Hasan en Husain terug, pakten de zak met de schaapherder erin en gooiden die in de rivier. Ze schreeuwden van blijdschap en keerden huiswaarts. Op weg naar huis passeerden ze Gadus' huis en zagen deze in een hangmat liggen. Hij was bezig zijn schapen te hoeden. Van schrik stonden ze beiden stil. Toen ze een beetje van de schrik bekomen waren, riep Hasan: ‘Oh Gadus, ben je er dan toch! Ben je werkelijk Gadus of ben je een geest?’ Kalm antwoordde Gadus: ‘Hadden jullie me maar verder de rivier ingegooid. Het spijt me ontzettend, dat jullie me niet in het midden van de rivier gegooid hebben, want dan zou ik nu een rijke man geweest zijn. Aan de zijkanten van de rivier heb ik slechts dertig schapen kunnen bemachtigen, terwijl er in 't midden goud en zilver te behalen valt! Maar ja, ik zou in mijn eentje toch niet zoveel goud kunnen nemen, want dat zit er in grote blokken!’ Hebzuchtig en gierig als ze waren, dachten Hasan en Husain niet verder na, ze dachten slechts aan al dat goud en kregen bij deze gedachten zelfs sterretjes voor hun ogen. Ze wilden niet langer wachten en vroegen Gadus beleefd: ‘Nou, waar wacht je dan nog op? Doe snel, stop ons in een zak en gooi ons in het midden van de rivier. Als je niet alleen kan, zoek dan een paar helpers. Hier heb je 100 gulden om ze te betalen. Wanneer wij terug komen zullen wij je vergoeden met een paar gouden staven.’

‘Goed,’ zei Gadus, ‘ik doe het op één voorwaarde; jullie mogen nooit meer vrijpostig zijn tegen mij.’

‘Neen,’ zei Hasan, ‘wij zullen nooit meer grapjes met jou uithalen.’ Toen gooide Gadus de twee handelaren in de rivier en tot op heden zijn zij niet teruggekeerd.

[Verteld in het Surinaams-Javaans. Javaanse tekst geredigeerd door Johan Sarmo. Vertaald door de redactie van het tijdschrift Riwayat.]