Hoor die tori! Surinaamse vertellingen

[p. 38]

André Pakosie
A sani di meke mongii ná e tan na doti moo/Waarom de aap in de boom ging wonen

Heel lang geleden waren mati Koo [vriend schildpad] en mati Babun [vriend brulaap] goede vrienden van elkaar. Mati Babun woonde nog niet in de boom. Geregeld bezochten ze elkaar en babbelden dan over de laatste gebeurtenissen in het bos. Gaan Baa [grote broer], de tijger, woonde ook in hetzelfde gebied als mati Koo en mati Babun. Hij was geen vriend, maar zeker ook geen vijand van de twee. Soms als hij door het gebied wandelde op zoek naar voedsel voor de dag en hij mati Koo en mati Babun zag staan discussiëren, dan onderbrak hij voor een poosje zijn jachttocht en mengde zich in de discussie.

Gaan Baa was de Gaanman [het opperhoofd] van de dieren van het gebied, maar was zeer berucht om zijn wreedheid. Zijn dagelijkse maaltijden bestonden uit het vlees van zijn onderdanen, de andere dieren, die hij zelf met zijn klauwen verscheurde. Daarom vertoefden de dieren, zijn onderdanen, niet graag in zijn nabijheid. En als hij zich toch bij hen voegde, dan waren ze bevangen met grote vrees, want zij konden zijn volgende prooi worden.

De meeste onderwerpen waarover de dieren het hadden als zij elkaar ontmoetten, gingen over de wreedheden van Gaan Baa, hun Gaanman. Wie zou de volgende prooi worden? Dat kon elk van hen zijn. Maar wie met Gaan Baa in conflict geraakt was, wist zeker dat hij de eerstvolgende zou zijn. Welke van de dieren een ander dier iets ergs wilde aandoen, hoefde alleen maar een conflict te creëren tussen Gaan Baa en dat andere dier. Dat wisten alle dieren, de onderdanen van Gaan Baa.

Mati Babun, de brulaap, benijdde zijn vriend Koo om zijn hut die hij altijd bij zich droeg. Als een ander dier hem kwaad wilde doen, trok hij zich terug in zijn schild en kon het kwaad hem niet bereiken. Mati Babun had mati Koo herhaaldelijk gevraagd hem ook de wijsheid te geven om zo'n hut te kunnen dragen. Maar mati Koo vertelde hem altijd, dat hijzelf niet over de wijsheid beschikte. Mati Babun dacht echter dat zijn vriend Koo hem niet wilde helpen en beraamde een plan tegen hem. Hij bracht mati Koo een bezoek.

‘Mati Koo, als je moet kiezen tussen een harde vuistslag en een grote leugen over jou, voor welke zou je dan kiezen?’ vroeg mati Babun.

[p. 39]

‘Ik?’ zei mati Koo. ‘Wel, ik zou liever voor de harde vuistslag kiezen: de pijn gaat na een tijdje wel weer over, maar als iemand leugens over jou vertelt, kan dat je zelfs uit je woongebied doen verbannen,’ antwoordde mati Koo.

‘En voor wat zou je kiezen?’ vroeg hij aan mati Babun.

‘Liever voor de leugens over mij, dan voor de harde vuistslag die mijn lichaam alleen maar gaat pijnigen,’ antwoordde mati Babun.

Mati Babun nam afscheid en ging weer weg. Zoals zij gewend waren, zou mati Koo het eerstvolgende bezoek moeten afleggen.

Langs de weg naar mati Babun stond een gigantische boom. Toen Babun op weg naar huis bij deze boom kwam, dacht hij: O, morgen komt mati Koo bij mij op bezoek, ik zou kunnen zorgen dat hij die harde vuistslag krijgt en zien of hij nog zegt dat hij liever voor een harde vuistslag kiest, dan voor een leugen over hem. Ik zaag de boom half door, waardoor hij bij een zachte windstoot al omvalt en mati Koo verplettert.

Vlak onder de boom stroomde er een kreekje waar bijna alle dieren die langskwamen, plachten te drinken. En dat was ook de gewoonte van mati Koo. Als hij daar zou staan drinken en een zacht windje zou gaan waaien, zou de boom op hem vallen. Zo gezegd zo gedaan.

Niets wetende van de snode daad van zijn zogenaamde vriend Babun, ging mati Koo de volgende morgen al vroeg op pad. Toen hij bij de boom kwam, ging hij zoals gewoonlijk bij de kreek een slokje nemen en wilde daarna even onder de boom zijn benen uitstrekken.

Maar een lichte bries stak op en plots viel de boom om en verpletterde mati Koo in de tokotoko [klei]. Er was niemand in de buurt die iets kon ondernemen om hem eruit te krijgen. Niemand zelfs die de omgevallen boom op zijn pad vond, zou kunnen vermoeden dat er een levend wezen onder lag. Voor mati Koo was geen redding nabij. Hij trok zich terug in zijn osu [schild] en wachtte tot de boom helemaal zou gaan wegrotten. En dat ging jaren duren. Mati Babun die zijn vriend Koo niet zag opdagen, begreep dat zijn val had gewerkt.

Na verloop van twaalf jaren was de boomstam helemaal verrot en kon mati Koo er onderuit krabbelen. Op een goede dag kwam hij mati Babun tegen en deze vroeg hem: ‘Mati Koo, waar ben je zo lang geweest, ik heb je in bijna twaalf jaren niet gezien.’

‘Wel mati Babun, het leven kent ook periodes van harde klappen, maar als je de pijnen weet te doorstaan, kan je je leven weer normaal voortzetten. En ik heb zo'n harde klap van het leven gekregen, maar

[p. 40]

zie, hier ben ik met gadu wani [gods wil] weer,’ antwoordde mati Koo.

‘Kom je nog eens bij me langs?’ vroeg mati Babun aan mati Koo.

‘Papakai taki winsi mi seefi à go ma mi puuma go, na a seefi [de papegaai zegt al is het maar een vel van mij dat is meegegaan, toch ben ik het die is meegegaan],’ antwoordde mati Koo. Dat betekent dat al zou hij zelf niet bij mati Babun langsgaan, zijn daad van vergelding dat wel zou doen. Hierna ging mati Koo zijn weg en mati Babun de zijne. Mati Koo wist al waarmee hij de daad van mati Babun zou vergelden: hij zou een grote leugen voor hem creëren.

Mati Koo bakte een heel lekker koekje, zette het in zijn jachttas en ging wat in het bos wandelen. Terstond kwam hij Gaan Baa, de tijger, tegen. Zij groetten mekaar en praatten wat. Gaan Baa vroeg mati Koo waar hij zo lang, bijna twaalf jaren, was geweest.

‘O Gaan Baa, ik was met iets belangrijks bezig, ik bestudeerde namelijk hoe wij alternatief voedsel zouden kunnen produceren tegen de aanhoudende hongersnood. En ik heb iets ontdekt, Gaan Baa, en dat wil ik je laten proeven,’ antwoordde mati Koo. Hij haalde uit zijn jachttas het stukje koek en gaf het aan Gaan Baa, zeggend: ‘Dit heb ik van de schijt van mati Babun gemaakt.’ Gaan Baa nam het en proefde en o, het smaakte zo lekker dat hij om meer vroeg. Maar mati Koo antwoordde hem: ‘Ik heb niet meer, Gaan Baa, mati Babun wil niet meewerken, hij doet zo moeilijk en hij laat niet eens meer merken dat hij poept. Maar als je aan zijn schijt weet te komen, dan wil ik je wel leren hoe je het verder moet bereiden.’

‘Wat! Is dit van de poep van mati Babun gemaakt? Ik ga nu naar hem toe en hem voor mij laten poepen,’ zei Gaan Baa. En Gaan Baa ging op weg, op zoek naar mati Babun. Maar vóór hij wegging legde mati Koo hem nog uit dat mati Babun twee verschillende smaken schijt uitwerpt, één met een bittere en één met een zoete smaak. En het ging om die met de zoete smaak, vertelde hij Gaan Baa. Mati Koo wist voor zichzelf dat de poep van Babun alleen maar een bittere smaak heeft.

Na lang zoeken ontmoette Gaan Baa mati Babun onder een boom op de plaats waar eens de gigantische boom gestaan had. Zij groetten elkaar en schudden als gebruikelijk elkaar de hand. Maar Gaan Baa bleef de hand van mati Babun vasthouden en zei: ‘Mati Babun, je moet voor mij de zoete smaak schijt kakken, het smaakt heel lekker.’ Mati Babun begreep niets van de zaak en zei: ‘Gaan Baa, maak geen grapjes,

[p. 41]

wat voor zoete smaak schijt zou ik hebben?’ Maar Gaan Baa maakte geen grapjes, hij was heel ernstig en dat besefte mati Babun tenslotte door de kneep in zijn hand.

‘Mati Babun, maak mij niet kwaad, anders ga ik je verscheuren. Ik zeg, je moet de zoete smaak schijt voor mij kakken, dezelfde die je voor mati Koo gekakt hebt.’ En mati Babun begreep toen dat het Koo was die deze conflictsituatie voor hem gecreëerd had. En hij besefte ook dat het om een vergelding ging. Hij spande zich in en kakte een hele hoop. Gaan Baa proefde ervan en bleef maar proeven, maar alles had een bittere smaak. En mati Babun zat benauwd tussen de klauwen van Gaan Baa gekleefd. Maar eensklaps bedacht hij iets: ‘O, Gaan Baa, nu weet ik welke smaak schijt je precies bedoelt, had dat maar eerder gezegd. Laat mij los, ik moet helemaal vrij staan om het beste van mijn krachten te kunnen gebruiken, anders kan ik de smaak die jij bedoelt niet produceren.’ En Gaan Baa geloofde hem en liet hem los. Mati Babun vergaarde alle kracht, maar in plaats van te kakken, sprong hij in de boom. Hij was aan Gaan Baa ontsnapt.

Maar op de grond komen kon hij niet meer, want Gaan Baa zou hem gaan verscheuren. Vanaf toen moest hij in de bomen blijven. En vanuit de hoogte keek hij naar beneden en zag de andere dieren en mati Koo vrij door de bossen dwalen.

‘Mati Koo,’ riep mati Babun. Mati Koo keek op en zag dat het zijn vriend Babun was die daar in de boom zat en vroeg: ‘Wat doe je daar in die boom, mati Babun, kom je niet naar beneden?’ Maar Mati Babun antwoordde: ‘Mati Koo, het was beter geweest, ja, om voor een harde vuistslag te kiezen dan voor een leugen, want jij hebt de harde vuistslag gekregen maar woont nog vrij in jouw wereld, maar over mij is er gelogen en kijk, ik bevind mij noodgedwongen in een vreemde wereld.’

Dit is de reden waarom de aap in de boom is gaan wonen.

[Vertaald uit het Aukaans]