De geest van Waraku

Kritieken over Surinaamse literatuur

[p. 246]

Wat zullen wij schrijven wanneer er niets meer te protesteren valt
(over Corly Verlooghen, Juich maar niet te vroeg)

Met Corly Verlooghen is het een raar geval in de Surinaamse letteren. Hij brengt zeven dichtbundels uit, goeddeels gevuld met nationalistische poëzie. Al in 1960 vraagt hij aandacht voor zaken waar anderen vijftien jaar later nog mee worstelen. En in de jaren zeventig is er thematisch nog niets wezenlijks in zijn werk veranderd. En dan, pats boem, ligt daar in 1979 de bundel Juich maar niet te vroeg en het enige wat die bundel nog met Suriname verbindt, is dat hij gedrukt is bij Dubois & Dubois. Een geval apart in de Surinaamse literatuur: het geval Verlooghen.

Corly Verlooghen - inmiddels nog uitsluitend schrijvend onder zijn eigen naam Rudy Bedacht - behoorde tot de eersten die de ideeën van zelfstandigheid voor Suriname en verzet tegen kolonialisme in een dichterlijke vorm goten en hij was van die eersten zeker niet de minst talentvolle. Beschouwender dan Slory, subtieler dan Dobru, prozaïscher dan Shrinivási, lieten zijn gedichten zien dat iemand aan het woord was die er niet voor terugdeinsde een eigen geluid te laten horen. Hij schuwde het experiment niet en dat maakte dat zijn dichtbundels nooit die eenheid van toon en inhoud verkregen die de bundels van een Shrinivási kenden. Maar verrassen deden zijn gedichten vaak wel. Zijn zoeken naar originele beelden deed hem wel eens ontsporen en wie zijn beeldspraak kritisch volgde, kwam dan ook met Verlooghen soms naast de rails terecht - ook daarin stond hij midden in zijn generatie, want datzelfde overkwam zijn collega-dichters uit de jaren zestig die nieuwe woorden zochten voor nieuwe Surinaamse gedachten.

Hij debuteert in 1960 met Kans op onweer. Binnen twee jaar

[p. 247]

verschijnen dan nog maar liefst drie bundels: Jachtgebied (1961), Dans op de vuurgrens (1961) en Oe (1962). In 1965 verschijnt De held van Guyana, in 1970 De glinsterende revolutie met een inleiding over het revolutionair proces in Suriname. Verlooghen is in die jaren deel van het geweten van waakzaam, antikoloniaal Suriname:

Wij en Europa. Wat zullen wij schrijven wanneer er niets meer te protesteren valt omdat Europa zich heeft bekeerd en ons met rust laat, zullen wij knielen om de hemel te danken zonder de gebruikelijke argwaan dat de oude dief achter onze rug nieuwe plannen smeedt!

De strijd wordt hier geschilderd als de onmisbare motor van de dichter.

In de jaren zeventig wordt het stiller rond Corly Verlooghen. Weliswaar komt in 1975 Luister meneer de president uit, maar de poëzie van deze uitgave in klaphoes met grammofoonplaatje was al eerder verschenen in De glinsterende revolutie. Corly Verlooghen was inmiddels naar Nederland en Zweden vertrokken. In 1977 verscheen bij de uitgeverij Surivox, dat wil dus zeggen in eigen beheer, de roman De leba is gevangen. De stem van Suriname had zich daarin al duidelijk getransformeerd tot een Latijnsamerikaanse stem.

Het thuisfront was Corly Verlooghen wel uit het oog verloren, maar nog niet vergeten. In stukken in de pers vroeg men zich af, waar de revolutionaire poëet uit de jaren zestig, hij die eens regels schreef als ‘ik word steeds meer vuist/en steeds minder gezicht’, gebleven was. Hoe kon het dat een nationalist van zijn kaliber Suriname de rug had toegekeerd? Corly Verlooghen schreef terug: bied mij een kostwinning en ik pak het eerste vliegtuig naar Suriname. De Vrije Stem reageerde prompt; hij kon zo bij dit dagblad aan de

[p. 248]

slag. En Verlooghen keerde terug.

Amper voet op Surinaamse bodem gezet, werd hij met vragen en verwijten om de oren geslagen. Op een avond in het Mamio-theater kreeg hij de volle laag. Corly, wat is er met jou aan de hand: dichter en nationalist R. Dobru in confrontatie met dichter en ex-nationalist Corly Verlooghen. Het verweer ging in het tumult verloren. Het duurde niet lang of Verlooghen bevond zich op Bonaire om zich toe te leggen op het muziekonderwijs.¹⁶

Maar eerst was daar nog Juich maar niet te vroeg. Geen ‘identiteitspoëzie’ meer, zoals De glinsterende revolutie nog vermeldde, maar gewoon: ‘gedichten’. De grote afwezige in de bundel heette: Suriname.

Verlooghen zegt het zelf al op de achterflap; hij is filosofischer geworden, hij is veranderd na zijn veertigste jaar. Wie de relativiteit van het leven zo scherp stelt en gedichten schrijft met titels als ‘De grap van het bestaan’ en ‘Laat ons van de vogels leren’, wie in zijn poëzie figuren ten tonele voert die zich bezinnen op ‘de leegte van alles wat ik heb nagejaagd’, die staat niet meer op de barricaden.

Daad en woord als liefde en haat
Ik houd het woord gescheiden van de daad.

Het idealisme heeft een geduchte knak gekregen:

Zo heb ik mij verschanst achter
mijn rolgordijn en hoor de wereld tieren

16 De vele muziekleerboeken en uitgaven van muziekcomposities van Bedacht zijn beschreven in mijn artikel ‘De muziekwerken van Rudy Bedacht. Een muziekbibliografische en fonografische verkenning.’ In: OSO, jrg. 11, nr. 1, mei 1992, pp. 83-91.

[p. 249]

 

over het vogelvrij verklaarde licht

 

verraden liefde en gemiste kansen

 

over het paradijs

 

dat nimmer heeft bestaan.

Deze citaten komen uit de vierde afdeling van de bundel, getiteld ‘De poorten van het onzichtbare’. Zij bevat zowel het meest persoonlijke als het meest beschouwende van de bundel, al moet men dat persoonlijke tussen de geobjectiveerde mededelingen door lezen. Het is in deze afdeling dat de persoon van de twijfelaar spreekt:

Zeldzaam als een vijfpotige hond
is een mens die niet geplaagd wordt
door de chantage van een keuze
Maar iedereen doet alsof
doet alsof.

Dit is de persoon die zich het Panta rhei (Alles vloeit) van Democritus tot beginsel heeft gekozen, zuiver verwoord in het gedicht ‘Zo werd alles’:

Zo werd alles
vanaf het ogenblik dat het er was
Een toon werd muziek
een woord poëzie
en tussen die twee stormt het leven
romantisch als een zonsondergang
verpletterend als een doodsbericht

En alles werd
wat het verlangde
of juist niet had voorzien

[p. 250]

 

En alles dacht

 

dat het vergeefs geworden was

 

of juist daarom geworden was

 

voltooid of niet genoeg

 

 

 

En alles wordt

 

en houdt niet op te worden

 

totdat het verdwijnt.

Hoeveel zegt een dichter alleen al niet met de titels van zijn gedichten, als Corly Verlooghen in deze afdeling: De poorten van het onzichtbare, Tweestrijd, Duwen of trekken, Het doet, De daad en het woord, Rolgordijn, Dubbelleven, Kringloop leegte, Keuze, Zo werd alles, Juich maar niet te vroeg.

De laatste titel is die van wat in feite het laatste gedicht van de bundel is, en dat gedicht luidt zo:

Juich maar niet te vroeg
morgen zal er toch niets veranderd zijn
Elk een behoudt zijn rechters
elke rechter zweert bij zijn gelijk
elk gelijk verdrukt een waarheid
elke waarheid minacht een andere waarheid

Gelast het feest maar af
of bescherm je tegen de leegte
wanneer de laatste gasten
zullen zijn vertrokken
Werp de bloemen in het vuur
of weef er kransen van
voor de laatste eer aan de liefde

[p. 251]

 

Woorden zullen van plaats verwisselen

 

net als de aarde ten opzichte van de zon

 

maar er zal niets veranderen:

 

De aarde is er alleen nog maar voor de kuilen

 

en de kuilen wachten op ons.

Wie regels schrijft als de laatste twee, is in feite klaar. Klaar met de bundel, klaar met de poëzie. Toch volgt er dan nog een afdeling met maar liefst vijfentwintig gedichten die te zamen een bloemlezing vormen van eerder, tussen '60 en '70 in bundels en tijdschriften gepubliceerde gedichten. Ook in die gedichten is Suriname de grote afwezige. Het lijkt alsof Verlooghen heeft willen laten zien dat Juich maar niet te vroeg de voortzetting is van een filosofische lijn die er altijd al in zat. Sterker nog: het lijkt alsof hij zijn nieuwe beschouwingswijze met terugwerkende kracht geldig wil maken. Hij retoucheert het beeld dat wij van het dichterschap van Corly Verlooghen hadden. De titel van die laatste afdeling luidt: ‘Schermutselingen’. Schermutselingen met wie, kunnen we ons afvragen. Met de poëzie, met de historie of met het geweten van de Surinaamse kunstenaar? Of vallen die drie samen?