De geest van Waraku

Kritieken over Surinaamse literatuur

[p. 227]

Wie durft er in tomaten te knijpen?
(over Glenn Sluisdom, Ze)

Kunstenaars vormen een apart soort volk. Dat is een van de ideeën waarmee wij grootgebracht worden en de kunstenaars laten er niets aan gelegen liggen om dat idee te bevestigen. Als u en ik geen hoed dragen, draagt de kunstenaar een hoed, als wij een stropdas dragen, draagt de kunstenaar een strikje en als wij een strikje dragen, draagt de kunstenaar een stropdas. Nu hebben kunstenaars ongetwijfeld iets dat de gemiddelde huisvader niet heeft en dat iets kan ons respect afdwingen. Terecht. Maar dat betekent nog niet dat wij de kunstenaar blind moeten volgen in alles wat hij doet. Wij mogen eisen aan hem stellen en dat vergeten wij wel eens. Als u op de markt tomaten koopt, dan wilt u zien of die tomaten goed zijn, sterk en niet week. Maar zeg nou eerlijk: betekent dat dat u dan ook in staat zou zijn die tomaten te kweken, tegen schimmels te behoeden, te oogsten, op de markt te brengen - niet te veel, niet te weinig - en er de juiste prijs voor vast te stellen? Waarschijnlijk niet. De landbouwer of de groenteverkoper is dus ook een kleine kunstenaar. Maar als zijn produkt gekeurd wordt, dan hebben we ook het recht om het produkt van de Kunstenaar (met grote K) te keuren.

Ik bied u dit produkt aan van de dichter Glenn Sluisdom uit de bundel Ze, verschenen in eigen beheer in 1977:

nog ben jij
een eindeloze droom
die zich niet tastbaar
zonder lichaam weet
gebonden en gesmeed

[p. 228]

 

in jouw beperkte wijdte

 

geluk...

 

een fijn herkennen

 

een terug zien

 

van wat men dacht

 

dat men verloren had

 

om de ervaring van gisteren

 

om te zetten in de daad van

 

vandaag

 

om het doel

 

de bestemming

 

- morgen -

 

te behouden

Ik zou een redelijk sluitende interpretatie van dit gedicht kunnen geven, maar ik laat het vers graag aan uw eigen indrukken over voor deze keer. Nu moet ik u iets bekennen: dit gedicht komt helemaal niet voor in de bundel Ze van Glenn Sluisdom. Althans niet in deze vorm. Ik heb drie gedichten uit de bundel genomen en die achter elkaar geplakt: de eerste zes regels vormen een gedicht, regel zeven tot en met elf vormen een ander gedicht en de laatste zeven regels een derde. De kunst, O De Kunst Wordt Hier Verkracht! Vrijpostigheid! Schande! En toch is het niet zo opmerkelijk wat ik doe. Al zeker tien jaar lang is het in toonaangevende musea voor moderne kunst in de wereld heel normaal dat de bezoeker zelf de kunst mag mee-scheppen. Hij mag bijvoorbeeld op een knopje drukken waardoor de stand van een kunstwerk verandert. Of hij mag zelf met verf iets toevoegen aan een doek. Dat is dus tot op zekere hoogte democratisćhe kunst. Ik heb iets veranderd in de poëzie van Sluisdom waardoor die poëzie mij beter aanstaat. Ook daarom is het niet zo revolutionair wat ik doe, omdat ik eigenlijk alleen maar eens op papier heb gezet, wat elke lezer in gedachten

[p. 229]

doet: de lezer leest een bundel en brengt in zijn hoofd het ene gedicht in verband met een ander. Als lezer kom ik op voor het recht van de lezer om dat te mogen doen.

Laten we nu eens zien wat er gebeurt, als we de gedichten afzonderlijk bekijken. Ik neem eerst het tweede gedicht:

geluk...
een fijn herkennen
een terug zien
van wat men dacht
dat men verloren had

Een aardige tekst voor een fabrikant in textielwaren. Hij drukt hem af op een handdoek, die hangen wij naast het fornuis en wij drogen er onze handen aan af. Zoals het klokje thuis tikt, tikt 't nergens. Oost West Thuis Best.

Dan het derde gedicht, ook geïsoleerd:

om de ervaring van gisteren
om te zetten in de daad van
vandaag
om het doel
de bestemming
- morgen -
te behouden

Ja, en verder? Sorry, verder is er niets. We hebben hier te doen met een flard poëzie, niet eens een hele zin. Ik wil niet zeggen dat deze poëzie slecht geformuleerd is of dat zij helemaal leeg en betekenisloos is, maar ze is onaf. In een groter gedicht kan dit stuk heel wel functioneren, maar het wekt nu een verwachting die niet ingelost wordt. De voorzet is er, maar er is niemand om de bal in het

[p. 230]

doel te trappen.

Mijn voornaamste bezwaar tegen de bundel Ze is hiermee onder woorden gebracht: teveel blijft hangen, teveel blijft fragmentarisch. Het lijkt of de dichter invallen heeft genoteerd, die hij zelf ook niet in een systeem weet onder te brengen. Let wel: voor mij hoeft de dichter geen sluitend systeem te hebben en over alles het laatste woord te zeggen. Maar als hij zo een systeem niet heeft, dan moet hij als woordkunstenaar wel adequaat onder woorden kunnen brengen dat hij dat systeem niet heeft. En dat mis ik bij Sluisdom.

Toch is Ze geen onsympathiek bundeltje. Je merkt dat de dichter zich een poëtische dictie, een manier van zeggen, heeft eigen gemaakt, die zeker wel originele elementen bevat en die zeker niet lelijk is. Maar het esthetische, het schone, kan pas functioneren als het geschraagd wordt door een duidelijke visie van de dichter (of het scherpe besef die visie niet te hebben, ook dat is duidelijkheid).

Omdat te merken is dat het talent van Glenn Sluisdom niet gering is en hij dat talent niet heeft omgezet in een gemakzuchtige naaperij, heeft hij er ook recht op de eer te krijgen die hem toekomt: namelijk dat hij wel degelijk enkele geslaagde gedichten heeft geschreven. Ik schrijf het laatste uit de bundel over:

wij zijn het vlees geworden paradijs
ontwakend uit de tijd
herbergen we licht van het wezenlijke
maar nog is de ziel tot ons
niet doorgedrongen
van al het leven dat wezenlijk is
muziek
- buiten het gehoor -
leeft in allen
maar wordt bewust nog niet ontvangen
nog slapen wij de onbewuste droom

[p. 231]

 

tot dat de ziel bezit

 

wat eeuwen reeds

 

zich in ons ontsponnen heeft

 

het met vlees bedekte paradijs

 

zijn wij

Hier beschrijft de dichter de zoektocht van de mens naar het wezenlijke van het leven. Vooralsnog is de mens het best denkbare: het met vlees bedekte paradijs. Maar die mens staat wel voor het probleem te bepalen waaruit nu zijn wezenskern bestaat. Blijkbaar is die vraag voor de dichter zijn motor om poëzie te schrijven. Het aardige van dit gedicht is mijns inziens dat het Glenn Sluisdom als dichter goed typeert; muziek leeft in hem, maar een heldere visie op het functioneren van die muziek ontbreekt. De muziek komt onbewust naar boven, maar hoe die dan de drager moet worden voor de wezenskern van de dichter is onduidelijk, omdat een duidelijk zicht op die wezenskern ontbreekt.

Zo bewijst deze gedichtenbundel dat we met poëzie in wezen niet veel anders hoeven om te gaan dan met een pond tomaten dat we op de markt kopen: de sterke tomaten zijn best wel tegen een kneepje bestand. Maar we moeten ons wel open stellen voor het eigen karakter van het aangeboden produkt. Want we moeten in de gaten houden, dat wie te hard knijpt, het gevaar loopt dat al het sap er met kracht uit spuit en het oog verblindt.