Oeuvres complètes. Tome X. Correspondance 1691-1695

[p. 104]

N^o 2686.
Christiaan Huygens à G. Meier.
[juin 1691].

La minute se trouve à Leiden, coll. Huygens.
La lettre est la réponse au No. 2678.

Clarissime Vir

Die quinta praeteriti mensis ad D. Leibnitzium literas dedi¹⁾, quibus et alteras addidi ad Celeberrimos Leipsiensium Actorum auctores²⁾, summam eorum continentes quae circa Bernoulij problema quoddam de flexu Catenae meditatus sum. Cupiebam fasciculum eum tuae curae commendare, ut jam ante aliquoties factitavi; sed cum binis illis literis scribendis tempus effluxisset, non tantum supererat ut tertijs te convenirem, deque ijs rebus responderim de quibus in posterioribus tuis agebas. Nunc hasce rursus fidei tuae committo eidem Clariss.^o viro inscriptas³⁾, cum praeter solitum diutius silere videam neque ad ea rescribere quae maxime responso indigebant. Vereor ne vel non acceperit literas meas, vel adversa valetudine distineatur, vel eae quibus mihi respondit casu aliquo interciderint. Venio ad tuas die 23 Aprilis datas, in quibus causas interrupti studij tui geometrici ingenue enarras, utque cum opera impensa perierit, non sine culpa doctoris Cranij. Attamen cum non solum ames haec studia sed et aliquo usque in iis profeceris, credere non possum penitus ea te deseruisse, praesertim cum semel intellectis principijs, possint vel sine magistri opera continuari, sintque ut non ignoras utilitatis summae. De studijs porro ac contentionibus eorum qui Cartesianos se dici volunt jam antea tibi assensus sum⁴⁾. Qui cum omnia viri illius ingeniosissimi dogmata se tueri posse existimant plurimum mea sententia falluntur, idque in ijs quae nuper edidi de Luce et gravitatis causa aliquatenus testatus sum, quantum ad res Physicas. Dixi enim in physicis plerisque capitibus exponendis errasse mea opinione Cartesium quae si recenseri tibi vis, dico ipsum errasse in regulis motus corporum collisione, in vorticibus caelestibus, in causa cometarum, in magnete, in causis refractionis et colorum, in parelijs, in lucis expansione momentanea, multisque alijs; sed et in geometricis quoque eum non nullibi impegisse; in metaphysicis vero, nec Existentiam Dei neque animae immortalitatem unquam mihi demonstrasse visum. Hinc satis intelligi puto Vir Eximie, quid responsurus sim ad id

1) La Lettre N^o. 2680.

2) La pièce N^o. 2681.

3) Nous ne connaissons pas cette lettre de rappel de Chr. Huygens à Leibniz, et estimons probable que, de même que la lettre N^o. 2686, elle n'a pas été envoyée. Comparez la Lettre de Christiaan Huygens à G. Meier de novembre 1691.

4) Voir la Lettre N^o. 2666.

[p. 105]

quod quaesivisti, an ejusmodi esse judicem Philosophiam Cartesij ut in Scolis publice privatemque doceri possit.

Equidem neque hanc neque Aristotelicam neque ab uno quopiam autore denominatam invehi vellem, sed unius veri ratione haberi, ita ut a singulis ea sumantur quae optima ac rationi convenientissima censebuntur. Nihil autem magis obesse videtur philosophicis studijs, quam si in formam systematis redigantur, unde rerum omnium causae quasi jam compertae depromantur. Vix enim ullas satis adhuc tenemus, neque proficere inquirendo possumus si, quod nescimus, scire nos arbitremur. Huetij Censuram legi cum primum prodijt, ab ipso auctore mihi missam⁵⁾, in qua non pauca probari mihi memini, sed et aliqua notavi quibus responderi possit. Nihil tamen hactenus vidi ab ullo editum qui hanc sibi provinciam detegerit. Itaque lubenter ea videbo quae Swelingium vestrum commentatum scribis^a). Quod autem Cartesium intelligi posse absque matheseos peritia idem vir doctus affirmat, non prorsus assentior; non enim plane hospes in his studijs esse debet qui vel hujus philosophi placita cognoscere cupit, vel aliquid in naturae contemplatione operae pretium facere. Nam praeterquam quod tota physice ad mechanicas rationes quantum fieri potest, deducenda est, nemo ingenium ei studio aptum habebit, qui non et Geometricae aptum habuerit, neque evidentissimis illius demonstrationibus veritatis sincerae gustum perceperit. τας λαβας ȣϰ ἐχεις dicebat philosophus⁶⁾ ut scis cuidam ἀγεωμετρητῳ. Sed de his hactenus. Priusquam vero te dimittam vir humanissime, est quod rogem et in quo operam tuam mihi commodari cupiam. Acta illa Eruditorum Lipsiensium sero semper ad nos deferuntur, ad minimum bimestri spatio postquam in lucem prodierint. Saepe autem quae illis inseruntur citius videre mea interest. Quamobrem si quo pacto efficere posses ut ea maturius nanciscar nautarum aut tabellariorum opera qui istinc Amstelodamum proficiscuntur, faceres mihi rem gratissimam, nummos vero impensos cui jusseris numerabo, et vecturae mercedem etiam solita majorem. Vale.

Cum ad me scribes, quo minus aberrent epistolae ac ruri euntem inveniant, hac inscriptione quaeso utere:

in 't noordende naest de Crabbe.

Huygens Seigr. de Zelhem.

5) En 1689; voir la Lettre N^o. 2553.

a) Acta Lipsiensia an maturius haberi possint [Christiaan Huygens].

6) Xenocrate, disciple de Platon, né à Chalcedon, 396 avant J.C. Diogenes Laertius (IV. 2. 10) rapporte de lui qu'il congédia une personne, qui voulait suivre ses leçons sans avoir appris ni la musique, ni la géométrie, ni l'astronomie, en lui disant: ‘ποϱεύου, λαβὰς; γὰϱ οὐϰ ἒχει φιλοσοφἰας’.