Oeuvres complètes. Tome VIII. Correspondance 1676-1684

[p. 45]

N^o 2110.
O. Römer à Christiaan Huygens.
3 décembre 1677.

La lettre se trouve à Leiden, coll. Huygens.
Elle est la réponse aux Nos. 2108 et 2109.

Illustrissimo D. Chr. Hug. O.R.S.P.

Paris. 3 Dec. 77.

Utramque tuam epistolam accepi tempore debito sed responsum distuli nonnihil, continuo exspectans ex mundo ♃^is aliquid novi quod eadem opera communicarem, sed trajectum tam desiderati luminis nubila intercluserunt. Interea continuabo gratissimum illud colloquium de argúmento nostro premens ipsa literarum tuarum vestigia.

Non tam secundúm quam omnes tres exteriores satellites contra me facere contenditúr, ego vero praecipue respondendúm censui ad phaenomena secúndi. De reliquorúm dúorum securius. De excentricitate recte me explicas nec aliúd volui quam illam ejusque motúm frustra adhiberi ad conciliandum hanc lúminis inaequalitatem. Sub excentricitate comprehendo inaequalitatem realem ex illa dependentem.

Macula forte erit rebús nostris benignior quam opinaris, cum satis bene determinetúr conjúnctio ejús cúm centro ♃ intra 2 minuta. Fateor quidem Dominum Cassinum et me ut plúrimúm dissidere in isto júdicio. Sed alterúter errat ex aliquo praejúdicio forte ob diversam claritatem partiúm disci Jovis. Quod tamen non impedit quin uterque nostrúm secúm conveniat intra minutúm unúm aut alterum quando singuli comparamus temporúm nostrorúm differentias.

Phaenomena Chrijstalli Islandici quae tam facile explicas sine dúbio commendabunt verae hijpothesis certitúdinem, nec certe súfficientia erunt optices principia quae illúd miracúlúm non comprehendúnt ardentissimúm accendisti desideriúm ista cognoscendi. Toto ni fallor coelo different ab illis quae Cartesiús súpposúit in doctrina refractionúm¹⁾ in qua nonnúlla observavi quae breviter exponam. Cartesiús quod globúm oblique ab aere in aquam explosúm viderit contrario modo refringi ac radios lúminosos júdicavit radiús difficiliús incedere per aerem quam per aquam, mihi vero videtur contrariúm conclúdi posse ex illa ipsa hijpothesi.

Globús A in cúmúlum corpúsculorum GF refringitúr ad superficiem pergitque

1) Au discours second de la Dioptrique.

[p. 46]

per BC facta in súpersicie BG specie quadam reflexionis. Sed si Globús ita impactús non penetrat sed saltem commoret et quasi tremefacit aliquam partem corpúsculorum cúmuli (qualis est motús radiorum) directio commotionis ejúsmodi erit alicúbi infra ABE út in BD. Imo si singulae súperficies corpúscúlorum cúmúli quae aerem respiciúnt essent exacte planae et partes plani BG commotio fieri deberet in perpendiculari BF quaecúnque esset inclinatio impulsús AB.

Hanc considerationem conatús súm applicare ad mirabilem illam refractionem Chrijstalli Islandici a Tuis literis excitatús et visa mihi sunt primordia non male succedere. Sed nondum mihi in illo negotio satisfeci, nec Chrijstallia ad manús habeo pro experimentis, memini saltem in illo refractiones quae extraordinariae dicúntur non servare illas leges quas sequuntur ordinariae similes ipsis quae fiunt in reliquis corporibus. Erasmius est Bartholinus qui primus et solus quantum scio istúd chrijstallúm examinaverit edito libello²⁾. Ille ipse est cujús nomen inter commentatores Geometriae Cartesii claret³⁾.

Mercúriúm in Sole hic non vidimús núbes omnia tegebant. Observatús est Avenione a D. Gallet⁴⁾. qui observationem suam impressam ad nos transmisit⁵⁾. In adjúncta schedúla⁶⁾ exscripsi summa ejús capita. Si forte libeat aliquot horas restitutioni istius ☿ii impendere.

Ad reliquúm penultimae Túae epistolae non habeo quod dicam ampliús nisi

2) Experimenta crystalli islandici disdiaclastici quibus mira et insolita refractio detegitur. Hafniae, 1669.

3) Erasmus Bartholinus publia en 1651 l'ouvrage, dont une édition postérieure est intitulée:
Principia matheseos universalis, seu ‘Introductio ad Geometriae methodum Renati des Cartes. Amstelaedami, apud Ludovicum & Danielem Elzevirios ciƆiƆlxi. in-^4o. Cet ouvrage, composé d'après les leçons orales de Fr. van Schooten (consultez la Lettre N^o. 91, note 3) fut réimprimé une première fois dans le Tome second de la ‘Geometria’, édition de 1659, citée dans la Lettre N^o. 306, note 3.

4) Jean Charles Gallet, Prévôt de l'église de S. Symphorien à Avignon, auteur presque oublié de plusieurs travaux d'astronomie, entre autres d'un ‘Système nouveau des apparences des Planetes’, dans lequel il tâche de démontrer que l'anneau de Saturne est produit par les seuls rayons du Soleil réfléchis (voir Journal des Sçavans du Lundy 15 May, m.dc.lxxxiv), et d'un ‘Système des apparences de Saturne’ (voir le même journal du 12 juin de la même année), où il remarque que ‘quelque fois le corps de Saturne a esté vû n'estre pas parfaitement au milieu de l'anneau ce qui arrive près de ses quadratures avec le Soleil, à cause que la parallaxe de l'orbe est alors sensible’. Comparez: Handbuch der Astronomie ihrer Geschichte und Litteratur von Dr. Rudolf Wolff, Professor in Zürich. Zürich 1890-1893, in-8^o., au Tome II, page 472.

5) Mercurius sub Sole visus Avenione die 7 Novembris 1677. Observante Ioan, Car. Gallet, I.V.D. Praeposito S. Symphoriani Avenionensis.
Voir aussi le Journal des Sçavans, du Lundy 20 décembre m.dc.lxxvii.

6) Voir l'Appendice N^o. 2111.

[p. 47]

ineffabili me gaudio affici quod rationes quas in praecedenti mea attúlerim non saltem approbes sed etiam nova inventionúm tuarum accessione confirmare promittas. Nec secúndo loco possúm dissimúlare me maximam hic expertúm esse efficaciam literarum quas ad illustrissimum maecenatem nostrum de hoc negotio scripsisti⁷⁾. Manebit illúd officiúm cum reliqua Tua in me benevolentia grata mente memoriaque repostúm.

Transeo ad tuas ultimas ad quas commodissime respondebo exponendo ipsam historiam mei processus in isto argumento. Cum seriús animadverterem in literis Tuis⁸⁾ Te ex ratiocinio Cartesiano elicúisse lúminis celeritatem 10″ pro 30 diametris terrae attonitús haesi in rei novitate et statim libellúm Pardies in manus resumpsi (inscripsit remarques sur une lettre de M. Des Cartes touchant la lumiere. Subjungitur tractatúi de motú locali Paris 1670). Sed cúm viderem illúm potiús occúpari in arguendo et false carpendo Cartesio quam in illustranda ipsa quaestione ipse funditús negotiúm examinare aggressús sum. Primo omnium incidi in illam ipsam methodúm quam mihi exponis. Eadem fere verba, eadem sigura eadem ratiociniorum series. Sed cúm pro ordinanda forma calculi in diversis hijpothesibus distantiarum ☉ et ☾. terminos adhiberem algebraicos, illico apparuit praecisam distantiam ☾^ae esse otiosam ejusque diversam súppositionem nihil mutare in quantitate terminorúm qui exprimebant tempus debitúm lúmini a Sole ad nos. et elongationem umbrae terrae ab opposito Solis. In hac veritate repetito calculo confirmabar



sed non poteram ejus evidentiam in communi nobis figura methodo synthetica expiscari (quod Tu dexterrime effecisti dúcta in eadem figura linea parallela AL). Relicta itaque luna ipsam umbram ejusque phaenomenon abstractius considerare suscepi brevique meditatione perveni ad sequentes conceptus.

Sol S. Orbita terrae motae AC. AB motus terrae interea dum lumen fluit ab S ad A facto itaque AD aequali ipsi AS. Terra venit ad B quando umbra quam facit in A pervenerit ad D sed eam non videt nisi adhuc tantumdem promota veluti in C.

Si SAD. SCE essent parallelae linea umbrae visae CD esset recta sed ob divergentiam ESD linea CD est spiralis, quod facit ut distantia punctorum DE umbrae et puncti ☍ ☉ videantur in C sub angulo duplo ipsiús CSA seú quadrúplo ejús quod facit terra circa S interea dúm lúmen peragrat SA.

Hic vidi tria puncta.

I. Terram facientem umbram. II. Terram videntem umbram. III. Umbram ubilibet projectam constitúere figuram triangularem CDA. quae hic sine errore supponitur triangulum rectilineum rectangulúm cújus crura sunt in ratione dúplicatae velocitatis terrae ad velocitatem

7) La Lettre N^o. 2105.

8) La Lettre N^o. 2103.

[p. 48]

lúminis, hincque conclusi angulúm mistilinearem quem facit spiralis CD cúm EC linea oppositionis esse aequale ipsi rectilineo CDA seú CSA. Sed rectos út CF subtendentes spirale meo magis divergere a linea CE quo F súmitúr remotiús ab ipso C út angúlús mistilineus ECF sit ad rectilineúm ECF út SC ad SC + CF sed cúm conús umbrae terrae non extendatur ultra nonagesimam partem distantiae nostrae a Sole et per consequens parallelismús suppositús linearúm AD, CE non indicat differentiam inter angulos rectilineúm et mistilineúm in C nisi admodúm parvam. Condidi regulam qualem illam transmisi. Cujús quidem veritas dependet a parvitate coni umbrae Terrae et út adhúc favorabiliús explicas ab exiguitate distantiae Lunae a nobis.

Haec tam breviter et forte prolixiús quam opus est imprimis Tibi quem video omnia ista penitissime inspexisse. Non dúdúm ante últimas tuas literas praevidi ex unico illo indicio 10″ quae facile conjiciebam te statuisse solúm observabilia in ecliptibús ☾. ubi major praecisio quam 5 minútorum non potest exspectari ab aliúd agentibús.

Et haec est Tuorúm cúm meis convenientia cújús mentionem feci et explicationem desideras.

Quod dixerim habere in istis res pulcherrimas volui significare hanc theoriam morae lúminis aperire campúm theorematum in astronomia paradoxotaton, si modo tanta esset út ejús effectús in reliquo coelo posset dignosci.

Non deero occasionibús observationúm comitis nostri et maculae nec differam officium promti Evangelistae.

Unicam rem Domine antequam impolitae epistolae finem imponam Te rogatúm habeo. út mihi significes quousque permittere mihi velis tuo calculo et approbatione gaudere. Materia haec nescio quo facto hic est neglecta. Magna ipsi accederet existimatio si liceret Tuum júdicium in Academia producere.

D. Pic. cúm huic Tuas literas monstravi júdicavit earúm materiam congressibús nostris dignissimam et gratissimam sed non ausus sum sine impetrata venia de Tuis disponere. Satis contentus felicitatis meae conscientia usquedum mihi quid in ea re fieri velis indivaveris.

Vale.

Hoc est ipsum apographum literarum mearum penultinarum quod ab temporis angustiam intactum et irrecognitum transmitto. Boni quaeso aequique consule. Vale.