Oeuvres complètes. Tome I. Correspondance 1638-1656

[p. 539]

N^o 1^b.
H. Bruno à Constantyn Huygens, père¹⁾.
11 juin 1639.

La lettre se trouve à Leiden, coll. Huygens.

Magnifico, Nobilissimo Domino Domino Constantino Hugenio, Toparchae in Zuilichem etc. Domino in aeternum honorando, S.P.D.

Quod conatus qualescunque mei, cui maxime optavi, et studui, tibi probentur, non possum non triumphare seriò, virorum maximè; Cessit profectò haec res nimis quam feliciter, supra adeò votum, praeter exspectationem: Imperita, infantiaeque suae, et sui conscia mens, praeclarè secum actum iri sciebat, si atrum carbonem effugisset, nec tremebat minus, quam olim Lugdunensem Rhetor dicturus ad aram, cum ineptias secum suas sistendas esse nôsset supremo omnis eruditionis antistiti, dictatori, omnis subacti, sagacissimi judicij compendio, coagulo: cui et primo et soli datum Deo proximum ac cognatum illud Nihil ignorare. id itaque (num parva ratio est?) glorior, id impensè gaudeo, et audio garrire denuò, vir incomparabilis, quasi nuper aures parum fatigarim: tinniunt eae, ac dolent etiam nunc procul dubio, sed ita ignoscas, illustris domine, ut ipse onus illud tibi imposuisti, cum nugigerulas meas in singulas septimanas duas flagitares, simul, ut singuli in singulis proficiant filioli facerem certiorem. Brevis responsio, Quam optimè. Nec adeo ventosus sum ut quicquam mihi, nec adeò aut invidus, aut malignus, ut non omnia illis hîc vendicem. Constantinum maxumè loquor, qui haud ita pridem dixit, profiteri Patrem verba sibi ad laudes suas tandem defutura, at mihi, verbo dicam, verba jam nunc desunt. In poësi quidem, à quâ non omnino alienum me antè persuaseram mihi stolidus, certè cujus amatorem me etiamnunc maximum profiteor, dudum elinguem fecit. Damno jam pridem, damno, quicquid unquam anilium, veternosarum, sebriculosarum, insulsarum, (nihil satis contumeliose aut acerbe dici potest) nugarum serio nugatus fui, ac magno conatu peperi. Pudet, pudet, sustulisse tot abortus informes, qui cum vel sibi ipsis displicere possent, tamen placuerunt aliquando mihi, licet soli, nisi forte uni, item et alteri, quibus mecum insanire libuit. Non sivit ultra me furere hunc furorem Constantinus.

Neque posteriores Christianus laturus videretur, siquidem ingenij promptitudini, et ad quidvis audendum versatili, atque expedito animo, manus responderent. Cui, ut omnino alienus est a vulgo poëtastrorum, ita plane diversum, quid scabie sua evenit, quam scabiosae isti versificatorum faeci exactè olim (absit verbo assentatio, quam nec didicit, nec fert, Batavus) et ad vivum suis coloribus ab amplitudine vestra expressae, Ille quippe ingeniosè se digna nequit meditata sic haud periturae mandare chartae, haec faeda colluvies, haec carcinomata poeticae dignitatis, nugamenta ho-

1) Constantyn Huygens, père, se trouvait à l'armée dans l'ile de Voorne, depuis le 26 mai [Dagboek].

[p. 540]

minum, fabulae, somnia, quibus fatalis illa conscribillandi prurigo, putidum et sine cerebro caput, semper titillans, semper inerrat miseram manum adeo fatigant, importunè adeo protrudunt, praecipitant, ut mentem haec semper anticipet, praeoccupet. sacer, atque epidemicus hoc saeculo, scripturire, quam parturire, versusque Leotrephide, quod dicitur, ac Thaumantide, imo pumice macilentiores, aridioresque cudere, praeoptante, morbus Chiragra est; vitam chartaceam nemo non optat: neque Pol capitis periculo comprimere sibi possit istas manus: adeo ut prope adsit cum sub onere librorum fathiscet ac dehiscet Terra parens, atque in se ipsa residet. Attamen amabilem hanc insaniam pauci in se agnoscunt, omnes amant. Qui quidem id unum, etiam atque etiam, magno conatu adnixi, videntur agere, ut ne fortè parum nugas agant, ac deridendos se cordatioribus qui habent salem, propinent. illi ergo tametsi sapientes eos sibilent, sibi tamen bona fide plaudunt. et stulti susurros vulgi captant, favore dico vani popelli et fluctu magis mobilis elati, attoniti, auraque tumidi feruntur inani. Neque sentiunt stipites, id demum rejiciendum, quod ab hoc maxume summo studio laudatur, praedicaturque. Interim enimvero quam pulchrum est digito monstrari, et dicier hic est! Nempe hoc erat, scire tuum nihil est, nisi te scire hoc sciat alter! Quoties mihi splenem movit, ac Democritum fecit, delirium hoc saeculi, in quo servile, venale imo commune nomen Poëta est? Noster Hercules, Apollo, tuam fidem! quicquid esurit hodie, maximè quicquid sitit, quicquid patrià abligurrierit unquam bona, quicquid strenuè pergraecando rem decoxerit, projectum est ad audendum aliquid insani, liquidi, fluidi, ac vinosi carminis, quodque non fontem illum caballinum, sed flumen Bacchicum redoleat, quo profecto haud paulò magis cerebrum proluisse arbitror, quam unquam Castalio illo labra olim illi veri, et Principes poetatum. Itaque ergo repentè sacri, vere sacri vates proderint, et protrudant aliquid, quod liquet mihi dejerare, nihil poëtae habet, nihil poëmatis, nisi titulum, nomen, formam, stylum. Quamquam hic imperito facile imponeret, quia (id quod Horatium aliosque Satijricos affectasse de industriâ notant Critici) versus salebrosi, rancidique, ac duri, scaesurâ carentes, facilè se pro Prosâ vel Hermaphrodito quodam potius, ex utroque conflato, probent.

O aurea carmina scribis, maxime Lolli!

Sed Deus bone quàm multis nominibus tui, Perillustris Domine, filioli ab his qui numerus duntaxat sunt et fruges nati consumere, maximè spumantem docti haurire pateram, discrepant? pueruli (aetate pueruli tenus) ingenio erecto, excitato, et liceat per modestiam vestram verum hic dicere, plane paterno. breviter eâ sunt fortunâ ut mendicabula versuum dare neutiquam opus habeant, ea naturâ, ea elegantiâ ut nugas nec velint, nec possint. faciunt haec eo ut compellare confidentius tuam humanitatem non erubescam, de re quam sum dicturus. Disputationem molior Theologicam, cui, si versiculos aliquot uterque adjiceret, nihil est quod malim, neque dici potest, quanto honore, nec injuriâ, me putarem affectum. Curârem addi a Typographo utriusque aetatem, quo majori sit admirationi illud nobile par vatum, Clario puerilia quantum vel juvenes deceat, pectora plena Deo. Veniam aut inter-

[p. 541]

dictum liceat expectare. Verum quo me abripit ac transversum agit haec loquacitas? nempe dum poetastros illos tantopere exagitavi, me ipsum magnae cum ijs affinitatis arguo, quippe qui commune hoc cum eis ipsis habeam, ut loqui incipiam rabula, tanquam nunquām desistendum sit; Tandem anhelo ad alia, et tu, nullus dubito, ad finem. In Rethoricis etiam adeò pulchre se habent principia, ut planè illud de se vel nunc promittant in utrumque paratus, feci autem ac facio quod jussisti, ordinemque qualem praescripseras, etiam mihi semper prae caeteris probatum, sequor, nec enim unquam placere potuit vaga mens, quae statim vela pandit in ignotum aequor, nusquam est qui ubique est: hoc agendum, tramite certo carpere callem oportet, et circumcidenda lascivientia nimium, ac fervida ingenia, quae brevem corporis Anatomen ac Synopsin fastidientia, per singula libero pede discurrunt, adeo ut omnia ignorent: contra profectò naturam, quae a generalioribus ad specialia progreditur. Quia vero sine Graecis haec sacra non constant, et schemata graecis elementis expressa sunt, literas praelibavimus, ne in Lectione ulla Remora injiceretur. Praxin Rhetoricam in Ovidio designamus: cujus Librum Tristium V. propediem absolvemus: Sleidanum jam absolvimus; Idibus Iunijs curâ secundâ accuratiori, inchoandum, nisi fortè aliud quicquam praeceperis. Themata quod attinet, cepi consilium, non omnino nisi fallor, insulsum, ut dum ijs occupantur, simul nomenclaturam rerum praecipuarum addiscant, et ianua quaedam facilis pateat ad Latinae Linguae solidam cognitionem, animadvertebam enim laborare eos ut plurimum in rebus per apta vocabula designandis. sequor hic institutum hominis alicujus Germani, Joh. A. Comenij²⁾ hujusmodi autem thematum³⁾ unum hic exhibemus:

‘Incendium ex quavis scintiliâ, si permittis, oritur. Nam quic quid ignem concipit, id primum gliscit, deinde ardet: tum flagrat et flammat, postremum crematum redigitur in faxillas et cineres. Lignum ardens Torris appellatur, extinctum Titio, particula ejus Carbo; et quamdiu candet, Pruna: fumus ardens, flamma est: camino adhaerens, fuligo.’

In musicis ut proficiant judicium ferre nequeo, neque ausim, ne mihi continuò quis illud ne sutor ultra crepidam. Quantum tamen audio Christiano hic palma defertur, credo quia Musicae vocalis prae Constantino peritus est: ille autem, si eum bene novi, â tergo sese relinqui non feret, nec longe sequetur fratris vestigia, sed calcem calce premet, et jam premit.

2) Johann Amos Comenius naquit en Moravie le 28 mars 1592 et mourut à Amsterdam le 18 novembre 1671. Il fut instituteur à Fulneck, où les Espagnols lui volèrent tous ses livres et manuscrits, lors de la prise de la ville. Il se rendit à Lissna, où il jouit d'une grande renommée, et voyagea beaucoup. Un incendie lui fit perdre de nouveau sa bibliothèque et ses manuscrits. Il nous a laissé plusieurs ouvrages, dont Bruno désigne le suivant:
I.A. Comenii Ianua Linguarum Reserata avrea, hoc est, Compendiosa Latinam (et qvamlibet aliam) Linguam, vnà cum scientiarum, artiumque omnium fundamentis, perdiscendi Methodus, sub Titulis centum, periodis mille comprehensa. Genevae, sumptibus Joannis de Tovrnes, Geneuensis Reipublicae & Academiae Typographi. m.dc.xxxviii. in-12^o.

3) Le passage cité se trouve à la page 6, N^os. 44-47, sous le titre: V. de igne.

[p. 542]

Ludovicus in Terentij Eunucho mecum versatur, quem jam penè absolvimus: et jam tersius paulo themata scribit; In Grammaticam impingit satis rarò: quid? quod heri nullum vitium animadverterim, unico excepto levioris momenti, quod quidem malè pereat, cum per id unum steterit quominus meritò Doctor vocaretur.

Restat ut de horum parte prima Philippo aliquid dicamus. Proficit ut pueruli tales solent, sic tenuiter; bona tamen me spes habet, eum omnia simul percepturum, itidem ut de magno Erasmo aliquando audivisse recordor, quem ad aetatis annum neque natare, neque literarum elementa, nedum litteras novisse affirmabatur: Non credo inquies, nec ego; sed id uterque nostrum credit, quemadmodum aetatem fluere, non sentimus, fluxisse experimur, et vixisse, non vivere animadvertimus, ita etiam didicisse non discere unusquisque se videt, videbit et Philippus. Sed omnino oblitus videor, quis, cui, quid, quousque fabuler. Da veniam Perillustris Domine, et vale:

Amplitudinis tuae humillimus cliens

Henricus Bruno.

Hagae-Com. ex Musaeo nostro

Jdus Jun ixxxix.