Latijnse gedichten 1607-1620

[p. 339]

117 11 12 1617 Ged., dl. 1 p. 107

Toelichting

Een gedicht naar aanleiding van nieuwjaarsdag (vgl. toel. bij nr. 74), waarin het thema van de godsdiensttwisten is verwerkt.

Metrum

Elegisch distichon.

Datering

11 december 1617.

Overlevering

H1	K.A. XLIIIa-1, 1617/12r-12v;
H2	K.A. XLIIIa-1, 1617/13r-14r = basistekst.

Commentaar

1, 5	Ille ego cui ... nuper ... nunc: Verg. Aen. 1a, 4a: Ille ego, qui quondam ... nunc ...
2	lyrico carmine: Huygens zal de ode ‘Concordia discors’ (nr. 116) bedoelen.
3	bella - campos: Lucan. 1,1: Bella per Emathios plus quam civilia campos.
5-6	rea criminis - notam: in ‘Concordia discors’ heeft Huygens onverbloemd uiteengezet wat volgens hem de oorzaak is van de twisten die het vaderland teisteren, wat niet iedereen geapprecieerd zal hebben.
8	clauso ... orbe: voor de voorstelling van het jaar als een cirkel zie aant. bij nr. 74 vss. 1-10.
10	meo ... carmine sacra: zie comm. bij nr. 7 vs. 1.
11-12	Van 22 december tot 21 januari staat de zon in het teken van de steenbok, daarna in het teken van de waterman. Op 21 december bereikt de zon de steenbokskeerkring.
12	Idalias ... aquas: De zon smacht naar het water van Aquarius, de waterman. Waarom dat water ‘Idalisch’ (Cyprisch, verbonden met Venus) is, wordt niet duidelijk.
13	Tympana tacta tonent: Lucr. 2,618: tympana tenta tonant palmis ...
13	volucres ... auras: Ov. Met. 13,807: verum etiam ventis volucrique fugacior aura.
17	Enyo: godin van de strijd.
22	collige ... tela soluta: De bundel pijlen die de Nederlandse leeuw vasthield, is uit elkaar gevallen, d.w.z. de nationale eenheid is verbroken. Het beeld komt ook elders voor; zie Spies, ‘Verbeeldingen van vrijheid’, p. 154.
29-30	Huygens doelt met regibus op de Engelse koning Jacobus 1. Deze interpretatie ook bij Bachrach, Sir Constantine Huygens, p. 100. Bachrach neemt aan dat Huygens de meervoudsvorm regibus gebruikt wegens Jacobus' drievoudig koningschap (zie aant. bij nr. 92 vs. 57). Ik interpreteer ‘koningen’ als equivalent van het onbepaalde ‘een koning’. Een dergelijke ‘verhullende’ aanduiding heeft een ander stilistisch effect dan het met name noemen van Jacobus. Voor een

[p. 340]

	typering van de Engelse koning als ‘verdediger des geloofs’ zie Van Deursen, Honni soit qui mal y pense?, p. 39-44. - Huygens doelt in de vss. 29-30 vermoedelijk op de brief van Jacobus die op 22 april 1617 door de Engelse ambassadeur Sir Dudley Carleton was voorgelezen in de Staten-Generaal en ook in druk was verschenen. Jacobus bepleit daarin het houden van een Nationale Synode, in overeenstemming met de wens van Maurits (Den Tex, Oldenbarnevelt, dl. 3 p. 467-469). Zo'n synode zou ‘genezing’ kunnen brengen, maar wordt versmaad (vs. 30). Huygens haalt hier uit naar Oldenbarnevelt en diens medestanders, die zich hardnekkig bleven verzetten. Op 6 oktober uitte Carleton in een naderhand als pamflet gedrukte redevoering zijn onvrede over het uitblijven van een officiële reactie op de brief (a.w., p. 519-520 en 531).
36	doctrinae ... novae: de Remonstrantse leer, zie bijv. de titel van Knuttel nr. 2289: [...] de oude rechtgesinde, die men Contra-Remonstranten, ende de nieugesinde diemen Remonstranten noemt (voor de volledige titel zie comm. bij nr. 116 vss. 25-44). Zie ook Spies, [recensie van Smit, De grootmeester van woord- en snarenspel], p. 364. Er is geen reden langer aan de Contra-Remonstrantse strekking van deze verzen te twijfelen (vgl. Zwaan, ‘Huygens geen Contraremonstrant?’, p. 220-221).
36	strata: Smit interpreteert: ‘de verbreide dogma's’ (De grootmeester van woord- en snarenspel, p. 55).
39-42	Exue - annus erit: deze passage bevat motieven die Huygens ook later in nieuwjaarspoëzie zou gebruiken; zie Ged., dl. 4 p. 13-14; dl. 6 p. 106 vss. 29-39; dl. 6 p. 238; dl. 7 p. 28 en 37.
39-40	veteri ... pellicula: d.w.z. ‘je oude ik’; Pers. 5,116: pelliculam veterem retines et fronte politus / astutam vapido servas in pectore volpem.