Latijnse gedichten 1607-1620

105 ←31 12 1614 Ged., dl. 1 p. 57

Toelichting

Het gedicht (besproken door Ahsmann, Collegia en colleges, p. 249-251) betreft de bestudering van de Instituten, waaraan Huygens op 19 mei 1614 was begonnen ter voorbereiding van de rechtenstudie (Dagb. p. 8, hs. A; p. 9, hs. C). Hij kreeg begeleiding van zijn oom Jacob Sweerts, de echtgenoot van Catharina Hoefnagel, de zuster van Constantijns moeder (Dagb. p. 8, hs. A; De vita pro-

[p. 315]

pria 1,290-304; Huygens herdacht, p. 83, over Constantijns broer Maurits). De Instituten maken deel uit van het Corpus iuris civilis, dat is samengesteld ten tijde van keizer Justinianus (527-565). Ze zijn het beknoptste onderdeel hiervan en het meest geschikt voor de beginner (Spruit, ‘De Justiniaanse wetgeving’, p. 82).

Op 30 november 1614 geeft Hugo de Groot advies aan Christiaan Huygens sr. inzake studiemateriaal voor diens zonen (De Vos, ‘Grotius over een jeugdvers van Constantijn Huygens’; Ahsmann, a.w., p. 249-252; vgl. De vita propria 1,309). ‘De Instituten zaten er kennelijk goed in en de vraag was wat de jongens nu het beste verder konden bestuderen’ (Ahsmann, a.w., p. 250). Het gedicht dateert waarschijnlijk uit de maanden daarvoor.

Het door Huygens gebruikte beeld van een uurwerk met raderen van verschillende grootte en omloopsnelheid komt in een geheel ander verband voor in Dante's Divina commedia (Paradiso 24,13-18; vgl. Meis, Die alte Uhr, dl. 2 p. 2).

Metrum

Jambische trimeter.

Datering

Tussen 19 mei en 31 december 1614, waarschijnlijk voor 30 november.

Overlevering

H1	K.A. XLIIIa-1, 1614/7r-8r;
H2	K.A. XLIIIa-1, 1614/15r-16r = basistekst.

Commentaar

18-19	Giphanii, Minsingerii: over de bedoelde commentaren van Hubertus Giphanius (1534-1604) en van Joachim Mynsinger (1514-1588) zie Ahsmann, Collegia en colleges, p. 250.
33	carecta: met carex begroeid terrein; Spanoghe dl. 1 p. 140: ‘Carex, [...] helm’. Ook Ahsmann interpreteert ‘duinen’ (Collegia en colleges, p. 249).
35	Cic. Off. 3,1: P. Scipionem ... dicere solitum scripsit Cato ... numquam se minus otiosum esse quam cum otiosus, nec minus solum quam cum solus esset (dezelfde uitspraak in Cic. Rep. 1,27).
36	Iustinianum profero: misschien een uitgave in 12^o, zoals vermeld in de veilingcatalogus van Huygens' bibliotheek (Catalogus der bibliotheek van Constantyn Huygens, jur. 12^o nr. 18).
37	levi manu: Erasmus, Adagia, nr. 327: ‘Molli brachio, levi brachio’.
38	milio terebrando: Erasmus, Adagia, nr. 3638: ‘Milium terebrare’.
39	Subtilitates, quae solent attexier: de gedetailleerde annotaties bij de tekst van de Instituten in edities of in afzonderlijk gepubliceerde commentaren.
40	quaestionibus: aantekeningen bij het Corpus iuris civilis in de vorm van quaestiones, ‘vragen die naar aanleiding van de tekst gesteld kunnen worden’ (Feenstra, ‘Romeins recht en Europese rechtswetenschap’, p. 111).

[p. 316]

46	Giphanius: zie comm. bij vss. 18-19.
47	Uit de tijd van Justinianus dateert een Griekse bewerking van de Instituten, toegeschreven aan Theophilus (Spruit, ‘De Justiniaanse wetgeving’, p. 88-89). De uitgave die in 1608 te Lyon verscheen (Theophilus, Institutiones) beantwoordt aan de beschrijving uit de veilingcatalogus van Huygens' bibliotheek (Catalogus der bibliotheek van Constantyn Huygens, jur. 4^o nr. 4). Misschien heeft de bepaling ‘van twee zijden parafraserend’ te maken met de wijze waarop in de bedoelde uitgave de tekst over de pagina's is verdeeld. Twee tegenover elkaar liggende bladzijden zien er zo uit:
49-50	clariora - solent: Plaut. Mil. 1-2: Curate ut splendor meo sit clupeo clarior / quam solis radii esse olim quom sudumst solent.
53-54	octo - libros ... quoque - quater: de Instituten bestaan uit vier boeken. Om alle vier ‘levi manu’ te lezen, heeft Huygens acht dagen nodig. Hij kan dus iedere maand de complete tekst vier keer doornemen.
	sumpta ... licentia: ablativus blijkens het handschrift (sumptâ ... licentiâ).