Latijnse gedichten 1607-1620

92 ±04 02 1613 Ged., dl. 1 p. 46

Toelichting

Een lofdicht op Maurits, naar aanleiding van diens benoeming tot ridder van de orde van de kouseband. Een korte bespreking van het gedicht is te vinden bij Bax, Prins Maurits in de volksmeening der 16e en 17e eeuw, p. 114-115.

Reeds in mei 1611 was in Engeland het idee gerezen Maurits op te nemen in de orde van de kouseband. De Staten-Generaal reageerden terughoudend op het voorgenomen eerbetoon (zie Van Deursen, Honni soit qui mal y pense?). Toch ontving Maurits op 4 februari 1613 in Den Haag de kouseband en de andere versierselen uit handen van de Garter King of Arms. Voor een afbeelding van de plechtigheid door S. Frisius (ca. 1580-1628) zie Atlas van Stolk, dl. 2 p. 62-63 nr. 1288 (een reproductie is opgenomen in Van Braam e.a., Een kouseband voor Oranje, p. 19).

Bij de benoeming hoorde tevens een plechtigheid op Windsor Castle op 17 februari 1613. Maurits zou daarbij niet zelf aanwezig zijn (zie toelichting bij nr. 93).

Metrum

Dactylische hexameter.

Datering

Op of rond 4 februari 1613.

Overlevering

H	K.A. XLIIIa-1, 1613/5r-6r.

Commentaar

4	cingere ... diademate crines: Lucan. 5,60: cingere Pellaeo pressos diademate crines.
4	maiori: ablativus.
5	vgl. nr. 94 vs. 31.
6	volitans ... fama per orbem: Verg. Aen. 7,104: sed circum late uolitans iam Fama per urbes.
6	vaga fama per orbem: Ov. Met. 8,267-268: sparserat Argolicas nomen vaga fama per urbes / Theseos ...

[p. 299]

6-9	per orbem - limina: Lucan. 1,61-62: ... pax missa per orbem / ferrea belligeri conpescat limina Iani.
7-8	hactenus - fores: de deuren van de tempel van Janus stonden open ten tijde van oorlog en waren gesloten in vredestijd.
13 enz.	Belgia = Belgica (zie bijv. nr. 99 vs. 3 enz.). De vorm Belgia ook in de Auriacus van Daniël Heinsius.
22	Palinurus in undis: Verg. Aen. 3,202: ... media Palinurus in unda. - Palinurus was de stuurman op het schip van Aeneas. Vgl. vss. 48-49 en nr. 96 vss. 46-62. Het beeld van Maurits als stuurman op het schip van staat temidden van de woelige zee was waarschijnlijk algemeen bekend. Vgl. de volgende versregels over Maurits uit een pamflet uit 1609, aangehaald door Bax (Prins Maurits in de volksmeening der 16e en 17e eeuw, p. 188):

[...]
Dat als een Stierman wijs en verre-siende Heere
Hy het Vereenighd' Schip uyt 's Oorloghs woeste Zee
(Met Gods hulp) heeft ghebracht op 's Vredes stille Ree.

24	ingentes ... Belgia poenas: vgl. nr. 99 vs. 25.
24	poenas: de moeilijke tijden werden gezien als straf van God; vgl. bijv. Kist, Neêrland's bededagen, dl. 2 p. 43: ‘de straffen ende noeden, die Hy om onze zonden ouer ons heeft laten comen’; p. 73: ‘Godts gramschap ende welverdiende straffe over dese Landen’.
27-28	hancce ... Iliadem: misschien dacht Huygens aan het adagium ‘Ilias malorum’ (Erasmus, Adagia, nr. 226). Vgl. nr. 99 vs. 36.
37-38	sine - gentes: Ov. Met. 1,99-100: ... sine militis usu / mollia securae peragebant otia gentes (over de gouden eeuw).
40	vgl. vs. 87.
41-46	vgl. Resolutiën der Staten-Generaal 1593-1595, p. 182: ‘29 Augustus [1594] verwelkomden de Staten Maurits en wenschten hem geluk met de behaalde successen’; Res. St.-Gen. 1596-1597, p. 53: ‘Den eersten dach Septembris 1596 zijn d'heeren Staten Generael collegialiter geweest congratuleren Zyne Ex^cie. van zyne wedercompste ende hebben hem bedanct van de moyete, by d'selve genomen tot defensie van den lande’; Res. St.-Gen. 1600-1601, p. 66: ‘7 September [1600] werd goedgevonden, dat men Maurits “staetsgewijs” zou verwelkomen’.
43	purpurea ... tiara: waarschijnlijk heeft Huygens een bepaald hoofddeksel voor ogen gehad dat inderdaad op dat moment door de prins werd gedragen.
47	patriae tutor: vgl. Bax, a.w., p. 49: de aanduiding ‘tutor patriae’ in een gedicht van Jacobus Adamaeus. Zie ook a.w., p. 77, waar Hoofts typering ‘Beschermer van de Vry-vereende Nederlanden’ uit zijn gedicht ‘Op het Bestandt’ (vs. 110) wordt aangehaald.
48-49	zie comm. bij vs. 22.

[p. 300]

50-51	quae - tumultu: in 1585 zond Elizabeth een hulpleger naar de Nederlanden onder leiding van Robert Dudley, graaf van Leicester. Vgl. vs. 91.
51	flagrante tumultu: Verg. Aen. 11,225: Hos inter motus, medio in flagrante tumultu.
54	vgl. nr. 93 vs. 6.
54	insula dives opum: Verg. Aen. 2,22: insula, diues opum Priami dum regna manebant.
54	gelidis ... Britannis: Hor. Carm. 4,5,25: quis Parthum paveat, quis gelidum Scythen.
57	Iacobus: Jacobus i (1566-1625), vanaf 1567 als Jacobus vi koning van Schotland, vanaf 1603 tevens koning van Engeland en Ierland (vgl. de toespelingen op zijn drievoudig koningschap in nr. 121 vs. 1 en nr. 122 vss. 5-6).
60-69	voor adamas als beeld van onveranderlijkheid zie bijv. Sen. Dial. 2,3,5: Quomodo quorundam lapidum inexpugnabilis ferro duritia est nec secari adamas aut caedi uel deteri potest [...] ita sapientis animus solidus est [...]. - Vgl. de toespraak die de Britse ambassadeur in Den Haag, Sir Ralph Winwood, hield tijdens de plechtigheid: ‘Sijne Ma^t. en soude gheen grooter ghetuyghenisse connen gheven [...] van sijne hertelicke begeerte, dat het Verbondt t'welck daer is tusschen sijne Croonen ende uwer Ed. Mo. Provintien ten eeuwigen daghen onverbrekelijck mach blijven dueren’ (Knuttel pamflet nr. 2044 p. 6).
60-61	expressas - litterulas: vgl. Baudartius, Memoryen, dl. 1 boek 5 p. 12: ‘den Hoosebant [...] sijnde den gront blaeu Fluweel, daer op dese woorden staen van Diamanten t'samen gevoecht, Hony soit qui mal y pense’. Deze beschrijving betreft de kouseband die Frederik van de Palts krijgt. Over die van Maurits luidt het: ‘de voornoemde Gartier ofte Coussebant [...] sijnde van blaeu Fluweel [...], vol gout ende costelicke Diamanten [...] daer op dese woorden gheschreven staen, Honi soit qui mal y pense’ (a.w., dl. 1 boek 5 p. 18; vgl. Knuttel pamflet nr. 2044 p. 6-7). Men mag aannemen dat ook in dit geval de letters samengesteld zijn uit diamanten.
60	adamante perenni: Ov. Met. 15,813-814: invenies illic incisa adamante perenni / fata tui generis ...
62	artificum manus: Verg. Aen. 1,455-456: artificumque manus inter se operumque laborem / miratur ...
65	{Indae} ... gemmae: India gold als een land rijk aan edelstenen, waaronder diamanten.
68	invidiosa vetustas: Ov. Met. 15,234: tempus edax rerum, tuque, invidiosa vetustas.
71	summi regnator Olympi: Verg. Aen. 7,558: haud pater ille uelit, summi regnator Olympi.
72-75	dies ... albo ... digna lapillo: de Thraciërs zouden de dagen hebben gemerkt met witte of zwarte stenen al naar gelang ze blijdschap of droefheid brachten (Plin. Nat. 7,131; vgl. bijv. Pers. 2,1).

[p. 301]

78-81	Baudartius spreekt over ‘een seer ordentlijcke salve van Musquettades der Soldaten, die alle in ordre stonden beneden op 't binnen-Hof, welcke salve terstond ghevolcht sijnde met een ander salve vande Schutterije vanden Haghe, staende op't buyten hof, is stracx daer aen by ordre ghelost ende afgheschoten alle het grof gheschut’ [welcke salve - buyten hof is een absolute participium-constructie, die inversie veroorzaakt in het erop volgende gedeelte]. 's Avonds werden ‘Pecktonnen ende vroylijcke vyeren’ aangestoken (a.w., dl. 1 boek 5 p. 19).
79	compita flammis: Stat. Silv. 1,2,231: fronde virent postes, ecfulgent compita flammis.
87	vgl. vs. 40.
91	vgl. vss. 50-51.