Proeven van tekst en commentaar voor de uitgave van Hoofts lyriek. II. Gedichten voor Huygens

[p. 60]

[Commentaar] Hoofts Dankhebt
voor den goeden avont vanden H.C. Huigens gewenscht in mijn afwesen van Mujden.

A. Inleiding

Huygens keerde 13 febr. 1623 terug van zijn derde engelse reis (5 dec 1621-13 febr. 1623, vgl. Worp I, 237). De reis had lang geduurd en de onderhandelingen met het Engelse hof waren moeizaam geweest. Veel hoorde hij niet van de Amsterdamse vriendenkring. Althans, hij beklaagt zich in een brief van 13-23 juni 1622 aan zijn ouders: ‘Je m'estonne de ce que je ne reçoy aucune responce de ces poètes d'Amsterdam’. (Worp, Briefwisseling I, 103). Reeds in mei had hij een gedicht gericht aan Anna Roemer Visscher, Tesselschade en Hooft (Worp I, 259 vlgg.), waarin hij zijn heimwee naar Nederland en zijn verlangen naar hen had uitgedrukt. Als hij dan eindelijk thuis is, haast hij zich in mei naar Muiden om Hooft een onaangekondigd bezoek te brengen.

Zijn verlangen naar Muiden spreekt reeds uit het ongetitelde gedichtje: (W.I, 302)

‘Muyden, ick kom, hergunt mij de gunst die 'ck langhe geleden
Van uw' beleefden Heer, van uw' Heerinne genoot.
Had ick van harten verhardt hun weldaet konnen vergeten,
Hadd' ick, als sonder verdienst, sonder gevoelen geweest,
Ghij soudt buyten de vrees en uw meester buyten 't gevaer sijn,
Beij vande selve ongenucht, beyde van 'tselve verdriet,
Bey vande sorgh, en beij vande pijn, en bey vande quelling,
Bey vande moeyt die U bey met mijn genaken genaeckt.
Maer hun onthael was te soet; en, moet ick 't nauwste bekennen,
'Kwaer met de toespijs alleen sonder hun spijse verleydt.’

dat hij tussen Haarlem en Amsterdam op reis naar Muiden maakte. (vgl. Worp I, 302, noot 2) en dat zeer waarschijnlijk van half mei is. Immers in zijn Misluckte Muydsche reyse zegt Huygens dat hij 12 weken na zijn terugkomst uit Engeland (13 febr.) Muiden bezocht. Voor een andere opvatting zie J. Heinsius in Ts. Ndl. T. en L. 22, 292: Naar aanleiding van een gedicht van Huygens en een gedicht van Hooft. Heinsius tracht aannemelijk te maken dat het gedicht midden juni en niet midden mei geschreven is, o.a. met het argument dat ‘zess en zoo veel’ (vs. 27 van Huygens' gedicht) betekent: verscheidene en niet exact twaalf, waarbij hij vergelijkt ons ‘honderd en zoveel’. De datering op half mei vindt echter steun in het volgende: blijkens vs. 85 vlgg. van zijn gedicht Dankhebt was Hooft, toen Huygens zich naar Muiden begaf, op een

[p. 61]

bruiloft in Amsterdam. Dit is zeer waarschijnlijk de bruiloft geweest van Magdalena van Erp (halfzuster van Christina) en Joost Baeck, wier ondertrouw plaats vond op 5 mei 1623 te Amsterdam (A.D. de Vries, Eigen Haard, 1881, 103, 2e kolom, noot 2) en wier huwelijk voltrokken werd op 23 mei (P. Leendertz Jr., Uit den Muiderkring, 32). Dat Hooft uit de richting Amsterdam naar Muiden terugkeerde, blijkt uit vs. 37 van zijn gedicht. Ik meen dus dat alle omstandigheden de opvatting steunen, dat Huygens in de tweede helft van mei zijn tocht naar Muiden maakte, in overeenstemming met zijn eigen aanduiding ‘zess en soo veel weken’ na zijn aankomst uit Engeland.

Hooft bleek dus afwezig. Huygens hoort dit voor hij in Muiden is en keert terug. Zijn gedicht op de mislukte Muidse reis is van 23 juni 1623. (Worp I, 305, noot 1). Hooft, veertien dagen na Huygens' vergeefs bezoek thuisgekomen (zie Dankhebt, vs. 30), reageert met zijn gedicht Dankhebt enz. Het is niet toevallig dat er uit mei 1623 geen brieven van Hooft zijn in de uitgave Van Vloten, (1 mei tot 5 sept. geen brieven afgezien van de discussie over de versmaat tussen mei en juli 1623).

Van Tricht, P.C. Hooft 87 merkt op dat Hooft hier voor het eerst ‘Huygens' spelevers van vier trochaeën’ gebruikt. Inderdaad volgt Hooft bewust nauwkeurig Huygens' trant, met dit verschil: Huygens opent met twee mannelijk rijmende verzen, die opgebouwd zijn uit drie trochaeën en een betoonde lettergreep, waarna in de twee volgende vrouwelijk rijmende verzen vier trochaeën optreden. Bij Hooft is de volgorde omgekeerd.

B. Tekst en varianten:

In Gedichten 1636 nam Hooft het gedicht niet op. Het werd voor het eerst in een uitgave van Hoofts gedichten gedrukt in Gedichten 1644. Men zie over deze uitgave de Inleiding van L.-St. XXX: ‘Waarschijnlijk geschiedde zij niet zonder voorkennis, maar wel zonder medewerking van den dichter.’ Hiervoor worden verschillende argumenten aangevoerd.

Tot de in deze uitgave voor het eerst opgenomen gedichten (na de uitgave van 1636) behoort o.m. Dankhebt, dat reeds eerder was gedrukt in Huygens' Otia (1625). Het blijkt dat de uitgave van 1644 de tekst uit Otia heeft overgenomen (de storende drukfout in vs 7: gewoont, die (i.p.v. geboomt en) keert terug. Bij nauwkeurige vergelijking van de Otia-tekst met de uitgave 1644 blijkt, dat afgezien van onbetekenende spelling- en interpunctieverschillen, de teksten nauwkeurig overeenstemmen. Echter zijn aperte drukfouten in Otia (vs 25 redên voor reden, vs 28 in voor is, vs 58 onthielden voor onthulden, vs 68 Waetr'en en voor Waetr'en) verbeterd. Maar gelijk reeds opgemerkt, bleef vs 7 onveranderd, evenals vs 84 begaet. voor begaet? en vs 105 Waer't voor Waert.

Brandt baseerde zijn tekst in Hooft's Werken van 1671 op de uitgave van 1644. De tekst stemt nauwkeurig met die van 1644 overeen, afgezien

[p. 62]

van spelling- en interpunctieverschillen. Slechts werd de fout in vs 7 nu gecorrigeerd (gewoont, die werd geboomt en) en ook die in vs 105 (Waer't werd Waert). Slechts de fout in vs 84 begaet. bleef staan. En er kwam een storende drukfout bij: in vs 99 Bruilofts taarten voor Bruylofts staerten. (L.-St. I, Inl. XXXVIII vergist zich met de bewering, dat deze fout afkomstig is van de uitgave 1644.)

Ik meen verder dus te kunnen volstaan met een opgave van de varianten in Otia 1625, verg. met het hs.

Hs	Otia 1625
vs 7 geboomt en	gewoont, die
11 gebacken	gebacke
13 staedigh	Stadigh
18 vondt der	vondt 'er
19 onthielen	onthielden
25 reeden	redên
28 is	in
32 Dien der	Dien 'er
43 Tegen ... tegen	Tegens ... tegens
58 onthulden	onthielden
59 End'	En
68 Watr' en	Waetr'en en
84 begaet?	begaet.
105 Waert	Waer't

Spelling- en interpunctieverschillen zijn buiten beschouwing gelaten.

Korenbloemen 1658 geeft dezelfde tekst als Otia 1625, slechts zijn de drukfouten in vs 25, 28, 58 en 68 verbeterd. Die in vs 7, 84 en 105 bleven staan. In vs 41 kwam er een drukfout bij. voor i.p.v. voer.

Korenbloemen 1672 is geheel gelijk aan Korenbloemen 1658.

Bijzondere aandacht verdient het feit, dat, Hooft na vs 44 12 regels schrapte (*45-*56), die met enige wijziging terugkeren in vs 69-80. Ik vermoed dat hij het gepaster vond deze regels, waarin wat de stemmen zeggen, in de directe rede gegeven wordt, gewijzigd verderop te plaatsen en eerst indirect weer te geven wat de stemmen verhaalden (Huygens' wedervaren, zijn teleurstelling etc.) en daarna zich rechtstreeks tot Vasthart te richten (vs 61), in een climax de macht van diens stem beschrijvend: als de stenen reeds zó door hem worden beïnvloed, dan zal hij licht ook de Zuider Mereminnen kunnen betoveren enz. Wat hemzelf betreft, hij biedt geen weerstand, geeft zich geheel gewonnen aan de macht van Huygens' keel (‘Vwe keel heb al haer' wil,’ vs 80). De geschrapte regels schetsen in de directe rede het gevaar dat de Zuiderzeemeerminnen lopen door Huygens' stem te worden betoverd, evenals Odysseus' makkers,

[p. 63]

waarna de ‘stemmen’ van zichzelf verklaren, geen vrees te koesteren voor zijn verleidingsmacht, zich daaraan gewonnen te geven. In *45-*56 is slechts één wijziging van betekenis in het hs. Vs. *56 luidde eerst: Volghen (?) daer hij 't hebben (wil). Dit werd interlineair Ach zijn keel heb al haer '(wil). Hooft werd begrijpelijkerwijae niet bevredigd door de oorspronkelijke regel met zijn geforceerde samentrekking. De verandering is duidelijk een verbetering (vgl vs 80).

[p. 64]

tekstkritische noten

C. Commentaar
II: P.C. Hooft: Dankhebt.

Dankhebt

Dankhebt - dankwoord, bedankje (imp. samenstelling) vgl. WNT III², 2679

Voor den goeden avont

Voor ... avont - men denke aan de oorspronkelijke titel (van Huygens' gedicht).

vanden H C Huigens
Gewenscht in mijn afwesen van Mujden.

Wegh ghij, die voor beuselingen

beuselingen - praatjes, babbelarij, geklets.

Houdt het wonderlijcke singen,

wonderlijcke - wonderbaar, miraculeus (vgl. MNW i.v.) (men denke aan Orpheus!)

En geen' dichten toevertrouwt

En ... toevertrouwt - en van gedichten niet gelooft, gedichten niet in staat acht (met vs. 4 als object). J. Heinsius, Ts. 22, 294 wijst erop dat Hooft vlak bij de echo van Muiderberg woonde.

Dat zij ooren maecken 't woudt,

Dat ... 't woudt - Dat zij oren geven aan het woud, dat zij aan het woud het vermogen geven van het gehoor.

Ooren maecken harde klippen.

klippen - rotsen (meew. v., evenals 't woudt in 4).

Vaeck hoord' jck (dat 's meer) de lippen

dat's meer - dat is nog sterker, krasser.

Van geboomt en steilen steen
Kallen nae, gerijmde reên.

Kallen nae - napraten (echo bedoeld).

varianten in het hs.
In het hs. bracht Hooft een aantal veranderingen aan, (zie manuscr. beschr.) waarvan de volgende m.i. bespreking verdienen:
6 Hooft schreef eerst Vaeck genoegh hoord' jck de lippen. Hij schrapte genoegh en voegde na hoord' jck interlineair toe dat 's meer. De verbetering springt in het oog. Na eerst (vs. 1-5) verklaard te hebben dat woud en klippen luisteren naar de zang van de dichter, volgt nu iets veel sterkers, nl. dat ze diens woorden nazingen.
8 de komma tussen nae en gerijmde is secundair. Ik zie dit als een ‘grammatische’ komma, ter vermijding van misverstand (nl. kallen nae opgevat als praten volgens, overeenkomstig, i.p.v. napraten).

[p. 65]

tekstkritische noten

Menssen woorden hoord' jck vaecken

vaecken - vaak (oude dat., tot adv. geworden: vake, vaken, vgl. Schönfeld⁶, 31).

Bauwen nae van laijen daecken;

van laijen daecken - door leien daken.

Kalck oock en gebacken klaj

Kalck ... klaj - Ook kalk en baksteen, dus: gemetselde muren.

Soo langtongt sijn als de laj.

langtongt - praatziek, babbelachtig. WNT VIII¹, 1055 geeft dit citaat zonder bet. opgave. Daarnaast een citaat uit Starter: ‘Men moet het klappen van lang-tonghde menschen vresen’. Voor de afleiding met -(e) de vgl. Schönfeld⁶, 183.

Bergh en daelen staedigh souwen

Bergh ... souwen - hoofdacc. op staedigh (in 14 op onthouwen).

Snaetren, konden zij onthouwen
Hun' gehoorde les soo fraeij

fraeij - bekwaam, knap.

Als een spreeuw oft papegaej.
Hij die 't moeije mal soo kluftigh

't moeije mal - het mooie mal, het ‘costelijck mal’ van Huygens. De spelling met oe doet mij vreemd aan voor deze tijd. Wel vindt men passim de spelling oy (beantwoordend aan een korte ò-klank, vgl. Zwaan, 354). Otia 1625 heeft hier Moye, evenals Korenbl.² (1672).
kluftigh - kluchtig, met Holl. ft (Schönfeld⁶, 100).

Loofde, vondt der soo vernuftigh,⁺

loofde - ‘op prijs stelde’, aant. van Hooft in margine in het hs (zie bij variantenbespreking).
der - er (van die bergen en dalen), gen. pl. van het pron. pers. 3e pers.mv. Soms is de vorm ‘der’ ontstaan door verwisseling met ‘er’ (het bijw. ontstaan uit der, daar). Vgl. WNT III³, 4155. Hooft gebruikt deze vorm ‘der’ = van hen met een zekere voorliefde (vaak bijv. in Ned. Hist. aan te treffen). 2 citaten uit Hooft t.a.p. in WNT. Otia 1625 heeft hier (vondt') er.

Dat s' hun' les onthielen lang

varianten in het hs.
18 Hooft verbeterde hier niet, maar schreef in margine, ter verklaring van Loofde: op prijs stelde. Deze aant. is overgenomen in Otia en K. I en II. Blijkbaar wilde Hooft de bet. ‘prijzen’ afsnijden. Huygens prees het kostelick mal niet, maar taxeerde, schatte het op een kluchtige manier. (Vgl. voor deze bet. van loven WNT VIII, 2, kol. 3102: de prijs van iets noemen, voor zekeren prijs te koop aanbieden. Voor ‘op prijs stellen’ in de zin van taxeren, schatten, zie WNT XV, kol. 1300: iets op prijs stellen = de prijs daarvan bepalen; vgl. WNT XII, 2, kol. 4142: iets op prijs stellen = de waarde ervan vaststellen, iets taxeren, waarderen.)

+ .❘. op prijs stelde.

[p. 66]

tekstkritische noten

Drie maetslaeghen van een zang.

Drie ... zang - drie tellen. De echo kwam drie tellen na de laatstvoortgebrachte klank. Heinsius ontdekte reeds (Pantheonuitg. Korenbloemen, 3e dl, 3e dr., p. 128, ook Ts. 22, p. 295), dat hier bedoeld wordt ‘een echo, die Huygens op zijn reis naar Venetië in 1620, aan de Rijn hoorde’. We vinden een beschrijving van deze echo in zijn Journaal van zijn reis naar Venetië. (Bijdragen en Mededelingen Hist. Genootschap XV, p. 72): ‘Cette apres-dinée nous passames entre deux des rochers, qui enferment le Rhin, d'une hauteur et roideur effroyable, au prix desquels ces premiers ne sont que collines. Nous prismes plaisir à faire sonner la trompette de la cavallerie, pour entendre les admirables ressonances de ces pierres, dont l'echo nous bailloit loisir de distinguer plus de trois mesures apres la derniere cadence de la trompette; quand nous deschargeons nos pistolets le tintamarre en suivit plus creux et long que celoy d'aucun canon’. Hooft wist van het geval, hetzij door lezing van het Journaal, hetzij mondeling van Huygens.

Vasthart meen jck. 'T was ten tijde
Als hij Golf zijn' brujdt ontvrijde,
En het huwlijck maekte klaer
Tussen oceaen en haer.

'T was ... haer - L.-St. I, 188 vindt de passage onduidelijk; de Pantheonuitg. geeft reeds de goede verklaring. Zie ook J. Heinsius in Ts. 22, 295. ‘Golf = de Adriatische Zee. De bruid is Venetië, dat jaarlijks door een zinnebeeldig huwelijk met de zee (= “Golf”) werd verbonden. Het gezantschap waarvan Huygens secretaris was, bracht een verbond tot stand tussen Venetië en de Nederlanden, die hun handel op den oceaan dreven.’
Vasthart - Constantijn. (Vgl. ‘Vastaertje’ in Koelte van Antwoord, vs. 79). Vasthart naar de namen op -hard (Bernhard enz.), waaruit fr. -ard, ndl. -aard werd ontleend: Schönfeld⁶, 222. Tegelijk woordspelend vast hart (cor.).

Trouwe, zijne reeden snerpen;

Trouwe - voorzeker, voorwaar (vgl. het midd. ndl. trouwen) L.-St. geeft als bet. ‘trouwens’, zonder nader bewijs. Ik ken deze bet. niet in de 17e eeuw. (Kil. geeft trouwens = bona fide). Verdam merkt i.v. trouwen op dat in de 17e eeuw een enkele maal trouwe voorkomt in de bet. voorwaar en verwijst naar Uitl. Wbk4, 137 (dat echter als bet. ‘trouwens’ geeft).
zijne ... snerpen - zijn woorden klinken doordringend.

Soo weet hij 't hun in te scherpen.

Soo - op die wijze (van vs. 25).

'T komt niet staegh bij leerlings geest.
Dickwijls is de meester 't meest.

'T komt ... meest - het resultaat komt niet steeds tot stand door de geest van de leerling, dikwijls is de meester het belangrijkst.

varianten in het hs.
22 g van golf is veranderd in G. Dit zal in verband staan met de beoogde opvatting van golf als Golf van Venetië.

[p. 67]

tekstkritische noten

Maer wie daght dat hij sijn klaeghen
Soud' doen heughen veertien daeghen
Aen die groote groove romp

romp - Vgl. vs. 1 van Huygens' gedicht.

Dien der meenigh schouwt voor plomp:

der - het enclitische bijw. er (uit daar). Vgl. Weijnen², 33. schouwt ... plomp - beschouwt als ruw, onbeschaafd, dom.

Aen dien staepel ruw van moppen

staepel ruw - ruwe stapel.
moppen - ‘gebakken steen van een ruwe soort’ (WNT i.v.).

Dien de baeren d' ooren stoppen,

Dien ... stoppen - die verdoofd wordt (antec. van dien is ‘staepel’) door het geluid van de baren (van de Zuiderzee).

Baeren van het Zujder Zout,
Dat daer op sijn spijt wtspouwt?

spijt - toorn (Kil. Iracundia, stomachus, indignatio).

Meer nochtans als t' halver weghe

Meer ... t' halver weghe - Evenwel, meer dan halverwege (van Amsterdam naar Muiden).

Van 't onsighbaer bos geleghe'
Met sijn toppen averecht,

't onsighbaer bos ... averecht - Amsterdam, op palen gebouwd (geleghe' bij bos).

Hoord jck roepen over Vecht.
Heftelijcken voer het weenen

Heftelijcken - heftig (adv. uitgang -lijken).

En het steenen van de steenen,

het steenen ... steenen - het steunen, klagen van de stenen

Tegen windt en tegen stroom
Mij te moet aen Diemer zoom.

voer ... te moet - kwam mij tegemoet.
Diemer zoom - de oever van het Diemermeer.

varianten in het hs.
37 halver weghen werd: t'halver weghe. Om grammatische redenen. De pl. weghen paste niet bij halver. Wel bijv. in aller wegen. Hooft begreep dat hij een dat. enk. moest gebruiken, en dus te(t') voorvoegen.
38 het elsenhout werd 't onsighbaer bos. Veel treffender als omschrijving van Amsterdam. In geleghen werd de n geschrapt en een apostrof erboven geplaatst (rijm met weghe).
41 Hooft schreef misschien eerst Jn den wind(?) op (de lezing In den wind is niet zeker). Hij verving dit door Heftelijcken. Schreef hij dus eerst Jn den wind op voer het weenen?, wat hem minder beviel (vgl. 42), zodat hij Heftelijcken ervoor verkoos?
42 Van de murw gemae(c)kte werd geschrapt en vervangen door En het steenen van de (steenen). Woordspelend en assonerend.

[p. 68]

tekstkritische noten

Daer verhaelden zij van Vasthart

verhaelden - herhaalden.

Woortjes soeter als de bastart

bastart - soort zoete wijn (vgl. ongeveer zelfde rijm in Koelte van Antwoord vs. 1, 2: Vastaert - bastaert)

Soeter als de nieuwe most
Dien de Duitsch te Dordrecht lost.

de Duitsch - de Duitser (‘Dordrecht bezat het stapelrecht en dreef veel handel in Rijnwijn’. Pantheon).

Daer verhaelden zij zijn deunen,

zij - de stenen (vs. 42).
deunen - zingen.

En sijn kermen en sijn kreunen
Met een' opgesto/eke klóck,

Met ... klóck - met luider stem, schreeuwend (een klok opsteken = een keel opzetten. WNT XI, kol. 1254).

Hallef errenst oft heel jóck;

Hallef... jóck - (appositie bij deunen, kermen, kreunen) half ernstig of geheel schertsend.

Om dat eer sijn' jaght de schóóten
Streeck, het sagh sijn' steeven stóóten,

de schóóten streeck - niet in WNT, wel zeilen strijken. Misschien de schoten laten vallen, laten zakken, en dus vaart minderen, aankomen. Vgl. WNT XVI, kol. 51: strijken, abs. gebruikt, in de zin van de vaart minderen, aankomen.
Om dat ... onthulden - bepaling bij kermen, kreunen (50).

En moest vaeren over stuir,

over stuir - achteruit, terug (zie WNT i.v. overstuur).

Groetende van ver den muir,

varianten in het hs.
48 Aan Die werd een n toegevoegd, in overeenstemming met het mann. genus van most. (vgl. D. van Hoogstraten, Lijst enz. s.v. most).
51 opgesteken werd misschien opgestoke. (Er kan ook opgesteke staan.) In de concurrentie tussen het oorspronkelijke gesteken en het analogische gestoken wint de laatste vorm veld. Schrapping van de -n volgens de bekende, ook door Hooft gevolgde differentiëring van het adj. partic. naar de geslachten (voor vrl. subst. partic. op -e). Zie Zwaan 117.
53 schip werd jaght. Vond Hooft dit expressiever (associatie aan jagen: het verlangen naar de ontmoeting met Hooft uitdrukkend)? Of omdat jacht steeds een klein schip aanduidt?
56 Aan de werd een n toegevoegd, in overeenstemming met het mann. genus van muir. (vgl. Van Hoogstraten).

[p. 69]

tekstkritische noten

Daer de velser ongedulden

velser ongedulden - de wraak van Geraert van Velsen. Volgens WNT slechts hier in het mv. voorkomend. De bet. ‘wraak’, hier passend, en zich aansluitend bij de oorspronkelijke bet.: het niet kunnen dulden. verdragen van iets, niet in WNT.

Hollands overheer onthulden:

overheer - opperheer, vorst, souverein (de graaf van Holland).
onthulden - (praet. van onthulden) de gehoorzaamheid opzegden, niet langer als heer erkenden (tegenover hulden: als heer erkennen, op zekere voorwaarden, nl. dat de heer de privilegiën en rechten handhaaft. Vgl. G.v.V., 723: En als hy sal ghehuldt op deze voorwaerd wesen, en WNT VI, kol. 1296: Tot dat de Koning zynen eedt ende de handtvesten voldede, daar hij op gehuldt was.

End' hoe dese bijstre ramp

bijstre - vreselijke, ontzettende.

Overmits mijn afzijn quamp.

End' ... quamp - nevengeschikt lijd. v. bij verhaelden (49). overmits - (voorz.) door.

Vasthart weet ghij met vw stemmen

stemmen - woorden.

Soo te streelen, soo te kemmen

kemmen - oudere vorm naast kammen. Bij dichters nog lang in gebruik gebleven als edeler vorm. Doen bedaren, kalmeren (baren, golven).

Eenen steenhoop wild en woest
Tot zij 't hebben overnoest

zij - de stenen (mv. ad sensum bij ‘steenhoop’).
't hebben overnoest - 't heel druk hebben

Met vw klaghjes wt te schildren?
Weet ghij met vw zang t' ontwildren

ontwildren - tam maken, zijn wildheid doen verliezen. (Dr. C.A. Zaalberg wijst mij op ‘de drukte die vooral in de 16e eeuw gemaakt werd over de kalmerende en andere uitwerkingen van de muziek’. Zie F.A. Yates, The French Academies of the sixteenth century Lond. 1947).

Steen dien staegh met hun geroes

geroes - geruis, rumoer.

varianten in het hs.
58 oppervooghd werd overheer. Waarom? Was voogd in de zin van heer, heerser voor Hooft reeds enigszins verouderd? Of deed het woord teveel denken aan God? Misschien moeten wij ook denken aan Hoofts opvatting van de inhuldiging der landsheren en de mogelijkheid van ‘onthulden’ (vs. 58 van Dankhebt en commentaar daarbij). Een voogd wordt van hogerhand aangesteld en kan in die zin niet worden onthuld.

[p. 70]

tekstkritische noten

Watr' en windt den kop maeckt kroes?

watr' en windt - Vermoedelijk apostrof als verbindingsteken, niet weglatingsteken.
kroes - opgewonden, vurig, verstoord, boos enz. (iemand de kop kroes maken); WNT, VIII, 1, kol. 307.

Lichtlijck soudt ghij dan den zinnen
Van de zujder meereminnen

Zujder Meereminnen - woordspelend met Zuider-meer = Zuiderzee (de meerminnen van de Zuiderzee). Er is blijkens WNT IX, kol. 410 iets te doen geweest over meerminnen in de buurt van Muiden. Het citaat uit Antonides luidt: Hoe aen den Muiderkant ... Een schoone zeemeermin ... uit den grond opborrelde. Het WNT verwijst voor dit punt naar Van Lennep en Ter Gouw, De Uithangtekens I, 395, waar men het verhaal leest van een meermin, eens uit de Zuiderzee voor de mond der Vecht opgedoken enz. Daarnaast was er een overlevering omtrent een meermin, in het Purmermeer gevangen. In elk geval is er dus een traditie geweest omtrent meerminnen in de Zuiderzee, dicht bij Muiden. Vgl. nog L.-St. I, 194, vs. 138: ‘U (d.i. Laurens Reael) zullen jancken nae de blancke Meereminnen, Wanneer uw' steven slipt de koele Vecht voorbij.’

Leggen 't vier soo nae, met mój
Zingen, dat s' al 't was van 't Góij

al 't was ... Góij - in het Gooi waren talrijke bijenschansen

Opdeên, om vw' woordtjes bujten

opdeén - verzamelen zouden.

Het bekoorbaer oor te slujten:

bekoorbaer - verleidbaar

Als die drógh vol kattequaets

drógh - bedrieger (Odysseus).

Eertijds leefde met sijn' maets.

leefde - deed, handelde, omging, te werk ging.

Jck verleckert op vw vlejen
Voel de vreese voor verleijen
Staen in mijnen bosem stil.

Voel ... stil - voel geen vrees in mijn binnenste om verleid te worden.

Vwe keel heb al haer' wil.

Uwe keel ... wil - uw stem (lied, zang) doe wat haar lust.

Maer is 't reên dat ick sal moeten

is 't reén - is het redelijk, billijk.

varianten in het hs.
80 sijn wil werd haer' wil. Verandering om gramm. redenen (vrl. genus van keel). Zo werd in vs. 82 vwen tot vwe. (belghsught is vrl.).

[p. 71]

tekstkritische noten

Tegens vwe belghsught boeten

Tegens uwe belghsught - tegenover uw lichtgeraaktheid
boeten - goedmaken, boeten voor.

Breucken, die des Noodlots raedt,

breucken - overtredingen, vergrijpen.
raedt - besluit.

Oft het reukloos Luck begaet?

het reukloos Luck - het zonder overleg te werk gaande, onbezonnen, blinde lot

'K was verseilt aen Circes haeven

Circes - Circe, nimf uit de Griekse sage, toverde Odysseus' makkers om in zwijnen en hield hem een jaar lang bij zich.
(Hooft is dus op een feestelijke bijeenkomst geweest, in een luilekkerland als dat van Circe, wat hem eigenlijk niet ligt. Zie Inleiding.)

Die met haer' vergifte gaeven
Bej bedaeghtheidt ende jeughdt
Wentelt in een verkensvreughdt.

wentelt - doet wentelen.

Tuisschen, teemen, slempen, slaepen,

tuisschen - dobbelen
teemen - kletsen

Js het oorlogh daer. Dat waepen

Js het oorlogh daer - doet men daar om strijd.

Jck en leerde t' geener tijdt
Voeren. En in sulcken strijdt
Had jck noijt oft hart oft handen.

Had ... handen - had ik nooit moed of bekwaamheid (kracht)

Bet mijn' ooren watertanden

bet - meer

varianten in het hs.
91-92 Hooft schreef eerst Kost jck voeren t'geener tijdt. Dit werd Jck wel voerde t'geener tijdt en tenslotte Jck en leerde t'geener tijdt (voeren).
92 eerst 'Kheb geen hart tot sulcken strijdt. Later Oft had hart tot sulcken strijdt. De aldus ontstane vss. 91, 92: Jck wel voerde t'geener tijdt

Oft had hart tot sulcken strijdt

werden doorgehaald en vervangen door:

Jck en leerde t'geener tijdt
Voeren. En in sulcken strijdt

93 Had jck noijt oft hart oft handen (waarin ‘jck’ toegevoegd!). De variant is moeilijk te beoordelen i.v.m. de onzekerheid omtrent de eerste redactie van vs. 93, zoals deze aansloot bij 91, 92.

[p. 72]

tekstkritische noten

Nae de leckernij van een
Kort ontbijten vwer reên,

een kort ontbijten uwer reén - een klein hapje van uw woorden (ontbijten = even van iets proeven, etc. WNT X, 1811).

Als nae, wat men op kan zetten

op ... zetten - opstapelen, ophopen (hier passender dan: op tafel zetten, opdienen).

Jn een brujloft, in bancketten
Brujlofts staerten, die zoo wel

Bruilofts staerten - nasleep van de bruiloft (bijstelling bij ‘bancketten’).

Meenigh' mesten wt sijn vel.

Meenigh' ... vel -menigeen al te goed doen, zich te barsten doen eten.

Maer wat is 't? des werelds winden
Zijn in geenen sack te binden.

des Werelds ... binden - 's werelds zaken moeten nu eenmaal hun beloop hebben. Toespeling op het bekende verhaal van Aeolus, die de winden in een zak gebonden, aan Odysseus meegaf. Vlak bij Ithaca, openden zijn mannen de zak, waarop de winden huiswaarts stormden, naar Aeolus' eiland, het schip meevoerend.

Beter, somtijts loopen aen,
Daer zij drijven, als vergaen.

loopen aen ... drijven - daarheen varen waarheen zij drijven. Vgl. ‘aanloophaven’.

Waert ghij mij in tijds verscheenen
Vaste star, jck had daer heenen

Vaste star - toespeling op H. (Constantijn, constanter).

Daer ghij lejde, loop gewent.

lejde - leidde (beeldspraak ‘star’ voortgezet, ook in 109).

En is 't dat jck hier ontrent
V een rejs magh sien geresen,
Dan sal 't die goed' avont wesen

die goed' avont - toespeling op de oorspronkelijke titel van Huygens' gedicht (zie Inleiding).

Daer vw sang van heeft gerept.
Ondertussen veel' danck hebt.

varianten in het hs.
95 smaeklijckheidt werd leckernij. Wilde Hooft de identiteit van het ‘kort ontbijten vwer reên’ met een lekkernij doen uitkomen i.p.v. te zeggen: het lekkere, het smakelijke van enz.?
110 Dat werd dan. Dit zal een verschrijving geweest zijn. die g(o?)d(en?) avont werd die goed' avont. Heeft Hooft eerst willen schrijven die godenavond, als woordspeling met ‘goeden Avont’ van de oorspronkelijke titel van Huygens' gedicht in het hs.? (zie boven Inleiding A). En heeft hij zich bij nader inzien toch gehouden aan het simpele ‘goeden Avont’ van Huygens?