Door eenen engen hals. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1550-1670

Vertaalhistorie. Deel 2

[p. 140]

33
Johan de Vries (vert.), Griexe luyt ofte de lier-zangen vanden Tëischen Anacreon, Vertaelt door Johan de Vries [...]. 's-Gravenhage: Weduwe Isaac Burghoorn, 1656

De 55 gedichten in Johan de Vries' Griexe luyt werden destijds aan Anacreon toegeschreven maar staan tegenwoordig bekend als ‘Anacreonta’, verzen verwant aan Anacreons werk maar van jongere datum. Het bundeltje bevat twee lofdichten, getekend ‘J.V.V.W.’ en ‘Merwede’ (de laatste met spreuk ‘Luctor et emergo’). In beide wordt Johan de Vries (?-?) ‘Drossaert der Heerlijkheid Verloon’ genoemd. Andere gegevens over de vertaler heb ik niet gevonden. De Vries droeg zijn vertaling, in achtlettergrepige paarsgewijs rijmende verzen, op aan ‘den Hoogh-Edele Wel-geboore Gestrenge Heere Louys de Maude, Baron van Maude, Heer van Manshart, Lieutenant Collonel van het Wals Regiment, ende Capiteyn van een Compagnie des selve, etc.’. De vertaler spreekt er de hoop uit dat de lezers dank zij zijn vertaalarbeid de aardigheid van Anacreon zullen waarderen, ‘liever door dese glase brillen, als met hare verduysterde oogen niet met allen’. [Exemplaar British Library]

Voor-reden Aen den goet-willigen Leser.

Ick en twijffele niet, goet-willige Leser, of het sal u vreemt dunken te sien soo grooten Voor-reden, als hier, voor soo kleynen Boeck, niet anders als of ick (een Huys timmerende) het Voor-huys even soo groot maeckte als alle de Kamers te samen waren; het zy oock hoe onhebbelijck dat het schijne, vind' ik my evenwel althans genootsaeckt soodanigen mis-slagh te gebruycken, om een meerd're te ontgaen, bestaende in my in dese mijne oversettinge te verantwoorden tegen de verdorventheyt van dese tegenwoordige Eeuw, in de welcke door een uyttermaten gebreck het goet voor quaet, ende het quaet wederom voor goet menigmael ghekeurt wort by eenige eyghen-sinnige, die haer onverstandt al de Werrelt willen tot een wet stellen; soo sieje dat veele van die gheene door een verwaende ydelheyt te gheringh achtende yetwes goets van de Ouden te ontleenen, ofte, ghelijck ick doe, over te setten, veel liever ende waerdiger houden het uytstorten van een deel ongebonde klaps, als het maer eyge uyt-vindinge is, niet denckende dat sy daer door aen den dagh brenghen haere eyghen onwetenheydt; niet anders, als of het beter waere sijn Hoff van het onkruyt te laten overwinnen, als loten ende zaet van anderen te leenen ofte koopen, om de selve bequaemelijck te beteu[ge]len: Wat my aengaet, ick hebbe altijdt de oversettinghe van d'een' in d'and're tael ten hooghsten nut ende noodigh geacht, ten eenen om sich alsoo langsaem te gewennen tot de eygenschappen ende aerdigheên van yd're tael in 't bysonder, ende die te recht te onder-scheyden; ten andere, om sijn stoff behoorelyck te leeren verdeelen, het geene sommighe huydensdaegs onder een hutselen, even als de Wagenaers aen het Delfsche ofte Leydsche Veer in den Haegh, om een Voer-man uyt te maecken,^a in hare Mutsjes het gelt doen, daer kruyssen en munten groote en kleyne stucken in

a uytmaecken: uitsturen, uitzenden

[p. 141]

't wilt, door een gespreyt, vallen. Niets is beters (mijns oordeels) als maet en ord're in alles te houden, soodanigh nochtans, dat deselve niet te ghemaeckt zy, ende by de naeu-keurigste Letter-luyden maer kan gesien worden. Dit vind' ick in de losse Lier-dichjes van Anacreon, in de welcke, niet tegenstaende hare ongebondenheyt, de sinnen door-gaens wel aen een hanghen, ende den aert van de stoff bekleet is doorgaens met woorden van gelijcken aert, dewelcke met een klaere soetigheyt worden t'saem gesmeet, het gene by veele van onse huydendaegsche Dosijn-dichters weynig wert in acht genomen, by dewelcke niets voor puyck gehouden wert, ten zy het donderen met een deel geharnaschte ende onverstaenbaere woorden; als of het veel fraeyer was met een onaerdigh geluyt van vreeslijck snorcken een heele Zael te vervullen, als met lieffelijck te singen de ooren en harten van yder een nae sich te trecken, daer nochtans selfs de Kinderen nae het eene yv'righ luysteren, ende van het andere, als voor Bullebacken vervaert zijnde, wegh loopen; doch spruyt dit alles alleen uyt een onwetende hoovaerdy, dewelcke ick selfs by Luyden ettelijcke mael ghehuysvest hebbe ghevonden, die al wondere Baesen meenden te zijn, ende alleen, soo hun dacht, de wetten van alle konsten te recht verstonden, doch inder daet waeren sy de onkundigste ende wettelooste Weet-nieten van allen, hoewel het hooghste woordt over-al in willende voeren. Insonderheyt heb ick dat bevonden in eenige schyn-geleerden, aengaende de rechte eygenschap van de Poëzy, waer op sy meenen alles te passen dat op rym of maet maer staet, volgens het welcke oock alle op rijm of maet ghestelde Historien soude Poëzy zijn, daer in het teghen-deel oock rym ofte maeteloose uytvindinghen met de selve naem kunnen vereert worden, wanneer de stoffe maer de selve eygen zy, doende rym ofte maet niet meer daer toe als tot het zijn van een kleet de spaense, duytse, of franse manier, de welcke de stucken wel verscheyden maeckt, maer uyt deselve t'samen ghenaeyt zijnde yder van hen een kleet bequaem om het lichaem mede te bedecken; daer om wort de Poëzy te recht bepaelt een nabootsinge van menschelycke saecken, welcke bepaelinghe van soo veel gheleerde Luyden van dese ende andere eeuwen altyt is voor goet gekeurt geweest, gelijck genoegh inde Schriften ende naegelaten Boecken van Aristoteles, Scaliger, dien recht-gheleerden de Groot, ende veele anderen meer te sien is. Maer van dese wonderen van haer tydt voor onkundighe te schelden, liever als haere wel-gegronde redenen te lesen ende overwegen, maecken sy niet meer wercks als eens een onkundigen Pleyter dede, die gehoort hebbende de naemen van vermaerde Rechts-geleerden by sijn weder-party tegen hem voort-gebracht, seyde dat hy het oordeel van die onverstandige niet achte, ende hy nu selver was 'tgeen zy gheweest waren; wel is waer, van naem en ommetrek heel wel een mensch gelijckende, maer van binnen heel Eselachtig, ofte gelijckmen gemeenlijck seyt, een Lantaeren sonder licht, of een çierelijck ghebonden Boeck daer nietwes in staet. Sulcken slach vintmen (Godt betert) veel huydens daeghs, ende noch al dickmael bekleet met aensienelijcke ampten, hoewel men haer beter tot ballast op de Scheepen soude konnen ghebruycken. Maer al tyts genoegh met sulck gespuys versleten: beter keer ick my weer tot mynen lieftalligen Anacreon, welckers woortjes dien grooten Scaliger seyt enckele honigh te zijn op de tongh van Menschen die hare smaeck noch niet geheel verlooren

[p. 142]

hebben. Ick beken wel dat hy veel van die soetigheyt door myn vertaelinge quyt is geworden, maer de Letter-luyden weten wel, dat soodanigh verlies nootsaeckelijck valt in alle over-settinghe, ghelijck oock de Schilders de Schilderyen van Titiaen, Elshamer, Raphaël Urbyn, ende diergelijcke Konstenaers soo nae niet weten nae te bootsen, ofte die gene die haer grondigh op die kunst verstaen, sullen in de selve noch merckelijck onderscheyt vinden, evenwel sullen alle, die de rechten^a niet hebben, uyt die naebootsinghe noch onghelijck meer vermaecks trecken, als uyt het hooren segghen van die geene, die de anderen in Italien gesien hebben; Even gelijck sullen oock alle, die geen Griex verstaen, uyt mynen Nederduytsche Anacreon meer vermaecks konnen trecken, als of hy Griex gebleven was, andere geleerder sullen het Duytsche met het Griexsche kunnen vergelijcken, ende de misslaegen die sy daer in sien, vermyden, soo haer oock selfs yetwes oyt inden sin mochte komen over te setten, het welcke ick dan met aendacht ghelesen hebbende mede sal soecken in 't werck te stellen ende te verbeteren het geene, daer ick juyst de rechte konst van over-settinge niet in mochte getroffen hebben, hoewel ick dese meestendeel gedaen hebbe tot mijn eygen vermaeck ende oeffeninge, ende niet met oogmerck om de selve aen al de Werelt door den druck bekent te maken, het gene ick maer op het menigvuldigh versoeck van eenige van mijn Vrienden eynd'lijck half tegen mijn dank, nu toelaet, hopende dat uyt die oorsaeck yder een mijn over-tredingen hier in ghedaen ten besten sal af-nemen. Ick hebbe den Griexschen sin, en oock selfs de woorden wel veeltyts onderhouden, soo veele de vertalinge lyden konde, maer evenwel eenige weynige genootsaeckt gheweest, mijns oordeels, met voor bedochten raet te veranderen, om de eerlijcke oiren van de ouden ende de teedre van de jongen geen aen-stoot te geven, het geen my insonderheyt eenige Mans-namen in Vrouwen heeft doen veranderen, om alsoo voor-by te gaen die Goddeloose vryagies der ongeregelde Italianen. Voor de rest heb ick, soo veel my mogelijck was, de aerdige ongebondenheyt ende sorgeloose vreucht van den Poëet gevolcht, nae de rechte eyghenschap van sijne in-geboore natuer, dewelcke, indien soodanigh niet gheweest was, soude hy Polycrates, die hem vijf Talenten schonck, deselve niet wederom gegeven hebben, nae hy twee nachten ongheruster om die wel te bewaren gheslapen hadde, seggende dat het ghelt hem soo grooten bekommernis niet waerdigh was. Indien nu ter tijdt yetwes diergelijcke gebeurde, men soude so een Man over-al voor geck uyt krijten, daer den desen in 't tegendeel selfs van dien wijsen Socrates met den by-naem van wijs wort vereert, en Hipparchus hem in soo groote achtinge gehouden heeft, dat hy hem tot glory van sijn uyt-muntende verstant met een Schip van vijftigh riemen in de Stadt heerlyck dede in halen, om also de Ghemeente voor ooghen te stellen, waer in de rechte waerdy van een uyt-stekend' Mensch waerlijck gheleghen is. Sie eens, hoe dat de tyden oock veranderen konnen de ghemeene oordeelen, want men, het gheen doen gheëert wiert met de loff van een vry hart boven het wereldsche geklommen nae by de eygenschappen van onsterffelijckheyt, nu soude brant-mercken met een onuytwisselycke smaet van onwetenheyt, als wanneer alle wetenschap en deugt alleen wert geacht

a de rechten: het oorspronkelijke (werk)

[p. 143]

ghelegen te zijn in de sonderlinghe konst van gelt, het zy wettelijck ofte onwettelyck, by een te schrapen, ende is in weynigh tijds de kracht van het selve soo vermenigvuldigt, dat die oock de alder-scherpsienste betoveren ende verblinden kan, ende den Esel selfs soo schoon ten thoon stellen, dat hy, op een fluweele kussen maer sittende, een Mensch gelijck wort, insonderheyt als hy het lijff rond-om bewonden heeft met een deck-mantel van schijnheyligheyt, daer dese mijnen Poëet heel vry van is, boesemende alle sijne lusten ten vollen uyt, ende dat met soo onvergelijckelycken aerdigheyt, dat het niet eens te verwonderen is, dat selfs jonge Meysjes, wat geestigh van aert zijnde, in desen ouwen Vryer sin ghehadt hebben, dewelcke niet jeugdigs in hem hadde, als sijn gedachten en sijn praet, die nu ter tijdt, hoe schoon sy oock zijn, en hoe aengenaem de kracht van het gout op het honderste deel niet konnen by den meesten hoop op wegen, soo dat ick meen dat de deugt ende wijsheyt selfs, soose te marct quamen, niet soude mogen gelden, ende also onverkocht wederom worden wech gebracht. O ellendige Inwoonderen van dese verdorvene Eeuwe, ende heylige tijden van onse sael'ge Voor-ouderen, dien ick noch met een vrolijckheyt in de oprechte Schrijvers van haren tijt te lesen, ten minste met gedachten beleev'; tot hulpe van mijne swacke memorie, nu het eene, dan het andere van hare wercken in mijne moederlycke tael over-settende, in het welcke, soo ick door dit tegenwoordige staeltje eenige beleefden behaegh, hoop ick, de selve oock in korten te laten sien en oordeelen, wat ick vermach in eyghe uytvindinghen, d'aloutheydt maer van verre naeboetsende, die sommighe al druck-rêe legghen, maer om de gunstigen Leser niet te veel ghelijck over den hals te dringen, tot nader beraet worden inghehouden. Sie dan met een onbenydent oogh ondertusschen, hoe u dit bevalt, en ontfanght het ten danck, van die gene die u alles goets ten gevalle wil en wenscht.

J. de VRIES. I.S.