|
| |
| |
| |
18
Johannes Leonardus Fenacolius (vert.), De
Hoochberoemde Historien van C. Cornelius Tacitus [...]. Het Eerste Deel.
Vervatende. xvi. Annalen, ofte Jaerboecken der Roomscher gheschiedenissen,
van de Doot des Keysers Augusti aen tot op het Ryck van Galba, waer onder
begrepen syn de daden van de oude Duytschen, Bataviers ende Vriesen. [...]
Getrouwelijck verduytscht, Door Iohannes Leonardus Fenacolius Batav.
Delft: Adriaen Gerritsen, 1616. Het tweede stuck [...] genaemt
Historien. [...]. item noch Twee [...] boecxkens [...]. Alles [...]
overgheset ende verduyts door Ioannes Fenacolius Lenaerts-soon. Leiden:
Joris Abrahamsz vander Marsse, 1616
Johannes Leonardus Fenacolius, of Jan Lenaertsz van de Vennecool
(1577-1645), studeerde theologie in Leiden, werd conrector te Delft en was vanaf
1608 predikant te Maassluis. Hij speelde een vooraanstaande rol in het openbare
leven van deze gemeente. Zijn vertaling van Tacitus was de eerste nagenoeg
integrale versie in het Nederlands. Tegelijk met de vertaalde tekst publiceerde
hij zijn eigen Historiaelsche Commentarien [...] Tot verclaringhe
van vele duysterheden in Tacito ende andere Romeynsche
Historischrijvers. Behalve Tacitus vertaalde Fenacolius ook Julius Caesar
(1614), Suetonius (1619), Polybius (1640) en Augustinus' Vande
Stadt Godts (1621). Het voorbericht ‘Aen den goetwilligen
Leser’ voorafgaand aan zijn Tacitus-vertaling biedt een uitvoerige en
principiële verdediging van het maatschappelijk nut van het vertalen
in de moedertaal. Zie ook Tekst 22. [Exemplaar UB Leuven]
| |
Aen den goetwilligen Leser.
Drie dingen werden my bysonderlicken voorgeworpen van die
gene de welcke my van de oversettinghe deses loflicken ende wijdt-beroemden
Historischrijvers Taciti hebben willen afschricken. Eerstelick dat het
onbehoorlick is, alle het gene yewers inde Griexsche ofte Latijnsche tale
heerlic ende voortreffelick is in onse Nederduytsche tale over te setten:
ende gheven daer van bysonderlicken dese reden, namentlicken dat het
grootelicx hier door te vreesen is, dat eyntlicken alle
geleertheyt in cleynachtinge sal comen. Ten tweeden seggen sommige dat ic
beter gedaen soude hebben, indien ick de daden van de eerste Keyseren wilde
voor den Nederlanders int licht brengen, dat ic Suetonium verduytscht hadde,
als de welcke seer volcomentlicken het gantsche leven, begin ende eynde der
Roomscher Keyseren is beschrijvende. Ten derden verhaelden oock eenige hoe
dat Tacitus een Heydensch Schrijver was, ende een openbaer Lasteraer van de
Christelijcke Religie, ende voechden daer by dat ic beter gedaen soude
hebben dat ick yet wat by de hant ghenomen hadde tot wechneminghe van dese
droevighe hedensdaechsche gheschillen in de Cristelicke Religie. Op dit
selfde alles sal ick tegenwoordich soo cort als moghelick is, antwoorden.
Eerstelick: Dat sommige segghen, datmen niet en behoore het ghene yewers in
andere talen heerlick is in onse Nederduytsche tale over te setten, daer van
verwondere ick my grootelicks, ende en can niet redens | |
| |
ghenoech
sien, waerom onse spraecke een ongheluckiger spraecke sal wesen, dan vele
andere talen ende spraecken in de welcke dagelijcx alle boecken overgeset
werden. want dat sy seggen dat de geleertheyt daer door in cleynachtinge sal
comen: sulx en heeft geen
schijnbaerheyt altoos: want hoe, hebben niet Plato, Aristoteles, ende alle
de Philosophen hare boecken onder den Griecken in
Griexsche tale uytghegeven? hebben sulcx oock niet mede de Romeynen ghedaen
in haere Romeynsche spraecke? Ende is daerom de gheleertheyt by haer in
minder achtinge geweest? voorwaer ick en can niet verstaen hoe dat sy dit
haer segghen oyt grondich sullen bewijsen ende staende houden, ofte ten waer
saecke dat sy seyden die alleen geleert te zijn, de welcke andere
overtreffen in uyterlicke wetenschap van eenige vreemde ende uytheemsche
talen. Maer sulcks is een dolinge ende misverstant, de wijle wy die alleen
Gheleerden noemen, de welcke andere te boven gaen in hooghe wijsheyt, ende
diepe wetenschap van allerley verborghene heerlicke saecken. want om recht
uyt te spreecken: De vreemde talen ende met namen de Griecxsche ende
Latijnsche en zijn niet de gheleertheyt ende wetenschap selver, maer zijn
anders niet dan sleutelen door de welcke de geleertheden ende wetenschappen,
die in de selve talen ons die een andere moederlicke tale ghebruycken,
verborgen zijn, als gheopent werden, sulcks dat het leeren van vreemde talen
als door noot by ghebreck van eyghen boecken, die in onse Vaderlantsche tale
ofte beschreven, ofte overgesettet behoorden te zijn, ghenoechsaem gevonden
ende opghecomen is. Hier en tusschen de reden ende oorsaecke waerom datter
soo weynighe boecken der wijsheyt in onse Duytsche tale tot noch toe gecomen
zijn, en is ten eersten daerom niet, overmits onse spraken een al te slechte
ende ongeachte tale zy, ende de welcke te gantsch dorre ende onbequaem zy om
de hooge verborgentheden der wijsheyt met de selve uyt te spreecken. Neen
gheensins: want onse Duytsche spraecke is soodanich een tale de welcke van
alle spraecken ter Weerelt die daer teghenwoordich in wesen zijn, de outste
ende suyverste is: want Enghelschen, Franschen, Spaengiaerden ende Italianen
ende alle andere Volckeren zijn alle ghelijckelijck seer verdorven ende
verbastaert in hare spraecken ende deelen, met namen ende bysonderlicken
seer veel van onse Duytsche woorden, als zijnde eertijdts ten meestendeel
van den Duytschen overheerscht. Hier en teghen onse spraecke alleen is van
allen ouden tijden in haer gheheel ghebleven onvermenght ende onverbastaert:
want de Duytschen na tghetuyghenisse van Tacitus ende van veel andere
Historischrijveren zijn noyt van eenighe vreemde Volckeren gheheelicken
overwonnen ende vermeestert. ende dien volghende en zijn noyt in haere
spraecke ofte verandert, ofte verbastaert, want de vermenginghe van
Volckeren, maeckt altijdt eenighe vermenginghe van spraecken; ghelijckerwijs
wy sulcks ten deele in onse Nederlanden ooc seer claerlick bevonden hebben.
want door dien wy eertijdts aengehecht zijn geweest aen het Fransche Huys
van Bourgognen, soo is stracks oock daer op ghevolcht datmen terstont in de
Hoven ende onder den Grooten, vele Fransche woorden in onse Duytsche sprake
gemengt heeft, niet by ghebreck ofte uyt nootsaeck (want onse tale is
overvloedich ghenoech by sich selven) maer alleen te ghevalle van den Prince
ghelijck het ghemeenlicken gheschiet ofte anders door quade navolginghe. Soo
dan de schuldt en is noyt gheweest | |
| |
by eenighe
ghebreckelickheydt van onse spraecke dat wy dus langhe soo vele goede
Boecken hebben moeten derven: Noch men can oock niet segghen dat de selfde
daerom naghelaten zijn, overmidts de rouwicheydt ende woesticheydt onser
oudtster Voorouderen, even als ofte sy alleen de oorloghe ende wapenen
hadden verhandelt, ende haer gheensins met de oeffeninghen der wijsheydt
ende gheleertheyt en hadden ghemoeyt [...]. Maer hier en tusschen soudemen
moghen segghen, wat zijn dan de oorsaecken dat wy heden ten daghe gantsch
gheene oft immers gantsch weynighe Boecken der wijsheydt in onse eyghen tale
ende spraecke hebben? De redenen mijns dunckens zijn bysonderlicken twee.
Eerstelicken overmidts onse oudtste Voorouderen soodanighen een ghewoonte
hadden, dat sy haere onderwijsinghen alleen by monde deden, sulcks dat sy
gantsch gheene Boecken en schreven, noch den nacomeren nae en lieten,
ghelijck beyde Cȩsar ende Tacitus zijn betuyghende. Ten tweeden
oock daerom, overmidts tot nu toe de Boecken der Wijsen, de welcke in
vreemde talen beschreven zijn, in onse eygen sprake seer spaerlicken
overgesettet werden. Derhalven het ontbreeckt ons aen Duytsche Boecken,
ghelijck oock aen onderwijsinghen in onse eyghen spraecke, sulcks dat onse
tegenwoordighe gheleghentheydt niet alleen in de Duytsche, maer selfs oock
in de Griecxsche ende Latijnsche Landen gheensins soo gheluckich is als de
selfde eertijdts by den Voorouderen plachte te wesen: want eertijdts sooch
een yeder als van syns Moeders borsten die spraecke, in de welcke hy de
leeringhen der wijsheyt ontfingh, sulcks datmen gheen moeyte en hadde met
het leeren van vreemde spraecken, noch oock gheen tijdt noch arbeydt
dieshalven en verquistede. want de Duytschen en arbeyden niet om de
Griecxsche ofte Latijnsche spraecke, noch de Griecken ende Romeynen wederom
niet om de Duytsche, elcx leerde ende oeffende hem in syn eyghen spraecke in
de welcke hy ghebooren was, sulcks dat de ware gheleertheydt doenmaels seer
gemackelicken was te becomen, ja al spelende was het datmen doenmaels
leerde: want de kinderen oeffendemen ten eersten elcx in haere spraecke met
eenige soetvloeyende ende vermaeckelicke dichten ende cluchten der
Poëten; als allernaest met haer kinderlick verstandt ende nature
over een comende: Van daer wierden sy stracx opghetrocken tot soodanighe
wetenschappen ende consten: na dat eens yeders lust ende gheneghentheyt was
streckende, de sommighe tot de Philosophie, de sommige tot de wijsheyt der
Rechten, ende de sommighe tot de const der Medicijnen. Maer helaes! wy
nacomeren nu ter tijdt, watte ongheluckighe tijden beleven wy in aensien van
die oude vergulde eeuwen. want sullen wy tot eenighe gheleertheydt comen,
soo werden wy ghenootsaeckt met groote arbeydt ende moeyte seer suerlicken
vreemde ende uytheemsche talen te gaen leeren, ende niet alleen vreemde ende
uytheemsche, maer soodanighe de welcke over langhe gheheelicken in de
gantsche Weerelt buyten ghebruyck zijn, jae ghenoechsaem doodt ende te niet
zijn: want wat noot waere het, indien daer noch heden ten daghe eenighe
Stadt ware, ofte eenich Lantschap, in de welcke de Inwoonders ofte de
Griecxsche, ofte de Latijnsche spraecke hadden. Voorwaer, wy souden stracx
onse kinderen daer nae toe moghen stieren, op dat sy als van kints been aen
de selfde spraecken souden moghen leeren ende ghewent worden, ende alsoo
haer ten eersten tot die seer groote treffelicke wijsheyt in de Griecxsche
ende | |
| |
Latijnsche Boecken begrepen, souden moghen begheven. Maer
wy hier en tusschen, hoe langhe moeten wy blijven steecken in de eerste
beginselen der spraecken, midtsgaders in alle de Grammatische splinteringhen
ende beuselinghen, wat al arbeydts, wat al waeckens, wat al Meesters hebben
wy van noode, eer dat wy een weynichsken Griecx ofte Latijnsch stamelende
connen uytbabbelen. Een droevighe saecke voorwaer, datmen om te becomen een
cleyn uyterlicke schaduwe van die spraecken, diemen eertijdts van syn
Moeders, van syn Soochsters, van het volck op de straten, Sacke-draghers
ende Ambachts-lieden plachte te leeren, nu teghenwoordich den halven tijdt
syns levens, jae ghenoechsaem het beste deel der selver moet gaen
verslijten. Het ghene Lucanus seyt, beclaghende het jammer van de
Burgherlicke oorloghe:
Och, wat al Landen hadmen buyten 't Rijck connen
winnen,
Met al dat Burghersbloedt, twelck vergoten is van
binnen.
Sulcks can mede tot dese saecke toe-ghepast werden. want wy connen mede
segghen. Och wat al wijsheydt, ende wat al heerlicke saecken soudemen met
dien sueren arbeydt vercrijghen, de welcke men nu teghenwoordich nootwendich
moet besteden, tot het leeren van vreemde talen. Ende voorwaer dese reden
heeft by vele seer treffelicke lieden soo vele vermoghen, dat sy meynen dat
voortaen de Leeraers der wijsheyt een yeghelick in syn eyghen tale haere
lessen ende onderwijsinghen behoorden te doen: want soo segghen sy, heeft
ghedaen dien wijsen Coninck Salomon, de welcke syn wijsheydt niet
uytghesproocken heeft in Griexsche ofte Egyptische, maer in syn eyghen
Hebreeusche spraecke: Alsoo hebben oock Democritus, Plato, ende Aristoteles
in haer leeren ende schrijven niet ghebruyckt de Hebreeusche ofte Egyptische
tale, maer soodanighen de welcke haren Landts-lieden bekent was: Soo hebben
oock Cicero ende andere Romeynsche Gheleerden ghedaen, elcx heeft
gheschreven in syn eyghen spraecke, ende elcx heeft ghearbeyt, dat syn
eyghen tale met heerlicke Schriften ende Boecken mochte verbetert ende
verheerlickt werden. Het welck nadien soo is, soo en twijffele ick oock
niet, ofte een yeder int ghemeen sal niet alleen toestaen dese oversettinghe
Taciti als een gantsch behoorlicke saecke, maer sal daer beneffens oock van
herten wenschen, dat alle lessen der wijsheydt in onse eyghen tale mochten
ghedaen werden, ende dat alle treffelicke Boecken in onse tale mochten
over-ghesettet werden, op dat wy alsoo alle te ghelijck, soo wanneer die
seer wreede ende harde schilp van de vreemdicheyt der talen ghebroocken ende
wech ghedaen ware, eenmael die soete ende lieflicke kerne van de saecke
selfs souden mogen smaken ende eten, ende by maniere van spreken, op dat wy
eenmael het rechte mergh ende het binnenste voetsel, nae het breecken van de
harde beenen der uytheemscher spraecken souden moghen uyt-suyghen. Maer hier
van zy ghenoech. Middelerwijle en can ick my aengaende het tweede niet
ghenoech verwonderen, dat sommighe Suetonij in plaetse van Tacitus souden
willen verkiesen. Ick en wil niet segghen tot lasteringhe van yemandt, want
sulcks strijdt teghens mijne natuer, ende is vreemt van mijne ghewoonten,
ende Tacitus is oock soodanighen Schrijver niet dat hy uyt de oneere | |
| |
van een ander van noode heeft eenighe eere te soecken. Maer
tusschen hem ende Suetonium is voorwaer een groot onderscheydt. want van
Suetonio betuyghen vele Gheleerden, datmen in hem gheen bysondere wijsheydt,
noch welspreeckentheydt, noch eenighe uytnemende gheleertheydt can bespeuren
ofte bekennen. Maer in Tacito en weetmen niet welck van alle de deuchden
meest is uytsteeckende, sulcx dat alles by hem even groot ende heerlick is:
Derhalven hy oock de heerlickste Schrijver gheacht is van synen tijde. [...]
Maer eenige werpen my voor hoe dat Tacitus een Heyden zy gheweest, ende een
openbaer vyandt van de Christelicke Religie. Het welck ick oock niet en
ontkenne. Maer wat hindert ons sulcks in het Christen geloove? ja ick meyne
dat vele van syne schriften de waerheyt des Evangeliums niet dan des te meer
en verstercken teghens de Libertinen ende andere godloose menschen, de
welcke uyt dese Boecken van de waerheyt van vele dingen in den Evangelio
begrepen, moeten overtuycht werden, die sy anders als voor verdichtede
dinghen zijn houdende. Wijders ghelijck hy een Heyden gheweest is, laet ons
hem oock also aensien als een Heyden, ende hem also lesen, gelijck als den
H. Paulus ghelesen heeft Epimenidem, Menandrum, Aratum ende andere
Heydensche Schrijvers, laet ons het quade schouwen ende mijden, ende het
goede alleen behouden ende tot onser leeringe trecken, laet ons hem
behoorlicken ghebruycken, ende laet ons oorsaecke nemen van weghen syn
Heydensche blintheyt medelijden te hebben over alle die gene die noch buyten
de kennisse Iesu Christi onses Heeren zijn, ende alsnoch in dicke
duysternisse der Afgoderije sitten, ende boven al, laet ons den Almoghenden
Godt ten hoochsten danckbaer zijn, dat hy ons onweerdighe menschen met de
kennisse synes H. Evangelij soo ghenadelicken verlichtet heeft. Dit is mijn
wensch, ende hier mede eyndighe ick.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd