Door eenen engen hals. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1550-1670

Vertaalhistorie. Deel 2

[p. 80]

16
C. Kina (vert.), De Beschrijvinghe Heliodori vande Moorenlandtsche gheschiedenissen: Vervaet in thien Boecken. Inhoudende de Eerbare, Cuyssche, ende ghetrouwe Liefde van Theagenes van Thessalien, ende Chariclea van Ethiopien. Eerst int Griecx beschreven: Ende nu wt het Francoysche int Nederlandts vertaelt Door C.K. Amsterdam: Hendrik Barentsz, 1610

De vertalersnaam staat niet op het titelblad maar onder de opdracht, die gedateerd is op 22 december 1609. Carel Kina, of Quina, (?-?), lid van de Brabantse kamer 't Wit Lavendel in Amsterdam, droeg de Heliodorus-vertolking op aan zijn medelid en ‘besondere goede Vrunt’ Theodore Rodenburgh. Ook Bredero moet hij gekend hebben, aangezien deze een lofdicht op de vertaling schreef (ondertekend met de zinspreuk ‘'t Kan verkeeren’). Drie andere lofdichten zijn ondertekend met ‘P.K., T'lot scheyt twist’, ‘Liefd'al volmaect’ en ‘Sans une rien’. Zoals de titel aangeeft werkte Kina niet uit het Griekse origineel maar naar een Franse versie. Zijn bron was L'Histoire Aethiopique de Heliodorus, contenat dix livres, traitant des loyales et pudiques amours de Theagenes Thessalien, et Chariclea Aethiopienne. Nouvellement traduite de grec en Françoys, door de beroemde Franse vertaler Jacques Amyot (1513-1593), voor het eerst verschenen in Parijs in 1547 en vaak herdrukt. Zoals L.R. Pol (1987, 1:21-29) heeft aangetoond, steunt Kina's ‘Voor-reden’ grotendeels op de voorredes in de Franse edities, zij het dat in de Nederlandse bewerking het moralistische nut van de roman en het beoogde publiek van het vertaalde werk meer aandacht krijgen. [Exemplaar UB Leiden]

Voor-reden: tot den Ionstighen Leser.

Onder veelderley ende verscheyden tijt-cortinghen ende verlusticheden des geestes, en achte ick (beminde Leser) gheen bequamer noch loffelicker oeffeninge te wesen dan het lesen ende ondersoecken der Historien, welcker eynde (boven de vreuchde diemen daer door gheniet) streckt om den mensche deuchtsaem, voorsienich, ende vroom-hertich te maken: Want het is kennelijck dat de nature niet altyt verdragen en can moeyelijcke ende ghewichtighe handelinghen, noch dat de ghepeynsen altijt ghestreckt connen syn tot diepe ende zware materien, Ende dat nochtans den molen der ghedachten ghedurichlick ende sonder ophouden draeyt, nemmermeer oft seer selden stil synde: Is dan niet wel nut dat den mensche daer in brenghe coren van eerlijcke ende bescheyden fantasyen, op dat hy goet meel (te weten, rechte kennisse ende wetenschap) vercryghen mach, ende door sulcken middel daer wt laeten blijven Ia versmaet het kaf van oncuysche begeerlickheden ende brandende lusten, doende dan ghelijck ick voor gheseyt hebbe, Namentlijck, sich oeffenende int lesen van deugsame ende beleefde Historien, waer van dese (tracterende vande liefde van Theagenes en Chariclea) onder andere een is, so sal hy nootsakelick doen ruymen ende de walge crygen van alle quade genegentheden ende onbehoorlijcke gedachten, ende ter contrarien lieven ende beminnen de getrouwicheyt, eerbaerheyt ende kuysheydt des ghemoets, waer van dit Boeck voornamentlick handelt [...].

[p. 81]

Dit is het principale punt geweest dwelck my (als ooc het ernstelick bidden van sommighe mijner bester vrienden) verstout ende aengeport heeft om dese mijne vertalinghe in druck te laten wtgaen, dwelck van my noyt tot sulcken meeninge begonnen was, maer waende alleenlick tselve voor mijn playsier te behouden, gelijc ick dat voor tijtcortinge op eenige extraordinarie uren over geset heb, want hebbende dat te voren overlesen, bevont ic dattet so lieflic ende lustich was, ooc so wel geschict, datter geen verscheel en was vant beginsel tot het middel, noch vant midden tot het eynde, ende daer by verciert met seer beweegelicke waer-schijnelickheyt: Aldaer ter contrarien den meestendeel der Boecken van dese soorte die van outs wt den Fransoysche in onse Nederlantsche tale overgeset zijn geweest, boven dien datter geenderhande welstant geenderhande kennisse van oude antijcke dingen noch geenderhande saken (om cort te spreken) in en zijn, daer wtmen eenige nutticheyt can trecken, Sijn sy noch meestendeel so ongevoelick ende soo verde verscheyden van alle waerschijnelicke gelijckheyt, dattet veel eerder droomen schijnen te wesen van eenige verwarde ende becommerde hoofden dan Inventie van eenich geestich ende oordeelich mensche [...]. Soo veel nu dese vertalinge belangt die en is niet voor den scherpsinnigen oft geleerden wtgegeven, want die wijse ick tot het Griecx, Latijn, oft Fransoys, in welcke talen dit Boecxken al over eenige hondert Iaren geweest is, maer alleenelick voor onse Nederduytse Liefhebbers, ende Nederlantse Ieucht, die ick verhope dat my desen arbeyt (ick segge tijtcortinge) ten goeden sullen afnemen, ende (ghelijck ick hun toevertrouwe) met sulcken yver sullen lesen als ick dat met lust overgeset heb. Tot nu toe heb ic met heftich verlangen ende hakende sinnen verwacht dat dit door een ander dan door my soude worden gedaen, also ick wiste dat verscheyden treffelicke ende geleerde persoonen tselve onder handen hadden, maer hebbende vernomen dat sy dat hebben laten berusten, de eenighe half, de andere vierendeel dat volbrocht hebbende, ende de oorsaken aenmerckende dat sy tselve niet meer tot sulcken eynde inde hant souden nemen (vermits dat dese materie seer lichtelick eenige verhinderinge inden wech can comen) heb ick my vervordert dese slechte oversettinghe voor den dach te brengen, nademael het zoo veel ghelucx niet en heeft mogen hebben dattet van geleerder is gedaen geworden, Hierom zult ghy u met dit werck voor dees tijt moeten lyden en behelpen tot datter yemant comt (dwelc ic van herten wensche) die u tselve in beter en behagelijcker forme levert, ick hebbe soo veel my doenlijck gheweest is den Franschen styl in alles nagevolcht, zo datmen indien yemant de moeyte gelieft te doen van dit by het Fransoysche t'oversien, seer weynich ofte luttel verscheydenheyt (na mijn oordeel) daerin zal bevinden, derhalven ick verhope dattet al en ist niet prijsens, ten minsten onschuldens weerdich wesen zal. [...]