Door eenen engen hals. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1550-1670

Vertaalhistorie. Deel 2

[p. 76]

15
Theodore van Liefvelt (vert.), De eerste weke der scheppinge der werelt. Eerst ghevonden / ende in Francoische Dicht ghestelt door den Geest-rijcken ende Edelen Wilhelm de Saluste, heer van Bartas. Vertaelt in Nederlantschen Ryme door T.V.L.B. Brussel: Rutgeert Velpius, 1609

De initialen ‘T.V.L.B.’ in de titel staan voor Theodore (of Theoderick) van Liefvelt, Baron, d.i. heer van Opdorp. Van Liefvelt (ca. 1555-1624), zoon van de kanselier van Brabant, studeerde in Leuven en Leiden, waar hij o.a. met Jan van Hout en Wessel vanden Boetzelaer in contact kwam. Later had hij voeling met de kring rond Justus de Harduwijn. Ook bestonden er banden met de familie Huygens. Van Liefvelt diende in het Staatse leger en is mogelijk op het slagveld omgekomen. Guillaume de Salluste, Seigneur du Bartas (1544-1590), Frans hugenoots dichter en diplomaat, werd destijds geëerd als een van de grootse dichters van zijn tijd. Zijn hoofdwerk, de omvangrijke Sepmaines, was opgezet als een wereldgeschiedenis op Bijbelse grondslag. De eerste Sepmaine, ou Création du Monde, verscheen in 1578 en beleefde talrijke herdrukken. De tweede Sepmaine bleef onvoltooid. Van Liesvelts vertaling van de Eerste weke, in puristische, genummerde alexandrijnen, was reeds in 1607 of mogelijk nog eerder geheel of gedeeltelijk gereed. De uitgave bevat een Latijns lofdicht van de in 1607 overleden Gislenus Bultelius en de approbatie is van 13 juni 1608. Van Liefvelt droeg het werk op aan zijn geboortestad Brussel en aan de Brusselse overheid. Zijn vertaling werd de eerste in een lange rij: Zacharias Heyns en Wessel vanden Boetzelaer bezorgden in respektievelijk 1616 en 1622 volledige vertalingen, maar ook Jan Moretus, Vondel, Huygens en anderen waagden zich aan Du Bartas' encyclopedische epos. Later zou Van Liefvelt ook aan een een vertaling van de ‘Tweede Weke’ gewerkt hebben, maar daar is niets van bewaard gebleven. [Exemplaar British Library]

Voor-rede aen Myne Heeren de Staten van Brabant

Eerweerdighe, Doorluchtighe, Voorsichtighe Heeren.

Merckende medter daedt dat der Menschen verstant
Ende vernuften sin nu soo hoogh zijn verheven,
Datter in alle konst hoe hoogh oft leegh van standt
Niet en is onversocht nocht onbeproeft gebleven,
(Alsoo dat de François die naer paelt aen ons landt,
De Schalck Italiaen, de Spaignaert wydt bedreven,
D'Engelsche kloeck ter zee, d'Overduyts van gewicht
Hebben elck in haer tael' ontsterffelijck gedicht.)

Ick heb my langhen tydt bedroeft in mijn gemoedt
Om dat int Nederlandt (Alwaer tot s'Deugds vervromen
Alle konsten altijdt zijn van audts opgevoedt)
Soo weynigh wordt gelet, ende toesicht genomen
Op de behendigheydt, ende seer rijcken vloedt

[p. 77]

 

Haerder taele, die is van auden stam gekomen;

 

Soo dat niemandt en stelt zijn wetentheydt int klaer

 

Door een tael' onbevleckt om die te volghen naer.

 

 

 

Behalven een kleyn deel die haren kloecken geest

 

Als door een duyster wolck hebben eens laeten kycken:

 

Want het durigh gewoel (over langh zoo gevreest)

 

Van soo veel vremde mans in ons Belgische wycken

 

Gedurende den krijgh, heeft soo heyslijck^a ontleest,

 

Ontschaepen, en mismaeckt (soot noch daeglijcks mach blijcken)

 

Ons lands taele die was eertijdts lauter en fris

 

Dat van dry woorden d'een geen oprecht duyts en is.

 

 

 

Ia dit klaeglijck misbruyck is by langkheydt van tijdt

 

Gelijck een heete sught, oft een melaetsche quaele,

 

Gewortelt en verbreydt wel soo diep en soo wijdt

 

Dat dees gemengde spraeck, dees Barbarische taele

 

Hofflijcker wordt geacht, en minlijcker gevrydt

 

Dan d'Aude, die oynt was suyver en klaer te maele;

 

Tot een eeuwigh bederf van d'aude lauter konst,

 

Ende tot achterdeel der dicht by my begonst.

 

 

 

Dese bedroeftheydt dan heeft in mijn hert gesticht

 

Door een treurigh aendacht het oprecht mede dooghen,

 

D'welck (voor soo veel ick ben aent vaderlandt verplicht)

 

My kloecklyck heeft verstaut om medt een vlytich poogen

 

Te brenghen aen den Dagh een nederlandtsche dicht

 

Die aengenaem mocht zijn aen mijns mebroeders ooghen;

 

Niet om mijn eyghen baet te soecken groot en grof,

 

Dan mijnder moeder-taele alleenlijck tot een lof.

 

 

 

Maer gelyck d'Nestelingk vanden Valck licht en snel

 

D'welck stoppelvedrigh gaet tot vliegen hem verkloecken,

 

Eerst springht van tack op tack med een vervaert opstel,

 

Oft swermt langs t'groene veldt om zijn macht t'ondersoecken,

 

Eer dattet in de locht, de Reygers tot gequel,

 

Gaet stieren sijn gedraey in alle shemels hoecken,

 

Oft dattet langs den vloedt geport door shongers noodt

 

D'Entvogel onbedacht soeckt te brengen ter doodt.

 

 

 

Alsoo ick oock noch swack kennende mijn begryp

 

Om eenigh lofbaer werck in dichte te vermonden,

a heyslijck: ijselijk, vreselijk

[p. 78]

 

(Stellende my geheel onder d'beproeft geslyp

 

Der verstandiger Luydt int Vaderlandt bevonden)

 

Hebbe voorgaens myn macht medt een bedencken ryp

 

Willen aen een proefstuck heel seegbaerlyck doorgronden,

 

Eer ick my heb betrauwt naer mynen sin doorvrocht

 

Te schryven eenigh werck d'welck naermaels rauwen mocht.

 

 

 

Op desen voet heb ick medt reden wt gesocht

 

Niet eenen slechten geest naer den loop onser jaeren,

 

Maer den kloecksten eerstgeest die oynt aensagh de locht

 

In het Vranckrycksche pleyn, wyens hemelsche snaeren

 

Sullen geven geklanck, soo lang als de zee vocht

 

D'Aerdryck omhelsen sal met haer schuymwitte baeren:

 

Dat is de vrome Heldt Wilhelm Heer van Bartas

 

Die schryft wat nu d'aerd' is, en wat zy voortydts was.

 

 

 

Desen heb ick aenveerdt medt aerbeydt, end' onrust,

 

Om in de maetigheydt Neerduyts te leeren spreken:

 

T'is staut van my bestaen, dat in den eersten lust

 

Aen soo hoogen gedicht ick toone mijn gebreken:

 

Niet te min mijn goet hert salt al maecken gesust

 

In de grootweerdigheydt der stoffe deser Weken,

 

Want datmen eerst inprent in smenschen rypen sin,

 

Blyft gedurigh altydt en stantvastigh daer in.

 

 

 

Dan soo ick heb begonst in mijn nieuwt overstel

 

Een nieuw tael' en gedicht, oft emmers lang verlaeten,

 

Schryvende goet Neerduyts, bannende t'schuym gerel,^a

 

En stellende t'gants werck op zijn gerechte maeten,

 

(D'welck aen den meestendeel sal geven een gequel

 

Die Rhethorices konst deses tydts meynen vaeten,

 

Waer door mijn willigh werck mocht worden als veracht

 

Onder d'lichtveerdigh volck waenwys end' onbedacht.[)]

 

 

 

My heeft noodigh gedocht om schouwen sulck verwyt,

 

Dat ick my eerst voor al ootmoedigh moeste keeren,

 

En stellen mijn gedicht in een sterckte bevrydt

 

Voor achterklap, voor nydt, en voor neuswyse leeren:

 

Ick kom dan wel gemoedt, de naemschenders tot spyt,

 

En schenck u medter daet (mijn doorlughtige Heeren)

 

Mijnen aerbeydt, mijn dicht, mijn gemoedt onbeklaeght,

 

Als een Neerlander vry die t'hert int voorhooft draeght.

a 'tschuym gerel: het geraaskal vol bastaardwoorden

[p. 79]

 

Geestelycke Vorstdom, Eeldom doorluchtigh audt,

 

Wysen deugdrycken Raedt vande Brabansche Staeten,

 

En ghy Hooftsteden kloeck die t'gemeyn in toom haudt,

 

Soo ghy Neerlanders syt u Vaederlandt ter baeten,

 

Ontfanght mijn kleyn geschenck naer t'herte d'welck my staut

 

En mijn dichten beschermt tegen al diese haten:

 

Ghy wort daer door vereert als Helden kloeck en wys

 

Iagende t'snoodt van u, en t'goedt gevende prys.

Waerschouwinghe des Boeckdruckers aen den gunstighen Leser.

Verstandighe goetwillige leser, alsoo ick niet en twyfele, oft vele die dit iegenwoordigh Boeck sullen lesen, souden mogen verscheydentlijck daer van spreken, een ygelijck naer zijn begryp, soo om dat de styl d'aude herkomen naervolght, als om dat de dichten zijn in haer maete gebonden; Hebbe ick wel willen verklaeren, wat hier inne aldermeest staet te bemercken, op dat ghy van dit werck des te rechtveerdigher mocht oordeelen. Soo is te weten, dat dit boeck wt de Françoische taele soo gherechticglijck overghestelt is, veers naer veers, met zijne cesure, oft pause op de seste silbe, dat daer niet aen en mangelt; Dat oock de rymen zijn overhandt masculine, ende femenine (soo dat wordt genoemt). Ende dat in de gantsche vertaelinghe niet een woordt en is ghestelt dat gheen oprecht neerduyts en is, ten waer in eenighe eyghen naemen van menschen, dieren, oft konst-alem, die niet en konnen vertaelt worden. Alle welcken bedwongen aerbeydt d'Overstelder heeft aengegrepen alleen door een liefde zijns Vaderlandts, willende daer mede betuygen, dat de Nederlandtsche taele is in haer selven geheel volmaeckt, soo dat zy geen wtlandtsche taele van doen en heeft: D'welck U.L. wel sal konnen doorgronden, als zy de dichten van dit iegenwoordigh Neerduyts Boeck medt het François sal vergelijcken, d'welck oock seer gemackelijck sal om doen zijn, midts dat van d'een en d'ander boeck de marginale getal teecken gelijck staen. Gebruyckt dan desen aerbeydt medt genuchten, en profyt, ende vaert wel.

In Brussel, 1608