De geuzen

(1943)–Onno Zwier van Haren– rechtenstatus



[pagina 259]
Negende zang.aant.aant. 1.[regelnummer] De arend in de Pyrenëen, De leeuw in Barca's zandig Ryk,Ga naar voetnoot2 De walvis in de Noorder Zeëen, Elk kroost, is Ouderen gelyk. 5.[regelnummer] Koom verder, treed in deese zaalen,Ga naar voetnoot5 Merk aan, waar ook uw' oogen dwaalen De blyk van Kunst en Wetenschap! Zo Witsen's Naam verçierde d'Aarde, De Soon niet minder hier in waarde,Ga naar voetnoot9 10.[regelnummer] Volgd allerwys' de 's Vaders stap. Syn smaak en kennis in taaf'reelen,Ga naar voetnoot11 Vertoond aan 't oog der Vreemdeling Door honderd kunstige Pinceelen Hoe ver de Roem van Neêrland ging! 15.[regelnummer] Wiens wyse moed, en dapp're handen,Ga naar voetnoot15 Beschermden d'onwaardeerb're panden,Ga naar voetnoot16 Van Gods-dienst, Vryheid, en van Rust; Of onse Vlag deed aan de baarenGa naar voetnoot18 In vuur, en bloed, en in gevaaren, 20.[regelnummer] Eerbiedigen op ieder Kust!
[pagina 260]
Aanschouw, hoe dat, rondsom verbolgen De Zee, de scheepen van die Vloot Hier met zig in de lucht doed volgen,Ga naar voetnoot23-24 Daar weder in den Afgrond stoot! 25.[regelnummer] Ziê Spanje's Vlag voor d'onse daalen, En van der Does die buyt behaalenGa naar voetnoot26 In spyt van stormen, onweêr, dood! Ziet hier in volle Zee verzinken, En daar in vlam langs stranden blinken 30.[regelnummer] D'onverwinnelyke Vloot!Ga naar voetnoot30 Die Zee-liên, die g' in 't hoogste Noorden Ziet zitten in die droeve hut, Op koud' onherbergzame boorden Daar licht en warmt' is uitgeput; 35.[regelnummer] Zyn Heemskerks stoute metgezellen,Ga naar voetnoot35 Die Willem Barentz gaan verzellen, Die zoeken onder syn gebied, Of moed kan geeven na Chineesen, Na Kamschadaal, en Japanneesen,Ga naar voetnoot39 40.[regelnummer] Een doortocht die Natuur verbied.Ga naar voetnoot40
[pagina 261]
*[regelnummer] Vergeefs is 't Sonne-rond verdweenen,Ga naar voetnoot41 De straalen zelfs niet meer gezien, En over dag de Maan gescheenen, Of scheemering, die Starren biên; 45.[regelnummer] De Noorder-Beyr ziet hen verachtenGa naar voetnoot45 Syn ys, en mist, en halfjaars nachten,Ga naar voetnoot46 En hem ontrukken d'Amstel Vlag!Ga naar voetnoot47 Met minder roem, in AEson's velden,Ga naar voetnoot48-50 Bragt Typhis weder Argo's Helden, 50.[regelnummer] Die Colchos, in de Phasis, zag!Ga naar voetnoot50 Maar Heemskerk uwe naam zal blyven, Zo lang als Zembla's kille strand; En met een nieuwe glans beklyven Daar Goenong Api, Neyra brand!Ga naar voetnoot54 55.[regelnummer] Gaat, eind'lyk Admiraal, gâ leeren Aan ieder, dien dat Ampt zal eeren, En op uw voetspoor glorîe mind; Hoe Spanjen haare Kust zag beeven, Daar Calpe 't einde van uw leevenGa naar voetnoot59 60.[regelnummer] En d'Overwinning zamen bind!
[pagina 262]
Die Broeders, welkers nieuwe wegen,Ga naar voetnoot61 Als Welvaard dreigde weg te vlîen, Aan Nederland, verbaast, verlegen, Aurora's Havens deeden zien;Ga naar voetnoot64 65.[regelnummer] Ter Gouw! gevoed in uwe Wallen, Vertoonden hunne lotgevallenGa naar voetnoot66 Met meerder recht in uwe Kerk; Als 't geen die wysd in donk're glaasenGa naar voetnoot68 Waar van de kleuren 't oog verbaasenGa naar voetnoot69-70 70.[regelnummer] Door hart, nog geest verheugend werk!Ga naar voetnoot70 Maar als de weg na 't Oosten open Aan Zeeuw en Amstel is bekend, Zal Vloot na Vlooten derwaarts loopen, Die 't Oost aan onse Wet gewend! 75.[regelnummer] Let op hoe deese Koningryken, Hoe alle d'Indiën bezwyken, Hoe 't fier Batavia begon!Ga naar voetnoot77 Hier straft van Dam de Maccassaaren,Ga naar voetnoot78 Daar temd van Goens de Mallabaaren,Ga naar voetnoot79 80.[regelnummer] Hier sneuvelt Hulst, en wint Ceylon!
[pagina 263]
Door Bataviers zyn geene Zeëen Zyn geene Kusten onbezocht, Hoe verder Havens, Bayen, Ree-en, Hoe eerder 't voorwerp van de Tocht! 85.[regelnummer] Van Noort zal ook om d'Aarde zeylen,Ga naar voetnoot85 Daar Schoutens Roer met zorg, en peylenGa naar voetnoot86 Caap Hoorn, en Straat le Maire vind!Ga naar voetnoot87 Tasman gaat land in 't Zuyden zoeken,Ga naar voetnoot88 En Roggeveen in alle hoeken,Ga naar voetnoot89 90.[regelnummer] Niet ongenaakbaar door de wind. [Het Westen kend geen woest' Orcaanen Die haare roer-pen niet veracht;Ga naar voetnoot92 Sy durven nieuwe wegen baanen Door soob're spaarzaamheid volbracht. 95.[regelnummer] Sy ook gaan alle Middag-Kringen,Ga naar voetnoot95
[pagina 264]
Aan d'Eevenaar gelyk, omringen; En Nassau's roem volgd ieder trêe,Ga naar voetnoot97 Sy zullen Jedo's nieuwe HeerenGa naar voetnoot98 Ostend', en Maurits arbeid, leerenGa naar voetnoot99 100.[regelnummer] Door Typhons van Firando's zee.]Ga naar voetnoot100 En gy, die door Colomb gevonden,Ga naar voetnoot101 Ziet uwe grond met bloed bedekt,Ga naar voetnoot102 Misschien, hoe zwaar in 't juk gebonden, Dat dit by u nog troost verwekt, 105.[regelnummer] Dat zo, de moord, en uwe Mynen,Ga naar voetnoot105 Al-om d'Inwoonders doen verdwynen Op wreede gierigheids gebied;Ga naar voetnoot107 Het geen sy zoeken in de bandenGa naar voetnoot108 Is winst voor Nederlanders handen,Ga naar voetnoot109 110.[regelnummer] En blyft aan uwe Beulen niet! Zie reeds op Tessels duyn verspreiden De schat die Porto Bello mengd,Ga naar voetnoot112 Wat Carthagena zag bereiden, En Vera Cruz na Cuba brengd! 115.[regelnummer] De Mexicaansche Ryke bergen,
[pagina 265]
En d'Andes die den Hemel tergen,Ga naar voetnoot116 Verborgen deese silv're buyt!Ga naar voetnoot117 Ziet hier Vigogna Wollen zweeven,Ga naar voetnoot118 De Indigo haar' kleuren geeven,Ga naar voetnoot119 120.[regelnummer] En Loxa's schors dryft koortsen uyt!Ga naar voetnoot120 Wie is de Man, die zulke Vlooten Zal toonen aan de Helder's dyk? En d'Yncas moorders zal ontblooten,Ga naar voetnoot123 Van roof uit Montezuma's Ryk?Ga naar voetnoot124 125.[regelnummer] 't Is hy, die, onder Spanje's slaaven,Ga naar voetnoot125 Nog kind, syn Vaader wist te laaven; Wiens vroege Godvrugt Oud'ren voed.Ga naar voetnoot127-130 Hoovaardig Spanj', in deese handen, Zal God de rykste buyt verpanden, 130.[regelnummer] Die d'Oceaan verschynen doed! Rys myne Lier! span uwe snaaren! Breng myne Zangen in de wolk! Ontrek aan Tyd, en aan de baaren,Ga naar voetnoot133 De naam van Neêrlands vaarend-volk! 135.[regelnummer] De Hollandsch', en de Friessche Leeuwen
[pagina 266]
En in de Zee gebooren Zeeuwen, Wier Vlooten, daaden, helde-moed, Op alle Zeëen roem behaalden, Op duizend stroomen zeegepraalden, 140.[regelnummer] Verwagten onse nieuwe gloed!Ga naar voetnoot140 Ziet, zegd de Hoop, op Eng'lands stranden, En onder haar verwaande Kust,Ga naar voetnoot142 Oquendo's Vloot door Tromp verbranden,Ga naar voetnoot143 En Spanje's Zeemagt uitgeblust! 145.[regelnummer] Merk synen Soon, in duizend vuuren,Ga naar voetnoot145 Het goed en kwaad geluk verduuren; Fier tegen Vyand, tegen Vriend! Die zig by alle bêy deed achten En in syn's Vaderlands gedachten 150.[regelnummer] Zomtyds by Ruiter plaats verdiend!Ga naar voetnoot150 Zie daar de Roem van alle Eeuwen! Zie daar de Man die uit het Stof, Die uit de Lynbaan van de Zeeuwen, De Wereld vuld met syne Lof! 155.[regelnummer] Wie zal dien Held na waarde prysen, Waar zal Natuur in Nêerland rysen,Ga naar voetnoot156 Een geest aan syne ziel gelyk? Waar 't Vaderland een pen vertoonen, Die syne diensten kan bekroonen, 160.[regelnummer] Of niet voor hare luyster wykk'!Ga naar voetnoot160
[pagina 267]
Hier gaan, op Ruiters voorbeeld, streeven (In Zeëen schuimende van bloed) Die door de moed, en eer, gedreeven, Met hem wêerstaan aan Eng'lands gloed. 165.[regelnummer] Daar springd, in 't heetste der gevaaren Het Schip, en puyk, der Wassenaaren!Ga naar voetnoot166 Nu blyft Tjerk Hiddesz, zo beroemd,Ga naar voetnoot167 Dat alle Nederlandsche monden, Syn lof, na Ruiters lof, verkonden, 170.[regelnummer] En tot syn volger reeds benoemd! De Zee, vergramd op uwe Naamen Dreigd, Evertzoons, uw gansch geslacht!Ga naar voetnoot172 Hoe min, die doodlyk lood ontkwaamen;Ga naar voetnoot173 Hoe veel door hunne moed geacht! 175.[regelnummer] Livorno, toond de brave Gaalen;Ga naar voetnoot175 De Sond, de Witte zeegepraalen;Ga naar voetnoot176 En Bergen, wat de Bitter kan!Ga naar voetnoot177 Hier eindigd Cortenaar syn leeven;Ga naar voetnoot178 En in van Gend, ziet Eng'land sneeven, 180.[regelnummer] Ons Lands volmaaksten Edelman!	voetnoot2 Barca - stad in Cyrenaïca, in 560 v. C. gesticht. voetnoot5 Koon verder - de Hoop noodigt den Prins uit om de schilderijengalerij van Witsen Junior te bezichtigen. voetnoot9 De soon - dichterlijke vrijheid, immers Nicolaas Witsen was kinderloos. voetnoot11 taaf'reelen - schilderijen. voetnoot15 wiens - kan terug slaan op Neêrland, daar dit relatief voor alle geslachten gebruikelijk is; kan ook afhankelijk van vertoond (vs. 12) = van wie, zijn. voetnoot16 on waardeerb're - niet genoeg te waardeeren. voetnoot18 of wiens wyse moed.... aan - op. voetnoot23-24 de woelige zee werpt de schepen op haar golven omhoog of doet ze zinken. voetnoot26 van der Does - Pieter van der Does (1562-1599), Luitenant-admiraal, nam in 1588 deel aan de strijd tegen de Armada. voetnoot30 de Armada, door Philips uitgerust tot een aanval op Engeland. voetnoot35 Heemskerk - Jacob van Heemskerck (1567-1607), in Mei 1596 door de Amsterdamsche regeering met Willem Barendsz (1555-1597) uitgezonden om de doorvaart naar Indië langs de Noord te vinden. Zij overwinterden op Nova Zembla, terwijl laatstgenoemde op de terugweg overleed. voetnoot39 Kamschadaal - bewoner van het schiereiland Kamschatska. voetnoot40 natuur - de weersgesteldheid. voetnoot41 sonnerond - de zonneschijf, zon. voetnoot45 Noorder-beyr - poolster. voetnoot46 halfjaars nachten - nachten die een half jaar duren. voetnoot47 die twee Amsterdammers slaagden er immers in terug te keeren! voetnoot48-50 Jason, zoon van koning Aeson van Jolcus (in Thessalië), haalde in opdracht van zijn oom Pelias aan het hoofd der Argonauten, wier stuurman Tiphys was, het gulden vlies van koning Aeëtes in Colchis. voetnoot50 Phasis - grensrivier tusschen Colchis en Armenia. voetnoot54 Goenong Api - eiland in de Banda zee. Neyra - Banda Neyra, eveneens een der Banda-eilanden. Heemskerck vestigde aldaar de macht van de O.I.C. voetnoot59 Calpe - kaap aan de Straat van Gibraltar, waar Heemskerck in 1607 tegen d'Avila sneuvelde na eenentwintig Spaansche schepen tot zinken te hebben gebracht. voetnoot61 broeders - Cornelis en Frederik de Houtman, geboren te Gouda, namen in 1595 deel aan de eerste tocht naar Indië om de Zuid. voetnoot64 Aurora - de dageraad, het Oosten. voetnoot66 vertoonden - zouden vertoonen. voetnoot68 die - deze kerk. glaasen - de bekende gebrandschilderde ramen van de gebroeders Crabeth. voetnoot69-70 De kleuren zijn mooi, maar een afbeelding van de gebroeders Houtman zou voor de Goudenaren historisch-zedelijk verheffend geweest zijn. voetnoot70 Hulst - Gerard Hulst, in 1654 naar Indië gezonden als Directeur-generaal, en bij Colombo in 1656 gesneuveld terwijl Ceylon zich na enkele dagen overgaf. voetnoot77 Batavia - deze stad werd in 1619 door J.P. Coen op de puinhoopen van het verwoeste Jakatra gesticht. voetnoot78 Van Dam - Generaal Van Dam behaalde in 1660 een roemrijke overwinning bij Samboepo op de bewoners van Makassar. voetnoot79 Van Goens - Rijklof M. van Goens, G.G. van Oost-Indië 1678-1681, vergrootte de bezittingen van de compagnie o.a. door de onderwerping van de kust van Malabar. voetnoot85 Van Noort - de ontdekkingsreiziger Olivier v. Noort, die van 1598-1601 een tocht rond de aarde deed. voetnoot86 Schouten - Willem Cornelisz Schouten uit Hoorn, die als schipper van Jacob le Maire in 1615 met twee schepen uit Tessel naar de Zuidzee uitzeilde. voetnoot87 Caap Hoorn - de Z.punt van Z. Amerika. Straat le Maire - de zeestraat ten W. van het Stateneiland. voetnoot88 Tasman - Abel Tasman, in 1642 uitgezeild, ontdekte Nieuw-Zeeland. voetnoot89 Roggeveen - Jacob Roggeveen (1659-1729), ontdekkingsreiziger. voetnoot92 haare - van de zeevarende Bataviers. De zin is dus: of hun roerpen veracht deze [orcanen]. voetnoot95 middag-kringen - meridianen; zij staan echter loodrecht op de evenaar en horizon. voetnoot97 Nassau - Prins Maurits. voetnoot98 Jedo's nieuwe heeren - Ongoschio, voogd van den minderjarigen Japanschen keizer Fide Jori, schoof in 1601 de regeeringsraad terzijde en kroonde zichzelf tot Keizer. Zijn zoon, de Xogun-Sama, vestigde zich te Jedo om aldaar te gebieden, vgl. Van Japan, bij van Vloten blz. 330. voetnoot99 Ostend' - het vermaard beleg van Ostende door Prins Maurits werd door Jacques Specx, in 1611 naar Japan uitgevaren, aan Ongoschio's zoon verhaald. voetnoot100 typhons - zware wervelstormen in de Chineesche zee. Firando - oude naam voor Hiradoshima, een eiland in de straat v. Korea. De orcanen dreven de Hollanders dus naar Japan. voetnoot101 gy - Amerika, in 1492 door Columbus ontdekt. voetnoot102 met bloed bedekt - door het wreede bestuur der Spaansche gouverneurs, waaronder duizenden Indianen, als slaven op plantages en in mijnen gebruikt, bezweken. voetnoot105 dat - nadere toelichting van dit (vs. 104), waarop het accent ligt. voetnoot107 gierigheid - hebzucht. voetnoot108 sy - die inwoonders; in de banden - in slavernij. voetnoot109 door de koloniale politiek in Amerika werden de producten van het moederland verwaarloosd, zoodat de Hollanders en Engelschen deze invoerden en in ruil ervoor de overzeesche waren weghaalden. Zoo vloeide het Amerikaansche goud dus in de zakken van vreemdelingen. voetnoot112 Porto Bello - havenplaats in St. Catharina (O.kust van Brazilië), evenals Carthagena in Venezuela en Vera Cruz in Mexico. voetnoot116 d'Andes - een hooge bergrug in Peru. voetnoot117 silv're buyt - de lading van de Spaansche zilvervloot, door Piet Hein in 1628 buitgemaakt en naar Tessel opgebracht. voetnoot118 Vigogna - vicunna: Peruaansch schaap. voetnoot119 indigo - blauwe verfstof. voetnoot120 Loxa - landstreek in Peru, waar de boom groeit waarvan de schors koortsverdrijvend is: de kina. voetnoot123 d'Yncas moorders - de Spanjaarden Pizarro en Almagro onderwierpen in 1532/33 de Ynca's, een heerschende kaste in Peru waartoe alle familieleden van den koning (Inca) behoorden. voetnoot124 Montezuma - een Keizer van Mexico, wiens rijk in 1519-'21 door Ferdinand Cortez werd veroverd. voetnoot125 hy - Piet Hein (1578-1629), Ndl. vlootvoogd, zoon van een in Spanje aangehouden matroos. Hij bevond zich als kind in de galei van zijn vader, waar hij zich met breien onledig hield en aldus dezen troostte. voetnoot127-130 zie aant. bij vers 117. voetnoot133 Ontrek aan tyd - maak onsterfelijk. voetnoot140 gloed - inspiratie. voetnoot142 verwaande - trotsche, vgl. VIII vs. 108. voetnoot143 Oquendo's vloot - Maarten H. Tromp versloeg in 1639 bij Duins een Spaansche vloot onder De Oquendo. voetnoot145 soon - t.w. Cornelis Tromp. voetnoot150 Ruiter - Michiel Adriaansz de Ruyter (1607-1677), Ndl. vlootvoogd, uit eenvoudige ouders geboren en tot zijn elfde jaar in een touwslagerij werkzaam. voetnoot156 rysen - doen geboren worden. voetnoot160 Of niet - zoodat deze niet.... voetnoot166 Wassenaaren - Jacob van Wassenaar Heer van Obdam (1610-1666), de opvolger van M.H. Tromp als Luitenant-admiraal. voetnoot167 Tjerk Hiddesz - T.H. de Vries, Luitenant-admiraal. voetnoot172 Evertzoons - Evertsen, een beroemd geslacht van Zeeuwsche vlootvoogden. voetnoot173 Hoemin - hoe weinigen. voetnoot175 Gaalen - Jan van Galen, als commandant van een eskader in 1653 bij Livorno tegen de Engelschen gesneuveld. voetnoot176 de Witte - Witte de With, in 1658 met Wassenaar-Obdam tijdens de Noorsche oorlog (1655-1660) naar de Sont vertrokken, en in 1659 gesneuveld. voetnoot177 de Bitter - Admiraal de Bitter beschermde in 1665 bij Bergen in Noorwegen de vloot der O.I.C. tegen de Engelschen. voetnoot178 Cortenaar - hij sneuvelde in de slag bij Lowestoff gedurende de tweede Eng. Zee-oorlog (1665). van Gend - Willem Joseph Baron van Gendt, gesneuveld in de zeeslag bij Solebay (1672).

Vorige Volgende

De geuzen

Negende zang.aant.aant.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels