De geuzen

(1943)–Onno Zwier van Haren– rechtenstatus



[pagina 208]
Derde zang.aant.aant. 1.[regelnummer] Reeds zyn tot voor den Briel gevaaren Marinus Brand en Hopman Daam;Ga naar voetnoot2 Brand is de eer der Veerenaaren, En Daam de roem van Haren's naam: 5.[regelnummer] Als Enthes, onbekend aan vreesen,Ga naar voetnoot5 Van verre schreeuwd 'k wil d'eerste weesen Die voet zal zetten op het zand! Myn arm, gewoon in bloed te woonen, Zal niemand wie hy zy verschoonen, 10.[regelnummer] En rouw doen huilen 't woeste Land! Hy spreekt en vaard: en teffens landenGa naar voetnoot11 (De bleeke Dood verzeld de bark) Die braav' en zo getergde handenGa naar voetnoot13 Gevoerd door Roobol en la Marck.Ga naar voetnoot14 15.[regelnummer] Hen volgen dertig volle booten, In haast van Scheepen afgestooten,Ga naar voetnoot16 Elk vreesd dat hy de laaste schyn'! Herdenk ô dankb're pen de naamen, Door hen, die uit die booten kwaamen, 20.[regelnummer] Mag 't u gebeuren vry te zyn!
[pagina 209]
Dees' eerst' is Enthes, Ommelander: Wel onverzaagd, maar al te wreed, Wiens hand der Geusen Vlag en StanderGa naar voetnoot23 Met laage moord besmetten deed! 25.[regelnummer] 't Is Gent, besproeyd door Ley' en Schelde,Ga naar voetnoot25 Die deese drie als Burgers telde, Graav', Utenhoov', en Schonewal!Ga naar voetnoot27 En zy die Leiden's Rhyn verlieten, Zyn Cabbiljau, de stoute Zwieten,Ga naar voetnoot29 30.[regelnummer] En gy met hen, barbaar' Omal!Ga naar voetnoot30 [Fluks volgen yslyk aan te schouwen, Doorhakt voor Vryheid, Land, en Geus,Ga naar voetnoot32 Met wang en voorhoofd vol van houwen, Of zonder ooren, lip, of neus, 35.[regelnummer] De Zeeuwen, langs Grenade's zee-en,Ga naar voetnoot35 Reisvaardig reeds na Cyprus ree-en,Ga naar voetnoot36-38 Om daar ten oorlog en te Caap,Ga naar voetnoot37 Aan Selim weg na Veer te baanen: De Zeemans muts toond halve Maanen,Ga naar voetnoot39 40.[regelnummer] En 't omschrift; ‘Liever Turk als Paap!‘]
[pagina 210]
Maar deese hoop zyn Brussellaaren, Die durfden, onder het schavot, Het lauwe bloed van Egmond gaêren, En wraak beloven voor syn lot! 45.[regelnummer] Met Looy, is Steltman, die hen leiden;Ga naar voetnoot45 Dat zelve lot bedreigde beiden! De vlucht ontroks' aan 't wreed Sablon,Ga naar voetnoot47 Als Alba van de Friesche paalen Kwam Overwinnaar zeegepraalen,Ga naar voetnoot49 50.[regelnummer] En 't moord toneel op nieuw begon! Van 't Fluitschip, in de sneeuw van 't Noorden,Ga naar voetnoot51 Tot hulp van Neêrland uitgerust, Verlaat de Ryk de holle boorden,Ga naar voetnoot53 En steevend haastig na de Kust. 55.[regelnummer] Aanschouw hoe dat de Nooren roeyen! Hoe doed de buyt de krachten groeyen! De buyt die ieder zig beloofd! Men ziet de vreugd' in d'oogen branden, Van weer te plunderen de stranden, 60.[regelnummer] Door 't Noord zo meenigmaal beroofd!Ga naar voetnoot60
[pagina 211]
Nu ryst uw Standaar, BaanderheerenGa naar voetnoot61 Van Brederode's oud Geslacht!Ga naar voetnoot62 Dit Wapen ziet alom zig eeren, Schoon hier door Bastaardy gebracht. 65.[regelnummer] Maar had het Huw'lyk niet het leeven,Ga naar voetnoot65 Nog Erf, aan Lancelot gegeeven, De Min had alles goed gedaan: Want Venus, door haar Soon bewoogen,Ga naar voetnoot68 Gaf çieraad in gestalt' en oogen, 70.[regelnummer] Daar Mars had moed doen meede gaan.Ga naar voetnoot70 Die stuursche weesens zyn twee Friesen:Ga naar voetnoot71 Een Schip is onder hun gebied,Ga naar voetnoot72 Sy kunnen niets als dat verliesen, 't Is all' haar Rykdom die men ziet; 75.[regelnummer] Haar Moeder ging daar voor verpanden Haar huys, haar haav', en haare landen, Geen ampt voor soons was haar begeer;Ga naar voetnoot77 Gaat, zeide sy met norsche woorden, Die koel en stil de kind'ren hoorden, 80.[regelnummer] Keerd weder, Vry! of, Nimmermeer!
[pagina 212]
Welk jongeling verlaat de baaren,Ga naar voetnoot81 Zo vroeg alreeds in kryg en bloed? Neem vry de naam der Wassenaaren, Geen Huys is boven uwe moed! 85.[regelnummer] Die naam, dien gy belet te sterven, Zal nieuwe glans door u beërven, ô Warmond! in die groote dag,Ga naar voetnoot87 Als Spanj', op 't hoogste der Puntaalen,Ga naar voetnoot88 Haar Vaandelen zag nederdaalen, 90.[regelnummer] En rysen uw', en Neêrlands, Vlag! Daar land Oom Hedding; oud van dagen:Ga naar voetnoot91 Syn gang is zwaar en vol van pyn: Voor dood by Jemming weg gedragen, Schynd hy niet wel geheeld te zyn! 95.[regelnummer] Die twee zyn Bruin, en Everdingen,Ga naar voetnoot95 Met haar zyn Utrechts inboorlingen, Die 't even lukt' om nog te vliên, Voor dat de Wet met staal geschreeven ‘De Tiende Penning! of, het leeven!‘Ga naar voetnoot99 100.[regelnummer] Der Burg'ren bloed aldaar deê zien.
[pagina 213]
Dit 's 't overblyfsel van die Benden,Ga naar voetnoot101 Die met het vallen van de nagt De Maas in hare stroom zag zenden, En daageraad daar over bragt. 105.[regelnummer] Sy waaren 't die de voortocht maakten En d'eerst' aan Brabands oever raakten;Ga naar voetnoot106 Wanneer, na 't voorbeeld van de Rhyn, De Maas, door dwang van hare baaren,Ga naar voetnoot108 Oranj', aan Caesar eevenaren,Ga naar voetnoot109 110.[regelnummer] Of boven Caesar, deede zyn! [De jonge Thomasz bragt die MannenGa naar voetnoot111 Die 't waaterig Noord-Holland zond Die uit de Ryp- en Grafter-BannenGa naar voetnoot113 De rykdom's prikkel hem verbond.Ga naar voetnoot114 115.[regelnummer] Met Keetj' aan 't Beemster-meir gebooren, Heeft Thomasz alle hoop verlooren, Van zoete Keetje's lieve hand; Gelyk in zeeden, woonplaats, jaaren, In kindsheid reeds in hoop van paaren, 120.[regelnummer] Wie had belet haar Echte band? Ach! Keetje's Vader ryk in gelden, In Veenen, weyden, hooy, en gras, Wil nimmer Schoonzoon hooren melden, By wien een kleiner erfdeel was. 125.[regelnummer] Dus, als met d'eerste blink der Reeden,Ga naar voetnoot125
[pagina 214]
De zeedigheid voor alles treeden, En çieren moet een jonge Maagd, Krygd Keetje last, voor al te vlieden, Dien Thomasz, meer dan and're lieden, 130.[regelnummer] Die minder ryk, haar meest behaagd. Vergeefs gaf Mey toen zagte dagen De Soomer 't aangenaamste groen, Geen tuyn kan Keetje zelfs behagen In 't aller-vruchtbaarst' Ooft-saysoen. 135.[regelnummer] Maar als de Vorst, in Winter-tyden, Geheel Noord-Holland koomt verblyden, Dan draagd de Liefd' aan Vrysters hulp; Wanneer de Jeugd, op schaats geheeven, De snelle winden-lyk gaat zweeven,Ga naar voetnoot139 140.[regelnummer] Wyl d'Ouderdom bewaard de stulp.Ga naar voetnoot140 Dan kunnen Minnaars, zonder schroomen (De gulle vreugde heerscht in 't Land) Op 't yser, en de gladde Stroomen, Vergaderd, vliegen hand in hand. 145.[regelnummer] Dan leyden Thomasz vlugge schaatsen Syn harte-wensch door Buure plaatsen,Ga naar voetnoot146 Hy drukt de ving'ren welk' hy houd; En als, wyl Keetj' een weinig ruste, Een zoentje beider lyden suste, 150.[regelnummer] Scheen ys, en Noorde-wind niet koud. Maar als by d'Ouders is vernoomen, Die korte troost en rust zo kuys, Werd geene reeden aangenoomen, Die Keetje bragt uit Moeders huys! 155.[regelnummer] Wat zal de Vryers moed beginnen?
[pagina 215]
Koomt, zegd hy, Makkers, buyt gaan winnenGa naar voetnoot156 Daar and'ren lokt der Vryheids glans! Wat s'aan de Geusen mag vertoonen,Ga naar voetnoot158 Laat s'ons met goud en Vrysters loonen, 160.[regelnummer] En honderd man nam aan die kans.] Hoe, Blois! hoe gy zo traag in 't landen?Ga naar voetnoot161 Neen, uwe zorg is niet voor buit! Uw hart verlangd na eed'ler panden, Reeds zien uw' oogen verder uit! 165.[regelnummer] Maar wyl de stranden Blois verwagten, Verschynen weder nieuwe magten; De Vlaamsche Geusen komen aan, Meest alle met verminkte leeden! Bewysen van onmenschlykheeden 170.[regelnummer] Door Beuls en Bloedraad aangedaan. *[regelnummer] En hy, die bitter staat te zuchten,Ga naar voetnoot171 By 't zwarte Vaandel, styf van bloed, Is voor den Briel het meest te duchten, En kend geen onderscheid in woed'! 175.[regelnummer] Door droefheid, schynd hy zonder leeven; Maar wacht! als 't teeken is gegeeven, Zult gy, by d'onverzoenbr' Herlyn, Het mensche-bloed al-om zien rooken, En door syn hand, en 't vuur gewrooken, 180.[regelnummer] Syn Vader, Huys, en Valencyn!
[pagina 216]
Dog Lumei's Wacht zyn Luyker-Waalen,Ga naar voetnoot181 Gevoerd door Jelmer en Geleyn:Ga naar voetnoot182 Sy kwamen van d'Ardennes daalen, Of hielden woon in 't laag Sereyn.Ga naar voetnoot184 185.[regelnummer] De Maas, gevloeyd langs hunne boorden, Herkend de weesens deeser oorden, En schrikt van hen alhier te zien! Sy zag het lot van hare Landen,Ga naar voetnoot188 En vreesd dat ook der Priest'ren handen 190.[regelnummer] Nu zullen Nederland gebiên! Maar grooter vrees', en angst, en schrikken, Regeeren in de Brielsche Wal, En meerderen all' oogenblikken Na maate van der Geusen tal! 195.[regelnummer] Een Burger, aan wien hooge jaaren Doen zien den uitstrek der gevaaren,Ga naar voetnoot196 Roept uit, Helaas! dit is de tyd, Die ik zo dikwyls ging voorzeggen, Als ik het hout zag zamen leggen 200.[regelnummer] Tot stigting van schavot of myt! De vlam die ryst in deese golven Zal schielyk toonen heeter gloed; De Vryheid onder d'as bedolven Wyst d'eerste straal in burgerbloed! 205.[regelnummer] Wat gaat het lot voor ons bereiden?
[pagina 217]
Zal 't ons in zwaarder banden leiden, Of tot een oorlog van een Eeuw? Stel paal, ô God, in uwe slagen, Verzacht, zo 't kan, de harde vlaagen, 210.[regelnummer] Die dreigen Hollands Water Leeuw! Welk' onverwagt' en felle kwaalen, Zyn vruchten van de Dwinglandy! d'Onnooselheid zal hier betaalenGa naar voetnoot213 Het woeden van de Heerschappy. 215.[regelnummer] Wy zullen 't eerste bloed verstrekken In gruw'len die de nacht zal dekken, Of toonen aan d'opgaande Son! Beloofden dit de vreugde vuurenGa naar voetnoot218 Die blaakten binnen onse muuren, 220.[regelnummer] Als Spanje's Ryk alhier begon! Hy zwygd: gekerm is op de straaten; Elk ziet voor oogen brand en moord! Reeds nadert Roobol met soldaaten,Ga naar voetnoot223 Reeds zyn de Vaand'len voor de Poort! 225.[regelnummer] Die heerschen zyn het meest verleegen, De tyd is kort om raad te pleegen; De nood vereyst nochtans besluit: Maar d'eene, stom, doet niet als zuchten,Ga naar voetnoot228 En d'ander is bedacht op vluchten, 230.[regelnummer] Wyl dees' is al ter Vesten uit!Ga naar voetnoot230	voetnoot2 Marinus Brand - een Watergeus uit Veere, medeonderteekenaar van het verzoekschrift, wiens goederen waren verbeurd verklaard. Hopman Daam - Adam van Haren, een van 's dichters voorvaderen; zie Oph. en Fragm. genealogie I. voetnoot5 Enthes - Barthold Enthens van Mentheda, edelman uit de Ommelanden en vice-admiraal van Lumey's vloot. voetnoot11 teffens - tegelijkertijd. voetnoot13 braav' - dappere. voetnoot14 Roobol - Cornelis Geerlofsz Roobol, luitenant van Willem van Blois van Treslong, later van Lumey. voetnoot16 in haast - wij zouden zeggen: in der haast. voetnoot23 stander - standaard, vaandel. voetnoot25 Ley - een der rivieren waaraan Gent gelegen is. voetnoot27 Graav' - Guillaume de Grave uit Gent. Utenhoov' - Anthonis Anthonisz van Utenhove, Gentsch edelman, om des geloofs wille levend verbrand. Schonewal - Jacques Schonewal, eveneens een Geus uit Gent. voetnoot29 Cabbiljau - Jhr. Jacob Cabbiljau Heer van Mulhem, gouverneur van Medenblik. Zwieten - Jhr. Adriaan van Zwieten, veroveraar van Gouda. voetnoot30 Omal - Jan d'Aumale, gewezen kanunnik van Luik, berucht om zijn actie tegen de geestelijkheid, o.a. tegen den Brielschen Berwout Jansz. voetnoot32 voor - om der wille van. Geus - hun Geus-zijn. voetnoot35 Grenade's zee-en - de Middellandsche zee, waaraan de provincie Granada, in het Z.O. van Spanje, gelegen is. voetnoot36-38 reeds in 1571 dachten de Geuzen eraan bijstand te gaan vragen van Selim, Sultan van Turkije, die juist het eiland Cyprus op Venetië veroverd had. voetnoot37 te caap - om te kapen. voetnoot39 halve maanen - de halve maan komt immers in de Turksche vlag voor. voetnoot45 Looy - een Geus uit Brussel, evenals Gillis Steltman. voetnoot47 Sablon - de tegenwoordige Place du grand-Sablon te Brussel, waar 1 Juni 1568 op last van Alva veel edelen onthoofd werden. voetnoot49 overwinnaar - als overwinnaar, na zijn overwinning bij Jemmingen in Oost-Friesland, vgl. I vs. 81 vlgg. voetnoot51 fluitschip - bijzonder soort vrachtschip met drie masten. voetnoot53 de Ryk - Jacob Simonsz de Rijk, in 1568 uit Amsterdam verbannen, verbleef eenige tijd te Danzig waar hij op eigen kosten een schip uitrustte. holle boorden - de boorden van het fluitschip. voetnoot60 't Noord - de Noormannen. voetnoot61 baanderheeren - oorspronkelijk titel voor een persoon die de banier draagt, die onder eigen banier strijdt met de verplichting een aantal manschappen te onderhouden. voetnoot62 Brederode - Lancelot van Brederode, onechte zoon. van Reinoud III, een bekend Watergeus. voetnoot65 huw'lyk - wettig huwelijk tegenover min (vs. 67). Maar ook al had geen. wettig huwelijk enz. voetnoot68 Venus - Godin der Liefde; haar soon is Amor. voetnoot70 Mars - de Krijgsgod. voetnoot71 twee Friesen - Fokke en Jan Abelsz, beiden Watergeuzen. voetnoot72 gebied - bevel. voetnoot77 toespeling op Van Haren's tijd waarin zoo vreeselijk om een ambt gekuipt werd; zie Inl. I. voetnoot81 jongeling - Johan van Duivenvoorde Heer van Warmond (1547-1610), Luitenant-admiraal van Holland, nam later de naam Wassenaar (vs. 83) aan. voetnoot87 die groote dag - in 1596 ondernam hij met het Engelsch eskader onder Essex een aanval op Cadiz. voetnoot88 puntaalen - het Spaansche puntal = hoogte, verhevenheid. voetnoot91 Oom Hedding - verbastering van de naam Homme van Hettinga; vgl. Letterk. Naoogst II blz. 441, waar de anecdote verhaald is. voetnoot95 Bruinen Everdingen - twee Geuzen voor den Briel; laatstgenoemde waarschijnlijk identiek met Cornelis Loufz van Everdingen, die in 1572 een mislukte aanslag op Haarlem tegen Sonoy deed. voetnoot99 De tiende penning - door Alva sinds Maart 1569 bij verkoop van roerende goederen geheven, werd door Utrecht geweigerd. voetnoot101 vlgg.: deze strophe beschrijft de tocht van Oranje over de Maas bij Stockem in 1568. voetnoot106 d'eerst = het eerste (Gallicisme). voetnoot108 dwang - het bedwingen. voetnoot109 aan Caesar eevenaaren - Caesar's tochten over de Rijn tusschen de jaren 58-52 v. C., waarvan vooral de overtocht bij Bonn bekend is, worden hier met die van Oranje vergeleken. voetnoot111 Thomasz - Hendrik Thomasz uit Nd.-Holland. voetnoot113 Ryp- en Grafterbannen - de Rijp en Graft zijn twee Gemeenten in Nd.-Holland; ban = rechtsgebied. voetnoot114 rykdom's prikkel - zucht naar geld. voetnoot125 blink der reeden - glimp verstand. voetnoot139 de snelle winden-lyk - gelijk de s.w. voetnoot140 bewaard de stulp - thuis blijft. voetnoot146 harte-wensch - Keetje. buureplaatsen - naburige dorpen. voetnoot156 buytgaanwinnen - laat ons enz. voetnoot158 sy - de vrijheid. voetnoot161 Blois - Willem van Blois van Treslong (c. 1529-1594), aanvoerder der Watergeuzen, naderhand van de Zeeuwsche vloot. voetnoot171 hy - Gautier Herlijn, wiens vader en broeder na de val van Valenciennes (Maart 1567) onthoofd werden, terwijl twee andere broeders aan de galg het leven lieten. voetnoot181 Luyker-Waalen - zijn moeder was een dochter van Heer Jan van Wassenaar en bezat goederen in Holland, hoewel zij steeds te Luik woonde waar Lumey geboren en grootgebracht werd. voetnoot182 gevoerd - aangevoerd. Jelmer -een Waalsch Geus evenals Geleyn, die wellicht dezelfde is als Cornelis Geleynsen, Schout-bij-nacht onder van Duivenvoorde, aanwezig bij de verovering van Cadiz (1596). voetnoot184 Sereyn - tegenw. Seraing aan de Maas. voetnoot188 hare landen - de Zdl. Nederlanden. voetnoot196 de uitstrek - de uitgestrektheid. voetnoot213 d'Onnooselheid - de onschuld. voetnoot218 vreugde vuuren - ontstoken na de dood van Ferdinand van Arragon, toen de geheele erfopvolging van Spanje aan het huis van Oostenrijk kwam. voetnoot223 Roobol - vlg. vs. 14. voetnoot228 stom - sprakeloos. voetnoot230 ter vesten uit - de stad uit.

Vorige Volgende

De geuzen

Derde zang.aant.aant.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels