De weerliicke liefden tot Roose-mond

Regelnummers proza verbergen

[p. 62]

Facsimile van het titelblad

[p. 63]

Facsimile van sonnet XXV

[p. 64]

De VVeerliicke Liefden tot Roose-mond.

Eensdeels naerghevolght de Griecksche/Latijnsche/ ende Franchoysche Poëten ^#.

t'HANDTVVERPEN,

By Hieronymus Verdussen / inde X. Gheboden.

Anno M. D. C. XIII.

# Weerliicke: wereldlijke, profane.
Liefden: (is een mv.) bedoeld zijn de verschillende fasen of cyclussen; wellicht ook onder invloed van ‘amores, ignes’ uit de neo-latinistische literatuur, en ‘Les Amours’ van Plejade-dichters.
Eensdeels: ten dele; dit laat veronderstellen dat, behalve navolging, de bundel ook eigen kreatief werk bevat.
naerghevolght...: herinnert aan Lucas de Heere's ‘Den Hof en Boomgaerd der Poesien...’ naer d'exempelen der Griecsche, Latijnsche en Fransoische Poëten ’ (1565). Vgl. de herdruk met inleiding en aantekeningen door W. Waterschoot (Zwolse drukken en herdrukken, nr. 65, 1969).

[p. 65]

Edele vvijse ende voorsienighe Prince, Deken ende ghesvvoren.
Met alle de ghetrouwe G'huldebroeders, van de Gheestrijcke G'hulde-Camer van S. CATHARINE ,
binnen de Gravelijcke Stadt van AELST. ^#

1Waert by aldien dat de Nature, daer van de sommighe niet te ver-//^*12gheefs en hebben ghetwijffelt, weermen die behoorde den naem//²3 te gheven van moeder, ofte stief-moeder, boven alle andere wel-//4daeden, den mensche hadde ghegunt ende ghegheven eenen alghe-⁴5meynen// wille; zoo en hadde hem sijn lichte, en wissel-baere on-⁵6ghestaedicheydt , ten//

# (Titel) voorsienighe: verstandige, beleidvolle.
Prince: prins (beschermheer van de rederijkerskamer).
ghesworen: beëdigde (bestuursleden van de rederijkerskamer). Alle 17e-eeuwse rekeningposten van de kamer vangen aan met de woorden: ‘aen prince, deken ende gheswoornen...’. Wie in 1613 deel uitmaakte van het bestuur of ‘de Eed’, is bij gebrek aan bronnen niet te achterhalen.
G'huldebroeders: plechtig beëdigde gildebroeders (volgens L.C. Michels, een woordspeling gilde en hulden, d.i. na eedaflegging plechtig in de gildekamer opnemen en inhuldigen). Verder in de tekst volgende varianten: me-g'huldebroeder, medeg'hehulde, me-ghehulden.
gheestrijcke: rederijke;g'hulde-camer: gildekamer.
Camer van S. Catharine: Vgl. V. D'Hondt, Geschiedenis van het Tooneel te Aalst en bezonderlijk van de Koninklijke Rederijkkamer ‘De Catharinisten’ onder kenspreuk ‘Amor vincit’ (Aalst, 1908). Catharina was de beschermheilige van vele kamers; ze werd jaarlijks op 25 november herdacht en gevierd.

* Het teken // wijst het einde van een regel aan in de oorspronkelijke uitgave.
Br

1 Waert by aldien dat: ware het zo dat, indien; daer-van: waarvan; de sommighe: sommigen; niet te vergheefs: niet zonder reden.

2 hebben ghetwijffelt: zich in hun twijfel hebben afgevraagd; weer... ofte: of... dan wel.

4 eenen alghemeynen wille: een eensgezinde wil.

5 zoo: dan; wissel-baere: wisselvallige; onghestaedicheydt: (l'inconstance humaine, du Bellay) onstandvastigheid.

[p. 66]

1tijde van die Babilonsche wonderbaere bauwinge , in zoo menige ¹2verschey-//dentheyt van taelen niet behoeven te verdeelen, noch te ²3verwisselen : aenge-//sien men gheenssins voor waerachtich en kan ³4besluyten , hoe dat de selve, // ghelijckerwijs de wortels, ende boomen 5uyt hunnen eyghenen aerd zou-//den zijn voortghecommen; maer 6wel dat sy hunnen beerfden oirspronck// teenemael zijn toebiedende ⁶7den aenknick, ende den wille-keur des men-//schen. Hierom is dese ⁷, 8zoo my dunckt, de oogh-merckelijckste reden, van// te doen blijcken ⁸, 9datmen de een taele niet en behoorde te verheffen, en d'an-//der daer 10benevens te vernederen: ghemerckt sy allegaeder op ghelijcke// af-¹⁰11compste , te weten op s'menschen versieringhe zijn hebbende hun ¹¹12steuns-//sele, ende dat sy van hunnen weghe tot eenen ghelijcken ¹²13eynde zijn gheuyt// ende voortghebraght , als dienende om de be-¹³14grijpinghen des gheests wel// ende ghevoeghelijck uyt te spreken. Hoe ¹⁴15wel men niet en kan ghelooche-//nen , dat door langhen aenloop van ¹⁵16tijde, eenighe van die, om met meer-//der ende besorghder yverheydt ¹⁶ 17t'hebben gheweest geoirboort , ende behan-//delt, zijn ondertusschen ¹⁷18sommighe andere in fraeyicheydt en rijckdom van

1 die Babilonsche bauwinge: de bouw van de toren van Babel in Babylonië.

2 verschey-dentheyt van taelen: (Fr.: diversité et confusion) taalverscheidenheid en spraakverwarring; verdeelen en verwisselen: (Fr.: se forger tant de manieres de parler) in taalstammen verdelen en tot verwarring leiden.

3 voor waerachtich besluyten: als juist aanvaarden.

6 beerfden oirspronck: overgeërfde oorsprong; teenemael: helemaal; toebiedende: aanbiedend, voorleggend aan.

7 aenknick: instemming (de zin is: de ontwikkeling en het ev. verward uit elkaar groeien van de talen hangen rechtstreeks af van de instemming en de willekeur van de mensen); dese: nl. aenknick ende willekeur, d.i. deze uit vrije wil gedane keus.

8 de oogh-merckelijckste reden: de voornaamste beweeggrond; van te doen blijcken: om te bewijzen.

10 daer benevens: daarnaast, daaraan ondergeschikt; ghemerckt: aangezien; afcompste: afstamming.

11 versieringhe: willekeur, fantasie (Fr.: la fantaisie des hommes; du Bellay in navolging van Sperone Speroni ‘dal voler de mortali’).

12 steunssele: steun, basis, d.i. hun afstamming berust op menselijke willekeur; van hunnen weghe: door hen.

13 eynde: doeleinde (Fr.: d'un mesme jugement à une mesme fin); gheuyt: syn. van voortghebraght (Fr.: ont été formees).

14 de begrijpinghen des gheests: wat de geest inziet en begrijpt; wel: helder; ghevoeghelijck: behoorlijk.

15 gheloochenen: (inf. met ghe- na ontkennend hulpw. v. wijze) loochenen.

16 eenighe van die: enkele onder die talen; besorghder yverheydt: meer behartigde, intensere ijver.

17 t' hebben gheweest geoirboort: beoefend werden.

[p. 67]

tekstkritische noten

1woorden te boven ghegaen: niet datmen dit der zelver taelen geluck-¹2saem-//heydt behoorde toe te stemmen ; maer wel der menschen ²3ondersouckende// vernuftheydt, ende de bysondere clouckicheydt. ³4Zoo segghe ick dan, dat// alle schepsele, alle conste, ende alle her-⁴5vaerentheydt , in hun eyghen selven,// wesen een selve saecke. Waer ⁵6door ick dien volghens niet te vollen en kan// berispen het licht-⁶7strijckende oordeel, het waen-wijs voorstaen, ende die// krille krijghel-^6/78heydt eenigher onser Inlandsche (wesende nievers min dan// in ⁸ 9't Griexsche ofte t'Latijnsche bedreven ) die daeghelijcx daer ver-10foeyen,// ende als onweerdigh verworpen alle saecken in onse ¹⁰11Vaderlantsche taele// gheschreven, ende uytghestelt, al of de zelve ¹¹ 12op vele naer , niet en waere be-//quaeme, omme, gelijck alle andere, ¹²13yet gheleerdelijcx voort te bringhen,// ofte om daer mede yet aerdighs 14te gaen haelen, uyt der neghen Sangh- //Goddinnen Juweel-coffer, ¹⁴15omme beneffens de andere van op het groot// tooneel der weerelts, ¹⁵16aen een yder te laeten besichtighen. Ha neen. Wy// hebben de macht 17en de bequaemicheyt om onse taele tot boven die groene// t'soppen ¹⁷ 18van dat twee gheberghte hoogh-moedelijck te doen rijsen, son-//der ¹⁸19den Franchoys, Spaignaert of Italiaen in eenigh deel te moeten//

5 hun, i.p.v. ijun.

1 sijn... te boven ghegaen: hebben overtroffen; gelucksaem-heydt: (du B., félicité) gelukkig lot.

2 toe te stemmen: toe te schrijven (aan).

3 vernuftheydt: (Fr.: artifice) kunstvaardigheid; clouckicheydt: (Fr.: industrie) vindingrijkheid; ende de: (volgens Michels een dittografie).

4 alle schepsele: alle schepsels, al het geschapene; hervaerentheydt: ervaring (op gebied van taal, kunst en wetenschap).

5 in hun eyghen selven: (Fr.: endroict soy) in zich zelf; wesen (ind. praes., volgens Michels contaminatie van dat... sijn en te wesen); Waer door: zodat.

6 niet te vollen: niet genoeg; berispen (Fr.: je ne puis assez blamer) laken, afkeuren.

6/7 lichtstrijckende oordeel: oppervlakkig, vlug geveld oordeel; waen-wijs voorstaen (du B., sotte arrogance et témérité) verwaande houding; krille krijghelheydt: geprikkelde eigenzinnigheid.

8 eenigher onser Inlandsche: van enkelen onder onze landgenoten (nl. de latijnschrijvende humanisten), wesende nievers min dan in 't Griexsche ofte t' Latijnsche bedreven: (du B., n'etans riens moins que Grecz ou Latins); rien moins que bet. volgens Robert VI, 219, aucunement, d.i. allesbehalve; dit zou dan betekenen: alhoewel grieks en latijn schrijvend, en voorwendend in die talen bedreven te zijn, zijn zij allesbehalve Grieken en Latijnen en toch misprijzen ze de moedertaal.

10 verworpen: (du B., déprisent) verwerpen, minachten.

11 uytghestelt: in 't licht gegeven; al of: alsof; de zelve: de moedertaal.

12 op vele naer niet: zo goed als niet.

14 der neghen sangh-Goddinnen Juweel-coffer: het schrijn van de negen Muzen, beschermgodinnen o.a. van de poëzie.

15 beneffens de andere: naast, evengoed als de andere (talen).

17 bequaemicheyt: bekwaamheid, talent; t'soppen: toppen.

18 dat twee gheberghte: de tweetoppige Parnassus aan Apollo en de Muzen gewijd; hoogh-moedelijck: met fierheid.

[p. 68]

tekstkritische noten

1wijcken: want aenraeckende hunne taelen, boven veel andere vloeyi-¹2ger, // ende wat rijcker in woorden, oft t'ghebeurde dat aller taelen ²3de groote La-//tijnsche moeder wederheyschte de blaederen, by de ³4voorghenoemde van// haeren Lauwer-crants ontleent, ghesnopt, ende ^{4 3/4}5ghetrocken; voorwaer sy// souden in corter stondt meer dan half 6berooft, ghestroopt, en blaede-loos// ghedijen . Merckt dan of wy onse ⁶7taele niet prijs-weerdigh en moeten ach-//ten? naedemael die niet en ⁷8heeft van noode, alst wy't bepooghen , eenigh// woort-cieraet aen ⁸9eenighe wt-heemsche te leenen, schuymen ofte ontvrem-//den: soo ⁹10het zelve hier in dese naervolghende dichten, als maer wesende// ¹⁰ 11cleyne proefstuxkens, meer dan ghenoegh ende te vollen kan ghe-12blijcken.// Het zijn Weerlijcke Liefden, die eertijts in den bloey-¹²13tijdt sijns levens ee-//nen onsen me-g'huldebroeder , afwijckende van ¹³14meerder ende ghewichti-//gher saecken, tot vermeydinghe ende ¹⁴15verscherpinghe sijns gheests, heeft// uytghestelt . Het sijn Weer-¹⁵16lijcke Liefden (op dat ick den woordt-sin hierop// ghebruycke des ¹⁶17gheleerden Erycius Puteanus, naercommer vanden on// sterffe-¹⁷18lijcken Lipsius ) niet om daer in t'aenschauwen de liefde, als de ¹⁸19sieckte// van een ledigh, ende traegh-loorigh ghemoedt ; maer wel 20van sulck een, // ¹⁹

T 3 blaederen, i.p.v. blnederen.
9 schuymen, i.p.v. schnymen.

1 wijcken: onderdoen voor; aenraeckende: wat betreft.

2 oft t'ghebeurde: indien het gebeurde; aller taelen moeder: het Latijn, moeder vooral van de bovengenoemde romaanse talen.

3 wederheyschte: terug zou opeisen.

4 van haeren Lauwer-crants: d.i. aan de lauwerkrans van het latijn; ghesnopt: ontrukt, afgesnoept.

3/4 by de voorghenoemde: door de bovengenoemde, d.z. het Frans, Spaans en Italiaans.

6 blaede-loos: bladerloos; ghedijen: worden.

7 naedemael: aangezien.

8 als wy 't bepooghen: indien wij het beproeven.

9 leenen: ontlenen; schuymen: ontroven.

10 als maer wesende: als slechts zijnde.

12 gheblijcken: (ghe-, na hulpw. v. wijze) blijken; Weerlijcke: Wereldlijke, profane; eertijts: de ontstaanstijd van de liefdegedichten ligt, luidens deze mededeling, in de vóórpriesterlijke jeugdjaren.

13 me-g'huldebroeder: mede beëdigde gildebroeder.

14 vermeydinghe: ontspanning.

15 verscherpinghe: verheldering, oefening; uytghestelt: geschreven.

16 woordt-sin: de betekenis van dit woord.

17 Puteanus: (zie namen-index); naercommer: opvolger.

18 Lipsius: (zie namen-index) Puteanus en Lipsius waren professor te Leuven.

19 ledigh: ijdel; traegh-loorigh ghemoedt: (Kil.: morbus amor languentis animi) ziekelijk-kwijnend, melancholisch.

[p. 69]

1het ghene verweckt is tot allerhande deught. Het zijn Weerlijcke 2Liefden,// niet van dat blindt-siende kint van Venus ; maer wel van ²3des Wijsheydts// Goddinne Minerva : die zoo veel uytrechten , dat ³4ghebluscht zijnde het vier// der quaeder wellusticheydt, ontsteken ⁴ 5wordt de fackel der Eere; dat ver-//stroyt sijnde de lichte pluymen der 6vlieghende sotticheydt , aenghedaen// worden de vlercken der wijt-⁶7vlieghende Fame. Om cort te maecken,// hier is vier sonder vier; ⁷8hier is liefde sonder liefde . Ende hoe wel dat// niemant den Meester ⁸ 9van dese gheleerde lieffelijcheydt en heeft connen, bewillighen van ⁹10de selve in het licht te gheven (eensdeels nemende sijne on-//schult op ¹⁰ 11den ampt die hy teghenwoordich is bedienende, eensdeels om// dat ¹¹12de saecke ghevrocht inden eersten aenvanck sijnder Jonckheydt , het// ¹²13aenschijn des weerelts, soo hy seyde, niet en was weerdigh:) nochtans 14we-//sende eenigh deel derselver, van weghen diese schijnt te ver-¹⁴15worpen, my ter// handt gecommen, hebbe dies niet tegenstaende my ¹⁵ 16derven verstauten, op// dat ick van ons eyghen goet niet teenemael ¹⁶ 17en beroove, dese in Druck// te laeten uytgaen, ende u lieden Edele, 18Wijse, ende Voorsienighe, Prince,// Deken, Ghesvvoren ende 19Medeg'hehulde , als wesende een van ons beste// ¹⁹

2 blindt-siende kint van Venus: de geblinddoekt voorgestelde minnegod Cupido, zinnebeeld van zinnelijke liefde.

3 Minerva: romeinse godin van de wijsheid, en dus zinnebeeld van een hogere geestelijke liefde; uytrechten: uitrichten, teweegbrengen.

4 vier: vuur; onsteken: ontstoken.

6 vlieghende sotticheydt: voorbijvliegende jeugdige hartstocht.

7 Fame: de godin van het gerucht, de faam; hier is vier...: Caudron vertaalt uit de latijnse brief van Puteanus: ‘Fateor amor est... sine amore Amor’.

8 Meester: dichter.

9 bewillighen: overhalen.

10 eensdeels...eensdeels: enerzijds... anderzijds; nemende sijne onschult op: zich verontschuldigend wegens.

11 ampt: ambt, d.i. als pastoor van Oudegem enMespelare sedert 3 december 1607.

12 ghevrocht: tot stand gekomen; eersten aenvanck...: dit argument van de auteur zelf bevestigt Caudrons mededeling ‘in den bloeytijdt sijns levens’.

14 eenigh deel derselver: er moeten dus nog meer liefdesgedichten geweest zijn, vermits de hier gepubliceerde maar een gedeelte ervan zijn; diese: wie ze.

15 verworpen: verwerpen; my ter handt gecommen: het gaat dus zgn. om ‘een soete dieverije’, zoals later ook P. Scriverius het uitdrukt met betrekking tot de ‘Duytsche vruchten’ van zijn vriend Daniël Heinsius (opdracht, 1616) - Niettemin dient er op gewezen dat o.i., zonder enige vorm van medewerking van de Harduwijn zelf, de uitgave nooit tot stand zou zijn gekomen; dies niet tegenstaende: niettemin.

16 derven: durven; teenemael: helemaal.

19 Medeg'hehulde: mede beëdigd gildelid.

[p. 70]

1Huys-catheylen, toe te eyghenen, omme van u lieden weghe , als een ¹2schauw-stuck, aen alle reden-rijcke Dicht-Caemers vertooght te wor-²3den, ende voorgheleydt den vernuftighen spits van alle Nederlandsche ³4Verstanden.

Dit is den eenighen wensch

Edele, Wijse, ende Voorsienighe

van u lieden dienst-vvillighen ende ghetrauvven me-ghehulden

g. caudron ^#.

1 Huys-catheylen: huisschatten, d.z. poëzieschatten; toe te eyghenen: op te dragen; van u lieden weghe: door u.

2 schauw-stuck: pronkstuk; vertooght: vertoond.

3 voorgheleydt: voorgelegd, aangeboden aan; den vernuftighen spits: de oordeelkundige, scherpzinnige kritiek.

# G. Caudron: zie namen-index.

[p. 71]

tekstkritische noten

T [9] ontbreekt in ed. 1613.
2 abjicias, herstel van de vermoedelijke drukfout abijcias.
3 tuo unius, herstel van de drukfout ed. 1613 tuo tunius.
4 indicio, herstel van de drukfout iudicio.

Erycius Puteanus N.N.

amicissimam S. ^#

1Tu verò tolle hanc prolem, quam sine nostro, sine patriae damno, 2non// abjicias. Nam profectò, ut liberè judicium meum promam, 3quid// lingua, quid lyra vernacula nostra possit, tuo unius aut scire 4indicio// Belgae poterunt, aut silentio nescire. Famam ne sperne, quâ 5ad patrij elo-//quij cultum plures excitentur. Te ducem facio hujus 6chori, qui Belgicas// ipse facis Gratias, & Musas. O te felicem! si 7esse nos quoque voles, si im-//buere publicè vernantis Genij tui rore. 8An argumentum te retardet? Fateor,// Amor est; non morbus ille 9languentis animi, sed vigor excitati; non Veneris// ille puer amplius, 10sed Minervae. Hoc agit (liceat dicere) ut extinctâ libidi-//nis face, 11honoris accendat; ut abiectis levissimi furoris alis, Famae adsumat.// 12Breviter, sine cupidine hic Cupido est, sine amore Amor. Habes 13senten-//tiam meam mi N. sed publicis suffragijs firmatam: me quoque 14vero adfectu// tuum. Vale ¹⁴. ^#

# Erycius Puteanus N.N. amicissimam S.: E.P. (nomen nescio)... (salutem dat), d.i. E.P. schenkt zijn hartelijkste groet aan de niet genoemde. Eigenlijk gebruikt de humanistPuteanus hier de initialen N.N., zoals gebruikelijk was bij het romeins rechtskundig onderricht; in gefingeerde processen noemde men de aanklager A.A. en de beklaagde N.N., zulks ingevolge een woordspeling: 1. de man met de geldpot (Aula) die het proces inspant (Agit), 2. de man die niet wil betalen (Numerare Negat).

14 Vale: vaarwel.

# Deze brief verscheen reeds in 1612 in ‘Eryci Puteani Epistolarum Apophoreta Centuria IV’ (Epistola XXII, blz. 28-29); hij is gedagtekend 10 mei 1608 en gericht tot ‘Justo Harduino S.D.’ (salutem dat auctor). Daaruit blijkt alvast dat de Roosemond-periode aan de priester-periode is voorafgegaan. Samengevat luidt de inhoud als volgt: ‘Misken uw poëzie niet, want ze is echte poëzie. Door u zullen velen leren wat poëtische woordkunst is, door u zullen velen worden aangewakkerd ook in de moedertaal te dichten. Het gegeven, de liefde, mag u niet weerhouden te publiceren; u bezingt immers geen zinnelijke, maar een hogere geestelijke liefde. Stel uw talrijke vrienden, die dit beamen en u als de leider van een nieuwe dichtergeneratie begroeten, toch niet teleur’. (Zie de volledig vertaalde tekst in de Aantekeningen). Over Erycius Puteanus zelf, zie namen-index.

[p. 72]

 

Quis novus hic supra nostrum te spiritus, aevum,

 

Aevum; quod Latio Cecropioque ² Sale

 

Conditum, omnigenas spirare medullitus artes

 

Creditur, & jam-nunc culmine stare suo,

5

Quis novus hic supra excultum te spiritus aevum

 

Ad facienda novo Carmina more rapit?

 

Ut nec Petrarcae vis ignea, nec Bertassi ⁷

 

Gratia, conatis obstet iniqua tuis.

 

Quod genus hoc monstri? An Samij de mente magistri ⁹

10

In te Becani ¹⁰ credimus isse animam?

 

Et veterum puta-pura vocabula Becceselann ¹¹

 

Cimbrorum ¹² indigenis sufficere apta modis?

 

Cedite Tyrrheni vates ¹³, & cedite Galli,

 

Nescio quid majus Cimbrica Musa ¹⁴ parit.

Andreas Hoivs ^# apud Duacenses Graecarum litterarum Regius Professor.

2 Latio: Latium, d.i. Italië; Cecropio: Cecropium, d.i. Griekenland; Cecrops was de oudste koning van Attica, de stichter van de atheense acropolis.

7 Bertassi: G. du Bartas (1544-1590), de beroemde auteur van het episch gedicht ‘La Sepmaine ou Création du Monde’ (1578).

9 Samij magistri: de meester van Samos, d.i. de griekse filosoof Pythagoras, die aan zielsverhuizing geloofde.

10 Becani: Becanus. In de liminaria van de Harduwijns ‘Godd. Lof-Sanghen’ (1620) verscheen een variante van Hojus' lofgedicht, waarin ‘Becani animam’ vervangen is door ‘Majorum animam’ (de ziel van de Ouden, de Groteren). In antieke teksten komt de naam Becanus nergens voor. Hier moet wel worden gedacht aan de beroemde antwerpse humanist Joannes Goropius Becanus(1518-1572), wiens ‘Origines Antwerpiana sive Cimmeriorum becceselana novem libros complexa’ (Antwerpiae, 1569) grote invloed oefende op de opvattingen van taalgeleerden en humanisten. Daarin wordt o.a. geponeerd dat het Nederlands alle andere talen overtreft (en dat Antwerpen werd gesticht door afstammelingen van de Kimbren, die nog de taal van het eerste mensenpaar spraken, ... zodat wie in het Nederlands dicht een paradijselijke taal hanteert!).

11 Becceselann: (gen. mv.) van de antieken; Beccesélanos is een neologisme van Aristofanes (De Wolken, 398) dat archaïsch, antiek betekent.

12 Cimbrorum: (gen. mv.) van de Kimbren (Germanen).

13 Tyrrheni vates: dichters uit Turrenia, d.i. Etruria in Midden-Italië; dus romeinse en italiaanse dichters.

14 Cimbrica Musa: de kimbrische (germaanse) Muze, poézie. In dit nogal ingewikkelde lofdicht prijst A. Hojus de nieuwe geest en de nieuwe vorm van de Harduwijns poëzie; hij legt er nadruk op dat zij de kunst van de vurigePetrarca en van de elegante du Bartas evenaart en zelfs overtreft. Dit wettigt dan de vraag of de nieuwe taal van de Germanen, zoals ze in de poëzie van de Harduwijn werd geopenbaard, nu wellicht de zuivere woordkunst van de Antieken evenaart en overtreft. De laatste twee verzen (cedite... parit) zijn een transcriptie vanPropertius: ‘cedite Romani scriptores, cedite Graii! Nescio quid maius nascitur Iliade’. Hojus zegt: ‘Wijkt Romeinse (en latere Italiaanse) dichters, wijkt ook gij Franse dichters; ik weet niet of de Germaanse muze iets groters voortbrengt’. Verzwegen blijft het tweede lid van de vergelijking: ...‘dan de poëzie vanJustus de Harduwijn ’ (Vgl. Aantekeningen).

# andreas hoivs: (zie namen-index).

[p. 73]

Ter eeren vande VVeerlijcke Liefden tot Roose-mond.

Sonnet.

Den grooten Spaenschen Vorst wort vermaert voor seer machtigh ¹,

Om t'over vloedigh gout t'welck Peru ² hem verleent:

Den Persiaen heet rijck, om syn edel ghesteent ³,

En t'onbederfbaer cruyt, t'welck in reuck ⁴ is soo crachtigh:

Den Tartarischen Cham ⁵ maeckt sijnen naem groot-achtigh,

Door sijn strijdtbaer gheweer ⁶, van veel menschen beweent:

Maer ghy, der Eeuw' een licht, vindt meer gheluckx vereent ⁷

In uwen Roose-Mond, dan dees dry voor-bedachtigh ⁸.

Begheert ghy t'zuyver gout, ghy vindet ⁹ in haer vlechten:

Karbonckels sterck ghestraelt, haer oogh u ter handt ¹⁰ stiert:

Peerlen, balsem, corael, heur lipkens u onthechten ¹¹:

Heur borstjens sijn cristael met rubijnen verciert,

En heur spraeck heeft de macht om d'Inghels te bevechten ¹³.

Hoe sou een sulcken heldt doch blijven ongheviert ¹⁴?

1 Spaenschen Vorst: de spaanse koning (in 't algemeen); vermaert voor seer machtigh: geroemd, geëerd als zeer machtig.

2 Peru: (was toen spaans vice-koninkrijk).

3 edel ghesteent: vooral turkois uit Perzië.

4 reuck... cruyt: aromatische gewassen.

5 Tartarischen Cham: (Kil.: Tartarije, magni Chami Imperium); Cham: Tartaars machtig volksleider.

6 gheweer: wapen (in coll. bet. van leger); van: door.

7 vereent: verenigd.

8 voor-bedachtigh: voornoemd.

9 vindet: vindt het.

10 ghestraelt: gepolijst (en derhalve glanzend); oogh (is onderwerp); ter handt: dadelijk.

11 lipkens: (is onderwerp); u onthechten: onthechten u van, maken u ongevoelig voor (daar haar lippen nog kostbaarder zijn dan peerlen...).

13 d'Inghels: de engelen; te bevechten: door innemendheid te veroveren.

14 ongheviert: ongeprezen.

[p. 74]

tekstkritische noten

L 8 Komma na vleesch.

II.

Maer want ¹ al s' Weerelts goet vergancklijck wordt bevonden,

Dat ² oock t'strijd-baer ghewelt niet eeuwighlijck en duert,

Men sou het groot gheluck t'welck u zoo hoogh vervuert ³

Moghen achten als roock voor de winden ghesonden:

Ten waer dat uwen gheest ⁵ aen Roose-Mond ghebonden,

En hadde t'gheestigh goet met het weerelts ghebuert ⁶.

U liefd' is Menschelijck met Gods liefde bemuert,

Vijandt van 't ydel vleesch, rechte stoffe der sonden:

En t'alderschoonste deel van uwen Roose-Mond,

Is de godlijcke deughd, die haeren gheest doet achten,

Boven peerlen en gout, en waepens groot van machten.

Blijft dan ghetrauw minnaer soo gheluckigh doorwondt,

Met een soo suyver vier t'welck u den hemel iont ¹³:

En een so grooten schat sluyt vast in u ghedachten.

THEODERICK VAN LIEFVELT ^#

Heere van Opdorp.

1 Maer: (legt een verband tussen dit en vorig sonnet); want: omdat.

2 Dat: (voegw. in herhaling ter vervanging van want: WNT III/2, 2306/6).

3 vervuert: vervoert, in vervoering brengt.

5 Ten waer: ten ware, indien niet; uwen gheest (is onderwerp).

6 ghebuert: (als buren) verbonden, gepaard (de zin is: indien uw geest niet het hoger (geestelijk) goede met het zinnelijk (werelds) had verbonden).

13 vier: vuur; iont: gunt, schenkt.

# theoderick van liefvelt: (zie namen-index).

[p. 75]

Dit dobbel constigh werck, waer van t'een ¹ wel gheleert,

Wegh neemt des menschen oor deur ² die reyn-Vlaemsche tael,

Gheeft ons een vol verstandt, hoe des gheleertheydts strael ³

Dit reden-rijck beschrijf volmaecktlijck heeft vereert ⁴.

D'ander minnigh ghevracht, t'welck een coudt hert verkeert ⁵

In een gloeyende vier, deur t'lieffelijck verhael

Van eenen hayr-tros blond, oogh-cristael, lip-corael,

Drijft het sinnigh ghepeys daer't verheught en verseert ⁸.

Dies magh ⁹ dit heerlijck Boeck hem vry stellen ten toon

Voor alle man gheleert, want dees const onghewoon

Sal wecken tot vervolgh menigh diep-sinnigh helt ¹¹.

En al waer dat blindt kint ¹² al sijn strijt-waepens quijt,

Dit werck heeft cracht ghenoegh om voor hem gaen ten strijt ¹³,

Want daer deur menigh hert sal sijn in vier ghestelt ¹⁴.

Const verheucht

cavdron.

1 dobbel constigh: kunstig op tweevoudige wijze, én naar vorm (taalbeheersing en -zuiverheid) én naar inhoud (minnevreugde en -smart); t'een: het ene deel, d.i. de vorm.

2 Wegh neemt: wint, bekoort; deur: eu voor oo (Oostvlaams) door.

3 Gheeft ons een vol verstandt: doet ons ten volle begrijpen (en geeft ons een voorbeeld); hoe des gheleertheydts strael: hoe het licht van de geleerdheid (d.i. de taalbeheersing).

4 reden-rijck: (rhetoricaal) dichterlijk; beschrijf: beschrijving, stijl (d.z. de gedichten); heeft vereert: heeft eer aangedaan, d.i. heeft een stempel van volmaaktheid op het werk gedrukt.

5 D'ander: het andere deel, d.i. de inhoud; minnigh ghevracht: op de wijze der min bewerkt; verkeert: verandert.

8 het sinnigh ghepeys: het bezonnen gepeins, de denkende geest; daer: daarheen waar; verseert: bedroeft.

9 Dies: derhalve; magh: kan.

11 vervolgh: navolging; diep-sinnigh: ernstige, geleerde; helt: held (wel in de betekenis van dichter).

12 al waer: al ware, ook indien... zou zijn; blindt kint: de geblinddoekte Cupido.

13 voor hem: in zijn plaats, in de plaats van Cupido; gaen ten strijt: de strijd aan te gaan.

14 daer deur: daardoor, d.i. door dit ‘werck’, door deze poëzie; sal sijn in vier ghestelt: zal ontroerd worden (vier: vuur).

T de bladnummering [11] ontbreekt in de ed. 1613
L 7 komma's (bijstelling).
De terzinen in de ed. 1613 zijn ingevolge te kleine zetspiegel door geen spatie gescheiden.

T de bladnummering [13] ontbreekt in de ed. 1613.