|
| |
| |
| |
Het XX. Boeck van Olaus de groote wt Gothlant, Aertsbisschop van Vpsalen, int corte begrepen, tracterende vande diuersche visschen der Noortsche landen.
| |
Van de drye Bothnien inde Noordersche landen, ende vande groote visscherie die in dese landen is gheschiedende.
BOthnien is een seer groot ende wijt lantschap, ende is palende vande Noortsijde aende zee van Sweden ende Gothlant, het welcke is ghedeylt in drye groote Prouincien, te weten Westbothnien, Noortbothnien, ende Oostbothnien. Die van Noortbothnien gheneiren hun meest met visscherie: niet om datse souden hebben een onvruchtbaer lant, maer om datter is soo grooten menichte van seer goede visschen, dat sy daer mede meer dan ghenoech hebben, om te ghecrijghen in manghelinghe alle ander saken die sy souden moghen van noode hebben. Dit volck crijcht van alderhande goet ghenoech: te weten wt Spaengnien ende Portugael seer goeden wijn ende
| |
| |
sout, wt Engelant ende Vlaenderen seer goet laken, wt Duytslant alderhande huysraet om in huys te gebruycken ende de huysen daer mede te vercieren, wt Sweden ende Gothlant, terwe, rogghe, gerste, ende alderhande saet dat sy souden mogen van doen hebben wort daer tschepe gebrocht, twelcke sy coopen. In dit lant en is eylant, hauen, arm vander zee, riuiere, ende beke, sy en is het gheheel iaer ouer altiits seer vol ende oueruloedich van visschen, principalijck inden somer, als alle dinghen daer seer lustich sijn. Ontrent den oeuers vander zee sijn seer veel ende seer lustighe eylandekens: de welcke seer groen staen van garse cruyden ende boomen, soo dat een iegelijck groote genuechte ende recreacie daer mach hebben. Op de boomen singen seer lustich ende melodieuselijck veelderhande soorten vogels, daer sietmen oock diuersche ende vreemde soorten van visschen die bouen opt water liggen en spelen, de visschers hebben in desen lande seer groote winninge, geen schadelijcke beesten sijn daer ontrent in zee, noch opt landt gheen quaet fenijnich cruypende dier, ofte eenige vreeselijcke oft wreede beeste, den dach gheduert daer een gansche somer lanck sonder te hebben eenige duysterheyt, daer en is geen brandende hitte der sonnen, maer een getemperde ende ghesonde lucht. Alle dingen sijn daer seer lustich, stille ende in rusten, maer dat noch aldermeest is om te verwonderen, daer soo grooten lusticheyt van lande ende ghetempertheyt des luchts is, datter gheen oncuysheyt oft ouerspel en gesciet onder dat volck. Wandt vrouwen ende mans leuen daer seer suyuerlijck, ende met een groote eerlijcke scaemte onder malcander. Gheen onbehoorlijcke hoererije geschiet daer onder vrienden en maghen, gheen fornicacie, gheen ouerspel, iae daer en wort niet eens een oneerliic woort gesproken. Onder het simpel volck wort de wet Gods seer suyuerlijck onderhouden, iae dat vele die seer wel onderwesen ende geleert sijn inden ge-
| |
| |
boden Gods, van suyuerheyt by henlieden niet en sijn te gelijcken. Wten geberchten van Noortbothmen (dats te segghen bodem vander zee) coemt af geloopen een seer diepe ende stercloopende riuiere, de welcke met twee wtgangen valt in zee, latende tusschen beyden een cleyn eylandeken, opt welcke is gefondeert ende gelegen een stadt Thorne genaemt (welck is te segghen het eylant metten Torre) waer dat de Norderschen Pole is verheuen ontrent lxxxij. graden, ende de longitudine xlij graden. Dese stadt is gelegen op een seer lustighe ende bequame plaetse, ende daer en is oock gheen plaetse in alle den landen onder den Pole gelegen daer meerder tractacie van coopmanschap geschiet dan in dese stadt Thorne, want daer comen witte Russen, Lappen, die van Biarnien, van bothnien, finlanders, Sweetsche, van Tauesten, van Helsingher landt ende meer ander landen die int quartier van Norweghen ghelegen sijn: de welcke ouer hooge berghen ende duer groote wildernissen daer comen wten lande van Iempthien. Alle dese voorseyde nacien gebruycken eensdeels lancworpighe scheepkens die seer bequaem sijn om te passeren de sterckloopende riuieren, ende eensdeels wagens oft sledden die voorts getrocken wordden vande tamme rangifers. Andere comen op cromme houten ghelijck schrickschoenen, daer sy mede loopen ouer die hooge sneeubergen, ende comen seer haestelijck op deser plaetsen by een, als wy in beghintsel van deser historien verclaert hebben.
| |
Vande groote menichte van visschen die ter merct worden ghebrocht inde stadt van Thornen.
In dese stadt van Thorne worden van alle canten ghebrocht te coope diuersche soorten van visschen, de welcke gheuanghen worden inde voorseyde riuiere, de welcke tegen de vreemde cooplieden die wt ander landen
| |
| |
daer comen op ander ware vermanghelt worden: ende dat met bussels van vissche, gemeynlijck van en vijfhondert ponden swaer, van sulcken ghewichte als men daer ghemeynlijck is ghebruyckende. Daer sijn oock te coope ghesouten visschen in seer groote vaten, ende oock gheroocte, die beter ende lieflijcker sijn van smake. Die van Holmen, Aboen, Raugmen ende Eregronden reysen iaerlijcks tot desen Eylande, om daer door haerlieder coophandel te halen seer groot ghewin: want sy en coopen niet met ghereeden gelde, maer manghelen alleenlijck op goet dat die vanden lande hebben van doene, midts dattet volck daer gheen werck en maect vanden ghelde, ghelijck in het vierde boeck breeder verhaelt is. Maer dat geschiet, om dat in dese coopstadt seer dickwils beuonden is gheweest, dat om de slechticheyt vanden volcke, ende seer lichtelijck te gheloouen, veel valsche cooplieden valsch ghelt daer ghebrocht hebben, principalijck die valsche ende doortrapte Moscouiten, die daer ontrent half Wedemaent (als ick selue ghesien hebbe int iaer M.D.XIX.) in grooter menichten pleghen te comen: de welcke haer schepen draghen op haren hals, om te moghen passeren de wateren daer sy moeten ouer schepen. Maer als haerlieder valscheyt beuonden wort, soo wordense terstont oock straffelijck ghepijnicht.
| |
Hoe datmen de Salmen vangt.
In gantsch Europen en worden nerghens gheuanghen soo veel Salmen als inde zee van Bothnien, ontrent de costen van Lappen lant, daer dat wten gheberchten seer groote ende wijde riuieren comen af gheloopen: Inde welcke men siet seer lustich inde wermte der sonnen de Salmen teghen stroom op swemmen met een groot heyr gelijck de Ruyters int blinckende harnasch: de welcke in desen riuieren
| |
| |
voor eenen roof worden bewaert voor de visschers vanden lande. Den Salm heeft ghecreghen sijnen naem van dat hy wel springt: Want hy vat sijnen steert metten tanden ende houdt hem wel vast, tot dat hy met eenen lichten spronck is ghespronghen op een afghebroken plaetse. Maer int optrecken teghen den stroom, soo en houdt hy niet op voor dat hy versaedt is vande soete wateren, daer hy wtermaten seere nae snact. Daer naer soo springt hy weder af vander plaetsen voorseyt, ende swemt metten stroom weder nederwaerts, vertreckende tusschen die holle rootsen op sijn gewoone plaetse. Want hy heeft gheerne als nv soet als nv sout water. Desen visch groeyet een ses oft seuen voeten lanck, ende is seer sterck ende seer swaer van gewichte: want alle sijn lichticheyt die hy heeft coemt hem meer wt sijnder natuerlijcke cracht dan wt lichticheyt van lichaem. Hy is root van vissche, ende seer lieflijck ende soet van smake, nochtans soo verueelt hy seer haest den ghenen die hem eten sonderlinghe den versschen Salm als hy ghierichlijck gheten wort. Maer als hy ghesouten is soo is hy veel smakelijcker: soo datse met grooter menichte wel diere gecocht werden ende geuoert naer Duytslant, eerst te schepe daer naer te waghen. Voorwaer het is
| |
| |
wel een sake om te verwonderen dat hoe veel oock datter daer gheuanghen worden, altijts euen vol blijft. Ick hebbe selue gesien datter ontrent half wedemaent aende wterste costen van Bothnien ontrent de stadt van Thorne, een seer groote menichte van Salmen gheuangen werden, ende in sulcker menichten opgetrocken worden, dat de seer stercke netten scheurden, want als desen visch geuoelt dat hy gheuangen is int net, soo gebruyct hy sijn wterste cracht om hem seluen te verlossen, ende neemt sijnen steert metten tanden, om dat hy ront wesende te beter soude mueghen wtspringen het welcke hy seer haest laet blijcken al ist dat hy traech ende swaer is van lichame, deur sijn groote vetticheyt. Alsmen therte vanden Salm wtghesneden heeft, soo blijuet veel langher roerende, dan therte van eenighe ander visschen. De Salmen wordden opden Rijnstroom, Weyxsel ende Dune oft Dzuine loopende by rie in lijflant, wel diere vercocht, maer die sijn gherooct metten roock van eycken hout, om datse te lieflijcker ende smakelijcker souden wesen, gelijck men gewoonlijc is te doen ouer al de Nordersche landen, daer worden oock seer veel Salmen gheuanghen in Oost ende West Gothlant, want die riuieren worden daer te veel plaetsen beuonden xx. oft xxx. voeten diepe, sonderlinghe in Westgothlant inde prouincie van Vermerlant, dat voortijts pleech te wesen een Conincrijcke, inde welcke ghelegen is een Meyr van hondert duysent stappen lanck ende veertich dusent breet, twelcke genaemt is Vener, int welcke geuallen comen wten geberchten van Norwegen xxiiij. groote riuieren, hebbende alleenlijck maer eenen wtganck Suytwaerts, die geheeten is Trolhette, dats te seggen duuels capproen. In dese versche wateren vangtmen den Salm met grooter menichten. De Salmen hebben seer groote eyers oft saet meerder dan ciceren oft erten de welcke seer lustich sijn gespickelt met swarte plecxkens. Ouer
| |
| |
al daer dese visschen gheuanghen worden winnen sy groot goet, ende noch daghelijcx meer en meer, deur de groote neersticheyt ende behendicheyt diemen ghebruyct om dese te vanghen.
| |
| |
Hoe dat de Zeecaluers gheuanghen worden.
Om dat inde Zee van Bothnien ende Finlant gheuonden wert een seer groote menichte van Zeecaluen, daerom sal ic hier int corte verhalen haerlieder nature, ende ooc in wat manieren dat sy gheuangen worden alsoo ick dat selue gesien hebbe. Desen visch wort ghenaemt een Zeecalf om datse den eertschen caluers ghelijck zijn. Het is oock seer hart ende dick van vissche, soo datment seer qualijck mach dooden, ten sy datment slaet inden slach vanden hoofde. Het burlt ghelijck een veer, ende heeft vier voeten maer gheen ooren, om dattet is leuende ende hem houdende int water, want haddet ooren soo soudet daer deur veel waters intrecken, twelcke hem int water soude letten te swemmen. Dit Zeecalf bringt voort een volcomen dier, ende heeft ionge caluers oft genereert op alle tijden vanden iare gelijck de mensche, maer principalijck metten eersten geeten. Het is bedect met hayr, ende bekent sijn wijfken ghelijck de honden doen, maer
| |
| |
het calft opt lant gelijck de coeyen ende schapen, ende nymmermeer en heuet meer dan twee ionge caluers seffens, al ist dat Plinius schrijft van drie. Sijn ionghen en brengt hy niet in zee voor den twaelfsten dach, allenskens hun dwater ghewoone makende. Als sy slapen soo buerlen sy, ende daeromme heetmense oock caluers. Men leert dese caluers wel de menschen groeten metten ghesichte ende stemme, ende als men die roept met haerlieder namen, soo antwoorden sy met een stemme die niet seer lieflijck en is. Gheen dier en slapet soo vast alst Zeecalf. Int cruypen lancs den velde ghebruycken sy oock die harde vlimmen daer sy mede swemmen, gaende al hinckende opwaerts ende nederwaerts, ghelijck de ghene die cruepel sijn. Men seyt dat vel vanden Zeecalue afghetrocken wesende, blijft houdende tgheuoelen vander zee, want altijts als de zee ebbende is, soo rijsen sijn borstels op. Als sijn rechter vlimme onder yemans hooft gheleyt is, soo heeftse de cracht van te doen slapen. Die veruaert zijn vanden blixem, houden hem seer wel bewaert, te weten, in tenten die ghemaect sijn vande vellen van zeecaluen, om dat alleene dit dier in zee, ghelijck den aernt inder locht, versekert is ende vry van gheraeckt te wesen vanden blixem. Dit dier soecht sijn ionghen met sijn mammen.
| |
Hoe datse gheuanghen werden ende waer toe dat sy goet sijn.
Als men wil vanghen zeecaluers, soo treckt de visscher aen een swart vel, ende draecht met hem een langhe spiesse met eenen ijseren haeck: Dan gaet hy ligghen crom opt ijs, ende al buerlende soo roept hy het zeecalf, twelcke terstont coemt gheloopen op hope van terstont een ander wijf te crijghen, midts dat hy de sijne ghedoot heeft. Want onder alle beesten en is gheen wreeder dier van sijn wijfken te dooden:
| |
| |
om dat hy terstont soude moghen crijghen een ander: ende dat soo langhe tot dat hy selue van eenighe van dien in haer te verweeren ghedoot wert. Niettemin hier en vindt hy gheen gaeyken, maer eenen worp pijl: gheen oncuyscheyt, maer eenen strop om hem te dooden. Want het ijser vander spiesse dat hem doort vel is ghedreuen, blijft hem stekende int lijf, tot dat hy vander wonde soo cranck gheworden is, dat men metter coorden optrecken mach. Het zeecalf wort oock ghedoot al slapende, principalijck met eenen opsteker, door dat seer vast is slapende, ghelijck sommighe ander visschen daer wy hier na sullen af schrijuen, daer wy sullen schrijuen vanden Rosmar. Tzeecalf wort grijs van hayre, ghelijck de menschen ende peerden: ende de ionghe bewijsen altijts eere den ouden. Want alsser een xxx. oft xl. oft meer ligghen erghens en slapen op de clippen oft rotsen ghelijck een cudde schapen, soo sietmen merckelijck dat de ionghe ende oude elck op hem seluen ligghen en slapen: ende van dat die oude weder trecken int water, dan volghen alle de ionghe: soo datter niet een en blijft liggende op die breede rootse, oft op de scholle ijs, die swemmende is, van alle den hoop, ten ware om te caluen. Want van dat de zee beroert werdt ende haer verheft, soo rijst haerlieden oock op het hayr: ende als de zee stille is, soo blijft haerlieder hayr effen liggende al sijn sy oock doot. Aldus soo machmen mercken de ghesteltenisse vander zee wt een doode ende ongheuoelijke sake. De schippers van Bothnien weten te voorsegghen wt haerlieder cleederen die van sulcken vellen ghemaect sijn, oft de zee stille sal wesen, ende ofter hope is van een goede oft sorghelijcke reyse die men doen wilt op zee.
| |
Noch vander duecht ende cracht van deser beesten.
De zeecaluers sijn soo moedich ende coragieus,
| |
| |
dat sy van blijschap climmen op effen ende platte berchskens als sy den donder hooren ende den blicsem gheware worden, ghelijc dat hem de vorsschen verblijden teghen dat reghenen sal. De schippers van Bothnien ende van de Noordtsche landen, als sy int sterckste vanden winter willen seylen op Duytslant, soo smeeren sy de barders van haerlieder schepen metten smoute van dese beesten, om datse tusschen het ys niet en souden verurosen blijuen liggende, ende ten laetsten deur den ysganck verdrincken. Dit smout datmen seeltraen heet, is seer nut om daer mede te smeeren veelderhande soorten van leyr ende vellen diemen Zeem heet, daer men coussen is af makende, ghelijck men sien mach in Prussen daert zeem metten watermuelens bereyt wort twelcke gheuoert wort inde Nederlanden om te vercoopen, ende van daer voorts in Italien, Vranckerijck ende Duytslant. Het ossen leyr en can oock niet dienen om leersen te maken die teghen het water staen mengen, ten sy datse gesmeert worden met dit smeyr oft vanden waluisch, want dit smeyr hout tegen alle vochticheyt, ende bewaert oock seer langhe de leersen goet, ende oock de muysen en bijten gheen schoenen oft leersen in stucken, die met dit vet ghesmoudt sijn, noch oock de halsters daer de peerden mede vast ghemaect worden aende cribbe, ghelijc ander die met ossen oft schapen ruet ghesmeert sijn. Iae dat meer is soo heeft dit leyr dese deucht in hem wter natueren vanden smeyr, dattet ghene daert aen ghebonden is, nimmermeer vanden blicsem geslagen en sal worden.
| |
Vanden twijfel diemen heeft oft men vanden zeecalue eten mach inde vasten oft niet.
Aenghesien dattet zeecalf ghespect ende geuleescht is gelijck een tam vercken, soo sijnder sommighe die twijfelen oftmen inde vasten vant binnenste
| |
| |
vleesch soude meughen eten, ghelijckmen het speck ende vet doet dat buyten aen het vleesch staet, twelcke afgetrocken sijnde noch vanden vleessche by hem heeft, welcken twijfel pleech gemeynlijck den ouersten vander kercken in handen ghegeuen te wesen, om haerlieder aduijs ende goetduncken daer op te verclaren, maer naer dat sy ouer beyden sijden deur natuerlijcke redenen veel argumenten hadden voorts ghebrocht om het een oft ander te proberen, ende dat sy niet wel en costen ouer een comen, ende de saken termineren, soo sijn ghecommen sommighe simpele lieden, de welcke geen acht slaende op de argumenten ende redenen die sy ouer beyden sijden voortghebrocht hadden, seyden ende probeerden, dat vanden Zeecalue het verclaren van desen behoorde ghenomen te wesen: te weten alst ghecalft heeft opt lant ontrent den oeuer vander zee, ist dat gheiaecht sijnde vanden honden, loopt naert bosch, soo en behoortmen daer af op verboden tijden niet te eten. Maer ist dat loopt int water, soo machmen daer af sonder eenige consciencie wel eten. Ende aldus soo wort onderhouden dat veel volcs gebruict van dit vet voor toespijse in stede van olie. Maer het vleesch wort met grooter menichten, ghelijc sijden van speck in tonnen gheleyt ende ghesouten. Niettemin het hartste speck vanden Zeecaluers wordt gheuoert in hooch Duytslant.
| |
Vande Snoecken.
Int gheberchte van Lappen lant, sijn meyrs oft staende waters, die een CCCC. Italiaensche mijlen lanck sijn ende hondert mijlen oft meer breet: waer inne soo grooten menichte van Snoecken ende andere visschen sijn, datter niet alleene ghenoech en sijn om het volck te spijsen van vier seer groote Noor-
| |
| |
dersche Coninckrijcken, maer oock ghedroocht sijnde inde Sonne naer dat sy wat ghesprenct sijn, om met grooten hoopen tsamen ghebonden wesende te vercoopen den vremden cooplieden, dewelcke dese tschepe wech voeren naer Duytslant. Tselue machmen oock segghen van de Meirs van Finlant. De snoeck oft water wolf is een riuier visch met een langhen ende wijden beck, ende heeft seer scherpe tanden: ende een verslinder van cleene visschen: niettemin de Perke, twelck een visch is met harde schellen, ende scherpe vlimmen, wederstaet hem, soo dat hy gheen meester daer ouer en can gheworden, ten sy dat hy hem verradelijck vat van ter sijden: ende dan hem vast houdende tusschen de tanden scheurten seer cleene, ende verslint hem: soo datter gheenen visch soo wel ghewapent is, die een laetsten sijnder gulsicheyt ende wreetheyt mach ontulieden. De snoeck etet oock venijnighe beesten, ghelijck padden, vorsschen ende der ghelijcken: nochtans wort hy voor een ghesonde spijse vanden medicijns den siecken gheordineert te eten. Int net gheuanghen sijnde soo ontcomt hy seer lichtelijck, ist dat de visschers niet op en trecken terstont de netten: maer als de netten haestelijck op ghehaelt werden, soo en can hy gheensins ontgaen. De snoeck wort gheheeten de water wolf, dewelcke waters ende aes ghenoech hebbende, wort metter tijdt acht voeten lanck, ende speelt visschen op, die luttel minder sijn dan hy selue is. Want van dat hy meester is van eenich visch soo etet hy ten eersten het hooft, welcke verteert sijnde, etet allenskens de reste, tot dat hy den visch opgheten heeft. De snoeck en spaert niet sijn eyghen gheslachte, oft door sijn natuerlijcke wreetheyt, oft door een giericheyt naer de spijse ende om roouen. Ia dat meer is hy veruolcht sijn eyghen saet, van dat visch gheworden is: noch en spaert oock gheen visch al heeft hy scherpe vlimmen ende harde schellen: want hy heeft
| |
| |
de maghe soo naer de kele staende, dat hy altemets den eenen visch weder wt schiet wt ghiericheyt, om de ander in te slicken.
| |
Hoe dat den Snoeck gheuanghen wort.
Als de Snoeck heuren roghe schieten wille, soo swemtse seer verre vander plaetsen daer sy ghewoonlijck haer pleech te houden, ende daer soo schietse haren roghe, om dat haer ionghen niet en souden beletten te vanghen oft verminderen haeren cost: ende dat wt een natuerlijcke ghiericheyt, wreetheyt, oft afgunsticheyt die in haer is. De Snoeck wort in veelderande manieren gheuangen: als met eenen breeden hinghel van metael oft blinckende coper die daer toe ghemaect is, daer aen dat hanghende ende vast gemaect is een witvisken. Men vangtse oock met een yser ghetande vorke alst doncker is, met licht van bernende tortsen die van pechout ghemaect sijn, want ter wijlen datse seer neerstelijck speculeren in licht, soo wordense metter yseren vorke gesteken. Inde Meerte als hy onder het ys ligt en speelt (want dan sciet hy sijnen roghe) soo maect hy soo grooten gheluyt duert sterck roeren vanden hoofde, dat hy selue den visschers oorsake gheeft om hem te vanghen. Men vangt hem oock met huyskens, die van lange barders gemaect sijnde ghestelt worden int riet: inde welcke comen sijnde, soo bedrijft hy sijn wreetheyt in alderhande visschen te verslinden. De groote heeren die seer curieus sijn van altijts Snoecken te hebben op haerlieder vischputten, om dat sy daer mede souden tracteren ende feesteren ander edel heeren die hun van buyten ouercomen moghen, principalijck in Duytslant, verteeren meer alle maenden int aesen van desen Snoecken, dan in peerden die sy op voeden ter orloghe, want sestich groote Snoecken verteeren meer alle maenden in carpers,
| |
| |
lanck wesende meer dan eenen voet, diemen elders moet coopen, ende worpen inde vischputten, dan andersins doen thien peerden in hauer, hoy ende stroo. Sommighe hebben oock vischputten gemaect ontrent den wateren, niet alleene voor hun ghenoechte, maer voor hun dagelijcs besighen: inde welcke de visch met grooten hoopen ghesloten sijnde, ligt en speelt: twelck seer lustich is om sien, ende geuende eenen goeden appetijt om van die te eten, want sy comen terstont seer neerstich geswommen, eten eysschende vanden menschen, eer dat sy selue gheten worden. Aldus soo voedt de mensche op, sijn leckernijen, ende als hy de macht soude hebben van die te ghebruycken, soo ghebeuret dickwils, sijnen tijt veruult sijnde, dat hijt al moet achterlaten. De ghesoute snoecken worden langhen tijdt bewaert om te ghebruycken inde leghers: maer als sy gesprenct sijn ende dan ghedroocht inden wint ende Sonne, soo sijn sy onghelijck veel profijtelijcker: midts datse niet dan gheclopt sijnde ende met eenen houten hamer ontstucken ghesmeten, seer goet sijn om eten. Maer ghesouten wesende, soo hebbense noch by hun de waterachtighe slijmicheyt die sy vanden eersten hadden. De tanden vanden snoeck ghecalcineert wesende ende in puluer ghestooten, sijn seer goet om terstont te ghenesen de quetsuren vanden peerden onder het goreel, alsment daer op stroyt, ende met een dun parckement dan ouerdect.
| |
Hoe datmen vischt met licht vanden viere.
Om dat wy hier vooren geseyt hebben vande ghetande yseren vorke, daer mede dat de Snoecken lichtelijck gheuanghen worden, daerom sal ick hier haer principale deucht gaen bewijsen: want de vernufste visschers ghebruycken de selue alder meest, om datse veel hinghels heeft, int vanghen vanden snoecken ende pa-
| |
| |
linghen, soo datse deur sulcken instrumenten met lichten aerbeyt seer groot ghewin hebben. Nochtans soo moeten sy daer toe noch hebben staende vooren opde
schuyten, die wt eenen houte ghehouwen sijn, oft van twee stucken gemaect sijn, barnende toortsen van pechout (mits dat de vlamme alst doncker is veel claerder licht) om dat sy te beter sien souden de palinghen ende snoecken, die seer verwondert opcomen met grooten hoopen, om te speculeren in dat claer ende blinckende licht, de welcke sy dan metter hinghel vorke steken ende optrecken. Somtijts en hebbense geen schuyten, maer sy staen op groote schollen ys, die op dicke houters ligghende sijn, waer op datse maken een lichtende vier, ende vanghen metter voorseyder vorke de visschen als oft sy in een schipken waren, want de visschen worden so verblint deurt licht vanden viere, dat sy geensins en gheuoelen het perijkel daer sy in comen. Insghelijcx oock becleeden sy het schipken met geblaeyerde tacken, daer dat de visschen comen onder ligghen om hun te rusten. Tghebeurt oock dickwils alst seere dondert dat de palingen niet wel versekert wesende inden gront vanden water, bouen comen: ende alsoo sy meenen te springen wten water, soo worden si geuangen in grooter
| |
| |
menichten met netten, hinghels, oft viercante deurboorde huyskens. Daeromme alst beghint te donderen soo en sijn die vanden lande niet stille, maer loopen terstont palinghen vanghen, midts datse dan comen wt haerlieder hollen bouen gheloopen, want anders canmense seer qualijck crijghen. Sy hebben oock geuonden noch een ander maniere om visschen te vanghen, die selden op comen. Sy nemen lange vaten die vol gaten sijn, de welcke sy vullen met stroo van erten: ende hangen daer aen eenen grooten steen, die swaer ghenoech is om het vat te gronde doen sincken, daer dat de visschen deur de gaten in cruypen ende blijuen, soo dat dit niet te vergheefs ghedaen en wort, want optreckende dese vaten met twee koorden die daer aen vast ghemaect sijn, soo vinden sy de tonnen tot bouen toe vol visch, ende dese maniere van visschen is nv onlancs gheuonden, ende is seer profijtelijck. Inde winter ligghen sy gheborghen inde diepe Modder, daer de staende wateren niet toe en vriesen: maer als die toe vriesen soo steruen alle de palinghen die daer op sijn, om datse gheen locht en hebben: als ick tanderen tijden ghesien hebbe, ende hier naer noch schrijuen sal, daer wy sullen verhalen vande visscherije ten yse. De palinghen blijuen oock langhe leuende wten water, te weten en ses daghen lanck, sonderlinghe wesende in velden daer erten gheplant oft ghesaeyt sijn, ende dat den Noorden is waeyende, maer ist datter sandt oft asschen ghestroyt is, soo en connen sy van daer niet gheraken. Sy sijn oock geerne ontrent de corenmuelens, om de soeticheyt vanden mele, dat seer cleyn gemalen neder coemt. Inde Noordersche landen wort gheuonden een seer groote menichte van palinghen, soo wel ghesouten als ghedroocht inden roock, ende dese worden row gheten
| |
| |
| |
| |
Van visschen ende voghelen te vanghen inden Somer.
De voorsienighe ende cloecke visschers pleghen twee dinghen te onderhouden, dat is, dat sy inden dagheraet, voor der Sonnen opganck, als de visschen meest verblindt sijn, ende met grooten hoopen by een sijn om aes te soecken, die souden met grooter stillicheyt meughen vanghen. Daer toe soo worpen sy ooc drooghe Campernoullien (die in dat landt seer groot wassen op bercken boomen) op de ondiepe wateren, om dat de wilde vogels te stouter souden blijuen sitten. De voghelaer stelt oock een groote opt hooft ghelijck een tophuyue, ende gaet totter kinnen toe int water, tot dat hy coemt ontrent der plaetsen daer eenen grooten hoop voghelen swemmen, maer comende ontrent de voghelaers handen, soo worden sy ghegrepen, wandt sy comen allenskens deen voor ende dander naer, om insghelijcx ghedoot ende gheuanghen te worden. Wandt de voghelaer wtstekende sijn handt onder het water, grijpt de vogel metten beenen, ende trect hem onder int water, ende als hy verdroncken is, so steeckt hy die in een besaetse, oft sack die hy daer toe aent lijf heeft hanghende. Die ander vogels mee-
| |
| |
nen dat haerlieder medegheselle is van selfs ghedoken onder twater om eenich aes te soecken (ghelijck sy plegen) ende geen achterdincken hebbende, soo houden sy den seluen wech, vallende alsoo ooc inde vogelaers handen. Maer dat hy metter ander hant is sleypende een seer breet net, dat en is niet te vergeefs: want het water gheroert wesende met sijn voeten, verblint gheheel de visschen die te voren niet wel en saghen, ende maectse soo onuoorsichtich datse van selfs int net loopen. Daerenbouen soo heeft hy een deel hingels vast ghemaect aen een langhe koorde die hi van achter na hem sleypt, soo dat hy niet en vischt te vergeefs want daer is ouer al soo grooten menichte van visschen, ia al hadde een mensche aen elck let een sulcken instrument hanghende om te visschen, so souden sy niet faelgeren oft missen van met allen die hinghels visschen te vanghen, principalijck inde armen vander zee ende riuieren daer de visschen in grooter menichten vergaderen, om datse te stilder souden wesen ende te vryer voor storm ende ongeweerte. Maer voorwaer sy en sijn nerghens vry daer de menschen ontrent moghen gheraken.
| |
Van ander loose practijcken van visschen.
Daer is oock noch een ander maniere van visschen, die met clinckende instrumenten te wercke gaet aenghesien dat claer is, dat de visschen ghehoor hebben, soo datse met soeten geluyt worden gheuangen. De netten worden ghespannen lancks int water, oft dwers, ende voor de netten staet een instrument bouen het water, ghemaect ghelijc eenen boghe soo dat het is vloeyende op het water, ende bouen aen desen boghe wordt ghehanghen een belle. De visschen hoorende het gheluydt van deser bellen, comen met grooter menichten derwaerts gheswommen, seer verwon-
| |
| |
dert sijnde van tgeluyt van deser belle, so datse daer deur gheuanghen worden. Ende daeromme wil ick v hier verhalen een sake die ick ghesien hebbe, als dat een harpenaer spelende in volle zee op sijnder harpen, die seer scherp gheluydt gaf, by hem vergaderde seer veel Dolfins: de welcke nae datse wel een huere hem hadden hooren spelen, het water wesende soo stille, datter vanden wint niet een stroo en was roerende, so roerden sy het water met haerlieder blasen ende metten steerte, de welcke naer datse vertrocken waren, by auontueren betooghende een teecken van danckbaerheyt, soo isser terstont gheuolcht soo groot ende vreesselijck tempeest, dat sy nauwelijck leuende van daer geraken en consten. Sommige visschers binden oock aen een koorde leuende visschen, de welcke sy trecken lancks ende dweers int water, om dat de groote visschen wt ghiericheyt van het aes rontsomme den nette. Andere visschers maken putten aen de canten vande rivieren, om dat het water daer inne soude comen, de welcke sy ouerdecken met barders, om dat de visschen die daer comen souden om te rusten, souden verborghen blijuen, de welcke daer naer met listen wtghehaelt wordden, maer dit gesciedt meer inden Herft dan inden Somer, om de groote stormen ende ongheweerten. Sommighe stellen oock lanckworpighe tuynen van houte naelde wijs ghemaeckt streckende tot int middel vanden watere, maer sy wachten oock wel datse nyet en beletten den ghemeynen loop vanden visschen, om dat haerlieder ghebueren gheen oorsaecke en souden hebben van claghen, segghende dat sy stopten des Conincks waterloop, heetende alsoo het middel vander riuieren. De visschen comende aenden inganck van desen tuyn, daer dat de vischkorf in verborghen staet, meynende te vlieden, worden daer in gheuanghen
| |
| |
| |
| |
Vande visscherye ten Yse.
Hier machmen sien diuersche manieren van visschen, ende hoe dat gheuangen worden onder het ys sommige visschen die sy heeten in haerlieder gemeyne tale Lack: de welcke vanden visschers ghesien sijnde roerende onder het ys, soo nemen sy eenen swaren hamer ende slaen daer mede bouen opt ys, soo datse al verdooft sijnde vanden slach, ghedwonghen sijn stille te blijuen ligghen onder het ys, hem keerende metten buyck opwaerts, om datse die noch half leuende alst ys deurbroken is souden meughen wtcrijghen. Maer dese maniere van visschen wort meest gebruyct in December, int beghinsel vanden winter. Sy hebben oock noch een ander maniere van te visschen onder het ys, de welcke alderghemeynst is, metten hinghels, aende welcke dat cleyne vischkens aenghebonden sijnde, de meeste locken, sonderlinghe de snoecken, om hun in te slicken, de welcke men hout te wesen gierigher ende onuersadelijcker dan eenighe vanden anderen visschen. Men laet sincken een dinne koorde deur twee gaten die C. oft lx. stappen vanden ander staen recht teghen malcander ouer: ende dese koorde laetmen daer den gheheelen nacht hanghen onder het ys met
| |
| |
veel hinghels die daer aen vast ghemaect sijn. Sanderdaechs soo treckense de visschers weder wt, waer aen datse vinden hanghende wtermaten seer veel visschen, van diuersche soorten, die meestendeel wel vet sijn, deur datse wel teten ghehat hebben ende niet seer ghequelt en sijn gheweest inde coude plaetsen, sonderlinghe de ghene die hem houden inde staende wateren. De Mannekens sijn vetter dan de wijfkens, wtghedaen vanden harinck, ghelijck hier naer sal verclaert worden.
| |
| |
Hoe datmen is visschende te peerde.
Dese maniere van visschen ten yse inde groote Meyrs ende soete wateren, oft armen vander zee, wort iaerlijcx onderhouden om seer veel visch te vanghen vande maent Nouember tot int laetste van Meerte oft langher, soo dickwils alst noot soude mogen wesen, want weder het ys dick is, oft met sneeu bedeckt, oft claer, oft ghelat, oft hoe dat verurosen mach wesen, iae hoe dat de natuere het selue voort ghebrocht heeft, soo is het volck van desen lande altijts ghereet ende ghewillich, om alle dinghen te besorghen die totter ghemeynten weluaert van noode sijn. Wandt de
| |
| |
Noordersche nacien meughen ghewillich verdragen soo wel hitte als coude. De visschers als sy gaen willen visschen ten yse, soo binden sy houten schoenen die passende sijn aen haerlieder voeten, aende welcke dat onder vast gemaect sijn dryhoeckige ysers, euen verre vanden ander staende, om te gaen opt ys, mette welcke sy in alder manieren alsoo vast gaen opt ys, gelijck sy doen opt vaste lant. De visschers al en hebbense onder aen de houten schoen ghen ysers, so gaense nochtans wel vast opt ys, sonder te hebben eenighe vreese van vallen. Maer met schoenen van vet leyr gemaect en moghense niet vast gaen, om dat leyr hart geworden zijnde vanden vorst, terstont alsoo glat wort als het ys selue is: principalijck alsser een dunne sneeu van eender nacht oft van eenen haluen nacht opt ys is ligghende, want die maect datmen hem qualijck kan gewachten van allen oogheblic te vallen. Maer als de sneeu wel dick is liggende opt ys, soo machmen daer wel ghenoech ouer gaen ende loopen sonder vallen. De ghene die dan aldus willen visschen onder het ys, die maken twee groote gaten int ys acht oft thien voeten wijt, staende recht tegen den ander ouer, ontrent hondert vijftich oft twee hondert schreden van den anderen, maer tusschen dese twee groote gaten, soo maken sy noch xxx. oft xl. minder gaten van onderhaluen voet wijt, staende ouer beyden sijden ontrent xxx. voeten van malcanderen. Deur dese soo treckense die koorden de welcke deurt eerste groote gat onder het ys ghesteken sijn met langhe spiessen, de selue alsoo bringende van gat tot gat, tot datse die bringhen tot aen dander ende alderlaetste groot gat, gheuende die enden vande koorden als sy deur ghetrocken sijn, den ghenen die te peerde sitten om die voorts wt te trecken, henlieden gebiedende hoe dat die netten naerder den gaten sijn: hoe dat sy die peerden meer voorts drijuen souden, om de netten rasscher wt te trecken om dat de visschen
| |
| |
die gheuoelen dat sy gheuanghen sijn, principalijck de snoecken, de netten niet en souden met gewelt scheuren, ende alsoo ontcomen. Voorwaer het is seer lustich om sien soo grooten menichte ende soo veelderhande visschen met eenen treck op halen, de welcke in so grooter menichte sijn, dat de visschers de selue niet en deylen metten ponde (welck ghewichte sy daer niet en ghebruycken) maer met volle waghens oft andere groote vaten.
| |
Hoe datmen ten yse loopt om sommighe visschen te winnen, ende waeromme datmen daer soo dicwil is visschende.
Het ghebeurt dickwils als de visschers soo grooten menichte van visschen geuangen hebben, dat ionghe lieden die qualijck by ghelde sijn, ionste ende vrientschap vercrigen vande visschers, winnende deur haerlieder licht loopen een seker getal van visschen, die de visschers voor eenen prijs opstellen, te gheuen den genen die alder eerst geloopen konnen totter maten, die vanden visschers daer toe ghestelt wort. Den ghenen die den prijs gewonnen heeft, en wort oock gheen onghelijck gedaen, noch gheweygert, dat sy eerlijck ende met haerlieder arbeyt ghewonnen hebben, maer mildelijck ghegeuen dat henlieden toebehoort: het welcke ghemeynlijck is xx. oft xxx. groote visschen, de welcke by auontueren te Roomen souden meughen weerdt wesen, soo veel ducaten. Maer datmen met soo grooten aerbeyt ende behendicheyt visschen moet onder het ys, gheschiet wt veel oorsaken. Ten eersten om dat dan den tijt is dat de visschen heuren roghe schieten, wandt seer veel visschen schieten heuren roge int coutste vanden Winter, als sy onder het ys met veel ander visschen gesloten liggen, de welcke gheen natuerlijcke vrientschap met haer en hebben, maer verslinden
| |
| |
het saet dat sy gheschoten hebben. Ten anderen de gemeyne noot ende het profijt dwingtse daer toe, om dat de ghemeynte soude oueruloedelijck worden versien van vissche, ende oock de nature vanden visschen eysschet selue, want waert datse gheen locht en cregen deur de gaten die int ys ghemaect worden, soo souden alle de visschen die inde staende wateren oft riuieren sijn terstont moeten steruen. De langhe visschen worden wtermaten vet metten Noorden wint, ghelijc de platte visschen metten Suyden windt. Dese maniere van visschen en wort niet alleene ghebruyct inde winter op een Meyr, maer bycans op alle staende wateren, principalijck die seer wijt ende breet sijn, als opt Meyr Meler, Vener ende Vether, de welcke versche wateren sijn, die oock seker teekenen deur een natuerlijcke eyghenschap geuende sijn, wanneer datmen sonder sorghe daer op mach visschen, om dat niemandt daer deur soude comen in eenich groot perijkel, want teghen dattet ys scheuren ende breken sal, soo beghinnet met een seer groot gheruysch van onder op te sieden ende beroert te worden, ende met groot gheweldt te scheuren ouer al veel cleyn scheuren ende spleten int ys, makende de selue op corter tijt seer wijdt. Ende al is dat ys wel ses oft seuen palmen dicke, nochtans so wordet ghescheurt met hulpe vanden wint die van bouen is comende geheel in stucken, soo datter altemets veel volcks te voet ende te peerde verdroncken wort, als sy de natuere vander plaetsen niet en kennen, oft het teecken gheen acht slaende, met seer haestelijck te loopen naer den oeuer hen seluen niet en salueren, oft te minsten hoorende ende gewaer wordende het grouwelijck schueren vanden yse, niet en blijuen vast staende op een vande grootste schollen, de welcke deur cracht vanden windt worden ghedreuen aende canten vander riuieren oft staende water.
| |
| |
| |
Van een wonderlijcke auontuere die gheschiet is opt Meyr Vether ghenaemt.
Een Lantsman willende op eenen tijt ouer voeren een voeder hoy van deen sijde tot op dander van dit Meyr (twelck een xvj. Italiaensche mijlen breet is, ende lx. lanck) hoorde het craecken vanden yse, ende wert gheware dat het ys allencskens creech seer cleyne spleten. De welcke kennende de natuere van dit Meyr, ende dattet ys terstont gheheel ende al soude breken ende scheuren, deurt ghewelt dat van onder op coemt, dachte dat tijt was te gaen loopen, soo verre hy sijn leuen begheerde te salueren. Daeromme achterlatende sijnen hoywaghen, heeft terstont sijn peerden wtghespannen, loopende wat hy loopen mochte totten naesten oeuer. Dit worden ghewaer vier ghewapende ruyters, die achter hem ghereden quamen, de welcke hem seer sterck nae reden, meynende dattet een dief oft moorder gheweest hadde, die wt vreesen van haerlieder comste soo was vliedende, ende achterhalende hem op den oeuer: soo grepen sy hem vast. Maer verstaen hebbende dat hy was gheuloden om tcraken vanden yse dat terstont gheheel soude gebroken worden, als hy wel wiste deur experiencie, ende niet om eenich quaet feyt, soo waren sy seer verblijt, dat sy sonder haer weten oft behendicheyt waren gesalueert van verdroncken te wesen. Ende alsoo sy noch met malcanderen stonden en spraken, soo toochde henlieden desen boer, hoe dat sijnen waghen swemmende was int water, ende niet en was staende opt ys. Twelcke henlieden oock terstont soude gheschiet hebben, hadden sy niet seer haest van daer gevloden. Men pleech ouer dit Meyr van dat eenichsins toegeurosen was, te reysen van Oostgothlant tot in Westgothlant, oft ter contrarien, maer noyt en hebben de ruyters daer wel op gheuaren, die daer quamen om het lant te beschadighen ende bederuen. Noch oock int bosch dat
| |
| |
by dit Meyr is gestaen gheheeten Holueden, hebben sy niet dan quade auentuere cregen, daer dat die van Denemarcken dicwils seer dwaselijc haerlieder cracht ende ghewelt hebben willen betooghen, maer hebben soo ghetracteert geweest, datse niet en behoefden voorder te gaen om meerder pijne te lijden, blijuende daer int bosch begrauen, wandt dit is de plaetse daer die Oostgotthen den soldaten van Denemarcken plegen metten sweerde te bringen haerlieder eerste betalinge.
| |
| |
Vande visschen vande swarte riuiere voort Nieucasteel in finlant.
Op die wterste palen van Finlant, twelcke gheleghen is onder den Pole, staet een slot dat toebehoorende is den Coninckrijcke van Sweden, ghenaemt Nieucasteel: het welcke wter maten sterck is, soo veel wter natueren, als deur behendicheyt ende subtijlheit van menschen sterck ghemaeckt. Want het is staende op eenen ronden berch, alleene hebbende eenen inganch ende wtganck, op de West sijde, daer datmen niet aen en can gheraken dan met eenen back oft ponte die met groote ysere ketenen vast ghemaeckt is, de welcke alle nachten eens met grooter aerbeyt, om de
| |
| |
gelijck bogen, hebbende het hooft groot gelijck een buffel ende gelijc een yseren pantoffel, mer dese sijn goet om eten, ende onder ander goede visschen gebruyct. Niettemin de alderbeste ende bekentste sijn dese: Araneus, twelck is eenen visch die scherpe vlimmen heeft aende sijden, daer mede dat hy steect ende slaet de gene die ontrent hem comen: hy heeft oock op den rugghe scherpe vlimmen, die oock seer hinderlijck sijn. Aniger, is een visch die goet ende wit is van vissche, ront ende lanck, ende soet van smake. Brasemen, sijn breet ende vet van vissche, eenen voet oft ij. lanc. Borbochen sijn riuier visschen haer houdende in staende wateren: ende sijn corter dan palingen, maer grooter van buycke, houdende haer altijts int diepste vanden water, wtghedaen inden Winter, als sy metten slach vanden hamer onder het ys verdooft ligghende gheuanghen worden, ghelijck voor verhaelt is. Desen visch is soet van vissche, slijmich van velle ende niet dicke: sy hebben een groote leuer, ront ende soet. Na dat hy twelf iaer out is, soo wort hy seer groot, maer dan gheeftmen eenen anderen naem, te weten, Sonne visch.
| |
| |
Vande ghesoute, ghedroochde ende gheroocte visschen.
Nv sullen wy schrijuen van veelderande soorten
| |
| |
van ghesoute, ghedroochde ende geroocte visschen, principalijck om dattet hartbarich Noordersche volck seer veel is ghebruyckende sulcke spijse. Ten alder eersten van drooghe visschen ghelijck Snoecken, Posten, Braessems, Borbochen, ende diemen in gotscher spraken Sijck noemt. De welcke alle ghelijck gemeynlijck vercocht worden metten riet oft cubitus ghelijck het hout, oft metten ghewichte als metten hondert, duysent ende Schippont. Alsmen dese visschen wil gereet maken om eten, soo legtmen die twee daghen te weyken in stercke looge, ende eenen dach in schoon water, om datse sochte souden worden, de welcke daer na gesoden sijnde ende met boter ouergoten, worden voor een delicate ende seer goede spijse ghestelt voort eerste gerechte op Princen tafelen. Daer na bringtmen henlieden diuersche soorten van varsche visschen, dan weder drooghe visschen: ende worden aldus seer hoflijck ghedient, als nv van drooghe, als dan van varsche, de welccke gheten worden met saussen die daer by gestelt worden ter tafel, sonderlinghe op groote maeltijden, ende in huysen vande ghene die ghenuechte hebben in seer leckerlijck te eten. Maer tgemeyn volc die deur de stercke coude goeden appetijt hebben, sorghen meer om met groue spijse den buyck te vullen, dan om aldus leckerlijck te eten. Sommige cloppen den drooghen visch met houten hamers, eer dat sy die zyen. Ander visschen die ghesouten ende ghedroocht sijn gheweest inde Sonne, worden gheclopt ende rau gheten, principalijck die sy in haerlieder ghemeyne tale Sijck heeten: vande welcke geuonden worden tweederhande inde Bothnijcsche zee, daer dat ingheuallen comen wten hooghen berghen van Norweghen seer groote riuieren. De gheroocte visschen sijn seer gheestimeert, als Salmen, Braessemen, Sijck, Harinck, Palinc, Post ende Botten. Maer den Salm gaet alle ander visch te bouen, de welcke om sijnder deucht geten wort
| |
| |
voor alle ander visschen, ende oocck om datter (alsmen hem gheten heeft) alderhande dranck wel op smaect. Het is oock een spijse die seer goet is ende ghereet om eten voor den reysenden man: wandt hy smaeckt seer wel rau gheten. Desghelijckx machmen oock segghen vanden drooghen harinck, de welcke te Roomen wel diere vercocht wert: ende seer veel gheten, sonder veruelen (dat tegen de nature is van alle ander visschen) de welcke iaerlijckx daer te schepe ghebrocht worden wt Vlaenderen lanckx de Spaensche zee, ten sy dat belet wort deur orloghe. Noch hebben de Noordersche nacien ander gheroockte visschen die sy eten, de welcke ghenaemt worden Bootes ende Orches.
| |
Vande ghesoute visschen.
Seer veel volcx wort ghespijst met ghesoute visschen, want bycans alle de visschen die gesprenct sijn inde Sonne oft inden roock gedroocht werden worden achter na ghesouten om datse souden te langher goet blijuen: de welcke voor eenen redelijcken prijs vercocht worden, niet metten ghewichte oft ponde (als voren gheseyt is) maer met thienen smaels, oft byden hoop. Dese worden meest ghebruyct in Leghers ende op schepen van orloghe, als harinck, palinck, braessems, ende die wy in onse ghemeyne tale Torsck heeten. Maer soo wie onder dese ghesoute visschen is menghende quade stinckende visschen, oft in verrotte vaten heeft ghepact ende ghesouten, die moet weder gheuen tghene dat hy daer voor ontfanghen heeft, ende daer toe den Coninck betalen een groote bruecke: ende sulcke visschen worden gheworpen int water, oft openbaerlijck opde mart verbrant. Niettemin seer selden worpmense int water, om dat die goede ende gaue visschen van hongher de selue niet en souden eten, ende daer af sieck oft besmet worden. De goede visschen
| |
| |
ghekeurt sijnde ende ghebrant met der stadt teecken, worden voor goet ghehouden, ende met grooter menichten gheuoert in verre ende vreemde landen, in tonnen ghepact sijnde die daer toe gemaect sijn, tot grooter winninghe ende profijt. Maer om dat alle saken souden wel ende rechtuerdelijck te wercke gaen, soo worden daer ghestelt ghesworen keurmeesters vande visschen, ende schatters vande vellen, ghelijck het sijn van coorne ende graen.
| |
| |
Vanden Harinck.
Den Harinck wort meestendeel gheuanghen ontrent de costen van Suydtgothlant, ende Schoningher lant, dat van ouden tijden is toebehoorende den Coninckrijcke van Gothlant, principalijck int beghinsel vanden Herft, met soo grooter menichten, ende gesouten in ontallighe vaten ende wten lande geuoert, datter bicans ghenoech sijn om geheel Europen daer mede te spijsen. Want op de oeuers vander Zee, ofte riuieren soo vergaderen daer in huysen ende tenten twee maenden lanck gheduerende, alderhande cooplieden wt de omligghende landen, om te coopen met ghelde desen harinck, oft in manghelinghe te crijghen voor ander ware, ende also tschepe wech te voeren. Ende
| |
| |
meestendeel soo gebeuret, dat hy goeden coop gecocht wort, mits datter seer vele aengebrocht wort. Want hy gheeft hem seluen altemets soo oueruloedich inde netten, dat niet alleen de netten en scheuren, maer dat een spiesse oft hellebaerde int middel van dat heyr vanden haringhen, soude mogen vast blijuen staen ouereynde. Den Coninck treckt hier af eenen grooten tol, want het is verboden op een groote pene, dat gheen coopman van harinck betaelt hebbende des Conincx tol van daer mach afuaren ende na huys trecken, sonder te hebben paspoort vanden Stadthouder ende Officier vanden Coninck, ende dat om tweederhande saken. Deerste om dat sy daer naer souden moghen vry reysen alst henlieden ghelieft. De tweede om dat sy thuys comen sijnde, souden moghen openlijck bewijsen, dat sy niemant ouerlast, onghelijck oft schade gedaen hebben ter plaetsen daer sy den harinck gheuanghen oft gecocht hebben. Den harinck wort oock gheuanghen twee oft drye mijlen vander voorseyder plaetsen, maer die en is soo goet van smake niet, noch soo gheacht, als den anderen. Op den seluen tijdt soo wordt oock ontrent den costen van Enghelant ende Schotlant seer veel harinckx gheuanghen vande visschers wt Vlaenderen, waer deur datse te Roomen ghebrocht sijnde, wort gheheeten vlaemschen harinck. Maer die en is soo vet niet, noch soo goet, al is hy lanck ende dicke, als den Noorderschen is, om den dorren gront, ende oock om dat sy soo goet aes niet en hebben, ende vanden storm vander zee. Soo dat de Noorderschen harinck om sijnen lieflijcken ende goeden smaeck wille, ouer al meest ghepresen wort.
| |
Vande nature des Harincx.
Gheliick dat meestendeel alderhande Zeevisch, heeft sijnen tijt dat hy goet ende lieflijck is om
| |
| |
eten: alsoo heeft oock den harinck sijnen tijt van gheuangen te wesen, vanden Oogst af, tot int laetste van October: binnen den welcken tijt dat hy oock is seer goet van smake, als yeghelijck ghenoech bekent is, die harinck op sulcken tijt gheten heeft. Varsch geuangen wesende, so schijnt hy te wesen seer delicaet, maer als hy ghesouten is, soo mach hy langer goet blijuen dan eenighen anderen visch, wtgenomen den Salm. Onder alle de visschen soo leeft den harinc alleen byden water: wandt ghetrocken sijnde wten water, soo haest als hy de locht geuoelt, soo sterft hi. Sijn oogen lichten by nachte in zee ghelijck een keerse: ia dat meer is, als hy met grooter menichte by een is swemmende, soo maect hy seer groot gheluyt met sijn keeren ende ommekeeren, ende lichtende al oft weerlicht oft blicksem ware, die inde zee verwect soude meughen wesen, de welcke worden ghemeynlijck gheheeten harinckblicksems. Waer dat hy opt zee licht siet opt water schijnen, derwaerts coemt hy met grooten hoopen geswommen, soo dat hy op sekere tijden met sulcken practijcken aenghehaelt wert ende geloct inde netten, als oft hy ghereet ware om gheuanghen te worden, oft dat dat hy deur Gods beuel, die op bequame tijden de spijsen is gheuende, tot ghebruyck ende voetsel van seer veel menschen, ghedwonghen ware hem gheuanghen te gheuen. Inden Winter soo vertreckt hy int diepste vander zee, hem daer houdende tot dat den gewoonlijcken tijt is aencomende dat hy gheuanghen wort. Den harinck coemt oock ontrent den oeuers vander zee, om te aenmercken die groote vieren die voor de tenten vanden cooplieden ontsteken worden, als oftet in eenen legher ware. Inde Bothnycsche zee ontrent de stadt van Thornen wort oock harinck geuangen, wesende ontrent een palme lanck, de welcke alsoo goet ende smakelijc is als den anderen voorseyt: desen wort bycans alle het iaer deure gheuanghen, maer princi-
| |
| |
palijck inden Somer ende inden Herft, oft inden Winter onder het ys. Hy wort oock geuangen inden Herft met soo grooter menichten, datmen de koorden vanden nette moet in stucken snijden. Desen harinck en heeft niet dan eenen ydelen darm, soo dat in sijnen buyc niet met allen en wordt gheuonden: nochtans soo en leeft hy daeromme niet alleene byden water, als bouen vanden anderen geseyt is. Van desen harinc so wort het wijfken dierder vercocht dan tmanneken, om dat haer roghen de maghe versaden, alsmen op sekere tijden gheenen vischen etet. Twelcke oock doen de roghen van ander visschen, ghelijck van Salmen ende vande visschen die de Gotthen heeten Stick. Maer ghesprinckt wesende ende ghedrooch inde sonne ende wint, so sijn het manneken ende wijfken beyde euen profijtelijc, als wesende een spijse seer gereet om eten. Celtes schrijuende vanden harinck van Sconingher lant, secht dese nauolghende veerskens.
Men siet daer Codan metter Zee Oceane
Daer dat Scandien van visschen seer rijcke
Ouer al de werelt, sendet voort aene
Haringhen tot allen steden sonder swijcke.
| |
Vande vischputten ende saet vanden visschen.
Daer woonen inde Noordersche landen sommighe lieden, de welcke gemaect hebben vischputten, inde welcke dat sy houden sonderlinghe visschen om het profijt dat sy daer deur crijghen. Dese putten laten sy altemets afloopen, ende het water wtdroogen, ende leech maken van visschen, soo datse daer geen visschen inne latende, dese putten ydel houden om een ander soorte van visschen daer op te legghen. Ende alst water daer weder inne is ghelaten, ende andere visschen op gheworpen sijn, soo groyen daer oock metten seluen
| |
| |
het saet vande eerste visschen dat int slijc was verborgen bleuen, de welcke men siet te beter groyen, als de andere daer op gheworpen sijn, ghelijck de visschen doen inde Nyl van Egypten, de welcke een iaer nae dat tsaet gheschoten is gheweest, ende int slijck blijuen ligghende alst water ontgaen was, na twederkeeren vanden water met seer groote menichte leuende worden. De sommige bewaren oock het saet datse ghenomen hebben wt de opghesneden visschen, den geheelen winter ouer in een vochte plaetse, om tselue te worpen int water int eerste vande Lenten, als de visschen haren roghe schieten. Maer sy en worpent niet terstont int water, om dat vanden hongherighen visschen, die te traech souden wesen om aes te soecken, terstont niet en souden worden op gheten. Wandt daer sijn seer veel visschen soo quaet van natueren, datse oft wt redene voorseyt, oft wt haet ende nijt, om dat haer eyghen geslachte niet en soude vermeerderen, oft om haer luxurie (ghelijck oock vanden eertschen dieren vooren gheseyt is) te moghen continueren, haer eyghen saet inslicken ende vernielen. Aldus dit vruchtbaer gheslachte, ten ware dat in soo grooter menichten ende sonder ghetal ghelijck huelsaet oft milie saet, gheschoten worden wt eenen vissche, ten soude niet mogelijc wesen datter visch genoech groeyen soude int water, om te onderhouden het leuen vanden mensche. Maer de nature heeft hier in seer matelijc ende wijselijck voorsien. Want daer de lieden groot van eten sijn, ghelijck inde coude landen, daer den vorst ende coude seere teyrt, die heeftse voorsien van seer groote visschen: maer daer de lieden teer ende swack sijn, daer heeftse ghegheuen de cleynste visschen.
|
|
Auteursrechtvrij
