|
| |
| |
| |
Het XVIII. Boeck van Olaus de Groote wt Gothlant Aertsbisschop van Vpsalen int corte begrepen, tracterende vande wilde beesten.
| |
Vande wilde Esels, ende hoe dat sy gheuanghen worden.
DE wilde Esels loopen met groote cudden ghelijck die herten inde woeste wildernissen, dewelcke seer dickwils worden gheuanghen met listighe pracktijcken vande iaghers, met schichten die sy op de passagien spannen: oft sy worden ghedreuen van seer groote honden in holen van steenrootsen, daer sy seer selden leuendich connen wt gheraken ende ontcomen. Iae dat meer is, sommighe van dese seer groote wilde esels liggende opter aerden, oft ooc ouer eynde staende, worden wel altemets van een cleyn beestken, te weten een weselken, dat hun springht aen de kele, soo gebeten, datse doort afloopen vanden bloede terstont flau worden ende steruen. Soo onuersadelijck is dat beestken int suygen vanden bloede, dat onder alle beesten van sijnder grootte, nauwe sijns gelijcx is te vinden
| |
| |
Men vint sommighe persoonen die met dit beestken, het welcke sy laten loopen lancks een riet, ende met een coorde regeeren, roouen de nesten van swaluwen, duyuen ende hinnen, ende crijghen alsoo de ionghen, die wonderlijcken listich van dit beestken veruolcht worden, alleene om dat soude moghen wt suyghen het bloet, al oft eenen buyck hadde meerder dan een olifant.
| |
Vanden strijdt der wilde esels teghen die woluen.
Ten is niet ghenoech dat dit profijtelijck dier veruolcht wort vande iaghers met scherpe scichten ende breede pijlen, oft duysent andere listighe practijcken inde woeste wildernissen: oft dat meer is vande voorseyde cleyne ende verachte beestkens die weselkens, die in grootheyt by hem niet en sijn te gelijcken: maer wort oock bestooten vande seer wreede woluen, ende sonderlinghe van die int gheberchte woonen, inder nauolghender maniere. Alst seer dicke ghesneeut is ende seer sterck vriesende, soo omringhelen de woluen door den hongher daer toe ghedwonghen sijnde, met een groot heyr de holen inde woestijnen, soeckende eenen roof die sy souden moghen verslinden: de welcke siende dat op die toegheurosen staende wateren van dese wilde esels staende sijn, soo loopense met een ghedruysch derwaerts om die te oueruallen. Niet te min dese wilde esels hun stellende te weere: smijten so dapper wt metten voeten, datse de woluen dootslaen oft wech iaghen. Want sy hebben sulcken cracht int slaen metten voeten, dat sy den wolf gherakende terstont dootslaen, oft ter neder slaen: twelcke die iagers dickwils aen haerlieder seer stercke honden wel gheware worden: want als die honden den slach altemets ontspringhen, slaende hun voeten teghen eenighen boom die sy ghemoeten, slaen die in stucken ghelijck
| |
| |
een voos hout. Dese wilde esels hebben van nature datse seer wel weten wt te kiesen de plaetsen die hun bequaeme ende nut sijn om te vechten: als op tglatte ijs daer sy met haerlieder scherpe voeten seer vast moghen op staen, ende die woluen niet, de welcke daer schijnen haerlieder clauwen ghesloten te hebben in sceen, sonder vasticheyt te hebben int staen. Maer ter wijlen dat dese beesten aldus besich sijn int vechten, so sijn die iaghers niet verre van daer, wachtende het eynde vanden strijdt, om dat sy totter doot toe souden veruolghen de partie die wt vermoeytheydt verlaten ende vlieden souden wten strijde, ende dat sy also met eens anders perijckel souden vercrijghen eenen goeden roof. Want tusschen dese beesten wort seer wreedelijck gevochten, daer dat luttel wilde esels maer veel woluen ghequetst ende verscheurt blijuen, dewelcke vanden iaghers terstont aengheueert worden, om de vellen te hebben. Daer en tusschen so vertrecken die wilde esels, op plaetsen daer sy vry mogen wesen. Sonder twijfel die woluen souden die ouerhant crijghen, waert dat sy den strijdt hadden teghen die wilde esels, op die hooghe verurosen sneeuberghen: want daer souden sy seer licht moghen op springhen, daer die wilde esels door haerlieder swaricheydt sincken souden inde sneeu, ende worden een spijse der woluen. Aldus so heeft die verstandige nature, schijnen te gheuen yeghelijck dier een plaetse die bequaem is om hem seluen te verweeren.
| |
Van de Herten en de Deynen.
Niet teghen staende dat inde Noordersche landen veel couder is, ende stercker vriest, dan in eenich ander lant ter werelt: nochtans soo wordt daer gheuonden een groote menichte van onbekende beesten, als eensdeels gheseyt is, ende noch breeder sal verclaert worden. Onder de ghene die goet sijn om eten,
| |
| |
worden aldermeest gheacht de voorseyde wilde esels, ende die herten, deynen ende hinde caluen daer wy nu af schrijuen sullen. Daeromme en wordt niemant toegelaten door oude ordinancien dese beesten te moghen iaghen oft vanghen, dan die edelen ende haerlieder officiers, ende ander ghepreuilegeerde lantsaten: als ouerste vander kercken ende herberghiers die de gasten ontfanghen ende herberghen: het welcke oock gheschiet, om dat door de giericheyt vanden iaghers (die daer sijn in seer groote menichte) de wildernissen niet en souden gesuyuert ende berooft worden van dusdanighe beesten. De forestiers ghebruycken nochtans die hoornen die als eenen pant vande toecomenden roof inde bosschen ghelaten worden: hoe wel datse also quaet sijn te vinden, als te sien een hinde haer ionghen worpen, oft eenen wilden esel los ende vry wesende, staen briesschen op eenen pekelachtighen gront.
| |
| |
Vande Beuers.
Men vindet inde Noortsche wateren een seer groote menichte van dese dieren, om datse veel stilder sijn dan den Rijn oft Donauwe, daer dat nim-
| |
| |
mermeer ruste en is om het ghetier vanden schippers die daer deure ouer ende weder varen. Noortwaerts sijn seer veel riuieren, ende oock boomen die dese beesten seer nut sijn om haerlieder hutten te timmeren: de welcke sy timmeren door een wonderlijcke practijcke, alleene door het onderwijsen vander naturen. Want sy trecken eenen grooten hoop tseffens om hout te vellen: het welcke sy afbyten metten tanden, ende af ghebeten sijne, soo weten sijt met vreemde practijcken te brenghen tsamen naer haerlieder holen. Sy nemen een vanden hoope, die niet nut en is om te wercken, ende luy oft traech is, oft oudt: maer meestendeel die wt een andere gheselschap is gheuloden: de welcken sy legghen metten buyck om hooghe, met de beenen opstekende inde locht, ende den rugghe teghen der aerden int stede van eenen waghen, daer dat sy tusschen die beenen ende dyien schicken ende legghen van dit afghebeten hout, ende sleypen hem alsoo tot aen haerlieder holen oft hutten, daer dat sy hem ontladen vanden houte. Voorts halen sy weder ander, ende gaen aldus ouer ende weder, tot datse haerlieder hutten volmaeckt hebben: de welcke ghemaect sijn twee oft dry stagien hooghe, om datse met den lichame souden sitten bouen den water, ende alleene de steert soude rusten int water, die metten achtersten voeten wort gheten voor visch. Want synen steert is schelachtich gelijck de visschen sijn, leyrachtich ende wel dicke, ende met secrete cnoopen wonderlijcken onderscheyden: de welcke is een seer delicate spijse ende een medicijne den ghenen die quelen, om dat sy de dermen ghequetst hebben. Ende oock die cocks die gheschickt sijn int coken, weten hem seer wel te bereyden, het sy om eten, oft totter medicijnen. Dese beesten hebben seer scherpe tanden, daer mede dat sy af byten de boomkens, die ontrent de riuieren wassen, ghelijck met een schaers:
| |
| |
iae dat meer is, ist dat eenich mensche erghens mach vatten metten tanden, ende principalijck iaghers: soo en latet hem niet gaen voor dat metten tanden die beenen doorbeten heeft ende hooren craecken.
| |
Van de Brassers.
Onder alle dieren, diemen om haer groote gulsicheyt meynt te wesen onuersadelijck, soo spant de Brasser (diemen inde Noortsche landen heet Ierff ende in Duytscher spraken Vielefrass, in Slauons Rossomaka) om dat soo vele is etende, die croone.
Maer in Latijn heetment Gulo, om dat soo gulsich is. Het is vander grootte van eenen grooten hont, het heeft ooren ende backhuys ghelijck een catte, ende de voeten ende naghels seer scherp: het lichaem seer rou ende lanck van hayr dat bruyn is. Synen steert als van eenen vos, maer corter ende dicker van hayr: waer af dat goede winter mutsen ghemaect worden. Dese beeste ghelijck wy geseyt hebben is seer gulsich. Want van dat eenighe doode beeste erghens vint liggende, soo etet daer af soo vele, dat sijn lijf ghespannen staet ghelijck een trommel: dan loopet soeken eenighe boomen die seer naer malcander staen, ende dringhende hemseluen tusschen die twee boomen, soo pranghet hemseluen om dat te stercker soude wtlegghen het gene dat gheten heeft: ende weder dunne gheworden sijnde, soo loopet weder aen die doode beeste, ende etet hemseluen tot bouen toe vol. Dan so loopet hem weder pranghen tusschen die boomen ende quijt te maken dat gheten heeft, ende loopt dan weder eten, tot dat die beeste al op ghespeelt heeft. Dan so loopet weder neerstelijck iagen ende soecken anderen cost. Men presumeert dat vander naturen voort ghebrocht is, tot schande vande menschen die soo gulsigh eten ende drincken datse vander tafelen moeten gaen ouergheuen: ende dan weder comende aende tafel, blijuen dach
| |
| |
ende nacht sitten etende ende drinckende: als ons Mechonita in sijnder Historien van Moschouien is beschrijuende. Het vleesch van deser beesten en duecht niet om eten, maer het vel is seer profijtelijck ende costelijck. Want het blinct van een doncker bruyne swerticheyt, ende verciert met diueersche bloemen, ghelijck Damast: men maecter af schoone winter cleederen, ende hoe datse door behendicheyt vanden constenaers in alderhande cleederen het coluer vande vellen best by een ghevoecht wert, hoe dat lustigher ende fraeyer is int ghesichte. Maer niemant dan Princen oft groote Heeren draghen cleederen, die ghelijck rocken van dusdanighe vellen ghemaect sijn, want sy brenghen seer haest wermte by, die seer langhe by blijft. Ende en werden niet alleene ghebruyct in Sweden ende Gothlant, maer oock in Duytslant, daer sy meer gheacht werden, om datter niet veel te vinden en sijn: maer sy werden daer altemets gebrocht met ander coopmanschap, ende wel diere vercocht.
| |
Vande costelijcke bedden decksels van Brassers vellen ghemaect.
Die van Sweden ende Gothlant en willen niet ghedooghen datmen van dese vellen wt voeren soude in ander vreemde landen, om daer aen te winnen: want sy maken bedden decksels daer af om haerlieder eere daer mede te bewaren int decken vanden bedden, als eenige vreemde treffelicke gasten inde winter hun ouercomen. Waer door dat sy merckelijck ghenoech bewijsen, datse niet lieuers en doen noch eerlicker achten, dan deghelijcke gasten tot allen tijden ende in alder manieren hoflijck te tracteren, principalijck inde seer coude winters als sy onder ander weldaden, henlieden bedden verleenen die ghedect sijn met soo costelijcke vellen. Maer ten dient niet versweghen te
| |
| |
wesen dat de ghene die slapende sijn onder dusdanighe decksels, pleghen te droomen van dingen die bycans het leuen ende conditien van deser beesten ghelijck sijn, in onmaticheyt ende onversaetheyt van gulsich te eten, ende listighe laghen te legghen den wilden dieren. Het welcke henlieden is by auontuere comende, ghelijck den ghenen gheschiet die heete cruyden eten, als gimber oft peper, de welcke droomen dat sy verbernen: oft die suycker eten, dat sy verdrincken int water. Noch schijnter een ander secreet der natueren te wesen in dese vellen: als dat die ghene die ghecleedt sijn met dese vellen, niet en mueghen versaedt worden van eten ende drincken. De darmen van deser beesten coemt de speellieden wel te pase, om snaren te maken: de welcke ghespannen staende op eenige instrumenten gheuen een heesch geluyt: maer ghemengt sijnde onder ander soet luydende snaren, wert terstont verandert in een seer lustich melodieus gheluyt. De clauwen ghelijck een reepken ghehanghen aen thooft vande ghene die draeyinghe int hooft hebben, oft aen tuytende ooren, gheuen terstont groote bate ende gesontheyt. De iaghers drincken sijn bloet alst ghemengt is met werm water: ende dat meer is alst met wat goet huenich is ghesoden, soo werdet ghedroncken op bruyloft feesten voor eenen sonderlinghen dranck. Met sijn vet oft smeyr gheneestmen oude seeren als men die daer mede smeyrt. De tanden comen de toouenaers wel te passe. Maer die voorseyde clauwen versch afghetrocken sijnde, veriaghen terstont catten ende honden ist dat men die hun laet sien: ghelijckmen de voghelkens doet als sy sien een ghier oft eenen kieckendief.
| |
Hoe datmen de brassers vangt.
| |
| |
Die Iaeghers ghebruycken veel listige practijcken om dit dier te mueghen crijghen, ende dat alleene om te crijghen sijn costelijck vel. Ende onder ander soo voeren sy inde bosschen een verssche doode beeste, ter plaetsen daer sy weten dat dese beesten meest comen gheloopen: principalijck daer veel sneeus leyt: (want inde Somer soo en dueghen dese vellen niet.) Nu soo haest als dit dier is rieckende dese doode beeste, soo comet daer geloopen, ende etet daer af tot dat den balch ghespannen heeft ghelijck een trommel: dan soo loopet tusschen twee boomen die seer naer malcander staen, ende prangt hem seluen om weder wt te legghen al dat gheten heeft. Maer ter wijlen dattet aldus besich is, soo werdet vanden iagher doot gheschoten met eenen breeden pijl. Sy hebben oock noch een ander maniere van dese beesten te vanghen met balcken daer seer dunne coordekens tusschen gespannen sijn, mette welcke dese beeste hem seluen verworcht ist dat hem een weynich is roerende alst etet vande doode beeste. Het wort oock wel ghevanghen vallende in diepe putten die inder aerden ghegrauen werden, ofte cauernen die dweers sijn loopende, alst vanden hongher is ghedwonghen te eten van het doode lichaem dat daer in gheworpen is. Ende ist dat niet ghevanghen wert met eenich vande voorseyde manieren, soo isser qualijck ander middel te vinden, ghemerct dattet vanden honden qualijck mach ghevanghen werden: Want het heeft de clauwen soo scherp, dat hen die honden niet en dorren aenvallen, de welcke nochtans haerlieder cracht wel plegen te gebruycken teghen de seer wreede woluen.
| |
Vanden Hasen.
Om dat inde coude Noordersche landen is een
| |
| |
seer groote menichte van Hasen, so hebbe ick met luttel woorden hier willen te kennen gheuen haerlieder natuere ten minsten int veranderen vanden coluere. Het is een sake die seer blijckelijck is dat alle de Nordersche Hasen int eerste vanden Herft, sonderlinghe van dat deerste sneeu ghevallen is, haer grijs hayr verliesen ende crijghen wit hayr. Ick hebbe selue ghesien dat Musen die anders niet dan wit suycker en aten, wit van hayre sijn gheworden: maer als hun het suycker onttrocken was, soo sijnse het selue weder quijte gheworden. Nu aengaende de spijse vanden Hasen die loopende sijn inde Noordersche landen: so ist kennelijck genoech dat sy inde winter als het aertrijck hart vervrosen is ende met sneeu bedect, gheen snee en eten, als Plinius meynt in sijn seuenste boeck: maer schorssen van Pijnboomen, Eecken, Abeelen ende Populier boomen ende ander die sy wt natuerlijcke vernuftheyt weten te vinden. Dese Hasen stellen hen te slapen onder groote tacken van Dennen die dicht toe ghemaect sijn vande sneeu, daer dat sy onder eenen put ghemaect hebben om in te ligghen. Want dese boomen temperen die coude, om die dichticheyt vande tacken ende heymelijcke hollen daer de beesten in schuylen, meer dan eenige ander boomen. Maer inde Somer soo kiesen sy sekerder wooninghen inde steenen ende rootsen, door dat wel weet door sijn natuerlicke vreese, dattet allen dieren is tot eenen roof ghegeuen, alleenlijck dinckende met snel loopen ende vlieden te mueghen ontgaen: nochtans soo wordet bedroghen van het weselken daert mede speelt: maer ten laetsten het wringt hem soo om sijnen hals, dat om sijn seer loopen niet af en laet van bijten tot dat die kele door is, om het bloet wt te mueghen suyghen ende eten. Aldus werdt hy van dat cleyn beestken met bedroch verwonnen ende niet door cracht. Hy wordt oock ghevanghen door de snelheyt vander Valcken, den
| |
| |
welcken hy seer selden met sijn crom ende dweers loopen ontgaen mach gelijck hy den honden doet. Hasen spijse is inde Noordersche landen seer ghemeene, principalijck ghesoden ende bereet met een swerte sausse, naer de maniere vanden volcke: ende is oock redelijck ghesont: men etet daer oock van desen vleessche ghebraden, ghelijckmen van alle ander vleesch doet. Maer een quaet coemter af sommighe bevruchte vrouwen, datse door eten oft treden opt hooft vanden Hase, kinders baren met Hase monden, hebbende altijts tusschen nuese ende mont de lippe ghespleten: ten sy datmen terstont van dat geboren is daer aen naeyet een stucxken wter borst van een ionck kiecken dat versch ghedoodt is noch al bebloeyt sijnde. Die ghene diet fledersijn hebben, mueghen hun voeten baden int sop van eenen ghesoden Hase dat noch tamelijck werm is. Diesghelijcx de nieren van eenen ouden Hase, aende voeten ghebonden verlicht de pijne vant fledersijn. Het hayr vanden Hase is oock medicinael: want als yemant de voeten vervrosen heeft, (gelijck daer dickwils gheschiet) soo legt men daer op asschen van Hasen hayr dat verbrant is, het welcke daer teghen seer goet is. De voorcoopers van Moschouien doen eenen grooten handel van Hase vellen, sonderlinghe witte, met groot gewin: want sy vercoopen veel duysent cleederen, oft gheuense den Tartaren voor tribuyt, om te mueghen sitten in ruste ende te beter in vrede leuen.
| |
Vande Lossen ende haerlieder vellen.
Inde Noordersche bosschen en worden so veel Lossen niet ghewonnen, als woluen, al ist dat sy den anderen ghelijck sijn in ghiericheyt van roouen. De natuere vander Lossen, is dat hy int loopen niet achterwaerts en siet, maer is altijts voorts loopende ende springhende, soo dat hy seer haest veel weechs
| |
| |
af leght. Gheen spijse en etet meer, noch lieuer dan wilde catten: ende daeromme soo nemet die waer alsse loopen wt haerlieder holen, om die te vatten. De vellen vande Lossen sijn seer saechte van hayr, ende schoone ghespickelt: de welcke wel diere vercocht werden, principalijck vande ghene die inde winter ghevanghen werden: want dan sijnse goet ende schoone, ghelijck inde Somer argher ende slechter.
| |
Vande woluen ende haerlieder wreetheyt.
Gheliick dat in Afrijcken ende Egipten worden ghewonnen cleyne ende traghe woluen: alsoo ter contrarien soo sijn inde coude Noortsche landen groote stercke ende wreede woluen. Ende dat soo is, bewijst voorwaer haerlieder quaetheyt ende wreetheyt genoech, principalijck alst seer cout is ende datse heet loopen naer de wolfinnen: Want dan moeten de lieden die achter lande reysen, gaen ghewapent, om hun seluen ende haerlieder beesten te mueghen bewaren ongheschent vanden woluen: ende sonderlinghe de vrouwen die bevrucht sijn ende seer naer sijn te gheligghen, de welcke de woluen soecken te crijgen van datse den rueck wech hebben. Daeromme en laet men gheen vrouwen alleene reysen, sonder eenen ghewapenden man by haer te hebben. Want meestendeel soo ghebuert in Loumaent, dat de ghene die in
| |
| |
sledden sijn reysende, nootsakelijck datse pijlen ende bussen met hun voeren, ist dat sy hun leuen willen behouden, om de woluen te mueghen afkeeren ende wech iaghen, die van beyden sijden naer hun comen gheloopen, waer door dat coemt dat die reysende lieden anders niet en sijn voorsien van wapenen als sy buyten op die dorpen ter kercken gaen, oft haerlieder eyghen dinghen te doene, dan oft sy trecken souden teghen haer vyanden ten strijde: Iae dat meer is dese woluen worden somtijts soo rasende dul ende wreet vanden hongher die hen is dwinghende, metter couden ende oock die hitte totter woluinnen: datse loopen inder lieden huysen, ende nemen beesten die sy terstont daer verslinden: oft verschuert hebbende met hun draghen inde bosschen. Maer sy en doen dat niet onghewroken. Want die boeren weten oock hier teghen haerlieder remedie. Sy binden scherpe seysens aen een doode beeste, de welcke sy leggen op de sneeu, om dat de woluen die comen sullen om dese beeste te eten, hen seluen de beenen af snijdende, souden gestraft wesen: oft sy gaense te keere met pijlen ende schietense terstont doot: oft gevallen sijnde in diepe putten wt ghiericheyt vanden roof, latense daer steruen van honger.
| |
Van veelderhande soorten van woluen.
Int gheberchte Doffra ghenaemt, twelcke is scheydende Sweden van Noorweghen, sietmen witte woluen loopen met groote cudden ghelijck de schapen, eens deels inde valleyen, ende eens deels in de gheberchten. Dese woluen en eten niet dan cleyne teeder beestkens, als muysen, Mollen ende der ghelijcken. Daer sijn oock wilde woluen ende ghemeyne, die met seer listighe practijcken grooten ouerlast doen de beesten vande lantslieden gelijck coeyen, caluers, gheyten, schapen, ende soo voorts. Ende daeromme wort dickwils gheoordineert een ghemeyne iacht, om dese woluen die den ghemeynte seer groote
| |
| |
schade doen te mueghen vanghen: ende oock plaetse dach ende vre ghestelt, om met netten, honden ende ander listighe practijcken dese te mueghen dooden. Nochtans en soecken sy soo seere niet te vanghen ende betrappen die oude woluen, als sy doen die ionghe te dooden, om datse niet en souden te seer vermenichfuldighen. Sommighe sijnder die van dese ionghe woluen tam maken, de selue houdende op den bant: maer al schijnen sy tam te wesen, so en hebben sy nochtans noch niet al vergheten alle haerlieder natuerlijcke wreetheyt: maer legghen noch dickwils laghen om sommighe beesten te betrappen, iae oock sommighe voghels. De teuen die aen dese woluen gecoppelt sijn gheweest, brenghen honden voorts die seer groote vyanden sijn van alle ander soorten van woluen die de schapen willen verbijten. Daer is noch een ander soorte van woluen die Thoes genaemt sijn, de welcke veel langher sijn dan die ander, maer corter van beenen: ende sijn seer licht int springhen. Sy leuen byder iacht, noch en doen den menschen gheen schade. Sy veranderen wel van hayr, maer niet van coluer. Inde winter hebbense lanck hayr, maer inde Somer sijnse cael.
| |
Vanden Otters ende bedroch dat in haerlieder vellen te conterfeyten ghedaen wert.
Otters hebben een viercant bachuys ende bijten seer scherp ghelijck Beuers, ende sijn oock den Beuers ghelijck van hayre ende velle, maer wel driemael langher. Dese worden gheuonden inde Noordersche wateren, principalijck in hooch Sweden, Helsingher lant, Middelpaden, Angermannien, Iemphtien, ende beyde de Bothnien. De vellen van dese Otters worden met een seer groote menichte gelijck de Beuers vellen oft van ander dieren wt ghevoert naer Moschouien, ende van daer na Tartarien. Want in dese coude landen wordense seer ghebruyct
| |
| |
om cleederen daer af te maken, de welcke daer meer vermanghelt worden voor ander ware, dan wt giericheyt om ghelt vercocht. Dese Otters worden in Sweden in sommighe groote heeren huysen soo tam ghemaect ende geleert, datse met een teecken dat hun de Cock is geuende, loopen inde vijuers oft vischputten, ende halen alsulcken ende so grooten visch alsmen hun is wijsende, ende dat een voren ende dander na, tot dat die cock wijst dat genoech is. Het vleesch van deser beesten en dient nerghens toe, dan om wilde dieren daer mede te betrappen. De vellen worden seer ghebruyct inde Noordersche landen, om randen daer af te maken onder aende cleederen, midts datse soo taey sijn als een leyr. Sy worden vercocht met tienen aen een gebonden ghelijck Beuers vellen, vossen, marters ende ander vellen. Men weetse oock wel te valschen ende te conterfeyten met colen ende roock van pijnboom hout, om datse souden schijnen te hebben een blinckende swarticheyt: maer van datse met een witten lijnen doeck ghestreken worden, so verliesen sy weder die swarticheyt, ende het bedroch wordt ontdect. Inde selue maniere machmen weten het bedroch datter mach wesen inde witte wolfs vellen, die met colen ende crijt gheualscht sijn. De grauwe eeckhoornkens vellen (diemen in Italien heet Dossi)
| |
| |
worden oock alsoo met crijt gheualscht: maer alsmen die wrijft met swert laecken, soo sietmen terstont oft coleur naturael is oft gheconterfeyt.
| |
| |
Vande Eeckhoornkens.
Inde Noordersche bosschen is een seer groote menichte van dese cleyne beestkens, de welcke seer diueersch sijn van coleur ende dickte van hayr. Maer daer is eenen reghel die niet en misset, dat hoe men meer Noordtwaerts is gaende, hoe die vellen van desen beestkens schoonder vallen, het welcke is comende door de groote coude, die henlieden het coleur is gheuende: beghinnende van daer den Noorderschen Pole verheuen staet seuen en tseuentich graden, tot onder den hoochsten Pole: In welcke landen de Iaghers eer vermoeyt sijn dan versaedt, van te schieten dese beesten: de welcke met grooten hoopen ouer al op die boomen spelende sijn ghelijck de visschen in het water: ende sijn oock seer goet om te schieten, door dat die boomen daer sy op spelen, niet seer hooghe en sijn. Maer hoe dat men meer is Suydtwaerts treckende in dese landen, hoe dat die vellen ergher ende bruynder vallen van hayre. Het vleesch van dit beestken ghebraden sijnde, is
| |
| |
seer delicate spijse, soo dat de Iaghers goeden smake daer in vinden. Maer die tanden ghebruycken de waersegghers, om te moghen voorsegghen toecomende dinghen.
| |
| |
Noch van het selue beestken.
Dit beestken swemt ouer de riuieren op een cleyn hout, op stekende synen steert ghelijck een seyl: want de natuere en heeft hem gheen ander middel ghegheuen om te swemmen: door dat cleyne van lichaem is, ende dicke van hayr aen sijnen rouwen steert: den welcken in ghedroncken hebbende veel waters, soude terstont dit beestken doen sincken te gronde. Ten heeft oock gheen voeten bequame om swemmen: maer anders ist seer voorsichtich, want in den Somer soo voorsiet het hem van cost oft spijse, om den langhen winter op te leuen, daer dat synen nest ghemaect heeft om te rusten ende slapen, twelcke het weet open ende toe te doen aende sijden, naer dat gheuoelende is de wint waeyen. Het eet hasenoten, bukenoten, oft schueten ende bladeren van pijnbomen. Men vint noch een ander soorte van eechoornkens, de welcke slapen in stede van eten. Dese sijn wter
| |
| |
maten snel int springhen vanden eenen boom op den anderen, stierende hunseluen ouer metten steert: ende door behendicheyt van haerlieder scherpe clauwen, so loopense ende springhen lancks de tacken vande boomen, spelende seer lustighe spelen om sien op die sneeu die opde boomen verurosen light. De vellen van dese beesten worden tschepe wtgheuoert met veel duysenden, thiene tsamen ghebonden wesende, ende vanden cooplieden bycans ouer al Europen ghedistribueert, maer hoe datse voorder geuoert worden, hoe sy merr ghelden: Sy worden oock diere oft goeden coop vercocht na datse begheert worden, ende dat die lieden daer behagen in hebben. Het sijn seer goede cleederen ende eerlijck voor oude lieden: maer den ruyters ende vrome mannen en dienen sy niet: den welcken best dient een wolfs pelse oft van een brasser.
| |
| |
Vande Martres, Zabels, ende haerlieder vellen.
Martres ende Zabels sijn dieren die woonende sijn in coude landen, ende ouer al ghenoech bekent van name: maer luttel is bekent haer eygenschap ende natuerlijcke cracht: want alleene door de ghedaente vande vellen, machmen weten wat beesten dat sijn. Niet te min dat merctmen in henlieden, datse
| |
| |
seer licht sijn int loopen ende sterck van springhen. Want sy springhen bycans ghelijck die eeckhoornkens van eenen boom op den anderen, ghebruyckende haren steert in stede van een dijssel, vattende die tacken metten clauwen. Maer sy sijn seer vreeselijck van bijten, naer datse cleyn sijn van lichaem: want sy hebben wter naturen tanden so scherp als elsens, ende seer scherpe ende dunne clauwen. Ghelijck het vleesch van dese beesten nerghens toe en duecht, alsoo ter contrarien soo sijn de vellen seer costelijck, sonderlinghe in verre vreemde landen, daermen meer achtende is ouerdaet ende wellust dan profijt. Maer tusschen Martes ende Zabels is dit onderscheet: als dat de Martres het hayr grouer hebben ende seer wel staende als men die strijct vanden hoofde nederwaerts nae den steert: maer de Zabels ter contrarien staen beter ende sijn lustiger om sien alsmen die strijct vanden steert opwaerts naert hooft, want dan schijnense rouwer ende dicker van hayre te wesen: maer daer door moghen sy oock veel eer bedoruen worden vande motten, ten zy datmen die dagelijcks draecht oft verweret, oft datter alssem tackskens tusschen gheleyt worden. Maer waert datmen de Zabels wilde te drooghen hanghen inde Sonne, soo souden sy meer bederuen op eenen dach, dan oftmen die een gheheel iaer hadde ghedragen. Want als dese beeste leuende is, soo houtse haer altijdts verborghen in doncker bosschen daer gheen Sonne door schijnen en kan, iaghende ende seer listich halende haren cost met vanghen van vogelen. Het is een seer luxurieus dier ende seer stinckende alst heet is om te genereren, ghelijck wy hier naer segghen sullen vanden Herminen oft Muysen wten lande van Pontho. Dese twee soorten van vellen te weten Martres ende Zabels, hebben een hayr dat saecht is om handelen, dewelcke voorwaer ouerdaets ghenoech voortbrengende sijn
| |
| |
inde menschen, die ten laetsten verteert wort vanden wormen ende steruen moet op synen tijt, naer dat sy seer diere ghecocht hebben een vreemde wellust. Die Zabel wordt ghegenereert inde wterste bosschen van Moscouien, ende wordt seer wijdt ende breedt ouer lant ende ouer zee gheuoert in verre landen onder de vreemde nacien.
| |
| |
Vande Herminen, de welcke Plinius heet te wesen Muysen wt den lande van Pontho.
Plinivs is ons beschrijuende int achtste boeck ende xxxvij. capittel van sijnder natuerlijcke historien, dat de Muysen wt Pontho henlieden borghen ende versteken inden winter, ende dat sy alleene wit sijn van hayre. Een yeghelijck mach die passagie verstaen naer dat hem goet dunct, maer nochtans sonder onghelijck te doene der natueren, oft te verkeeren den sin van dat de nature wijselijck voort ghebrocht heeft. Want waert dat sy inde winter eenpaerlijck bleuen verborghen, alst seer sterck is vriesende, het vel en souden sy nemmermeer witter hebben op deen dan op dander: nochtans soo schijnet inden Somer int eynde vanden Mey te wesen rosachtich, als sy verliesende haerlieder witticheyt, int wassen vande
| |
| |
nieuwe cruyden heet sijn ende loopen om te genereren, ghelijck dat ick ghesien hebbe int iaer ons Heeren M.D.XVIII. als ick was rijdende door Helsingher lant, daer dat ick die sach soo heet aen malcanderen ghecoppelt, datse door gheen sterck loopen vanden anderen gheraecken en consten, maer bleuen hanghende aen malcanderen ghecoppelt, seer knitsende metten tanden, achterlatende meest ouer al het bosch daer veel diueersche boomen stonden sulcken stanck (midts datter vele waren) dat ick van alle dat my mach ghedencken, noyt vuylder stanck gheroken en hebbe. De voorseyde Plinius seyt oock in sijn thienste boeck ende lxv. Capittel, dat dese Muysen al leckende genereren, twelcke dat ick aen dese beesten niet en hebbe connen ghemercken: want sy coppelen aen een als ander beesten doen, hoe wel dat ick al willens swijghe de maniere hoe dat te wercke gaet. Dese beesten worden alle drye iaren ghemeynlijck seer breet door het veel eten, tot grooten profijte vanden cooplieden, ende worden oock veel langher: het welcke gheschiet niet alleene in Noorweghen, maer oock in Helsingher land, ende omligghende landen, in het Bisdom van Vpsalen, door datter viervoetighe beesten die Lemmar oft Lemmus ghenaemt sijn, wesende soo groot als een ratte, ghespickelt van hayre, met ongheweerte ende grooten slachreghen wter locht neder vallen: maer men can niet beuinden van waer dat sy comen: oftse daer wt verre eylanden vanden wint ghebrocht worden, oft datse wt den onreynen wolcken ghegenereert sijnde, daer neder vallende sijn. Nochtans soo is beuonden gheweest, soo haest als sy neder gheuallen waren, dat sy hadden inde dermen noch rouwe cruyden die noch niet verteert en waren. Dit ghedierte vallende ter aerden met grooter menichten ghelijck sprinckhanen, vernielen alle groene cruyden: iae al daer sy aen
| |
| |
ghebeten hebben dat versterft. Dese beestkens blijuen leuende so langhe als sy gheen cruyt en eten dat op een nieu weder is gewassen: ende vergaren met cudden by een ghelijck eenen hoop swaluwen die gaen vlieghen willen: niet te min sy steruen alle op eenen sekeren tijdt, oft sy steruen oock met grooten hoopen van het fenijn der aerden (van welcker corruptien de locht soo ghecorrumpeert wort, dat die vanden lande daer af crijghen draeyinghe van hoofde, ende de ghelc) oft sy worden vanden Herminen op gheten: waerdoor dat dese Herminen worden seer vet ende langher van velle. Dese vellen worden ooc by thienen tsamen ghebonden, principalijck XL. vellen in eenen timmer, ghelijck men de Zabels, Martres, Vossen, Beuers, Eechoornkens ende Hasen vellen vercoopt, ende tschepe wt gheuoert worden in vreemde ende verre landen.
| |
Hoe de Herminen gheuanghen worden.
Maer hoe dat de Herminen vanden iaghers gheuanghen worden ende waer toe dat sy dienen, sal int corte nu hier verhaelt worden. Ten eersten wordense gheuanghen met een temple, alsmen inde voorgaende figure sien mach, daer dat dry, vier, oft acht Herminen tseffens moghen onder comen, de welcke meynende onder het dweers hout door te loopen, metten roeren vander coorden daert mede gestelt is, worden daer onder terstont gheuanghen. Dusdanighe vallen oft tempels staen ouer al hier en daer op ghestelt, om de groote menichte van desen beestkens die daer sijn te moghen vanghen. Men maect oock lanckworpighe putten, daermen bouen op leyt seer dunne rijskens, ende dan sneeu daer ouer: so dat schijnt te wesen een effen velt: daer dat dese beestkens ouerloopende met grooten hoopen inne vallen, de welcke vanden heere der seluer plaetsen, oft van synen stadt-
| |
| |
houder diese heeft gheuangen, daer worden doot gheslaghen. Daer sijn oock honden die soo rap ende cloeck sijn, datse dese beestkens vatten metten tanden, doot bijten ende thuys dragen, oft voor hun meesters voeten op eenen hoop vergaderen ende by een brenghen. Daer sijn oock seer veel Ionghers die so geschict sijn int schieten, datse niet eens en missen een van dese beestkens te schieten ende te dooden. Het vleesch vander Hermine en duecht niet om eten, midts dat anders niet om etet dan vuyle ende quade spijse: maer de vellen sijn alleene goet, die om haer seer groote witticheyt inde grootste Princen houen seer geacht worden, om cleederen, so wel voor Coninghen als Coninginnen daer af te maken. Dit beestken, als voren gheseyt, is seer heet ende luxurieus: maer een sake heuet die te verwonderen is, dattet niet dan op seker daghen int laetste vanden Mey met genereren besich is, wesende also te vreden metten eysch van sijnder naturen. Die edel ende doorluchtighe Heeren ende vrouwen, om te onderhouden die oude manieren vanden houen, ghebruycken van dese seer witte vellen, stellende tusschen beyde wat vanden steert die swart is, principalijck inde breede boorden.
| |
Vande nature vanden Dasse.
Om dat die Dassen wter natueren haer houdende sijn in hollen ende speloncken onder die aerde, so maken sy seer vreemdelijck haer wooninghen, ende dat inder manieren naeruolghende. Sy nemen eenen Das om haerlieder aerde die sy wt grauen wech te voeren: de welcken sy keeren metten buyck om hooghe ende metten vier voeten opwaerts: dan laden sy op synen buyck op eenen hoop die aerde die sy hebben wt ghegrauen, ende vatten hem byden beenen, ende voeren also die aerde wech: twelcke sy so dickwils sijn doende, tot dat haer hol breet ende diep ghenoech is om in te
| |
| |
woonen. Maer dese wooninghe die sy met soo grooten arbeyt ghemaect hebben, konnen sy daer na seer qualijck behouden ende verwaren. Want ten eersten soo wordense ghemolesteert door de loose practijcken van het vosken: twelcke hem verlatende op sijn ghewoonlijcke valsche treken, en maket eenich hol voor hem seluen, maer het loopt int hol vanden Dasse, welck hol soo vuyl is makende door den stanck van synen dreck, dat den Dasse is bedwonghen door den stanck sijn hol te verlaten ende te maecken een ander. Maer om dat die loosen vos schalcheyt niet en soude blijuen onghepunieert, soo wort hy vanden honden ghemelt wesende, seer dicwils door behendicheyt vanden Iaghers gheuanghen ende het vel af ghestroopt.
| |
Noch vanden seluen.
Die Dasse is een wilt dier soo groot als een Vos, maer niet so hooghe, midts dattet heeft cromme beenen. Het heeft meer wit dan swert hayrs, songerlinghe opden rugghe ende ter sijden: maer het hooft heuet inde middel swert, ende ter sijden wit. Sijn hayr is hert, sijn huydt is dicke ende sterck, het heeft seer scherpe tanden, ende daeromme ist seer sterck bijtende. Want alst vanden honden oft ander beesten ghetercht wort, soo worpet hem metten buyck
| |
| |
om hooghe, ende verweert hem metten tanden ende voeten, principalijck teghen die vossen, vanden welcken dat met geen ander wapenen wort verdreuen wt sijn hol, dan met haer stinckende drec. De dassen sijn tweederhande, te weten tamme, die seer bootsich ende genoechelijc sijn: ende wilde die herder sijn van hayre. Sy worden oock gheheeten hontdassen, om datse de voeten ghespleten hebben ghelijck eenen hont, ende oock verckendassen, om dat de voeten in tween ghespleten heeft ghelijck een vercken. Daer sijnder oock die meerder sijn dan vossen, die rou sijn van hayre, hardt van borstels ende vast houdende. Met welcke vellen men alderhande pijlcokers, soo wel om ter iacht als om ter oorloghen te gaen is ouertreckende, om datmen de pijlen soude moghen bewaren ongheschent vanden reghen ende sneeu. Het is seer sterck van bijten, ende sijn bete is fenijnich ende dootlijck, om dat soo veel scarabeen, muysen ende ghewormte is etende.
| |
| |
Vande beyren die visschen vanghen.
In Yslant daer wy voren dickwils af vermaent hebben, worden gheuonden seer groote ende stercke beyren, die metten clauwen het ijs breken, ende veel gaten daer inne maken: waer door dat sy, duyckende int water veel visschen vanghen onder het ys,
| |
| |
die sy wt halen ende brenghen aenden oeuer om die te eten ende daer by te leuen. Dit doen sy soo dicwils alst henlieden van noode is, om met haer iongen ghespijst te worden ende by te leuen. Ende leeren ooc hun ionghen door een natuerlijcke gheneghentheyt dat sy oock moeten gaen visschen. De vellen van dese witte beyren pleghen vanden iaghers gheoffert te worden opden hooghen outaer vanden Dom oft prochie kercken, om dat den Priesters die inde winter alst seer sterck vriesende is misse staen en doen, de voeten niet en souden veruriesen. Inde kercke van Nidrosien dat die hooftstadt is vanden Conincrijcke van Noorweghen, worden iaerlijcks ghegheuen sulcken vellen van witte beyren, vanden iaghers: de welcke doende sijn gheloften Godt ende sijn heylighen, dat sy de vellen schencken sullen der kercken, als sy dusdanighe beesten vanghen sullen, de welcke sy oock seer ghetrouwelijck daer brenghen ende presenteren: ende niet alleen van sulcken velle, maer ooc wolfs vellen om wassen keerssen daer voor te coopen, diemen ter eeren Gods ende van synen heylighen inde kercke is bernende.
| |
Hoe dat de beyren met liste gheuanghen worden.
Men pleecht inde Noordersche landen te onderhouden dese nauolghende maniere int vanghen vanden wreeden ende swerten beyren. Inden herft als seker roode vruchten van boomen rijp sijn, die ghelijck wijndruyuen de besien hebben by een hangende, dan climmen die beyren op dese boomen, oft staende beneden op deerde op hun achterste beenen, so trecken sy de boomen om leege, ende eten also dese vruchten. De cloecke iaghers hem siende staen eten, nemen pijlen met breede ysers, die soo scherp sijn datse door hayr ende huyt loopen, ende schieten die opden beyr. Den beyr gheuoelende dat hy ghewont is, wordt terstont soo
| |
| |
verbaest, dat hy de besien die hy heeft gheten, met ghewelt ghelijck haghel oft cleyn steenkens van achter quijte wort. Dan soo worpt hy hem al oft hy dul ende rasende ware, op een houten beeldt ghelijck een mensche ghemaect sijnde: dat daer al willens gestelt is, grooten arbeyt doende om dat beelt te verscheuren, tot dat hy vanden iagher een ander dootlijcke wonde heeft ontfanghen, dewelcke hem achter eenen steen oft boom houdt verborghen. Niet te min hy moet seer wel toesien dat den beyr hem niet geware en wordet want van dat hy ghequetst is, ende sijn bloet siet, ende principalijc de beyrinne als sy iongen heeft, so looptse rasende dul, vernielende al dat haer te gemoete comt.
| |
Vande listighe maniere van iaghen, om te vangen die beyren.
De beyren weten seer neerstelijcken te wachten de passagien daer die herten ghemeynlijc voorby passeren, sonderlinghe de beyrinne als sy ionghen heeft. Dewelcke niet so seere van honger, als wt vreese datmen haer iongen wech nemen soude, alderhande dieren die haer ontrent comen en ouerualt. Want die beyrinne door alsulcken ghewelt ghetercht wesende, gaet den beyr in crachte, listen ende valscheyt verre te
| |
| |
bouen om haer ionghen te moghen wreken. Sy gaet haer borgen tusschen die boomen ende dicke haghen, ende als den hert hemseluen te seer verlatende op die eere van synen hoornen, oft cracht van synen reucke, ende sijn snelheyt van loopen, onuersiens haer wat te naer coemt, soo vliechtse hem terstont opt lijf ende bijt hem doot: ende al ist dat hy int eerste hem wel meynt te verweeren ende beschermen met sinen hoornen, nochtans en macht hem niet helpen: want moede wesende doort ghewichte vande knobbels van sijn hoornen, ende seer ghetrauailleert sijnde door de dullicheyt vander beyrinnen, soo wordt hy int laetste ter aerden gheworpen, om dat hy verloren hebbende sijn crachten ende leuen, terstont soude mogen op geten worden vander beyrinnen. Sy loopt oock op den stier, worpende haer met ghelijcke practijcken op synen rugghe, ende als den stier met sijn hoornen haer meynt van hem te iaghen om vander beyrinnen ontslaghen te wesen, soo vatse de hoornen ende schouders met haer clauwen, hem so langhe opt lijf hanghende, tot dat hy vanden ghewichte gheheel moede wesende, neder ter aerden valt, ende terstont doot ghebeten wort. Dan vatse den stier ende worpt hem op haren rugghe ghelijck een pack, loopende op haer achterste voeten lancks de bosschen, tot dat sy coemt
| |
| |
in haer speloncke daer sy hem gaet eten. Maer als sy dese listen is bedrijuende inden winter, so kan sy haer seer qualick salueren wt den handen vanden iaghers die haer van alle canten op haer voetstappen, diemen inde sneeu siet staende, comen ghespeurt, oft door de reucke vanden honden. Dertich daghen naer datse bespronghen is gheweest, soo worpt sy ghemeynlijck vijf ionghen, de welcke sijn sonder eenich faetsoen, wat meerder dan muysen, wit van vleesche, sonder ooghen ende gheheel cael: niet te min men siet daer naghels oft clauwen aen, maer de beyrinne met dickwils te lecken gheeftse ghedaente ende faetsoen. Men siet oock gheen dinghen selder den een beyrinne haer ionghen worpen. Want die beyren houden hun verborghen veertich daghen, ende die beyrinnen vier maenden. Ist dat sy gheen hollen en hebben om henlieden te berghen, soo vergaderen sy eenen grooten hoop tacken ende cleyne boomkens, waer af dat sy maken wooningen die soo vast ghesloten sijn, datter gheenen slachreghen en kan door ghecomen, ende sijn binnen gheplaueyt met saechte bladeren ende mosch. Seuen daghen lanck slapense seer vast, soo datse nauwe wacker en worden al werden sy ghewont, ende daer af worden sy wter maten vet, principalijck vant suyghen van haerlieder rechter voet. Als haer iongen coude hebben soo verwermen sy die met te broeden onder haer borst, meer noch min dan soo de voghelen haer eyers broen.
| |
Van tgheuecht tusschen den Beyr ende den Eghel.
Al ist dat den Eghel ouer al seer scherpe borstels heeft daer mede dat hy appelen vergadert om by te leuen, berghende die in holle boomen, ende oock den beyr is quellende in synen nest, nochtans soo wort hy altemets verdruckt doort swaer ghewichte
| |
| |
vanden beyr, alst hem seer listich in een is rollende ghelijck eenen cloot, om datmen aen hem niet vinden en soude dan scherpe borstels. Niet te min hier door noch door het besproeyen van sijnder pissen, en macht niet wederstaen den beyr, die hem is wrekende van dat hem is comen quellen in sijn hol: den beyr en kant oock niet verslinden, al ist maer eenen armen roof, om dat soo scherp is van borstels. Daeromme weder keerende in sijn hol, soo gaet hy weder rusten, ende leeft by het suyghen van synen poot, ende wort daer af seer vet. Maer ist dat hy dan gheuanghen wordt ende datmen sijn vleesch wil braden, soo salt teghen de ghemeyne costume van alle ander vleesch swert worden, al waert oock datmen in synen buyck, oft ontrent der herten gheen vochticheyt en vonde, dan sommighe cleyne druppelen bloets, ende anders gheen in sijn gheheel lichaem. Die beyren comen inde Lenten seer vet wt ghecropen: hoe wel dat de redenen daer van seer quaet te seggen is, daer sy niet ouer derthien dagen gheuoet en worden met slapen. De beyren hebben ooc altemets strijt tegen de wilde verckens, maer selden victorie, want de verckens hebben meer cracht ende hulpe in haer tanden, dan die herten oft stieren in haerlieder hoornen, oft snellicheyt van loopen. De stercke ende vrome peerden beschermen
| |
| |
oock de merien die bespronghen sijn met bijten ende slaen teghen de beyren. De vuelens weten hun seluen te salueren met seer te loopen: nochtans soo houdense altijts een vreese int lijf, so datse nymmermeer en mueghen goet sijn ter oorloghen. Want somtijts soo comender ten strijde die ouer haer wapenen ghetrocken hebben een beyren vel, om de peerden die tanderen tijden vande beyren gheiaecht sijn gheweest, vervaert te maken ende te doen vlieden.
| |
| |
Hoe dat de beyren ghedoodt werden met een yseren colue.
Om dat inde Noordersche landen, principalijck in Podolien ende Russen lant ende ander plaetsen daer ontrent gheleghen, niet biecoruen ghenoech en sijn, door de seer groote menichte vande bien: soo sijn die vanden lande seer lichtelijck te vreden, datse in holle boomen die daer toe wtghehoolt sijn, oft van selfs soo ghewassen, wt ende inne vlieghen, om te vermenichfuldighen. Den beyren die seer greettich sijn naer dit huenich, worden inder naervolghende manieren dootlijcke laghen gheleyt. Want men maect vast bouen het gat daer de bien wt ende inne vliegen, een houten cudgie, die rontsomme is gheslaghen vol yser pinnen, de welcke is hanghende aen eenigen tack
| |
| |
vanden boome, om hem (aengesien dat hy het hooft seer weeck heeft, ghelijck den Leeu seer sterck ende hardt: soo datmen hem altemets wel soude den cop met een vuyste in slaen) daer mede te dooden. Den beyr comende ter plaetsen daer dese boomen staende sijn, en is niet wel te vreden dat die cudgie daer is hangende voor tgat daer hy het huenich soude wt halen: maer stootse metten hoofde wech, de welcke weder neder vallende, slaet hem doot: ende alsoo steruende, soo betaelt hy het huenich dat hy heeft gheten, latende sijn vel ende vleesch den ghenen diet huenich toebehoort in betalinghe voor een luttel huenichs dat hy gheten heeft. Men pleech het vleesch vande beyren te legghen int sout, ende te bewaren ghelijck men doet vercken vleesch, Hertten vleesch, oft van wilde Esels ende Rangiferen, om te ghebruycken inde leghers: maer het smeyr is seer goet om te ghenesen alderley wonden, in wat manieren datmen die ghecreghen heeft.
| |
| |
Hoe dat een ionghe dochter wech ghedraghen wert van eenen beyr, ende vander gheboorten vanden loosen ende stouten man Vlfo.
Ten ware dat Saxo die Historie schrijuer van
| |
| |
Denemarcken, ende sommighe ander naer hem, met soo veel bescheets beschrijuen het foortselijck wech nemen van een ionghe dochter, ick en soude hier geensins van der saken yet gheschreuen hebben. Niet te min om dat wel des ghelijcx van anderen auontueren tanderen tijden gheschreuen is gheweest, soo ist wel redene dat icker mencie af make, meer om datmen soude verwondert wesen van het werck der natueren, dan datmen de natuere soude in eeniger manieren lasteren van haer heymelijcke ende secrete wercken. Aldus aengaende het foortsich wech nemen van deser dochteren, als hier naer verclaert wort, dat wort breeder betoont wter nieuwer Historien van mijnen seer beminden broeder ende voorsaet Ian de groote, Aertsbisschop van Vpsalen, in het achthienste boeck, het selue ghenomen hebbende wten schrijuen van Saxo, segghende aldus.
Op eenen tijt dat een rijck mans dochter, die seer schoone was haer ghinck vermeyden met haer dienstmaechden int Sweetsche velt, soo quam daer gheloopen eenen grooten beyr: de welcke veriaecht hebbende haer dienstmaechden, heeft dese dochter ghenomen tusschen sijn voorste clauwen, ende seer saechtelijck voor hem ghedraghen naer sijn hol. Den beyr daer comen sijnde heeft begonst te aensien haer schoone leden, soo dat hy beuanghen wert met eenen nieuwen appetijt, meer om haer vriendelijck te tracteren, dan om te verslinden: Ende heeft ghebruyct den roof die hy hadde ghehaelt om te verschueren, tot een onbehoorlijcke oncuyscheyt. Want hy wert alleneen meer ende meer met haer liefde beuanghen, soo dat hy sijnen hongher gheblust heeft met haer te bekennen, ende sijn ghulsicheyt met Venus spel versaedt. Ende om dat hy haer te beter soude tracteren ende spijsen, soo liep hy dickwils wten bossche om te
| |
| |
halen versch vleesch, ende was wter maten seer quellende de beesten die men daer ontrent was weydende. Aldus dese dochter die van te voren niet dan seer goede spijse ghewoone was te eten, wert hier ghewoont te eten rouwe spijse die noch al bebloeyt was. Want de schoonheyt van deser ghevanghen dochter heeft so seer ghebroken de wreetheyt van deser beesten, datse gheware wert dat hy haer lief hadde, die sy vreesde dat haer soude verslinden: ende dat sy van hem ghespijst wert, wiens spijse sy terstont selue meynde te wesen. Maer ten laetsten soo is desen beyr beclipt gheweest vanden Iaghers, ende metten honden gheiaecht wesende int gaerne, wert terstont doorsteken. Nu om dat die goede ende constighe natuere bedecken soude de oneerlicheyt van sulcker bruyloft, so heeftse voorsien dat dese dochte ten eynde van neghen maenden ghebaert heeft eenen ionghen sone: de welcke is gheheeten gheweest vande vrienden naer sijnen vader. Dese verstaen hebbende de warachticheyt van sijnder gheboorten, heeft ter doot ghebrocht de ghene die sijnen vader ghedoodt hadden. Dese heeft ghehadt een sone Trugil Sprachaleg genaemt, die niet minder en heeft gheweest in vromicheyt dan sijnen vader, ende heeft ghehadt een sone ghenaemt Vlfo, vande welcke ghecomen is de Coninck Sueuo, ende die ander Coninghen van Denemarcken, die seer langhen tijt hebben gehadt haer afcoemste (so ons Saxo beschrijft) vanden voorseyden Vlfo. Maer wat men van der gheluck gheboorten behoort te segghen, daer seyt S. Augustijn in sijn boeck vander stadt Gods veel af, ende oock wien datmen int genereren meer moet toeschrijuen de vrouwe oft den man.
| |
Vande Swijnherders die al spelende op ruyspijpen vande beyren wech ghedraghen werden.
Het is ouer al ghenoech bekent dat die beyren
| |
| |
ghelijck die Dolfins, Hertten, schapen ende calueren iae oock lammeren seer groote ghenoechte hebben in alderhande Musijckspel: ende dat sy oock ter contrarien met vreeselijck gheluyt van hoornen oft trompetten veriaecht werden, vertreckende terstont int diepste vanden bosschen. Ende om dat die schaepherders dat wel weten, als sy altemets wech ghedragen sijnde vanden beyren ter wijlen dat sy staen en spelen op ruyspijpen soo blijuen sy dicwils spelende tot dat den beyr van honger wech gaet om aes ende eten te seocken. Oft sy nemen altemets een gheyten oft coe horne ende blasen daer mede soo vreeselijck een gheluyt, dat den beyr van vervaertheyt wech loopt, ende also onghequetst weder comen gheloopen by haerlieder beesten die verfraeyt sijn. De Herders draghen altijts als sy de beesten wt weyden leyden een Ruyspijpe met henlieden, hebbende dat gheleert wter natueren, om dat die schapen oft ander beesten souden te beter by een blijuen ende te beter eten.
| |
Vanden beyren dans wt Moschouien.
Die van Russien ende Litauwen, die vander Oost sijde die van Sweden ende Gothlant alder naest gheleghen sijn, hebben seer sonderlinghe ghe-
| |
| |
noechte in wreede wilde beesten die ghetemt sijn by hun te hebben, de welcke henlieden onderdanich sijn in al tghene dat sy henlieden heeten. Ende om datse veel eer souden tam werden, soo houden sy die ghesloten in kelders, oft op den bant staende, van datse alder eerst wten bosschen ghebrocht sijn, ende latense wat honghers lijden, sonderlinghe die beyren: den welcken sy gheuen een oft meer meesters, die euen gelijck ghecleet sijn, om henlieden eten te gheuen, om datse die soo souden ghewoone worden, datse hun souden laten handelen, ende met haerlieder spelen als sy sijn ontbonden. Ende om dat sy dese beyren souden leeren danssen ende springen met meer ander guychelrije, soo ghebruycken sy daer toe seer soet gheluyt van fluyten dat dese beesten seer gheerne hooren: maer ten laetsten soo leeren sy henlieden oock, met een hardt gheluyt van trompetten hun op te rechten op haer achterste voeten, ende voorts omme gaen aende ghene die den dans hebben staen sien, sonderlinghe aende vrouwen ende ionghe dochters, met een bonnette tusschen haer voorste clauwen, eysschende alsoo den loon van haerlieder danssen. Maer ist datmen henlieden niet ghenoech en is gheuende, het welcke sy mercken aen een teeken dat henlieden vanden meesters ghegheuen wert, soo murmureren sy tusschen
| |
| |
haer tanden, ende duert roeren vanden hoofde soo begheeren sy te hebben eenen meerderen penninck. Aldus soo crijghen dese meesters wesende in vreemde landen, sonder te cunnen de sprake vanden lande, duert wijsen van een stomme beeste terstont seer goet ghewin. Nochtans ist merckelijck ghenoech dat dese die aldus achter lande gaen, alleene by dit cleyn ghewin haerlieder cost niet en halen: want dese beyren leyders sijn te minsten ses oft twaelf stercke mannen, hebbende oock altemets in haerlieder geselscap groote heeren ende edel lieden kinderen, de welcke door sulcken middelen veel beter souden mueghen leeren kennen ende versoecken vreemde landen, ende mercken haerlieder manieren van leuen, de ghelegentheyt ende wijde vanden plaetsen, de handelinge van wapenen, ende oock die eendrachticheyt oft twist, die tusschen vreemde Princen mach wesen. Maer door dat men altemets heeft bevonden, dat sy in Duytslandt, afgesedt hebben de lieden die achter lande gaen, ende den beyren voor gheworpen om te verslinden, soo heeftmen om sulcken listighen practijcken te muegen beletten, henlieden seer scherpelijck verboden dat sy niet meer in Duytslant souden comen.
| |
Vande cloecheyt der beyren.
In dese figuere muecht ghy sien een ander ghenoechte, te weten een ghenoechelijck ende lustich spel, dat die beyren voortstellen ende bedrijuen, als sy ghevanghen sijn ghebrocht op de schepen, int op ende neder climmen lancx de touwen die lancx de mast opgaende sijn. Het welcke altemets seer wel te passe soude mueghen comen in eenighe auontuere die onversiens den schippers toe comen. Want men vindt in Cronijcken beschreuen, dat tanderen tijden
| |
| |
een door sulcken middel is ghesalueert geweest wten handen van eenen zeeroouer dat sijn doot vyant was. Want als hy van verre sach dese beyren aldus lancx die touwen op ende neder climmen, meynende dat menschen waren, was vervaert aen te comen om sijnen vyant te ouervallen: meynende dat mannen waren die hen ghereet maecten om bouen wter meerssen als men ghewoone is te doene, het schip teghen hem te beschermen. Nochtans en warent niet dan ionghe beyren, die aldus lancx die touwen waren spelende. Maer noch ist veel lustigher om sien, als dese beyren wten schepe sien int water, datter een seer groote menichte van Zeecaluers, gelijck oft een groote menichte van verckens ware, hier ende daer rontsomme den schepe comen gheswommen: soo datse met lange stocken daer haecken aen sijn, inde welcke eenen strick is hanghende, vanden schippers werden ghevanghen. Ende niet alleene Zeecaluers, maer oock ander beesten die daer comen gheswommen, om te helpen het ghevanghen Zeecalf, dat gelijck een vercken seer luyde is tierende ende crijtende. Ende om datmen dese Zeecaluen te beter soude mueghen vanghen, so laetmen altemets de beyren swemmen int water, waer af de Zeecaluers seer verwondert sijn: oft oock als sy hen seluen verheffen wten water: door donder ende
| |
| |
ongheweerte datter is opcomende, soo worden sy gheuanghen ende opghetrocken.
| |
| |
Vande beyren die in Muelens gaen.
Om dat niet schijnen en soude datmen die tamme beyren ware op houdende sonder eenich ghemack oft profijt daer af te hebben, al oft sy nerghens toe en diende, dan alleene om een ghenoechte daer af te hebben: soo werden sy ghestelt in groote Heeren huysen een oft twee oft meer by een ghebonden inde muelens, om water oft ander dinghen wt diepe putten op te halen met eemers die seer veel houden, ende daer toe dienen: de welcke expresselijck daer toe ghemaect sijn. Ende dese beyren en worden niet alleene hier toe ghebruyct, maer worden oock ghespannen in groote waghens die sy voorts trecken, midts dat sy seer sterck sijn van voeten, clauwen ende lendenen. Ten is oock niet nieus datse gaende op hun achterste voeten, op hun schouwers sacken oft hout draghen daerment hebben wil, oft oock als wachters staen aende poorten van groote heeren huysen om te bewaren datter gheen schadelijcke beesten in en comen. Maer als sy noch ionck sijn, soo spelen sy wonderlijck spel metten ionghen kinderen vanden huyse, sonder eenich
| |
| |
leet oft letsels hun te doene.
| |
| |
Vande Vossen ende haer loose treken.
Inde Noordersche bosschen sijn swerte, vette, ende roode vosschen, iae die cruycen draghen op den rugghe, ende ander die met blau coluer ghespickelt sijn. Niettemin sy sijn alle te samen in eenderhande quaetheyt ende practijcke ghestileert. De swerte vossen vellen sijn de costelijcste ende meer gheacht, dan eenige vanden anderen om dat de Princen van Moschouien dese aldermeest draghen. Maer dese sijn meest gheacht daer cruycen op staen dat sijn die met een swert cruyce tot op den rugghe toe vander natueren sijn gheteeckent, de welcke seer schoone ende groot sijn: want de vos en crijcht dit cruyce niet, dan als hy oudt wort. Dese vellen worden ghelijck de swerte vanden Russen, Moschouiten ende Tartaren seer ghepresen ende gheacht, de welcke eenen grooten handel daer in hebben: hoe wel dat die swerte altemets niet en sijn sonder bedroch. Want sy worden gheualscht metten roock van bernende Pijnboom hout. De witte vellen en sijn soo costelijck niet, noch en worden soo seere niet gheacht, noch de blauwe oock om datter seer vele sijn, ende oock om het rijsen
| |
| |
vanden hayre, waer door dat sy veel eer bloot worden dan die ander. Niettemin die seer curieus sijn oft hun profijt soecken, maken beddedecsels van veelderhande soorten van vellen: onder een, om te ghebruycken binnens huys teghen die coude: want sy houden seer wel wermte: Ende sijn licht, soo dat sy daeromme den ouden lieden seer wel dienen. Men vindt veel meer roode vossen, dan eenige vanden anderen, want sy worden ouer al geuonden: ende worden oock seer lichtelijck door behendicheyt vande Iaghers ende snelheyt der honden gheuanghen: midts dat sy ghespoort werden ghelijck Hasen, Beyren, Hertten, Woluen, Lossen op haer voetstappen alsoo sy door de sneeu hebben gheloopen: soo dat sy inde winter door haer eyghen voetstappen worden verraden. Maer inde Somer wordense achterhaelt doort riecken vanden honden.
| |
| |
Vande loose treken vanden Vos.
Als de Vos benaut wesende vande vorst ende sneeu grooten hongher heeft, soo loopt hy ontrent de huysen, ende conterfeyt het bassen vanden honden, om dat de beesten vanden huyse te stoutelijcker ontrent hem souden comen. Ten anderen soo gaet hy liggen oft hy doot ware, metten buyck om hooghe, wtstekende syn
| |
| |
tonghe ende cort inhoudende sijnen aessem. Twelcke de voghels siende comen terstont gheuloghen om van sijn doode lichaem te eten, maer sy werden vanden vos ghevat metten tanden, ende op ghespeelt. Oft oock als hy hongher heeft ende dat hy niet en vindt teten, soo wentelt hy hem in roode aerde, om dat hy soude schijnen te wesen al bebloeyt: dan gaet hy ligghen ghestrect op dʼaerde, ende houdt sijnen aessem cort inne: stekende sijn tonghe seer lanck wt om dat die voghels souden meynen dat hy doot ware: maer soo haest als sy ontrent hem comen om van hem te gaen eten, soo grijpt hy die metten halse, ende eetse op. Als hy oock siet dat hy den Eghel niet en mach crijghen om sijn scherpe borstels tot sijnen wille, soo gaet hy ligghen metten buyck om hooghe, om dat hy alsoo den Eghel van onder by den buyck soude moghen vatten daer gheen scherpe borstels en sijn, ende hem doot bijten. Altemets oock gade slaende de wespen, soo borcht hy hem in een hol, alleenlijck wtstekende sijnen steert om hooge, daer dat de wespen dan comen in sitten: ende als hy gheware wort datse int hayr van sijnen steert verwerret sijn, soo cruypet hy wten hole, ende gaet wrijuen sijnen steerte teghen eenen steen oft boom tot datse doot sijn. Ende dan etet hy die op. Seer op de selue maniere bedriecht hy die Creeften ende visschen, loopende lancx de canten van der riuieren: ende stekende sijnen steert int water, soo comen die Creeften ende cleyne vischkens wt een niewicheyt sitten int hayr van sijnen steert, ende daer inne verwerret sijnde, soo wordense terstont vanden vos opghetrocken. Ten anderen als hy vloyen heeft soo neemt hy een busselken saecht hoy met hayr bewonden in sijn bachuys, ende laet hem seluen van achter allenskens sincken int water, tot dat sijn gheheel lichaem int water is om dat de vloyen vliedende het water, souden comen gheloopen op sijn hooft, dan
| |
| |
trect hy sijn hooft int water, om datse souden loopen int hoy. Dan laet hy het hoy vallen int water, ende swemt wten water, latende de vloyen daer drijuen. Item als hy hongher heeft soo gaet hy spelen metten Hase, den welcken dat hy terstont vattet ende op etet, ten sy dat hem den Hase salueert met loopen, dat oock meesten deel gheschiet. De vos bedriecht oock altemets de honden met bassen, houdende hem alleleens oft eenen hont ware, geraeckende daer door wten handen: maer noch veel beter als hy hem is hanghende aen eenen tack, maeckende daer door dat die honden verliesende den rueck, hem niet en connen vinden. Altemets pleech hy de iaghers ende de honden te bedrieghen als hy was comende onder een cudde gheyten: daer dat hy een wten hoop aenveerdende, terstont springt op haren rugghe, om dat hy doort loopen vander gheyten, de welcke moet vlieden om den gast die op haer lijf is sittende, te ghemackelijcker soude mueghen ontcomen. Want die ander gheyten loopen al naer. Ende om dat die Iaghers vreesen te verstroyen de gheheele cudde gheyten, soo trompense de honden terstont by een: principalijck om datse niet en souden doot bijten een deel vande gheyten. De vos als hy oock metten voet in eenen strick is gheuanghen, soo bijdt hy hem seluen somtijts de voet af, om dat hy alsoo wten strick soude geraken. Maer als hy gheenssins en can daer wt gheraken, soo gaet hy ligghen oft hy doot ware, om dat hy als men hem wten stricke trect soude mogen ontloopen. Item als hy vanden hont veruolcht sijnde achterhaelt wert, ende dat hem den hont meynt te vatten, soo strijct hy den hont sijnen rouwen steert doort bachuys, ende bedriecht alsoo den hont tot dat hy erghens mach loopen in een hol int bosch. Ick hebbe selue ghesien aende clippen van Noorweghen dat eenen vos, die met sijnen seer grooten steert die hy int
| |
| |
water hadde ghesteken, was optreckende veel Creeften, die hy terstont op was etende. Niettemin dat selue machmen dicwils genoech sien, aengesien datter gheen visschen soo seere blijuen hangende aen eenigher dinghen diemen int water is stekende, ende sonderlinge die rouhayrich sijn, als de Creeften. De Vos haelt oock wel gedroochden visch wten water, daer hy inne is gheleyt om te weycken. Die vant fledersijn ghequelt sijn, worden ghenesen als men den Vos het vel af stroopt, ende al werm bindet om de voeten. Sijn smeyr is oock seer goet teghen het fledersijn als men het lijf ende ooren daer mede is strijckende. Sijn vet is seer goet teghen Colica ende alle ander pijnen inden buyck. Als een kint dicwils is etende Vossen herssenen, soo en salt nymmermeer crijghen de vallende siecte. Daeromme dese ende der ghelijcken simpel medicijnen ghebruycken die Noordersche nacien, de welcke sy door experientie goet vinden te wesen.
| |
Van de wreetheyt der weirwoluen.
Op den Kerstdach des auonts soo vergaderen by een wt diueersche plaetsen een seer groote menichte van weyrwoluen (twelcke menschen sijn die met toouerije hun seluen in woluen veranderen) op een ghesette plaetse, die sy onder malcanderen hebben gheoordineert: de welcke daer naer noch op den seluen nacht, een wonderlijcke wreetheyt bedrijuen, soo wel teghen de menschen, als ander dieren die niet wreet en sijn van natueren: soo dat die ingheseten vanden lande onghelijck meer schade ende gewelt lijden van dese Weyrwoluen, dan sy oyt gheleden hebben van gherechtighe natuerlijcke Woluen. Want (ghelijck men heeft beuonden) soo loopen sy met een seer groote wreetheyt bestormen de huysen vanden ghenen die inde bosschen woonende sijn, haerlieder wterste cracht
| |
| |
doende, om de dueren op te loopen, om te muoghen vernielen ende dooden soo wel de menschen als alle ander ghedierte datter in huys is. Sy loopen oock inde bier kelders, daer sy wt drincken sommige tonnen biers oft meede, ende stellen die ydel tonnen middel inden kelder deen op den ander: waer in dat sy verschillen metten ander natuerlijcke woluen. Die vanden landen meynen dat die plaetse daer sy dien nacht gherust hebben: een sonderlinghe cracht heeft van yet dat toecomende is te beteeckenen. Want ist dat yemant ontrent die selue plaetse gheschiet eenige fortuyne, gelijck oft hy met sijnen wagen omme vallende viele inde sneeu, soo soude men voor seker houden, dat hy dat selue Iaer soude steruen, ghelijck dat van ouden tijden by experientie is beuonden geweest. Tusschen Litouwen, Samoghethen ende Curonen staet eenen muer van een verdoruen slot, daer dat sommighe duysent van dese Weyrwoluen op eenen sekeren tijt vanden Iare by een comen, om dat een yeghelijck soude sijn cloecheyt proeuen int springhen: maer die ouer desen muer niet en connen ghespringhen (ghelijck meestendeel ghebuert die ghene die vet sijn) die worden vanden ouersten ghegheesselt met sweepen. Ende men seyt ooc seer sterck, dat onder desen hoop oock sijn vande grootste Heeren ende edelste vanden lande. Maer de redene van dese wonderlijcke veranderinghe die der natueren soo contrarie is, die is dese. Een die meester is in dese maniere van toouernije, neemt eenen croes vol biers inde handt, ende bringhet die toe den ghenen die hy wil maken eenen Weyrwolf, segghende daer toe seker woorden: ende ist dat den anderen den dronck is verwachtende, int ontfanghen vanden croes, wordt hy meester van desen ambachte: soo dat hy daer naer soo dickwils alst hem goet duncket, hem seluen mach veranderen inde ghedaente van eenen Wolf,
| |
| |
aflegghende sijn menschelijcke forme in eenighen kelder oft secrete plaetse in een bosch. Ten laetsten alst hem weder belieft, soo laet hy varen de ghedaente vanden wolf, ende neemt weder aen de gedaente van eenen mensche.
| |
Exempelen van menschen die in weirwoluen sijn verandert gheweest, ende weder in menschen.
Maer om dat wy dese saken beter souden mueghen te verstaen gheuen, soo sal ick hier sommige exempelen verhalen. Op eenen tijt soo was een edel man reysende door een seer lanck ende groot bosch, de welcke met hem hadde sommighe slauen van boeren die van deser consten (als men ghemeynlijck mach vinden in die landen) meesters waren. Maer reysende doort bosch soo is den dach ten auont comen, soo dat hy heeft moeten vernachten int bosch, midts dat daer ontrent gheen herberghe en was staende, wesende daer toe ghequelt van hongher ende onghemack. Ten laetsten soo was daer een onder den hoop die terstont was gheuende raet om den hongher te mueghen stelpen: segghende dat sy alle ghelijck souden stille sitten, ende wat sy sagen gheen beroerte oft gheruchte maken: ende dat hy ghesien hadde van verre daer weyden een cudde schapen, hy soude besorgen dat sy met cleynen arbeyt een wten hoop crijgen soude om te braden ende eten. Terstont daer naer is hy ghegaen int doncker bosch om dat hy van niemant soude ghesien werden, daer dat hy sijn menschelijck ghedaente afleggende hem seluen in eenen wolf veranderde. Van daer is hy gheloopen tot ontrent de schapen op de welcke dat hy met een groot ghewelt is gheuallen, ende een gheuat hebbende wten hoope, is daer mede weder int bosch vertrocken: ende corts daer na noch wesende inder gedaente van eenen wolf het scaep
| |
| |
ghebrocht aende waghen daer sijn mede gesellen waren. Sijn medegesellen die vander saken wel wisten, ontfinghent seer gewillich, ende blijdelijck, ende hebbent heymelijck verborghen ghehouden op de wagen. Maer die hem verandert hadde in eenen wolf, is weder ghekeert int bosch, ende heeft weder anghenomen sijn eerste menschelijck wesen. Het is oock nu onlancs gheleden ghebuert in Lijflant, dat een edel vrouwe was arguerende teghen haren dienaer, als dat niet moghelijck en was, dat menschen henseluen souden moghen veranderen in woluen (de welcke nochtans daer in meerder menichte sijn, dan in eenighe landen van Christenrijck) Maer de knecht die seyde dat hijt van stonden aen wilde bewijsen, so verre datmen hem orlof wilde gheuen het selue te doene. Orlof hebbende soo is hy van daer ghegaen in eenen kelder, waer wt dat hy corts daer na in gedaente van eenen wolf quam geloopen: maer de honden hem gheware wordende, hebben hem gheiaecht lancks de velden tot in een bosch, ende wt ghehaelt sijn een ooghe, niet tegen staende dat hy hem seer cloeckelijc was verweerende. Des anderen daechs is hy weder ghecomen by sijnder vrouwen hebbende maer een ooghe. Ten is oock niet langhe gheleden, dat den Hertoghe van Pruyssen, niet seer sijn gelooue stellende aen sulcke toouerie, heeft doen vangen een die meester was van deser consten, den welcken hy bedwanc dat hy hem heeft moeten verscheppen in eenen wolf. Maer om dat sulcken afgoderie niet en soude blijuen onghestraft, soo heeft hy daer na den seluen doen verbranden. Want sulcken quaden feyten, worden van gheestelijcke ende weerlijcke rechten seer straffelijck gheboden te punieren.
|
|
Auteursrechtvrij
