|
| |
Het vijfthienste Boeck van Olaus de groote wt Gothland, Aertsbisschop van Vpsalen, int corte begrepen, tracterende van diuersche oeffeninge vanden volcke.
| |
Vande oeffeninghe der kinderen.
OM dat die kinderen ende ionghers van Gothlant, niet en souden vaddich worden van leecheydt, oft haeren ionghen tijt niet en souden onnuttelijck ende met oneerlijcke wercken die verboden sijn ouerbrenghen: soo heeftmen daer altijdts ghehouden voor costuyme, datmen de ionghers soude wijsen ende leeren, diuersche exercitien ofte oeffeninge, sonderlinghe dienende totten crijchshandel, van te schieten metten boghe, naer datse groot ende oudt sijn, ende naer dat een yegelijck mach begrijpen, dat hy hem seluen daer in neerstelijck soude oeffenen: ende dat in deser manieren, datmen den iongers nimmermeer broot en gaf te eten, voor dat sy hadden geraect ende geschoten int wit, dat henlieden vande meesters ghestelt wort, om naer te schieten. So datmen daer kinders vindet die qualijck twelf iaer oudt sijn, de welcke soo wel
| |
| |
hebben leeren schieten, dat sy als ment hun beueelt, sonder eens te missen gheraken ende doorschieten het hooft, borst oft voeten van seer cleyne voghelkens, die verre van henlieden ghestelt worden, het welcke sy oock doen als sy oudt gheworden sijn, soo verre dat sy noch scherp sijn van ghesichte. Saxo die historie schrijuer van Denemarcken, beschrijft een seltsaem exemple van een oudt man, aengaende deser saken. Want hy hadde eenen voetboghe met eenen seltsamen ende wonderlijcken hoorne om spannen, daer hy thien pijlen tseffens met eender pesen mochte af schieten. De welcke met grooter cracht op die vianden ghelost sijnde, en miste niet te quetsen soo veel vianden alsser pijlen waren af gheschoten.
| |
Hoe dat sy de winter veriaghen ende die somer ontfanghen.
Die van Gothlant ende Suidt Sweden, die noch verre vanden Pole sijn geseten, hebben een ander maniere van spelen, het welcke sy spelen altijdts den eersten dach Meye, als die Sonne is loopende door het teecken Taurus. Die Heeren vander stadt ordineren twee hoopen peerdenvolcks, nemende de vroomste ionghers ende mannen die sy crijghen connen, stellende die selue in slachordene, al oft sy souden gaen strijden teghen die vianden: van de welcke deen partie wort gheleyt ende aen gheuoert van haren capiteyn die hun te lote is gheuallen: dewelcke de name ende cleederen draghende vande winter, met diueersche vellen ghecleet ende met herde spiessen gewapent sijnde, rijdt lancks der stadt triumpherende, ouer ende weder, stroyende ouer al sneeuballen ende ijs stucken, om dat hy de coude ende vorst soude verlanghen: ende hoe hy meer ijs keghels siet hanghen aende daecken vande stouen, hoe hy hem straffer is houdende. Ter andere sijden de Capiteyn van die
| |
| |
ander bende ruyters des Somers, wordt ghenaemt de Graue vanden bloemen, de welcke becleet is met groene tackskens van boomen, bladeren ende bloemen die sy met grooten aerbeyt hebben vercreghen: ende oock met somer cleerderen die seer licht sijn, ende niet wel dienende tot desen tijde. Dese twee hoopen ghestelt sijnde in ordene, soo treckt die Graue vanden bloemen, metten Capiteyn vanden winter wt ten velde, yeghelijck op hem seluen, lancks diuersche weghen, ende comen binnen der stadt, daer dat sy malcanderen comende te ghemoete, openbaerlijck met lancien malcanderen beuechten, tot dat de Somer de winter heeft verwonnen.
| |
Van het selue.
Dese twee benden malcanderen aldus sterckelijck beuechtende, ende ouer beyde sijden hun beste doende om die victorie te hebben, soo verdruckt die partie meest dander, de welcke van de strafheydt oft soeticheyt des lochts schijnt te ontleenen haer crachten. Want ist dat het weder noch seer cout is, so leyt die winter sijn lancie wech, ende trect wt sijn sacken oft kannen gloeyende asschens daer vier onder ghemengt is, ende alsoo ouer ende weder rijdende, worptse op het volck diet staen en sien. Die ghene die van sijnder bende sijn ende tot sijnder hulpen by hem gheuoecht, de welcke ghecleet sijn ghelijck hy is, worpen fuseyen onder het volck. Die persoone vande Somer om dat hy niet en soude gheuonden worden in ghebreke van groene tacken ende bloemen, ende dat hy met synen ruyters niet en soude verliesen die eere, de welcke hy seere begheert te vercrijghen, soo brengt hy voort bercken bladeren oft linden tacskens, die hy langhe te voren, door die warmte vander stouen, met begieten heeft doen wt spruyten ende groen worden, al oft sy inde bosschen ghegroeyt waren: dewelcke sy
| |
| |
int wt rijden bedectelijck mede laten buyten dragen, ende openbaerlijck weder int stadt brenghen, al oft sy die buyten ghepluct hadden. De vooruechters van de winter siende dat sy aldus bedroghen sijn, voort ghewelt datmen de nature ghedaen heeft, doen haerlieder wterste beste om te beletten dat die Somer niet en soude behouden de victorie, die hy met bedroch ende listighe practijcken meynt te vercrijghen, oft ten minsten doen stille staen die ghenoechelijcke triumphe. Maer sy worden van alle het omstaende volck, het welcke niet meer en wil verdragen het seer hart ende straf regiment vande winter, met een ionstich vonnisse voor de Somer, ende een goede ende rechtueerdighe sentencie verwonnen: soo dat sy tot blijschap vander gemeynte de Somer moeten laten houden die victorie ende ouerhant, dewelcke met sijn geselschap gereet hebbende een seer costlijcke maeltijt, gaet goede ciere maken ende met groote droncken de victorie confirmeren, de welcke hy met lancien ende speyren qualijck heeft connen vercrijghen.
| |
Vande Meyfeesten.
De Sonne loopende int teecken Cancer, als alle bosschen, beemden, ende velden groene staen ende bloeyen, op S. Ians gheboorten auont (welcken dach met wonderlijcke feesten die ouders pleghen te vieren, ende haren nacomers oock te beuelen ende onderwijsen het selue te onderhouden) so pleecht alle het volck, mans vrouwen ende kinderen met grooten hoopen te vergaderen by een inde straten ende op de plaetsen vander stadt, oft buyten inde velden, ouer al seer veel ende groote vieren makende: daer sy rontsomme dansten ende spronghen, singhende liedekens daer sy mede verhaelden die hooge edel daden vanden ouden heeren ende Princen, die sy ouer al so wel buyten als
| |
| |
binnen het lant ghedaen hadden: ende oock vande edel vrouwen wat sy ghedaen hadden int bewaren van haerlieder suyuerheyt, om te vercrijghen eenen eeuwighen lof. Ten anderen oock wat die bloode ende traghe Ridders oft edelen, die wreede tyrannen ende oneerbaer vrouwen haerlieder eere niet achtende, ghedaen hebben ende bedreuen, dat singen sy met liedekens in haerlieder ghemeyne tale, oft sy spelent op herpen ende fluyten, nu singhende dan spelende. Voorts so verhalen die ionghe dochters doort vermaen van haerlieder moeder, singhende met liedekens, wat ende hoe groote ghebreken dat die mans hebben, van spelen met teerlinghen, ghekijf inde tauernen, ouerdaedt in cleederen, quaet gheselschap te hanteren, ende eenpaerlijck schossen ende droncken te drincken. Hier teghen soo weten te singhen die ionghers die wat gheestich sijn, hoe luy, traech, bedrieghelijck, kijfachtich, quaet, comerachtich, diefachtich, leughenachtich, ende onghetrauwe dat die vrouwen sijn, om datse niet alleene ouer de mans souden claghen. Dan wort daer ghesonghen wat die valsche borghers, die listighe ambachts lieden, die reysende cooplieden, die droomende schippers, die ongetrouwe boeren, die alder doortrapste verraders, die schoonsprekende pluymstrijckers, ende die wreede ende gierighe officiers ende gouuerneurs vanden lande bedrijuende sijn. Het welcke sy al tsamen met diuersche liedekens singhen oft spelen op diuersche instrumenten van musicke. Alle het welcke meestendeel ghedaen wort, om dat de ionghers souden weten ende bekennen, hoe hooghe ende schoonen sake dat die vromicheyt ende duecht is, weerdich datmense eeuwelijck prijse: ende om dat sy de goede wercken naeruolghen souden, ende wachten van quaet te doene, hunseluen spieghelende aen een ander.
| |
| |
| |
Van het schaeckspel.
Die edelste van Sweden ende Gothlant hebben voor maniere: als sy haer dochters eerlijck te houwelijcke willen besteden, dat sy de ghene diese begheeren eerst doen in veelderhande manieren met behendicheyt ondertasten, van wat condicien ende manieren dat sy sijn, ende sonderlinghe met schaecken. Want in dat spel openbaert hun ghemeynlijck die natuere vanden mensche, die liefde, die brootdronckenschap, ghiericheyt, traecheyt, botticheyt, met veel meer andere onbehoorlijcke passien ende gheneghentheden: om dat sy weten souden oft de vrijer boerachtich ende ongheleert ware, dat hy soo haest als hijt beste heft, hem te seere verblijt, ende oft hy wel mach lijden datmen hem onghelijck doet oft iniurie seyt, ende oft hy tselue properlijck weet te slaen van monde.
| |
| |
Vande sweert dansers.
Die van Noort Sweden ende Gothlandt hebben noch een ander spel om de Ionghers te exerceren: dat is dat sy springhen ende danssen tusschen bloote scherpe sweerden ende dagghen, het welcke te wercke gaet met een maniere van schermen, dat sy allenskens leeren van de Meesters, diet henlieden sin-
| |
| |
ghende ende voorspringhende leeren: welck spel sy meest spelen ontrent vastelauent. Want seer veel ionghers oeffenen hem seer voor vastelauent een acht daghen lanck met aldus te danssen: te weten sy hielden haerlieder sweerden hom hooghe stekende inde scheyde, tot dat sy dryemael omme geweest hadden. Daer naer wt treckende haer rapieren, ende om hooge ghesteken hebbende, manierlijck ommegaende, nemen metter hant die puncten van malcanders rapieren ende veranderende van plaetsen, soo vlichten sy hem in een, ghelijck een seshoeckighe figure die sy een roose heeten: dewelcke sy naer hun treckende haerlieder rapieren ende opheffende terstont weder breken, dat op een yeghelijcks hooft comt een viercante roose. Ten laetsten slaende seer sterckelijck met den platte teghen malcanderen messen, seer haest te rugge danssende, nemet spel eynde: het welcke ghemodereert wort met spelen op fluyten oft singhen, oft met sange ende spel tsamen, eerst stillekens gaende, daer naer wat luyder, ende ten laetsten seer luyde. Niettemin ten is niet wel te verstaen hoe lustich ende eerlijck dat dit spel is, ten sy datment sie, als door een cleyn beuel van eender persoonen, een groote menichte van ghewapent volcks lustelijck verweckt wort tot strijden. Dit spel moghen oock wel spelen gheestelijcke persoonen, om dat gheheel ende al seer eerlijck te wercke gaet.
| |
Vande reep danssers.
Noch isser een ander oeffeninghe voor die ionghers, te weten datse met seker manieren met reepen, twelcke seer te wercke gaet ghelijc dat ander daer wy nu af hebben ghesproken, wtgedaen dat sy ghebruyken ander instrumenten. Want eerst houdende reepen inde handt, dansen sy met soeten sanghe, singhende liedekens de welcke te kennen gheuen die hooghe ende vrome daden van sommighe vrome heeren: oft
| |
| |
verweet wesende met pijpen ende trommelen, dansen sy een rondt, alleene hun seluen regierende ende by een houdende op die voys van eenen die de Coninck gheheeten wort. Daer naer ontdoen sy die reepen, ende hun seluen wat meer haestende, boeghen sy neder, ende maken (ghelijck die ander metten sweerden) een roose oft seshoeckighe figure. Ende om dat te lustiger ende met meerder geluyt soude te wercke gaen, soo hebben sy ghebonden copere bellen tot aende knien. Sy hebben oock noch een ander maniere van danssen oft spelen, met een houten instrument, daer die lieden ghelijck met een wiel mede worden opgeuoert inde locht: oft sy spelen op een ander maniere, om te tooghen die lichticheyt van haerlieder lichame, ghelijck met lancien daer sy hun ronts omme keeren ende wenden: oft met coorden daer sy deen voren ende dander naer ouer ende weder op gaen: ende oock met reepen, daer sy door cruypen ende springen ghelijck visschen: oft met pertsen daer sy inde locht met eenen aerme hun houdende, aen blijuen hanghende: ende dit spel wordt gheheeten int Latijn Petauristicus, om dat die ionghers seer licht op voort springhen. Noch hebben sy veel ander manieren van spelen, ghelijck die bolle worpen, den bal slaen ende meer ander dyerghelijcke spelen, naer dat die gheleghentheyt vanden tijdt is, als loopen, worstelen, springhen, op handen gaen metten beenen inde locht. Daer sijn oock ander manieren van danssen oft spelen, daer datse met rappieren slaen op bueclaers, rasscher oft tragher, naer dat die spelieden haer spel veranderen.
| |
Vande vier danssers.
Het is costume dat men voor die palaisen ende houen vande Noortsche Coninghen ende Princen alst cout is seer groote vieren maeckt, sonderlinghe van dennen hout, twelcke daer seer oueruloedelijc is was-
| |
| |
sende: het welcke soo grooten ghetier ende geluyt maect int branden, dat den ghenen diet van verre hoort ende niet en siet, meynt dat daken ende balcken van huysen inuallen. Maer om dat dit gheluyt der naturen niet en soude schijnen te vergheefs wesen, soo springen op alle die seer stercke mannen die ronts omme het vier sitten al oft sy met een trommel verwect waren, ende gaen danssen ronts omme het vier, ende dwingen al danssende malcanderen dat van noode is dat die laetste, ghelijck een seer stercke keten die in stucken sprincht, moet in vier vallen: Dewelcke terstont wten viere springhende, wordt met een groot ghelach ghestelt inden hoochsten stoel, ende om dat hy heeft ghebroken het Conincks vier, soo moet hy wt drincken een groote kanne oft twee vol sterck bier. Want met die seer ghesonden dranck, maer soberlijck gedroncken, soo crijcht hy weder sijnen gheest ende cracht, ende comt seer lichtelijck weder aenden dans by sijn medeghesellen, dewelcke insghelijcks doort danssen ende hitte des viers sulcken dorst crijghen, datse ghewillijch vallen inde selue brueke, wtghedaen die ghene die int danssen ronts omme den viere seer wel gheexerciteert sijn, dewelcke die conste ende cracht hebben datse niet meer int vier moghen ghesteken werden. Want sy sijnt wel gewoone hun vast te houden ende practijckich geworden
| |
| |
door vsancie in sulcke spele. Daeromme als sulcke int vier werden gheworpen soo moeten sy een meerder kanne wt drincken dan een ander, al ist dat hy nochtans minst gebroken heeft des Conincs vier. Voorts die reste eenpaerlijck dansende wel laete inde nacht, werden meest deen voren die ander naer gheworpen int vier. Ende aldus soo crijghen die ionghe crijchslieden door veelderhande ende diuersche exercicien groote sterckte van lichaeme, ende maken hun seluen met dit springhen ende vast houden ronts omme het vier ghewoone te aerbeyden, om dat sy inder orlooghen alst noot ware, souden moghen int vechten ende strijden gheduldich verdraghen meerder moyte ende hooftsweere. Dese loten oock met terlinghen wie al ghecleet sijne, sal springhen ouer het vier. Niettemin waer dat yemant wt vermetenheyt ende quaetheyt te hart stiete aende duere van des Coninck palays, seer qualijck soude hy moghen ontgaen van gheworpen te worden int vier, ende verbrant te worden.
|
|
Auteursrechtvrij
