|
| |
| |
| |
Het elfste Boeck van Olaus de groote wt Gothlant, Aertsbisschop van Vpsalen, int corte begrepen, tracterende vanden orloghen ten ijse.
MEn vint beschreuen inde Cronijcken vande Noordersche landen dat van ouden af seer dickwils sijn geweest sware oorlogen ende treffelijcke oorsaken, tusschen die Russen oft Moschouiten ende die van Sweden oft Finlant, dewelcke tot diuersche tijden hebben ghehadt diuerssche eynden, soo dat die fortuyne als nu den eenen als dan den anderen die victorie heeft ghegheuen, alst gemeynlic pleecht te ghebueren: dewelcke weder verwonnen zijnde was comende in een groot verdriet ende ellende. De oorsake hier af is spruytende wter gheleghentheyt vander plaetsen ende tijden, ende oock wten Capiteynen ende ouerste, die haest een oorsake gheuen in sulcken saken van een subijte veranderinghe. Op die frontieren van Lijflant ende Russien staen twee seer stercke casteelen, van dewelcke het eene dat af gescheyden is met een diep ende drayende water is toebehoorende den grooten meester van Lijflant (want alsoo wort geheeten die prince wien dat groot lant subiect is) ende het ander is onder die heerschapije vande grooten Russi oft hertoghe van Moschouien. Het ghene dat den Christenen van lijflant toebehoort is geheeten die Narue: maer het ander dat den ketters van Moschouien onderdanich is, dat is door gelegentheyt vander plaetsen omloopende wateren ende oock munitien van orloghen daert mede versien is in voorleden tijden ghehouden geweest soo vast ende onwinnelijc, dattet gheenen viant hoe machtich dat hy was, soude geureest hebben, die souden moghen hebben beuechten ende bestormen. Maer ghelijck
| |
| |
dat een dwase ende dulle opinie ende vermetenheyt was, alsoo heeft het oock seer haestich ende swaerlijck ghedestrueert geweest ende bedoruen. Want die twee doorluchtighe princen van Sweden ende Gothlant, Steno Stur die oude ende Suanto, wesende verwect door veel ende groote iniurien ende ouerlast oft verraderijen tot orloghe vanden Moschouiten, sijn naer veel groote ende swaere strijden die sy teghen den Moschouiten ghehadt hadden, ende seer groote schade die sy inder Moschouiten landen gedaen hadden, getrocken met een heyr van vijftich duysent mannen om dit slot te bestormen ende inne te nemen, het welcke sy met gewelt hebben gewonnen daert hun vrienden die van Lijflant aensaghen, vernielende ende destruerende al datter was metten viere ende sweerde, soo dat die Moschouiten seer ghewont sijnde, hebben nauwe eenich moghen ontulieden en hun salueren, maer meest doot ende verbrant geweest. Dit slot aldus ingenomen sijnde, haelden daer die voorsz princen van Sweden ende Gothlant ende alle haerlieder volck een ongelooflijcken ende onschattelijcken roof van siluer ende costelijcke zabels vellen, soo datse altijts daer naer hun bedancken vande goeder fortuynen ende grooten roof die sy daer ghehaelt hadden, ende hielden hun voor wel betaelt van alle die groote sorghelijcke strijden die sy geuochten hadden ende ongemaect van hitte ende coude die sy hadden geleden. Maer ghelijc desen seer grooten ende costelijcken roof den vianden een groote schade ende verdriet is gheweest ende meerder dan men wel soude mogen seggen: alsoo oock heeftse een oorsake geweest van eenen onsteruelijcken twist ende viantschap tusschen die twee voorsz princen dat groote vrienden waren ende huerlieder landen mits dat sy niet en costen ouer een comen int deelen van desen costelijcken roof, maer trocken van beyde sijden om het lancste, waer wt dat naermaels is gesproten die bederuenisse van haerlieder landen. Als nu dit voorseyde slot aldus met gewelt was ghewonnen ende ghenomen
| |
| |
wten vianden handen, ende dat die groote meester van Lijflant den welcken dat om niet wert voor een ghifte ghepresenteert van die van Sweden diet ghewonnen hadden heeft gheweyghert te nemen ende niet derren aenueerden ende annex maken aen sijnen lande, hebben wt ghedraghen een seer grooten roof, ende voorts het vier daer inne gesteken ende verbrant, ende ten laetsten zijn sy door Finlant weder ghekeert int Gothlandt ende Sweden. Niettemin sy lieten soo groote menichte van wasse in dit slot (waer af eenen grooten handel is onder de Oostersche cooplieden, ende eenen grooten tribuyt voor die heeren) om dat te swaer was om mede te sleypen, het welcke gesmolten wesende van den brant was bloyende een groot stuck weechs verre soo hooghe ende diepe, datter een schip soude moghen hebben in varen ghelijck in een riuiere.
| |
Vanden strijden ten ijse.
Die van Sweden ende Gothlant en laten gheenssins te beuechten inde winter den Moschouiten die wt ghiericheyt van roouen ende stelen ter zee op die canten van Finlant brekende sijn den paeys ende het verbont dat sy hebben met die van Sweden en Gothlant,
soo dat die Gotthen hun met gheen minder viericheyt te keere en gaen opt glatte ijs, dan sy doen souden opt vast lant: ende dat meer is, als vooren is gheseyt, daer inde somer seer vreeselijcke strijden met een armeye van schepen worden geuochten, op de selue plaetsen toe geurosen wesende, wort inde winter opt ijs, het volck in slachorden gestelt ende geschut verdich sijnde vromelijck ende cloekelijck ghestreden. Want het ijs is soo sterck ende vast dat mach verdraghen die scharen ende benden vande ruyters ende knechten weer dat sy wijt van den ander oft ghedrongen in een staen. Ende ten darf niemant gheen wonder gheuen oft ongelooflijck schijnen, dat die peerden niet alleene moghen vast staen opt glat ijs, ende seer
| |
| |
geweldich loopen: die oock keerende, weyndende ende loopende moghen draghen een ghewapent man. Want der peerden voeten sijn so vast beslaghen ten yse met een crom yser ende ander scherpe nagels, dat die ghene die opt peert is rijdende, hoe glat dat ys oock mach wesen, niet vreesen derf van te vallen: iae dat meer is de naghels sijn soo sterck ende vast ghemaect, datse stucken vant ys oplichten int vlieden met den peerde: de welcke springende int aensicht vanden ghenen die veruolghende is, hem so gheraken: dat hy terstont doot vallet vanden peerde, oft ten minsten so is ghewont, dat hy niet lichtelijck en is te genesen.
| |
Vande tochten der Moscouiten oft Russen.
Die Moscouiten trecken ter orloghen met eenen grooten hoop van volcke: maer niet so seer om vechten als om roouen ende stelen, ende ooc meestendeel ouer hoop houdende luttel oft gheen ordinancien, sonderlinghe die comende sijn om roouen, ende te bestooten de frontieren van Sweden int groot Hertoochdom van Finlant, ghelijck men vint gheschreuen inde Cronijcken van dien lande, ende principalijck ontrent de iaren M.CCCC.XCV. waren sy daer doende eenen tocht met en tsestich duysent mannen. Den oorspronck van deser oorloghen was alsoomen seght, comende van dry prochien, die opde palen van Sweden ende Russen ligghen: te weten Egrebpe, Lasche, ende Saualax, de welcke wilden vastelijck segghen ende houden staen, dat het ghebruyck vande riuieren meer henlieden toebehoorde dan die van Sweden. Maer als men die warachticheyt soude segghen, soo ist comen doort stoken van den Coninck Ian van Denemarcken, dat soo grooten hoop rappalien daer int lant ghecomen is, om dat hy als de meeste ende principaelste prouincie van Sweden tondergebrocht ware, soude het selue lant ghedeylt hebben met den
| |
| |
Russen, so dattet eensdeels soude subiect geweest hebben den Russen, ende eensdeels den Coninck van Denemarcken, ghelijck dat luttel iaren daer na is gebleken, als int iaer vijftien hondert binnen de Coninclijke stadt van Stocholmen die ambassaten vanden Moscouiten inde vasten den seluen Coninc Ian sterckelijc voor hielden, seggende dat het contract tusschen hem ende den Russen was solemnelijc gemaect, ende geratificeert met cussen vanden heyligen cruyce, dat sy twee Princen souden sien te vsurperen ende te vernederen die Croone van Sweden. Maer haerlieder voornemen wert ouer beyde sijden terstont te niet gedaen. Want Coninck Ian van Denemarcken (achterlatende sijn Coninginne Cristine die seer goede vrouwe de welcke was vander afcoemste vanden Hertogen van Mysnen) was bedwongen te vlieden in sijn Denemarcke: ende die Moscouiten waren verwonnen ende gelijck roouers veriaecht, so dat sy moesten wederkeeren in hun lant, wesende so hatelijck ghecrant dat sy niet meer door raet vanden Denen oft ander nacien, oft oock van hun seluen sullen bestaen aen te tasten oft te bestooten eenighe landen der croonen van Sweden toebehoorende. Niet te min sy hoe dat mach, al ist Conincrijcke van Denemarcken een seer cleyn lant, als ons Saxo dat beschrijft, nochtans so can die Coninck van Denemarcken so veel doen door sijn practijcken, dat hy met onderstant van veel Princen daer hy aliancie ende verbont mede maect, sonderlinge metten Russen oft Moscouiten oostwaerts, met de Scotten ende Francoisen westwaerts, ende Duytschen Suydtwaerts, dicwils soect te vsurperen die groote ende wijde Conincrijcken ende landen van Sweden, Gothlant ende Finlant: want die voorseyde nacien by een geuoecht sijnde, comen in Sweden, om het land te crijgen onder hun subiectie, maer sy vinden daer veel eer haerlieder graf, dan eere ende prijs te behalen
| |
| |
| |
| |
Van het grouwelijck gheluyt int hol van Smellen.
VVy hebben int voorgaende capittel verclaert, hoe dattet ys so gheweldich ende sterc is vriesende inde Noordersche landen, dat mach verdragen een groot heyr van ruyters ende knechten. Maer hier sullen wy schrijuen hoe datter een hol is loopende onder die aerde, ontrent die Zeestadt van Viburgh, liggende niet verre vander Moscouiten landen. Dit hol heeft een sonderlinge ende secrete cracht: want alsmen een leuendich dier daer in worpt, so comter soo vreselijcken gheluyt wt, dat het ghehoor van alle die daer ontrent sijn, soo verdooft wort, dat sy hooren, spreken, noch op hun beenen blijuen staen connen: so dat door dat geweldich gheluyt veel meer volcx gedoot wort oft terstont machteloos dan een seer groot stuck artillerie. Maer dit werc der naturen en schijnt daer niet te vergeefs also gemaect wesen. Want als die vianden int lant comen geuallen, so doet die gouuerneur vanden lande een yegelijc sijn ooren stoppen met wasse, ende gebiet dat een yegelijc die begeert te blijuen leuen, hem borge in kelders ende hollen onder die aerde: daer na hemseluen ooc bewaert hebbende tegen dat getier, so neemt hi aende punt van sijn lancie een leuende dier, oft aen een coorde gebonden, het
| |
| |
welcke hy worpt van bouen int hol oft speloncke: wt het welcke terstont soo vreeselijcken gheluyt coemt, dat die vianden die niet wijt van daer rontomme sijn ligghende, nederuallen ter aerden ghelijck een beeste diemen doot slaet, blijuende soo een langhen tijt ligghende ter aerden, soo dat die vanden lande de selue souden mogen wt schudden ende beroouen indien dat sy wilden. Maer sy en hebben gheen ghenoechte om wrake te nemen van haer vianden als sy sien datse door de cracht der natueren alsoo verdruct ligghen. Ende oock de vianden als sy weder comen sijn tot hun seluen, en soecken niet meer te vechten, maer alleene van daer te vlieden, om dat sy ten laetsten niet en souden steruen, oft crijghen een dootlijcke siekte, waert dat sulcken gheluyt noch eens voort comende ware, maer dat sy door luttel vlieden souden mogen blijuen te lijue. Aldus die ghene die niet en vreesen door ghewelt der oorloghen verwonnen te worden, ende niet bedwonghen worden van haerlieder gramschap: die worden soo ghetracteert alleene door verueertheyt van het ghebuerl der naturen, datse gaen verdwijnende ende in langhe oft nimmermeer weder crijghen haerlieder eerste cracht ende sterckte.
| |
Van het selue.
Die Russen oft Moscouiten hebben meer dan eenighe ander vande vianden, gheproeft dit deerlijck ende ellendich gebuerl, ende tot eender gedenckenisse achterghelaten haerlieder nacomers dat sy hun ghebueren sonderlinghe die van Finlant, niet en souden sonder oorsake met een groote menichte van volcke gaen oueruallen. Want die Finlanders pleghen hun seluen ende haer lant, met hulpe van die van Sweden ende Gothlant, ende oock met toouerie ende secrete crachten der elementen, seer wel te bewaren dat niet bedoruen en wordt vande vianden. Maer aen-
| |
| |
gaende dit hol come van waer dat wil dit gheluyt, so moet het nochtans altijts bewaert sijn van een wijs ende seer voorsienich man: ende is oock als men hier mach sien ghesloten tusschen diuersche mueren die daer rontomme ghemetst sijn, om dat sijn nature een groote heymelijcke cracht heeft, ghelijck veel andere natuerlijcke dinghen.
| |
Vande strijden tusschen die Finlanders ende Moscouiten.
Gheliick dat die heerschappie vande grooten Hertoge van Moscouien ofte Russen seer groot is, ende seer wijt streckende, alsoo oock verbreyt hy ende geeft hemseluen een seer grooten titel van alle sijn landen: ghelijck dat sijn laetste brieuen die hy met eenen Demetrius heeft gesonden aenden Paus Clement de seuenste, inder nauolghender manieren sijn ghetuygende: Die grooten Heere Basilius door Gods ghenade Keyser ende Dominateur van gheheel Russien, groot Hertoghe van Voldermaren, Moscouien, Nieugroden, Plescouen, Smolenen, Isferien, Iugorien, Permnien, Vetchen, Bolgarien &c. Dominateur ende groot Prince vanden nederlande van Nieugroden, Cernigonien, Razanien, Volorchen, Rozeuien, Belchien, Roscouien, Iaroslauien, Belozerien, Vdorien, Obdorien, Condinien, &c. Ghegheuen in onser stadt van Moscouien, int Iaer vanden beghinsel der werelt, duysent ende seuenendertich, den derden dach van April. Niet te min desen seer grooten ende wijdtstreckenden tijtel, wort vanden omligghenden landen oft nacien, meer verwondert dan gheureest: want principalijck die Finlanders dickwils daer toe verwect sijnde, en houden niet af van met listen ende practijcken sijnen tijtel die so machtich is, oft sijn volck te betrappen ende verminderen: maer niet so seere te velde (ten waer
| |
| |
dat seer sterck winterde als op wateren die in diuersche riuieren ende staende wateren gedeylt sijn. Niet te min het sijn ghemeynlijck ouer beyde sijden niet dan roouers, dewelcke (ghelijck voren geseyt is) wt giericheyt van roouen ende stelen malcander sijn beuechtende. Maer om sulcken cleynen saken so en aenueerden die Princen vande Noordersche landen terstont teghen malcanderen gheen orloghe.
| |
| |
In wat manieren dat die Moscouiten gaen roouen.
Met dese voorgaende figure wort ghenoech betoocht hoe listich schadelijck ende geschict dat die Moscouiten oft Russen sijn int zeeroouen ende stelen. Want als sy die van Carelen oft ander omliggende nacien, willen ghelijck roouers gaen bestooten, soo maken sy tsamen compaignie ende seker verbont ende condicien ghesloten hebbende, trecken sy in woestijnen daer sy seer neerstelijck timmeren van essen ende dunne dennen berders, lange ende lichte schuyten daer xx. oft xxv. mannen moghen in sitten, daer dat een yegelijck weet wat hy doen moet: want sommige sijn besich met schauen ende binnen effen te maken die schuyten: ander die sieden daer en tusschen van pijnboomen hout oft
| |
| |
latten in kelders oft speloncken (om dat sy door den roock niet en souden ghemelt worden) het peck om de schuyten van buyten mede te pecken: ander die branden die eynden vande worppijlen, om dat sy te herder souden wesen: ander maken gereet bogen pesen ende pijlen. Ende om alle dier gelijcke instrumenten te maken so vinden sy seer bequame materie in dese wildernissen. Als nu dese schuyten aldus volmaect ende ghereet sijn, soo draghense dese roouers alle gelijck int water, ende doen daer inne van alderhande wapenen om mede te vechten ghelijckmen op schepen van oorloghe is ghebruyckende. Daer na so gaen sy aenuallen ghehuchten, dorpen, sloten ende vracht schepen om te beroouen, de welcke op haer ancker ligghende sijn opt wit meyr oft aende costen van Venegien, ende Lijflantsche zee. Ende sy en sijn noch niet te vreden als sy het goet hebben ghestolen ende gherooft, maer oock soo worpen sy wt een natuerlijcke wreetheydt, sonder eenich onderscheet ende discrecie van persoonen ouer boort, die sy met sulcken practijcken verwonnen hebben ende ghecreghen.
| |
Van het selue.
Dese Russen siende altemets dat sy in haerlieder voortstellen goeden voorspoet hadden, worden somtijts so brootdroncken ende stout, dat sy niet en vreesen om te vallen ende te quellen die groote schepen die om de calmte bleuen op haer ancker ligghende, ende comende aen die schepen, so deden sy hun beste om beneden te deurbooren die berders vande schepen die naest den water staende waren: ende om dat sy niet en souden afgheweert worden vant volck dat inde schepen is, soo schieten sy seer sterckelijck opwaerts inde schepen met pijlen. Maer seer selden crijgen sy victorie in sulcken stout bestaen: want sy worden ghemeynlijck
| |
| |
af ghedreuen met gheschut, stale boghen, ende steenen diemen van bouen wten schepe op henlieden was worpende. Als sy aldus langhe gherooft hebben ende geware worden dat sy niet langher meer van het volck souden mogen versekert blijuen die sy hebben berooft ende ghemolesteert, oft dat sy niet meer openbaerlijck en souden moghen zeerouen sonder alle ghelijck te comen in groot perijckel vanden lijue: so trecken sy weder aen lant, ende nemen die schuyten op den hals, ende draghense op seer secrete plaetsen inde bosschen, daer sy weten datse seer wel sullen bewaert worden: om dat sy de selue op een ander tijdt om weder te gaen roouen opt zee, souden moghen ghebruycken. Daer en tusschen stellen sy inde bosschen seer goede wacht om datse daer int secreetste van der woestijnen, met dat sy ghestolen ende gherooft hebben, hun souden vrijlijck onderhouden, ende oock met cracht van wapenen moghen verweeren ende beschermen, indien sy bespronghen werden. Maer ghelijck dat haerlieder wercken grouwelijck ende seer schandelijck sijn: alsoo vinden sy oock haest lieden die wackerlijck van henlieden de wrake nemende sijn. Want ten eersten door vliticheyt ende behendicheyt vanden iaghers, wordt ontdect de wacht die int bosch gestelt is vanden roouers. Daer na so comet volck wt met grooten hoopen met swert harnas ghewapent, om dese dieuen ende moorders te vernielen ende dootslaen. Maer dat en gheschiet niet sonder groote bloetstortinghe. Want die schelmen hun seluen beschuldich kennende, stellen hun seer cloeckelijck ter weere, wel wetende dattet om haerlieder lijf ghedaen is. Niet te min ten laetsten seer moede ende mat gheuochten sijnde, nemen sy de vlucht, loopende som in speloncken ende holen vande bergen, ander in duwieren onder d’aerde, ende sommighe climmen op hooghe bomen die sy van te voren bespiet hebben, ende borghen hun tusschen die tacken
| |
| |
onder die bladeren, meynende so veel te beter bewaert te wesen ende versekert, als sy te voren dese heymelijcke plaetsen inde wildernissen hadden wt ghesocht, om dese quade ende oneerlijcke feyten te bedrijuen. Maer dat en can henlieden niet helpen, want Godt en laet niet gheschieden dat sulcken quaet soude onghestraft blijuen: soo dat sy daer niet vry blijuen moghen, die met soo groote tormenten die onnoosele pleghen te verdrucken. Want sy worden alle ghelijck sonder eenighe ghenade ghesteldt in haerlieder schuyten ende ghesteken in haer roofnesten ende so verbrant. Andere die hun gheborghen hadden in de hollen ende duwieren, werden met houten ende groote steenen besloten in die holen, daer sy ten laetsten van hongher steruen. Maer die meynen seer vry te wesen op die boomen onder die dichte bladeren, worden ghemelt door het bassen vanden honden, ende ten zy dat sy ouercomen metter ghemeynten, ende coopen haerlieder leuen, soo worden sy terstont gheschoten met pijlen, datse van bouen af vallen doot ter aerden. Ende en hebben gheen beter middel om te soecken die moorders ende dieuen inde wildernisse, dan door den reucke ende ghebas vanden bracken ende honden.
| |
Hoe dat vreemde ambassaten vanden Moscouiten worden ontfanghen.
Men vint beschreuen in sommighe oude historien vande Noordersche landen, dat sommighe Princen vande Moscouiten hebben ghebruyct wonderlijcke practijcke int ontfanghen der Coninghen ende Princen Ambassaten, de welcke sy noch ter tijt sijn ghebruyckende. Want sy namen ende nemen oock noch ter tijt alst noot is wt de ghemeynte seer veel frissche langhe mannen die seer langhe ende grijse baerden hadden, ende met princelijcke cleederen seer wel ghe-
| |
| |
cleet ende verciert waren, om dat dese, sittende onder een seer groot gheselschap van edel mannen, sonder woort te spreken, souden door haerlieder costelijcke cleederen ende groote menichte verblinden die oogen vanden incomenden ambassaten, om dat sy verbaest oft veruaert sijnde van so grooten hoop ende gheselschap van edel mannen, niet straffelijc souden voor houden, oft voor gehouden sijnde, dat sy ten laetsten noch souden accorderen ende sluyten na den wille ende gemeyne sentencie van desen lieflijcken hoop. Maer gelijck alle dese ciraet ende costelijcheyt anders niet en is dan een listighe ende bedrieghelijcke pompeusheyt ende hoflijcheyt: alsoo wortse oock int eynde dickwils seer luttel gheacht: soo dat sy menichwerf niet op en doen het ghene dat sy wel ghemeynt hadden. Want geschicte ambassaten, die somtijts in ander groote Heeren houen hebben gheweest in commissie ende de werelt gesien hebben, die en achten alsulcke bedrieghelijcke costelijcheyt niet, maer versmadense. Bouen dien so hebben die Tartaren noch voor een costuyme: dat sy de ambassaten doen gaen tusschen twee vieren eer dat si haerlieder commissie moghen den Keyser te kennen geuen: het welcke principalijck wort ghedaen, waert dat sy ouer hun droegen fenijn om te vergeuen desen Prince, om dat die hitte vanden viere soude moghen doen wech roocken het fenijn tot bederffenisse vande ghene diet draghen, eer dat sy by desen Keyser comende sijn. Sy en willen oock geen Ambassaet hooren spreken ten zy dat hy ghiften mede brenghe, ende vallende op haerlieder knien hun commissie verclaren, voorts bewijsende hem die een sterffelijck mensche is, alle eere ende reuerencie die men den heylighen, iae Godt selue schuldich is te bewijsen: ende die het selue weygheren te doene, gheraken sonder groot perijckel seer qualick van daer. Maer om dat te claerder hier soude moghen verhaelt worden die ceremonien de
| |
| |
welcke die Moscouiten ghebruycken int ontfanghen vanden ambassaten, soo wil ick hier by voeghen, hoe dat int Iaer M.D.L.I. den ambassaet vanden Coninck van Polen is ontfangen gheweest, comende by den Hertoghe van Moscouien, als hier na volcht. Die ambassaet vanden Coninc van Polen Matheus Barthomieuicza Kneze Gedroitzki, een seer edel man, de welcke treckende wt der stadt van Vilne, een seer vermaerde stadt van Litouwen, een tweehondert Duytsche mijlen verre tot inde stadt van Mosquen, die hooftstadt van Moscouien, ende comende ten eynde van sijnder reysen alsoo hy soude trecken in de stadt, so wert hy ontfangen van sommighe edelen die hem tegen quamen gereden, dewelcke vanden grooten Russe daer toe waren gheordineert. Ende na dat hy sommighe dagen daer stille hadde ghelegen, so wert hy geleyt met eenen grooten staet, tot int hof vanden Hertoge (om te geuen die Coninclijcke brieuen) door twee salen (gelijck den Moscouiten goet dochte) waer dat sittende waren ouer al fray lange mannen met seer langhe baerden, maer meest al slauen oft onedel van gheslachte, op stoelen int ronde, wel gecleet sijnde met costelijcke cleederen die den Hertoghe toebehoorden, twelcke alleenlijck ghedaen wert om te betooghen die grooten staet van synen houe, den ghenen die wt verre landen daer waren comende. Ten laetsten soo werdt desen ambassaet gheleyt int palays, daer den Hertoghe met synen Heeren ende Princen was sittende, wesende al tsamen euen ghelijck ghecleet. De groote Hertoghe sat op eenen stoel, die verre vanden anderen was staende, wesende gecleet met een langen fluweelen tabbaert, met peerlen ende costelijcke ghesteenten geborduert, houdende inde hant eenen stock daer hy altemets op was steunende die bouen vergult was, ende beneden met siluer becleet: ende metten cortsten gheseyt, so hadde hy een Mijtre opt hooft (die sy in
| |
| |
haerlieder spraecke heeten Kalpach) vanden alderbesten swerte vossen vellen ghemaect die men vinden mach, dewelcke daer seer groot gheacht sijn, iae onghelijck meer dan die zabels. Dien ambassaet ghecomen sijnde inde sale daer den Hertoghe was sittende, soo sijn terstont die ghene die hem daer gebrocht hadden ende ghepresenteert den Hertoghe, gheuallen plat ter aerden, ende sloeghen haer hooft teghen die vloer, ghelijck dat de Moscouiten voor maniere hebben als sy haerlieder Prince eere ende reuerencie willen bewijsen. Ende den ambassaet de welcke was staende aen de deure en vijfthien voeten vanden Hertoghe, werdt beuolen byden grooten Russe door eenen taelman die hem gheordineert was (de welcke Przistaw ghenaemt wert) dat hy met sijn twelf dienaers die met hem ghecomen waren daer souden blijuen stille staen: ende en was hem gheensins toeghelaten dat hy hem soude naerder comen. Ende bleef daer staende tot dat hy sijn relaes voor den Conincklijcke brieuen in handen vanden secretaris die daer toe was gheordineert: welcke brieuen den ambassaet vanden grooten Russe, niet en hadde willen aenueerden als hy in Polen was, om dat daer synen heere niet en werdt inne gheheeten, Czar Rusky, dat is te segghen, Keyser van Russien, die vanden Patriarche vanden lande alsoo gheheeten wert ende ghemaeckt, ende daeromme soo hadde die selue Hertoghe na der hant synen eyghen ambassaet weder in Polen ghesonden. Ten laetsten soo werdt den ambassaet van synen taelman met eenen eerlijcken staet weder gheleyt in sijn herberghe, om te betooghen sijn groot hof ende hoocheydt. Ende hier mede sy v ghenoech gheseyt vande ceremonien der Moscouiten, die sy gebruycken int ontfanghen vanden Ambassaten.
| |
| |
| |
Van eenen Italiaenschen Ambassaet die seer wreedelijck ghedoot wert.
Albert Crantz een excellent historie schrijuer vande Duytscher nacien, verhaelt in sijnder historien vanden Wandalen, hoe dat eenen Italiaenschen ambassaet die ghesonden was aenden grooten Hertoge van Moscouien, seer wreedelijck ghedoot wert, om dat hy niet eenpaerlijck ter wijlen dat hy sijn relaes dede, sijn hooft ontdect hielt. Ende als den Ambassaet tot sijnder defencien allegeerde, dat sulcks de costume was in synen landen, ende dat hy gheensins daer door en meynde sijnder hoocheyt ende maiesteyt te cort ghedaen hebben, so beual die wreede Prince dat men de bonette met eenen yseren naghel soude vast maken aen sijn hooft, segghende schimpelijck dat hy daer door ooc niet en meynde te breken sulcke costuymen van synen lande, maer noch meer te confirmeren.
| |
Vande behendicheyt der Cooplieden van Moscouien.
Die Cooplieden van Moscouien hebben voor maniere dat sy doen maken nieuwe schepen op alle riuieren ende staende wateren daer sy comen, om daer in haerlieder coopmanschap ende goet ouer te schepen. Want die reysen die sy doen inde Noordersche landen om te vercoopen hun coopmanschap, strect CCC. oft CCCC. mijlen verre, waer dat sy dicwils onder weghen vinden, bosschen, wijde riuieren, ende staende wateren die sy moeten passeren, waerinne dat sy dese schepen gebruycken om het goet dat sy mede brengen, ouer te voeren. Ende daer en is niemant die hem beclaecht van dese cooplieden van datse aldus afhouwen die boomen in haerlieder bosschen, oft int reysen uisschen vangen, so verre als sy bouen dese gauen der naturen, niet anders en nemen sonder weten oft tegen den danc van diet toebehoort, als peerden om de schepen voorts te trecken, oft schapen om te eten: niet temin ten is hun
| |
| |
van gheenen noot, want in stede van dien soo eten sy wilde beesten die sy onderwegen met grooten hoopen schieten. De coopmanschap die sy daer voeren sijn van alle soorten van costelijcke vellen, die daer seer groot gheacht sijn, als Zabels, Martres, ende Vermelinen, die men in Italiaens heet Dossi: vande welcke wy voren hebben geschreuen, ende hier na noch meer sullen schrijuen.
| |
| |
Van vreemde ende diuersche manieren van vechten vanden Finlanders.
Al ist dat in Finlant op groote straffinghe wort verboden vanden Coninck om haerlieder strafficheyt ende groote hardtneckicheyt dat sy onder malcanderen niet en souden gebruycken int vechten eenich orloochs gheweere, als lancien, worppijlen, schichten, sweerden, oft langhe poignaerden. Nochtans so wort henlieden toeghelaten te hebben bijlen ende schauen, om haerlieder hantwerck ende ambacht daermede te doene ende den cost te winnen: met de welcke sy maken wonderlijcke ende sonderlinghe wercken. Maer om datmen niet en soude meynen dat sy geen wapenen en hadden om hun seluen te verweeren alst noot is, tegen die Moscouiten die daer int lant comen geloopen om te roouen ende stelen: so wederstaen si den eersten aenual vande vianden
| |
| |
oft drijuen die te rugghe met slingers, daermede dat sy worpen scherpe ysers. Achter naer comende onder malcander ende vechtende hant tegen hant, so gebruycken sy steenen clooten die sy hebben hanghende aen haerlieder rieme: want sy sijn seer sterck van aermen ende gheschict int worpen, so dat sy selden slach te vergeefs worpen. Sy hebben oock seer lange spiessen van Dennen hout ghemaect, die inde Sonne wel ghedroocht sijn, ende voren aent eynde scherp gemaect, oft ysere pinnen daer inne vast gemaect hebben, daermede sy int eerste wederstaen het gewelt ende aenuallen van den lichten ruyters. Ander die hebben lange coorden daer aen het eynde netten gemaect zijn die sy om hooge worpen om die vianden te vatten: want als sy staen en vechten tegen die vianden, so worpen sy die den vianden ghelijck stroppen ouer het hooft, om also man oft peert na hun te trecken. Sommige hebben stocken daer een coorde aen vast gemaect is, aende welcke gehecht sijn steenen also groot als vuysten, en vier palmen lanc oft yser oft loode brandereelen aen ysere ketenen ghebonden, dewelcke sy worpen om de armen vande ruyters oft peerden voeten, treckende oft worpende alsoo man oft peert int sant. Dese Finlanders nemen oock met henlieden seer groote ende quade dogghen, daer sy groote hulpe ende bystant af hebben: want die peerden vande Moscouiten en vreesen niet min dese doggen, als die peerden van Persen die kemelen vreesen: om dat dese honden gheleert sijn te springen, ende bijten na tbachuys vanden perden, soo dat sy wt vreesen hun terstont op rechten op die achterste voeten, ende worpen also af den man die daer op is sittende, dewelcke terstont ghedoot oft gheuanghen wort.
| |
Vande wapenen vande Finlanders.
Dese Finlanders gebruycken ooc om hun lichaem te wapenen sommige colders die van zeecalfs vellen ghemaeckt sijn, de welcke ghereyt sijn gheweest met
| |
| |
calcke: ander die wapenen hun met een rouwe huyt van wilde esels, het welcke (als sy inde winter moeten strijden) met water begieten ende latent veruriesen, soo dat het ijs dat buyten aent haer is hangende, niet en wort smiltende noch doyende vande wermte ende sweete der gener diet aen heeft. Som hebben oock helmetten die gemaect sijn vande voethoornen vande wilde esels, rangiferen, oft ossen seer behendich ghelijck oft vischschellen waren ghemaect ende in een gheuoecht. Ander hebben helmetten van voghelhuyden met pluymen, die van binnen seer wel ende rustich sijn beset met yser draet. Ander hebben helmetten van saecht leyr dat ghereet is met calck: wt een dicke ende vochte huyt, dat ouer een houten helmet is ghetrockn, ende allenskens inde locht ghedroocht, het welcke een seer goet ende seker instrument is om het hooft te bewaren. Maer om dat dese helmetten niet en souden weder saechte worden door die warmte vanden hoofde, soo worden sy van binnen gheuoedert met dunne populier schorssen, ende beset met visch lijm, het welcke teghen die vochticheyt wel staen mach.
| |
Vande gouuerneurs vanden Coninck van Sweden inde Noordersche landen.
Gheliick voren geseyt is vanden officiers van Yslant die de Coninck van Noorwegen daer is stellende, om te ontfangen sijn tollen ende rechten, ende oock te slissen den twist ende het geuecht dat inde hauenen daer soude mogen rijsen onder die Duytsche cooplieden die daer gheseylt comen, ende oock met behoorlijcke correctie te straffen: om dat selue die cooplieden niet en souden verliesen haerlieder behoorlijcke winninghe, noch oock die vanden lande haerlieder gherief ende profijt, oft die Coninck van synen tol ende tribuyt, maer dat een yeghelijck soude moghen lustich ende rustich synen handel doen: alsoo
| |
| |
oock in Finlant dat seer rijcke ende vol volcks is, worden ghestelt officiers vanden Coninck van Sweden dat wijse voorsienighe cloecke ende saechtmoedighe mannen sijn, dewelcke alle twist moeten slissen ende yeghelijck veraccorderen soo wel die ingheseten soo die vremdelinghen met een oprechten treyn van iustitien. Want in die landen hoe dat volck straffer ende hartneckigher is van naturen (ghelijck inder waerheyt daer is) hoe meer dat van noode heeft wijser mannen, die hun meer door goeden raet onderwijsen, dan met quaetheyt (behouden altijts den treyn van iustitien) te dwinghen oft quellen: het welcke gheschiede, soo en betalen sy niet alleene ghewillich ende wt goeder herten die ghesette tribuyten, maer ooc wat men henlieden ghebiet, iae al ist te gaen in perijckel van haerlieder lijf, dat doen sy seer ghewillich wesende daer toe terstont ghereet. Daeromme soo langhe als die Noordersche landen hebben ghehadt wijse, rechtuerdige ende sachmoedighe gouuerneurs, soo hebbense gheweest in fluer ende met haeren Coninghen ende princen wel gheuaren: ghelijck dat was saligher ghedachten die oude Steno Stur, die welcke xxiiij. iaer lanck regierde en twee duysent Italiaensche mijlen lants, daer een hart ende straf volck was in wonende, seer vromelijck ende in vreden. Ghelijck ter contrarien Coninck Kaerle heeft seuen iaer lanck moeten wten lande vlieden, om die ghierighe, vreede ende houerdighe gouuernuers die hy ouer al sijn landen ghestelt hadde.
| |
Hoe dat die sterckten vanden wreede regenten verbant werden.
Die ghemeynten ende lantsaten siende altemets dat sy teghen alle recht ende redene waren verdruckt seer deerlijck sonder ophouden vanden onrechtuerdighen ende quaden rechters oft officiers, wesende daer
| |
| |
door verweckt tot gramschap, gingen alle gelijck tsamen spannen om met menichte van volcke die seer vaste sloten vanden tyrannen die ronts omme int ijs stonden inder manieren naeruolghende te belegghen ende bestormen. Want soo wanneer dat inde Noordersche landen sonder eenighe nootsake seer groote exactien ende onuerdraghelijcke lasten opde ghemeynte gesocht werden, soo isser die ghemeynte met ghemeyne macht van wapen entegen, om die te beletten ende te niete te doene: soo dat die lantlieden die daer seer machtich ende eendrachtich sijn, om die sloten ende steden vanden tyrannen te gaen ruineren vergaderen op eenen ghesetten tijt by een in eenich bosch oft op het ijs dat naest der seluer plaetsen is ghelegen met veel dusenden, hun terstont tsamen beradende ende ooc sluytende wat dat sy doen willen. Want naer dat een die de gheschickste is oft schijnt te wesen vanden hoope, met een cort vermaen den rasende volcke ghedaen heeft op het groot onghelijc ende schade die sy gheleden hebben ende noch lijden souden moghen: soo neemt men vanden strafsten keerlen wten hoope die men stelt als capiteynen oft hooftmannen ouer eenen hoop volcs, gheuende een yegelijc last van dat hem te doene staet, ende van saken daer hy best schijnt toe te dienen. Den sommighen gheftmen last dat sy terstont seer stercke ende hooge engienen van houte souden op maken, ende die oprechten op het ijs: ander dat sy veel duysent mutsaerden soude houwen int bosch ende by een bringhen. Anderen werden ghestelt met staleboghen ende ander wapenen om die werclieden te bewaren ende te beschermen voor den aenstoot der vianden, tot dat alle dinghen ghereet wesende, sy souden al te tsamen beghinnen te volbringhen huerlieder opstel ende voor nemen. Als alle saken aldus ghereet sijn, soo bringhen sy alder eerst huerlieder engienen ende schanssen om hun te bewaren tegen het gheschut vande vianden, dewelcke sy sonder perijckel steken voor-
| |
| |
waerts op het ijs, ende rechtense ouer eynde ontrent die mueren vanden slote, wte welcke sy worpen binnen den slote met hantbollen vande mutsaert die sy gemaeckt hebben ende doen aenbringhen op karrekens oft metten halse, tot dat die musaert alsoo hooghe oft hoogher comt dan die mueren; ende dan steken sy het vier daer in om alsoo het slot in brande te stellen oft vanden roock te doen steruen die binnen opt slot sijn: dewelcke dan in grooter benautheyt sijn. Want sy en connen dit perijkel niet gheweren, noch oock hun seluen verweeren oft beschermen om die seer grooten hoop vande brandelijke materie, noch en connen oock gheen goet accoort vinden mette rasende ende en onuerbiddelijcke vianden: ende en connen oock niet ontulieden om die menichte vanden volcke die op alle cante bereet staen, om henlieden wreedelijck ter doot te bringhen soo verre als sy wtcomen willen. Dese stercten worden brandende al oft werck ware dat seer lichtelijc ontsteken wert. Want dese sloten sijn meestendeel binnen van hout ghemaeckt om die coude te verdrijuen, ende niet van steenen oft brijcken: welcke hout sy halen wte groote bosschen, gelijck hier naer sal werden verclaert, daer wy sullen schrijuen vanden huysen vande Noordersche landen.
| |
Vande engienen die sy ghebruycken te ijse.
Die van Sweden ende Gothlant ghebruycken oock engienen die crom sijn om hen te bewaren als sy willen bestormen ende inne nemen sloten, casteelen ende steden: Welcke engienen wel sterck ghemaeckt sijn van abeelen balcken, ende oock met gheweldigher hant seer lichtelijcken bringhen opt ijs ende ouer eynde stellen teghen die vesten oft mueren vander belegerde plaetsen, waer mede sy bewaert sijn ende afkeeren moghen alle gheworp van steenen ende balcken sonder eenich letsel daer af te crijghen. Want daer en is niet dat dese engienen door swaerheyt breken oft in stucken mach vallen,
| |
| |
hoe crachtelijck dat geworpen wert, oft oock van hoe hooghe dat vallen mach, ende dat om die crommicheyt wille, ende dat noch meer is noch doort worpen vanden viere van die van binnen verbrant werden. Want inde coude ende stercke vorst soo ghieten sy eenpaerlijck seer nerstelijck water op dese instrumenten, het welcke daer aen seer dicke is veruriesende, welcke engienen sy met gewapender hant allenskens voort stieren tot aende poorten ende mueren vander plaetsen, ende stellen daer inde een deel crijchsuolcks om te bewaren: wesende daer inne ende oock inde legher alsoo wel te passe ende hebbende van als dat sy souden mogen van doene hebben als die ghene die achter lande reysende sijn, mogen wesen inde hutten ende herberghen die opt ijs ghemaeckt sijn: want sy hebben daer houts met hoopen om die coude te veriaghen, ende oock genoech te teeren, ende goede gagien: soo dat sy daer door die vianden te meer sijn verdruckende. Die van binnen siende dat sy soo sterkelijck sijn beleghert, sijn bedwonghen hun seer vromelijc te verweeren van binnen die vesten ende mueren: aengesien datter geen middel en is te vinden om die legher te doen opbreken, oft die vianden van daer te slaen. Want sy en connen die engienen vande vianden, om dat het ijs soo dicke daer aen is hanghende, met gheen brandelijcke materie verbranden: noch oock eenighe wtganghen onder die aerde grauen daer door dat sy souden mogen wtbreken ende ontulieden om dat die aerde soo hardt is verurosen als eenen steen: noch ooc die vianden met gheschut erghens eenich hinder doen, oft met pijlen ende slingers af drijuen, noch oock wtrecken ende haerlieden beuechten, noch wtrecken ende verlaten die plaetsen, om hun te borghen in de speloncken ende secreten van de bosschen, om die stercke vorst ende coude. Niettemin sy houden seer sterck teghen, ende weeren hun seer vromelijck, tot dat die van buyten selue al willens
| |
| |
dese engienen verbranden teghen dat doeyen soude, oft datse die vande mueren trecken tot opt lant ende die selue mede sleipen. Nochtans en sijn daeromme die van binnen niet vry van seer sterckelijc bestormt te sijn: want soo haest als het ijs ghedoeyt is soo stellense dese engienen op seer breede vlotbacken, ende bringense terstont weder op die selue plaetse daer sy te voren ghestaen hadden opt ijs: oft sy maken die selue hoogher ende het ijs ghesmolten sijnde, latense sincken tot op die gront vanden wateren, ende soo vast staen: Dan bringhen sy daer bargien ende schuyten by, ende ander soorten van schepen, inde welcke dat ghestelt worden vande geschickste schutters, om die vlotbalcken ende engienen te bewaren, ende oock snachts seer scherpelijck die wacht te houden, datter niemant by nachte van die van binnen ontulieden mach. Desghelijcks wert oock ghedaen opt lant: want sy veruolghen die van binnen met alsulcken grooter wreetheyt ghelijck dat sy vanden tyrannen tot wrake te nemen verweckt gheweest sijn. Het welcke een oorsake is, dat die van binnen dicwils wt benautheyt niet en weten oft sy malcanderen willen dooden, het sy metten sweerde, stroppe: water, viere, venijn, oft den hals af steken oft wter stadt vallen ouer die mueren dat sy den hals breken souden moghen.
| |
Van de vier waghens.
Als die Moschouiten, Denen oft duytschen met ruyters oft knechten comen bestooten die Gotthen ende Sweetschen ten ijse, oft oock die van binnen slants eenighen oproer maken, soo stellen dese vianden, om dat sy te langher souden ende te beter haerlieder tocht doen, alle haerlieder munitien van orloghe aende inganghen vanden berghen oft vallyen, om daer lancs die vanden lande aen te vallen ende bestooten. Maer | |
| |
die lantsaten wel wetende van haerlieder comste, sijn met ghelijcke meyninghe vergadert by een, om met fortse van wapenen hun te verweeren tegen die vianden: ende om dat sy gheenen tijdt met allen den vianden souden gheuen, om int lant te loopen, soo gebruyken sy seer bequame behendicheyt ende oock ghewelt: Want sy nemen dan waghens die seer lanck sijn, ende vullen die met drooch rijs, ende ander licht brandende materien om te doen rijsen een seer swarten ende vuylen stinkenden roock niet om te verdraghen alst vier ontsteken is: welcke waghens worden al barnende gheuoert door stouticheyt vanden ghenen die dese rasende wilde peerden menen die inden waghen ghespannen sijn, stellende alsoo dese waghens teghen ouer die vianden. Ende dat gaet soo veel rasscher te wercke, als die peerden meer worden voort gheiaecht door hitte vanden viere, die sy achter aen tgat gheuoelen: noch en houden niet op tot datse die vianden hebben gebrocht wter ordinancien, ende bedwonghen die plaetse te laten, ende oock wijcken voor die vanden lande, die van voren oft van ter sijden seer geweldich aengheuallen comen om hun te ouerloopen, oft inde vlucht te veruolghen, als versekert sijnde vander victorien. Dewelcke alsoo verstroiet wesende meer doot blijuen inde verborghen doolagen onder het ijs, dan door listen ende laghen vande vianden. Maer somtijds alst noot is soo comender wt ander hoeken vande bosschen ghesprongen met grooten hoopen, die hem teghen die vianden met staleboghen ende worp pijlen ter weere stellen: ende als sy vlieden soo en houden sy niet op vande vianden te veruolghen tot dat sy den viant wech gheiaecht hebben seer onghenadelijc van hem wrake nemende. Maer waer ontrent dat die strijden ten ijse pleghen te gheschieden, oft op wat staende wateren, oft wat plaetsen: sal inde naeruolghende cappitelen breeder verclaert worden
| |
| |
| |
| |
Hoe dat die artillerije wort gebrocht op het ijs ende vande manier van schieten.
In deser figuren wort claerlijck genoech betoocht hoe constich ende behendich dattet volck vande Noordersche landen pleecht te wesen, om het onghelijck te wreken dat hun vanden vianden gedaen wert, soo dat sy seer onuersaecht waren int voorderen van huerlieder strijden soo wel ten ijse als te velden. Want hier siet men sleden (soo heeten sy die winter oft ijse wagens) die lanckworpich sijn, vooren wat cromachtich ghemaeckt, om dat men die te beter soude moghen keeren daer waerts datmense begheert, ende te snelder mede door varen. Dese sleden sijn seer gemackelijck ende vast loopende int rijden, soo datmer mede is loopende ouer die verurosen sneeu hoopen, die inde wech liggen: met welcke sleden men mach met een oft twe peerden meer last ende ghewichts ouer wech crijghen, dan met vijf oft ses wagenen met wielen, op effen wegen. Niettemin sy gebruycken lieuer maer een peert opt glat ijs ende ghetreden sneeu, dan twee: om dat sy souden ter sijden wat moghen af wijcken, als henlieden onder weghe ander sleden int ghemoet comen die swaer gheladen sijn, ende niet en souden om die hooghe sneeu hoopen die
| |
| |
geladen slede niet omme worpen, want daer een groote boete op ghestelt is. Maer als sy loopen ouer het ijs, soo en valt daer gheen swaricheyt, om die groote wijde vanden ijse, ten ware in sommighe scheuren ende wijde spleten die int ijs ghecomen sijn, door cracht van den dompen die van onder op comen, om die vetticheyt vanden gront, ghelijck eenen stercken donderslach. Ick segghe donderslach, om datter soo grooten gheluyt ende soo grouwelijckes ghebuert wordt ghehoort een langhe streke verre onder het ijs, ghelijck oft ware hier en daer inde dicke wolcken: soo dat nootsakelijck is dat dese scheuren int ijs worden ghegenereert een, twee, drye oft ses voeten wijdt, ghelijck doort ghewelt van eenen blicxsem, daer die dompen wt vlieghende sijn, oft die gheesten die inden gront verweckt zijn.
| |
Hoe dat men mach passeren dese scheuren vanden ijse.
Nv om dat die reysende man soude moghen passeren dese scheuren vanden ijse, soo nemen sy terstont die groote ijs stucken die sy vinden aende cromme sijde, dewelcke sy met instrumenten effen houwen gelijck men die steenen doet, ende weder voeghen ende passen inde spleten, makende alsoo een brugghe om ouer te passeren. Maer ist dat inde groote duysterheyt eenighe beeste gheraeckt te vallen onuersiens int water tusschen dese scheuren, soo wort die terstont met coorden ende dunne houten die sy altijts by hun hebben wt ghetrocken, door een gemeyne behendicheyt vanden reysende man. Ende ist datter eenich mensche is vallende tusschen die scheuren vanden ijse, (alst dickwils gheschiet) werden terstont wt ghetrocken, ende voorts volgende den ghenen die hem gheholpen hebben wert van henlieden begheert. Maer al ist dat sy
| |
| |
int cout water aldus gheuallen hebben, soo en sijn sy nochtans niet in beladen oft veruaert, al ist dat sy die clederen terstont stijf veruroren hebben: Want doort eenparich loopen ende roeren, soo crijghen sy terstont warm. Maer om weder te comen totten sleden, ist dat sy orloghe hebben ten ijse, soo wert in dese sleden vanden lantsaten seer ghemackelijck geuoert victalie, clooten, buscruyt, ende alle ander saken dienende ter orloghen, te meer om datter ghestelt is een sekeren loon voor die ghene diet bringhen: soo dat daer wert alle dinghen ghebrocht op slepen ten ijse, ghelijck dat lancks die selue riuieren ende wateren inde Soomer ghebrocht wert met schepen ende te lande met wagens door nersticheyt ende behendicheyt vanden schippers ende waghelieden. Iae dat meer is alsser van desen sleypen een seer groote menichte by een is, soo worden die gestelt als schanssen oft een wagenborch teghen die vianden, ghelijck men die waghens stelt inde Deensche orloghen: in welcke steden worden ghestelt die schuters het sy met bussen oft voetboghen, die van daer seer ghemackelijck schieten onder die vianden, tot datter eenich accoort ende tractaet van paeis tusschen beyde partien ghemaect is, ende met eendrachticheyt van malcanderen scheyden: oft oock dat sy seer haestich vertrocken van daer, wt vreesen dattet ijs soude doeyen: oft dat sy seer obstinaet daer bliuende, ghelijck loot inde gront vande wateren sinckende verdroncken.
| |
Hoe datmen belet het ijs toe te vriesen.
Die seer vaste steden ende sloten daer men inde Somer gheensins en can by gheraken, werden inde winter seer sterckelijc beleghert als alle wateren ende marasschen hart toe geurosen sijn. Daeromme wort hier bewesen inde dese figure, hoe dat sy hun daer teghen bewaren die sulcken perijckelen onderworpen ende
| |
| |
subiect sijn. Want als sy vernemen dat open orloghe sal worden, oft datter eenighen oproer int lant is, ende dat steden sijn die rontomme int water staende sijn, soo sijn die vander stadt seer sorchfuldich, ende doen groote nersticheyt om met pijcken ende haecksen het ijs open te breken ten minsten xxiiij. oft xxx. voeten wijdt, ghelijck oft vesten waren die rontomme een stadt loopen, innewaerts treckende die stucken vanden ghebroken ijse, om datse ligghende op het ijs souden moghen door die groote coude aen een vriesen, ende staen ghelijck eenen hooghen dijck. Ende als het ijs aldus op ghebroken is, soo ghietense opt water smout van waluisschen oft zeecaluen: ende ghegoten hebbende opt water soo veel tot dat ghenoech is, soo roeren sy dat met een langhe spiese onder het water ende verbreydent soo ouer al. Twelcke aldus gedaen sijnde, ende het water metten smoute ghestijft sijnde is een oorsake dat die vianden den moet verloren gheuen, ende die hope verliesen vande stadt te moghen winnen: ende als sy naerder comen ende die stadt belegheren, soo ghebuert dickwils dat sy eer blijuen verdroncken onder het ijs met te stoutelijck ende vermetelijck aen te comen, dan dat sy comen bijde ghene die belegert sijn oft belegert souden worden. Niet dattet ijs inde die
| |
| |
pe staende wateren oft riuieren onsterck oft cranck sijn: maer by auenturen die stoute ende dreyghende vianden sijn comende op sulcken plaetsen, daer dat loopende beeckskens die van onder wten marasschen comende sijn, die het ijs van onder cranck ende onsterck makende sijn.
| |
| |
Vande vesten oft mueren van ijs ghemaeckt.
Noch hebben sy gehadt een ander maniere vande plaetsen te verstercken als sy ten ijse belegert waren, dewelcke sy noch onderhouden: te weten als die obstinate vianden, achterlatende haerlieder peerden, oft inde putten ende dolaghen die verloren hebbende, comen ende willen passeren ouer dese open plaetsen die met smout ghevult sijn om datse niet toeuriesen en souden, soo nemen sy seer langhe balcken oft plancken die sy leggen by een ghelijck lange leeren, al tsamen vast gemaect, en worpen die met grooter cracht dweers ouer dwater alsoo verre als sy mogen sonderlinghe by nachten, tot datse op beyde die canten vanden ijse vast ligghende sijn, dewelcke sy ghebruycken als stercke bruggen om te gaen tot aende mueren vander stadt die belegert is. Die van binnen dat siende schieten seer dapperlijck met bussen ende bogen om het selue te beletten: maer als die vianden so wacker daer aen vallen dat geensins en mach belet wesen
| |
| |
soo gieten die vander stadt water tegen ende neffens die mueren, het welcke terstont daer aen is veruriesende soo dat die mueren allenskens meer ende meer door die harden vorst dicker worden vanden ijse, ende blinckende ouer al ghelijck spieghels. Ende om dat dese vesten aldus ghemaeckt worden van vrouwen iongers ende kinderen die eenparich met cruycken meer ende meer waters daer ouer gieten, het welcke door die coude in ijs verkeert wort: soo oock alsoo langhe als die coude vorst is gheduerende, en ontsien sy niet wat gheschut datter op comen mach ende gheschoten werden. Ende oock die vrouwen op gheschort hebbende haer cleederen tot op die knien staen int water scheppende die cruycken vol waters, dewelcke sy gheuen die ghene die de mueren beghieten. Aldus soo dwincht die noot ende benautheyt den menschen, om die dinghen te bestaen ende auentueren. Nittemin al ist dat dit volck al dese practijcken voortstellen teghen malcanderen, soo blijft nochtans die victorie door eenige nieuwe practijcken op deen sijde oft op dander, diet Godt belieft: maer niet sonder bloetstortinghe, ghelijck die pleecht vercreghen te werden, met alsoo veel dootslaghen als triumphen, als een onuerwinnelijcken hoop crijchsuolcs, is beleghert ende omcinghelt van veel Legioenen orloochs volck. Daeromme als die engienen aldus gestelt sijn op het is, soo doen die van buyten ende van binnen malcanderen groote quellinghe ende moyte met stormen ende vechten veel daghen, weken oft maenden lanck, tot dattet ijs doyende, die van buyten doet vertrecken veel rasscher, dan sy daer ghecomen sijn, ist dat sy hun leuen willen behouden. Het is wel een sake om mede te lacchen voor die ghene die ghenochte nemen in te sien eens anders schande ende qualijck vaer, principalijck als die vianden meer moeten strijden teghen het water, dan teghen die van binnen. Twelcke soo veel te vreeselijcker is om sien ende
| |
| |
benauder, als eenen grooten storm onuersienich oprijsende, het ijs terstont is brekende, soo dat sy gaen te gronde daer sy luttel tijts te voren seer triumphantelijck waren op ende af gaende, al oft sijt alle ghewonnen hadden.
| |
Vande wacht die men is houdende op het ijs.
Die ruyters ende knechten vande Noordersche landen, die voor steden, sloten oft casteelen op het hart ende verurosen ijs ligghende sijn te velde ende houdende die legher, houden alle die langhe nacht ouer (die twintich vren lanck is) seer scherpe wake, veranderende telcken ter middernacht die wacht: niet met hoornen oft bellen al oft sy sliepen, maer met seker teekenen gheuende die loose, om dat die vander wacht daer door weten souden, als yemant op die wacht is comende, van waer ende wie dat hy is. Maer ist dat yemant die loose by auenturen heeft vergheten, die wort door ordinantie vanden Coninck, ist datmen het spies recht wil ghebruycken, ghepuniert als een verrader, verliesende lijf ende goet: niettemin het is een sake die selden gebuert, ia dat voor een selsaem sake soude ghehouden worden, waert dat iemant soo onachtsaem beuonden wert. Maer die meeste quellinghe die sy hebben, is die onuerduldicheyt vanden peerden, die van coude staen en smijten ende cloppen metten voeten, makende eenparich groot gheluyt metten slaen tegen het ijs. Die ruyters die daer op sitten sijn seer wel gewapent met bonte cleederen teghen die coude, ende doen seer nerstelijc haerlieder beste om sonder slapen te houden de wacht: ende hoe dat naerder den dageraet is, hoe dat sy nerstelijcker ende beter toesien. Want ontrent dien tijt pleghen die vianden heymelijck te comen bestooten ende oueruallen die vander wacht, dewelcke dan meest gheneghen sijn tot slapen ende vakerich ende oock dan soo sijn die bespieders veel nerstelijcker hueren slach wachtende ende toe siende, dan op ander tijden.
| |
| |
| |
Vande strijden inden dagheraet.
Die seer vrome crijchslieden hebben voor een costume, dat sy inde morgenstont omme rijden, oft schepe sijnde gaen bestormen ende beuechten die vianden gheenssins passende op eenich quaet weder, als van haghel, neuel, rijm, sneeu, vorst, oft oock eenighe vianden: het welcke sy niet alleene en doen wt liefde die sy hebben tot haeren Prince, maer om naer te volghen die vrome mannen ende alle onghemack te moghen verdraghen. Want sy ghelouen by haeren eedt dat sy wt vreesen wt gheen plaetse en sullen wijcken, oft die verlaten stellende daer op een amende: te weten ist een ruyter die wt rijdet die en verliest niet alleene wapen ende peert, maer oock sijn name ende fame, eere, ende goet vermoeden dat men van hem heeft: iae dat meer is als alle circonstantien wel ouerleyt ende gheweghen sijn, soo wert hy noch swaerlijck ghestraft ende gepuniert. Ende ist een voetknecht, die werdt ghecorrigeert met een seker ghetal van slaghen dat alle man sien mach, ende daer toe behout hy een eeuwighe schande onder ruyters ende knechten, als een lickteecken dat nimmermeer wt ghedaen mach worden. Maer ist dat hy seer vromelijck vechtende, oft sijn plaetse vast houdende, door die groote coude machteloos wort, soo dat hy daer door alle sijn leuen lanck te crancker is, hem wort dan ghegheuen een eerlijck pensioen om voorts eerlijck ende tamelijck op te leuen, naer tgheslachte daer hy af comen is, oft den staet die hy ghehadt heeft: het welcke hem wordt ghegheuen naer oude costume vanden crijchshandel, vanden Coninck: Welck pensioen altemets door liberalicheyt vande Prince wert vermeerdert. Niettemin sy ghebruycken een speciale medecijne voor remedie totten lichamen die van coude verstijft sijn: te weten asschen van een hasen vel dat verbrant wert tot puluer, het welcke gheleyt sijn-
| |
| |
de op die verurosen voeten seer versoet die pijne. Waer van dat wy hier naer noch wat sullen schrijuen daer wy mencie maken sullen vande simpele ende slechte medecijnen vande Noordersche landen.
| |
Hoe dat die stercke sloten worden bestormt ten ijse.
Sy ghebruycken oock noch een ander maniere van strijden inde Noordersche landen die seer ghemeyne is. Als die vianden inde Somer om die diepte vande wateren niet en connen gheraken aen sommige plaetsen, soo vertoeuen sy tot dat seer cout is ende alle wateren toe gheurosen sijn: sonderlinghe die vanden lande als sy willen wrake nemen van de wreede officiers ende destrueren haerlieder sloten: Want dan soo slaen sy haeren leger voor sulcke sloten, ende opgherecht hebbende haerlieder engienen opt ijs, soo connen sy lichtelijck comen aende stercten: schietende van daer het slot ende volck datter binnen is, anders niet dan oft sy legher hadden gheslaghen op het vast lant. Maer als het slot is staende op een eylandeken, naer dat sy aenghebrocht ende ghestelt hebben haerlieder geschut, soo bestormen ende beuechten sy dat sonder ophouden met een viercant heyr, hebbende soo veel te meer auantagie op die vianden, als sy eendrachtigher, dat is, van eender nacien, ende manieren sijn: malcanderen versterckende ende onderstant doende. Want een heyr dat vergadert is van diuersche nacien van volcke die malcanderen niet wel en verstaen, oft kennen, die en betrouwen malcanderen niet wel, noch en doen niet wel huerlieder besten: iae den twist die wt dier oorsaken is rijsende, maeckt datse niet stoutelijck aen en vallen, oft datse die vlucht nemen, oft eenighe verraderije bedrijuen: principalijck om dat sulcke vremde crijchslieden niet wel gewoone en sijn sulcken coude te verdraghen, soo dat sy niet wel en connen seer loopen oft af ende gaen als sy van verre oft van by moeten strijden
| |
| |
Het is oock al een ander dinghen te vechten op het ijs (ghelijck op ander plaetsen sal bewesen worden) dan op berghen, velden, bosschen, dalen oft opt sant. Want men strijdt ten ijse met wullen socken, ende niet met schoenen van vellen oft vet leyr ghemaeckt: omdat die cracht vander couden alle vette dinghen glat maect gelijck ijs. Niettemin het crijchsuolck dat ghebruyckt meest schoenen daer onder drye ijsere pinnen vast gemaect sijn, om te vaster te staen ende te loopen. Ander als sy te voren weten dat men des ander daechs vechten sal, stroyen des middernachs asschen op het ijs seer wijdt en breet, om dat sy daer souden moghen vast op staen ende loopen int strijden.
| |
Hoe dat die schepen van orloghen worden beuochten die tusschen het ijs veruroren liggen.
Seer dickwils gheschiet dat ontrent den oeuer vande Gothsche zee tusschen het ijs verurosen ligghen die orloochs schepen vande vianden, die welcke inne hebben scherpe ende puntachtighe houmessen, dregghen ende ander vreeselijcke munitie van orloghe ende schadelijcke instrumenten. Welcke schepen daer langhe gheleghen hebbende, ende ghewacht op den wint, sijn ten laetsten door eenen vorst, die hun haestelijc ouer den hals ghecomen is, seer sterck verurosen ghebleuen tusschen het ijs, ghelijck tusschen twee mueren: soo dat sy gheenssins en connen van daer gheraken, noch hulpe crijghen van ouer zee, noch verwachten oft begeeren: noch oock wat haerlieder ander schepen, daer die victalie in is, die inder seluer manieren erghens vast verurosen ligghen, eenighe spijse ghecrijgen. Waeromme die vanden schepen seer dickwils wt noot ghedwongen werden door dese ende dierghelijcke perijckelen, principalijck door ghebreck van barninge, siende int hartste vanden winter die doot voor ooghen, hem seluen gheuanghen te gheuen, oft seer haestich te
| |
| |
steruen. Maer dickwils so loopen sy totten wtersten remedien om hun leuen te salueren: want om die groote tyrannie die sy den omligghenden volcke ghedaen hebben in dootslaen, roouen ende ander onmenschelijcke wreetheyt, so doen sy alle neersticheit alst doncker is, ende seer grooten arbeyt om het ijs te breken, waer door dat sy (alst ijs ghebroken is, viere, thiene, oft meer Duytsche mylen verre) ten laetsten souden moghen gheraken inde vlacke zee. Maer als sy daer en tusschen werden ghesien vande ingeseten vanden lande, soo worden sy beuochten vande lantsaten, de welcke comen dit volck te verwinnen ende beroouen, met boghen ende pijlen, ende schieten so dicke om hooghe, dat die vande schepen met pijlen bedect worden, die ghelijck eenen slachreghen wter locht neder vallen: soo dat die vanden schepe seer desolaet staen, ende in groot perijckel van gheschoten te wesen: iae dat meer is, als yemandt ghestoruen is tschepe van coude, die wort van synen medeghesellen die metten schepe tusschen het ys verurosen ligghen, door een gat dat sy int ys maeckende sijn int water ghesteken, als sy in de aerde niet en connen begrauen worden. Maer ist dat edel mannen sijn oft eenige ander van grooten state, die worden van hun medeghesellen bewaert tschepe sonder stanck ghelijck groen hout wel stijf verurosen sijnde, om dat sy die eerlijck souden begrauen als sy wten perijckel waren comen, ende niet achter laten souden in vianden lant. Niet te min begheerende ende vercreghen hebbende bestant, ist dat sy hun doode lichaemen begeeren te begrauen, op ghewijder aerden, ten wort henlieden nimmermeer gheweyghert: iae dat meer is, die edelen ende beste van den lande, helpende seer eerlijck begrauen. De selue costuyme wort oock onderhouden met grooter ceremonien inder orloghen die te velde gheschien, ghelijck men onlancks gheleden heeft ghesien aen eener seer
| |
| |
machtighen Ridder Mher Hacho Hanson wt westgothlant int iaer M.D.X. die binnen Schoninghe seer leelick van een wt Denemarcken, dat langhe sijn vrient gheweest hadde, doorsteken wert ende gedoot met eender lancie: de welcke seer statelijc ende eerlijck wert ter aerden ghedaen, met alle den edeldom van den lande.
| |
Vande pijne diemen aendoet die onghetrauwe ende onghewillighe dienaers met ijs cout water.
Pavlvs Iouius Bisschop van Nuceren, het welcke een man is die seer curieus is geweest int ondersoecken ende beschrijuen van wtlantscher saecken, meynde dat was den dieuen ende moorders ende dierghelijcke quaetdoenders een seer onuerdraghelijcke pijne, alsinen henlieden ys cout water liet vallen ende druppen inden hals, om te doen bekennen hun quade feyten: al oft dat gheweest hadde het swaerste torment datmen henlieden soude mogen doen. Want hy schrijft aldus in sijn historie van Sarmaten: Die Moscouiten pijnigen de dieuen, moorders, roouers al vraghende op deser manieren: sy laten van hooge allenskens ijs cout water druppen op haerlieder hooft: het welcke sy houden voor een onuerdraghelijcke pijne. Voorwaer desen goeden Bisschop oft hy heeft vanden loosen ambassaet van de Moscouiten, Demetrius ghenaemt die met hem ghecte, ten tijden van Paus Clement de seuenste, qualijck gheinformeert geweest te Roomen, oft neerstelijcker hoorende na ander treffelijcker saken, niet wel verstaen dat desen Demetrius was vertellende vande costuymen van synen lande, dat hy meynde dat sulcks soude wesen voor dat hardt ende quact volck een onlijdelijcke pijne, dat met vlamme oft door eenich torment niet en wil bekennen hoe luttel dat sy vanden quade
| |
| |
stucken die sy bedreuen hebben. Niet te min die van Sweden ende Gothlant gaen die Moschouiten in stercte te bouen. De welcke alleenlijck op den Iaersdach in der manieren corrigeren die onghewillighe, onghemanierde ende brootdroncken dienaers: principalijck om dat sy niet en hebben gheuolcht ende gebleuen by haerlieder Heeren ende Princen in den dienst vander kercken eerst op die kersnacht ende voorts op den dach: ende niet alleene Heeren ende Princen dienaers, maer oock die in ghemeyne borghers huysen woonen: want als sy het selue niet en hebben gedaen, oft onnutte woorden gesproken hebben oft onheusche ende leelijcke stucken bedreuen hadden, soo werden sy van hun medeghesellen diese aenbrengen, als ghetuyghen, ende vanden rechter met trompetten ende trommelen in een langhe recke wt gheleyt tot aen het verurosen water: daer dat sy knielende metten blooten halse: het hooft houdende gheboghen tot aen die knien, worden druppelende begoten met ijs cout water, met goeder ionsten van een yegelijck. Maer die ghelouen dat sy hun sullen beteren, doetmen die gracie om die pijne te corten, datmen die tseffens een canne waters van een seker mate ouer het bloot hooft giet. Die Mooren vreesen alleene seer dese pijne, om dat sy den cop niet wel met haer bedect en hebben: de welcke al ist dat sy selden comen in de Noordersche landen, soo comen sy nochtans onder het crijchsuolck dat gesonden wort den Coninck van Denemarcken vanden Coninck van Vranckrijck, om te orloghen teghen die van Sweden ende Gothlant. Daeromme dese Mooren ende Denen als sy den strijdt verliesen, worden meestendeel niet ghequelt met deser pijnen vanden couden water, maer ghestelt in straffer gheuangenisse, oft begrauen in vreemde landen.
| |
| |
| |
Vande selue pijnen.
Sy hebben daer noch een ander maniere van te castijen die van ouden tijden daer ghestelt is, om op alle ander tijden vanden winter te castijen die ongehoorsame ende onghewillighe menschen in deser manieren. Men maect twee gaten int ys, staende xx. oft xxx. voeten van malcander, dan bintmen die pacienten met een coorde onder die ockselen, ende worden alsoo duer een gat gesteken in water, ende onder het ys aen het ander gat wt ghetrocken. Nu ist datmen hier mede rasch te wercke gaet, soo bedancken sy de vrienden dat sy haestelijck ende ghetrouwelijck hun proces hebben geexpedieert: maer ist dat syt lancsaem ghedaen hebben (twelcke by auenturen gheschiet om haerlieder groote onghehoorsaemheyt) soo merct die pacient wel, dat hy gheen vrienden en heeft ghehadt int spel, maer straffe partie aenden rechter, om dat hy in groote perijckel gheweest is van verdrincken. Dat alle dese voorseyde dinghen so ghemackelijck schijnen te wercke gaen opt glatte ys, dat blinckende is gelijck een spieghel en is niet te verwonderen: want sy hebben yser dryhoecken oft dry ysere pinnen onder aen de schoenen oft holbloken vast ghemaect, niet alleene om dusdanighe sake te doene, maer oock alle ander saken die sy moghen opt ys te doen hebben, als wy hier naer sullen schrijuen, daer wy verhalen sullen hoe dat sy visschende sijn onder het ys. Niet te min de heretijcksche Moscouiten houden voor groote ceremonien dit doopen int water. Want sy doopen haerlieder kinderkens op haerlieder maniere, stekende die int water door een gat dat int ys ghemaect is: ende ist dat die kinderkens vanden stroom der loopender riuieren onder het ys gheuoert worden, soo laten sy hunduncken, datse terstont inden hemel varen.
| |
| |
| |
Hoe dat sy met peerden opt ijs loopen om prijs.
Die sledden (so heetmen daer de winterwagens) wesende vol volckʼs, ende inghespannen hebbende maer een peert, soo loopen sy daer mede seer snel ende sterck vijf oft ses Italiaensche mijlen verre, om prijs te winnen: soo dat sy niet en schijnen te loopen: maer seer snel te vlieghen, principalijck midts dat die peerden seer scherp beslaghen ten yse. De prijs die daer mede is te winnen, is (ghelijck int eerste boeck verhaelt is, daer wy schrijuende sijn van der ghelijcke manieren van loopen) een cleet, oft het peert dat traechst is gheweest int loopen ende verwonnen gheweest, oft een seker mate souts, oft graen te saeyen. Dewelcke moet binnen eenen sekeren tijt die sy ordineren betaelt wesen. Want diet verloren heeft en sal nimmermeer van der schult ontslaghen wesen, voor dat hy te vollen heeft betaelt.
| |
| |
Hoe dat die wilde Ezels opt ijs loopen.
In Noort Sweden worden veel wilde ezels oft muylen gebruyct, om te loopen daer mede opt sneeuachtich ys, sonderlinghe bouen die stadt van Stocholmen int wterste van Noorden. Maer nederwaerts op die Suytsijde en machmen die niet ghebruycken,
| |
| |
al worden sy daer gheuonden met grooter menichte inde groote ende wijde wildernissen. Want die Coninck die heuet daer doen verbieden, om dat verraders hun daer mede niet en souden behelpen, ende midts haerlieder snel loopen (want sy int loopen verre te bouen gaen alle peerden) niet en souden terstont die vianden te kennen gheuen die secreten vanden lande.
Dese beesten moghen seer wel teghen het aerbeyden, ende langhe lijden hongher ende dorst, so dat sy binnen dach ende nacht loopen moghen. CC. Italiaensche mijlen weechs sonder peysteren. Die ander eyghenschappen van desen beesten sullen hier naer beschreuen worden, als wy mencie maecken sullen vande ghedierten.
| |
| |
Vande Rangiferen om ouer den sneeu mede te loopen.
Daer is oock een groote menichte van Rangiferen inde Noordersche landen, die niet alleene worden gebruyct (ghelijck hier naer int schrijuen vanden dieren sal betoocht worden) om de sledden voorts te trecken, maer oock om die vrachtsledden te trecken ouer die hooghe sneeuberghen. Die van Suyt Sweden wort vanden Coninck verboden, in geender manieren te ghebruycken dese Rangiferen, om dat sy
| |
| |
wonderlijcke snel sijn van loopen gelijc de wilde esels want op corten tijt moghen sy volbrenghen een seer verren wech. De sledden die dese beesten trecken sijn anders ghemaect, dan de ghemeyne sledden: want voren sijn sy ghemaect ghelijck een scherpen schoen, om te doorsnijden de sneeu, ghelijck die schepen brekende sijn die baren vande vloet.
| |
Hoe de vianden onder den sneeu versmoort blijuen inde diepe dalen.
Als die van Sweden ende Gothlant ghedwonghen sijn oorloghe te voeren inde winter, ende daer toe verwect sijn door groot onghelijck ende veel ouerlast, vanden Denen, Duytschen, oft Moscouiten, so vernemen sy in alder manieren hoe sterc dat die vianden sijn van ruyters ende knechten. Ende als sy hooren ende versekert sijn dat die vianden comende sijn in grooter menichten seer sterck ghewapent, meest hebbende ghebaerdeerde peerden, so datse schijnen te wesen bycans onuerwinnelijck: ende datse sijn vernielende al dat hem ter weere stelt, so gaen die lantsaten manlijc die vianden te ghemoete, niet soo wel ghewapent als wel ghemoet, sonderlinge om dat sy so wreeden vianden, door vechten ende quade wegen vermoeyt sijnde, souden slaen, kelen, ende beroouen. Want sy weten door seker experiencie dat sulcke vianden, so swaer ghewapent sijnde, goet om verwinnen sijn, inde diepe sneeu, doncker ende dicke bosschen, secrete putten, verurosen ende besneeude marasschen verwarret sijnde. Iae al en ware daer niet een vande lantsaten diese wederstonde, soo souden sy nochtans moeten blijuen in die quade weghen, om die nature ende gheleghentheyt vander plaetsen. Het welcke den vianden so veel eer is ghebuerende, als sy teerder ende delicater opgeuoet sijn, ende min kennende de wegen ende perijckelen. Maer die Noordersche nacien sijn ter contrarien ghewoone te verdraghen alle quaet weder, niet
| |
| |
vreesende te strijden tegen die vianden in coutste vanden winter, noch te loopen door haghe door bosch, ouer berch ende dal: soo dat hier door die onghewapende boeren gheraecken te dooden die hoouerdighe vianden, makende eerst die maniere van vlieden, tot dat sy die vianden hebben in plaetsen daer veel sneeu is ligghende, daer dat sy in blijuen stekende ghelijck in een slijckachtich marasch, ende ghelijck die wilde beesten die int garen verwerret sijn. Oft sy brengense op merschen, staende wateren, meyrs oft riuieren, om datse souden sincken int water dat onder de sneeu verborgen is ende verdrincken. Want de sneeu schijnt wel hardt bouen opt ijs te ligghen: maer onder ist ijs soo cranck doort eenparich cnaghen vande loopende riuieren, dat qualijck machtich is te draghen eenen wolf, hoe soudt dan draghen een mensche, ende sonderlinghe die ghewapent is?
| |
Vande sneeuballekens die hanghende blijuen aen de voeten vande peerden.
De ruyters comen oock noch in een ander perijckel, dat grootelijck is te vreesen: want om dat haerlieder peerden scherp beslagen sijn ten yse: als sy met natten voeten die onder nat gheworden sijn vanden water, oft bouen vanden rijm, comen inde sneeu, soo vergaderen daer aen sneeuballen also groot als eenen bal, oft een kints hooft, dewelcke also ront verurosen sijnde, blijuen vast hanghende aende peerde voeten: soo dat niet moghelijck en is, de ruyter moet vallen vanden peerde, oft metten peerde om leeghe vallen, ende comen also in perijckel van terstont geuanghen oft doot te blijuen. Want ten is niet moghelijck dat een peert lancks oft dweers den vierden oft sesten spronck springhen mach, oft ten sal terstont vallen: ia hoe dat meer ghesteken wordt met sporen om te doen loopen oft springhen, hoe dat eer vallen sal, ende hoe
| |
| |
dat de ruyter eer sijn doot is vindende, ende het lichaem te bersten vallende synen gheest gheeft, oft een ander ghebreck crijcht, dat somtijts argher is dan de doot. Maer de lantsaten die vechtende sijn om haerlieder lant te houden teghen die vianden, die slaghen af die hoefysers vanden peerden onder die vianden, door dat die sneeu niet en blijft hanghende aende peerden voeten: het welcke die vianden gheensins derren bestaen te doen, om dat sy nerghens gheen toeulucht en hebben noch vrienden, ghelijck die vanden lande. Gheen minder perijckel en ist oock voor die vianden, als sy moeten het hanghen vande berghen op ende af rijden, dewelcke blinckende sijn ghelijck spiegels van tglatte ijs datter ouer al rontomme aen hangt: ende principalijck alst met een dunne sneeu bedeckt is, die vande wint daer op gedreuen is, sluytende die gaten ende vullende die holen met sneeu, int hangen vande berghen, soo dat ouer al euen effen schijnt te wesen, ghelijck op een plat velt, waer door seer periculeuselijc vallen van bouen neder die Duytschen, Denen, ende Moscouiten, die de plaetsen niet en kennen oft loopende seer sterckelijck metten peerden, vallen oft sinken in dese holen, suypen alle ghelijck van eenen sope, wesende malcanderen ghetrouwe inder allende, als sy gheweest hadden te voren vriendelijck verbonden. Ende dat meer is, seer veel vrome ende stoute crijchslieden die op ander plaetsen landen ende steden doen beuen, ende metten viere ende sweerde hebben ghedestrueert, blijuen altemets seer lichtelijck inde sneeu daer stekende ende begrauen.
|
|
Auteursrechtvrij
