|
| |
| |
| |
Het thienste Boeck van Olaus de groote wt Gothland, Aertsbisschop van Vpsalen, int corte begrepen, tracterende vanden strijden ter zee.
| |
Vanden strijden tusschen die marasschen aende ghebroken brugghe.
HET gheheel Noordersche lant is meestendeel al bosch ende berch, en heeft veel plaetsen die seer sterck sijn van nature, soo wel van water als steenrootsen, teghen het inuallen vande vianden, soo dat sy lichtelijck volcs ghenoech vinden om hun lant te bewaren teghen die vianden: ghemerckt dat sy met luttel volcs een groot heyr van ruyters ende knechten moghen midts die gheleghentheyt vander plaetsen wederstaen. Want men vinter seer veel marasschen die seer slijmich, ende diepe van modder sijn, dewelcke nauwe int coutste vande winter soo hart verurosen worden, daer een man alleene properlijck soude op gaen moghen. Ende onder ander soo is een sulcke plaetse gheleghen ontrent twee vren gaens vande voorseyde Coninclijcke stadt van Stockholmen ende is vol doolaghen ende diepe putten, dewelcke is ghenaemt Rotabro dat is te segghen ghebroken brugghe. Ende is ghebuert dat die vianden het sy Duytschen oft Denen die daer aencomende sijn, hun veruoorderen dieper int lant te trecken om te roouen ende te stelen, soo werden sy terstont te rugghe ghedreuen vande landtsaten, die inde diepe bosschen gheborghen liggen: wten welcken sy schieten met boghen ende ander municien van oorloghe soo gheweldich op die vianden, dat sy moeten wederkeeren van daer sy comen sijn: oft ist
| |
| |
dat die vianden die lantsaten te machtich vallen, soo wijcken die vanden landen op een ander plaetse die sy crijghen connen: ende vlien alsoo (dat selden gebuert) tot aen dese brugghe die aent maras staet, daer dat sy vast blijuen staende teghen die vianden, hoe vreeselijck dat den strijdt oock wesen mach. Want ghebroken sijnde die langhe houten brugghe, soo en ist niet moghelijck dat die vianden voorder doortrecken, om die diepe ende sorghelijcke marasschen die ouer beyde sijden ligghen. Op dese plaetse hebben dickwils seer groote strijden geuochten geweest ten tijden van diuersche princen, als men noch daghelijcks hooren mach by die liedekens die in hun ghemeyne sprake ghedicht sijn, dewelcke sy singhen wesende vrolijc te banckette by een versaemt, aent welcke men mach hooren dat door conste, nature, cracht ende experientie vanden ouden crijslieden, met vernuftheyt ende ghetrouwicheyt vanden Capiteynen, sy dickwils ghehadt hebben seer groote victorien op huerlieder vianden.
| |
| |
Van het faetsoen ende ghebruyck van die oude Noordersche schepen.
Tbeghintsel ende het eynde vanden strijden die men is vechtende inde broeck landen vande
| |
| |
Noorderschen rijcken, hebben ghemeynlijck voor die wtlanders sulcken eynde, dat sy den strijdt verlooren hebbende (ghelijc meest gheschiet om dat syt lant niet en kennen) huerlieder Capiteinen ende ouerste hueren toeulucht nemen tot haer schepen die op seker plaetsen daer ligghende sijn, loopende door haeghen ende bosschen soekende den cortsten wech door sijdt weghen ende onbekende weghen: ende daer dat sy eerst dickwils (altemets wt seer cleyn oorsake) malcander beroepen hebben, oft den anderen seer nerstelijck sonder ophouden veruolcht, als om ontschaeckt te hebben eenighe dochter oft die sy noch ontschacken willen, (ghelijck dat Saxo die Cronijck scrijuer van Denemarcken schrijft dicwils gheschiet te wesen inde Noordersche landen tusschen seer machtighe Coninghen, waer door dat somtijts gheresen sijn seer straffe orloghen ende strijden) ten eynde met schanden ende groote schaede hebben moeten wederkeeren. Die schepen werden voortijdts ghemaeckt breet oft lanck, naer dat die baren ende stroom cort oft lanck vloyende waren: Want inde see Oceane ontrent Norweghen daer die baren lanck ende breet sijn vloiende ghelijck in die Spaensche zee, gebruycktmen lange ende breede schepen, ghelijck men inde zee van Gothlant ende Sweden besicht corte ende breede schepen, ende sonderlinghe die vracht schepen om die bedwonghen stroom ende crom loopende baren die daer ontrent sijn vloyende. In voorleden tijden soo hadde elck lant, al wast wat verre vander zee gheleghen in eenige vaste hauens ontrent die zeecant, ende gemeynlijck op den oeuer aent stranghe, een plaetse daer datse opt drooghe bewaerden huerlieder schepen ende scheep ghewant: ghelijck dat ick ghesien hebbe aende canten van Norwegen ende Sweden. Dewelcke alst noot was werden terstont met instrumenten die daer toe ghemaeckt waren in zee ghebrocht ende van als voorsien datse behoefden gelijc doen die maniere was van doene,
| |
| |
ende van dien soo veel oft luttel als die prince beliefde wt gesonden daer men die hadde van doene. Welcke schepen met sulcken teeckenen, colueren ende namen onderscheyden waren, datse in alle gheuechten die sy mochten crijghen teghen die vianden, altijts sonder confusie gestiert werden waer datse die Capiteyn hebben wilden, ten ware dat sy vanden Noortwesten wint meer dan vanden vianden in zee verstroyt ende versteken werden. Want desen wint is daer periculeus als den Oosten wint is, inde zee van Leuanten.
| |
Van een ander soorte van schepen.
Al werden inde Noordersche landen veelderhande soorten van schepen ghemaeckt ende ghebruyckt, soo wel als inde ander water landen, gheen onderscheyt hebbende dan van namen om die spraken vande landen soo sullen wy hier alleene, achter latende diuersche soorten van schepen, hier schrijuen vande gemeyne schepen die in dese landen best bekent sijn, als Coopmans schepen, vracht schepen, bargien ende schuyten. Sy hebben daer oock veel groote schepen, die nerghens toe ghedruyckt en worden, dan om die peerden wten Norderschen landen ouer zee te voeren in Duytslant. Noch sijnder diuersche schepen van orloghe, waer af dat een onder ander hadde Coninck Gostauus van Sweden, twelck soo groot was datter op hadde duysent mannen van wapenen, met drye hondert bootsghesellen, dat oock vroome crijchslieden sijn, dat hy met meer ander groote schepen van orloghen, mochte wt senden op zee. Voorts soo heeft die selue Coninck alder eerst ghebruyck inde zee van Gothlant ende Sweden galeyen ende Galeacen, ontent den ieare ons heeren. M.D.XL. die daer ghemaeckt waren van Veneitsche meesters, die hy daer toe ghehuert hadde ende gheuende was groote gagien: het welcke hy principalijck ghedaen heeft om die roouers van Moscouien
| |
| |
ende Esthen, die dicwils brekende het bestant, sijn lant beroouende waren te beter soude betrappen moghen ende vanghen. Maer nu ter tijdt soo weten die Finlanders, (die seer constich sijn van int hout te wercken) hem wel alsoo sterck galeyen maken, ende soo wel oft beter ghebonden, als ic die Venetianen met grooter behendicheyt hebbe sien maken: maer niet soo gherasch als die Venetianen doen, die een sestich galeyen moghen wt rouwen houte binnen eender maent op maken, ende op rusten met seylen ende alle ander gheweere, artillerije ende victalie om terstont te steken in zee. Daer sijn oock, bargien, schuyten, brigantins, iachten, roofschepen, boots ender diergelijcke schipkens. Sy ghebruycken oock seer veel schuyten die wt een hout ghehouwen sijn, om datse seer lichtelijck wt gheholt hebben groote abeelen ende eecken stroncken daer twintich oft dertich mannen moghen insitten. Maer die ghene die minder sijn, en ghebruycken sy niet dan totter visscherije.
| |
Hoe dat die Cooplieden inde hauens van Ijslant om die plaetse te hebben malcander doot slaen.
Het is seer iammerlijc om sien hoe dat die cooplieden malcanderen dootslaen ende om die winninghe hem seluen stellen in groot perijckel van te verliesen lijf ende goet: daer dicwils soo grooten haet wt gheresen is, dat die gheslachten soo wel buyten als binnens lants malcander beuochten hebben, om hun te wreken, sonder eenichsins te ouerdincken een sake die claerder dan den dach is, als dat sy ouer al subiect seer veel perijckelen, ende in vreesen ghenoch sijn van berooft te wesen, al en bedoruen sy malcanderen niet met aldus vreeselijc te vechten. Die principaelste van dese sijn die ghene die inde steden vanden Vandelen, als Bremen, Rostijck, Vismar ende Lubeeck woo-
| |
| |
nachtig sijn. Daer naer die Engelsche ende Scotten dewelcke samen comende inde hauen van Iislant, seer grooten twist hebben, om te ghenieten die voorhandt ende preuilegie van tghebruyck vander hauen: soo datse dickwils malcanderen te keere gaen ghelijck openbaer vianden die vechtende sijn op zee, ende om die winninghe malcanderen dootslaen oft bederuen. Want soo wel diet quaetste heeft als die de ouerhant heeft, en comter niet af sonder groote schade: midts dat den Officier altijts daer present is ende staet en aensiet het spel, dewelcke beyde die partien wel weet te castien, soo wel aent lijf als inde borse, ende doen betalen die boete het sy ordinaris oft naer sijnder beliefte.
| |
Hoe dat die wederspannige bootghesellen ghepuniert worden.
Gheliickerwiis dat onder alle staten ende natien van volcke ghestelt zijn wetten ende ordonantien, om dat die lieden te eerlijcker, rechtuerdigher ende wijselijcker met malcanderen souden moghen leuen: alsoo oock beuintmen dat onder die schippers behoorlijcke wetten ende ordonantien sijn ghestelt ende wel scherp onderhouden. Vande welcke, om datse sijn sonder ghetal, sal ick hier sommighe vanden principaelsten verhalen. Soo wie in een beroerte ende oploop in die schepen mach wesen, het mes is wttreckende, opden patroon oft meester vanden schepe, ende hem toegaet oft heeft willen toegaen, oft wetens ende willens het compas heeft bedoruen ende sonderlinghe die naelde, daer aen dat hanghende is het weluaer vanden schepe ende al datter in is, oft ander dierghelijcke leelicken ende quade stucken int schepe heeft bedreuen, dien wort ghemeynlijck (indien hy niet ter doot en is verwesen) die hant die hy meest is ghebruyckende vast ghemaeckt met een mes oft platte poinnaert aende mast oft meeste hout vanden
| |
| |
schepe, die hy selue inde middel doorsnijdende moet aftrecken. Maer die niet dan eenighe beroerte ghemaeckt heeft schepe, oft yemant iniurie gheseyt, die wort ghebonden aen een coorde, ende int water gheworpen, ende onder het schip door ghetrocken sijnde weder int schip ghetrocken: ende ist dat hy inden gront te veel waters ghedroncken hebbende, van hem seluen is, soo wort hy metten buyck om hooghe gheleyt, oft nederwaerts, om dat hy vant water niet en soude versticken ende aloo steruen. Maer die openbaerlijck beuonden wert eenich vileynich feyt bedreuen te hebben, het sy van wederspannicheyt oft verraderije sonderlinghe in strijden op zee: die wordt leuendich in zee gheworpen, om dat hy die gheheele armeye niet en soude door sijn verraderije in last bringhen ende bederuen. Die ander die maer cleyn saken ghedaen hadden, werden vrij als sy terstont eer dat sy gegrepen werden costen loopen int voorste vanden schepe: maer als sy gheuat werden van hun medeghesellen eer sy daer comen, soo werden sy drye mael metten billen soo hart aengesedt tegen den mast oft spriet, dattet vier hun dunckt springen wten oogen. Maer die van dese ende dierghelijcke pijnen, oft meerder begeert breeder bescheet te hebben, die mach ouersien die statuten ende ordinantien vande seer oude stadt Visbiick int eyland van Gothlant, dewelcke altijts onderdanich is geweest den Coninghen van Sweden ende Gothlant. Ende al ist sake dat dese stadt, die in voorleden tijden seer rijcke ende machtich is gheweest, om een cleyn sake als om het breken van eender glasen venster, daer nauwe eenen haluen stuuer schade in gedaen was, vergaen is: nochtans soo worden daer gehaelt die zee rechten, ende Decisien van alderhande gheschillen die wijdt ende breet van daer tot die enghe passagie van Gibalterre ende totte wterste zee van Scijthien mogen geschieden, dewelcke oock worden onderhouden, om dat alle
| |
| |
dinghen stille ende met rusten behoorlijck souden gedaen werden, die dienende sijn om een vresamighen handel van coopmanschap te moghen onderhouden.
| |
Hoe dat die ruyters metten peerden ouer die riuieren swemmen.
Al ist sake dat also sorgelijc is als groote dwaesheyt, dat een ghewapent ruyter oft voetknecht is swemmende door een diep water: nochtans om dat die Gotthen hun seer waren begheuende tot allen stonden den crijch te volghen soo en hebben sy niet achterghelaten iet te versoecken, dat den crijchshandel soude moghen van noode wesen. Ende daerom soo hebben sy seer groote nersticheyt gedaen om seer geschickt te wesen int swemmen, soo dat sy dicwils wel swaer ghewapent te peerde sittende, een groot deel weechs gheswommen sijn inde riuieren, om te wederstaen die vianden, oft te ontulieden. Ende en hebben niet alleene hun seluen, maer oock met grooter behendicheyt huerlieder peerden swemmen ghelijck dat Cornelius Tacitus vande Duytschen is ghetuyghende, die hun prinicpale werck maecken om haerlieder peerden te leeren swemmen, ende oock selfs op die peerden die swemmen costen sittende stoutelijck bestonden metten peerde te swemmen ouer die riuieren. Hier en dient oock niet vergheten dat Saxo is schrijuende van deser materien. Want hy seght dat een seer vroom ende vermaert Campuechter wt Norweghen Biorno ghenaemt, een peert was ridende dat soo vroom van lichaeme was, ende coraghieus en snel ghelijck een voghel, het welcke hem draghende was sonder moede worden ouer een draeyende ende snelloopende water: het welcke soo gheweldich was nederwaers loopende, dat ghemeynelijck alle beesten daer inne moede werden van swemmen ende tondergebrocht. Niettemin ten laetsten soo heeft hy dat peert verloren, veruolcht sijnde vanden seer vromen campuechter Fridleue daer wy voren int vijfde boeck af hebben gescreuen, ende aen een quade
| |
| |
rootsachtighe passagie achterhaelt sijnde, ten laetsten met practijcken van orloghe, door faute vanden peerde, gheuanghen heeft gheweest. Aldus soo machmen mercken dat ouer al te vinden sijn seer vrome ende cloeke peerden. Maer dat dese Gothsche peerden gheleert worden aldus te swemmen, is seer van noode om die groote ende wijde riuieren, die ouer al daer ontrent sijn gheleghen. Want daer en is gheen orloghe die men ten eynde mach bringhen in Oost oft Westgothlant, Finlant, Russenlant ende Moscouien, ten sy dat men passeert seer breede wateren ende snellopende riuieren.
| |
Hoe dat die lantsknechten sonderlinghe die vet sijn al ghewapent swemmen.
Ick wil een sonderlinghe exempel hier schrijuen, twelcke Saxo beschreuen heeft van eenen Siuard wt Noorweghen: dewelcke, naer dat hy veel vrome ende stoute feyten van wapenen ter orloghen hadde bedreuen, op eenen tijdt onuersiens vanden vianden gheuanghen sijnde, wert in een schip ghestelt ende in volle zee geuoert om te verdrincken. Siuald aldus wesende int schip heeft hem ghelaten al oft hy voor sijn doot hadde willen houden sijn wtuaert, ende voorslaechs daer toe ghecocht hebbende dranck, heeft die bootghesellen ghetoeft tot dat sy by drancke waren: ende siende datse verhuecht waren, soo heeft hy op huerlieden begheert dat sy hem voor sijn doot noch eens souden willen aen het roer laten staen ende stierman wesen, twelcke sy hem consenteerden. Daer naer hemlieden vermanende dat sy sterck royen souden, ende siende dat schip seer gheweldich doorschietende was, het roer van hem worpende, is van bouen neder in water ghespronghen, swemmende veel eer aen lant, dan eenich schip met riemen voort ghetrocken sijnde, soude mogen varen. Siualt aldus aen lande comen sijnde, heeft den Coninck Haralt op sijn onuersienste doot geslagen
| |
| |
Daer naer op eenen tijdt met een armeye vechtende ter zee, naer dat hem sijn volck al af gheslegen was, met een ongelooflike cracht soo heeft hy alleene seer vromelijc een langhen tijt sijn schip vanden vianden vrij ghehouden. Maer siende dat hem ten laetsten niet mogelijck en soude wesen te moghen blijuen staen tegen die groote menichte van sijnen vianden, ende dat hy soude moeten wijcken, hem betrouwende op sijn sonderlinghe conste van swemmen, heeft hem seluen alsoo swaer ghewapent ende daer toe int eerste vande winter in zee gesprongen, ende ghswommen onder het water, latende een yeghelijck in twijfel, oft hy meer stouticheyts ghetoocht hadde int schip met hem te verweeren, oft onder twater lichticheyts ende behendicheyts int swemmen. Want wesende onder int water, soo track hy wt sijn harnas ende wapenen, om dat hy te beter soude mogen wt swemmen: ende ten laetsten bouen comende om sijnen aessem te verhalen soo wert hy gesien ende gekent van een van sijnen huysghesin, dewelcke den vianden hem heeft ghewesen. Maer als hy gheware wert dat hy verraden was, soo heeft hy hem weder int water ghedoken, ende vermoeden hebbende dat hy aen sijnen rock bekent wert, heeft den oock wt ghedaen. Ende als alsoo noch niet bedrieghen en coste sijnen verrader, mits dat hy alleene was te lijue bleuen van alle sijn volck, ende dat hy geware wert, dat alle sijn behendicheyt ende practijken die hy gedaen hadde noch niet en mochten helpen, soo heeft hy hem seer langhe onder twater gehouden, soo dat die hem wachten anders niet en meynden dan dat hy verdroncken was. Ten laetsten bouen comende om sijnen aessem te verhalen, soo heeft hy gheuat het roer van een schip, ende seer vast ghehouden, en wel stillekens seer langhe daer aen ghehanghen tot datter een was die naer hem scherpelijck siende hem ghewaere werdt, ende alsoo onuersiens gheuanghen sijnde wert verwesen ter doot.
|
|
Auteursrechtvrij
