|
| |
| |
| |
Het achtste Boeck van Olaus de groote wt Gothlant, Aertsbisschop van Vpsalen int corte begrepen, trackterende in wat manieren die Coninghen gecoren worden, ende vanden staet vanden Officiers, ende vanden Crijchshandel.
| |
Voorrede.
NAer dat mijn seer beminden broeder ende voorsaet Ian de groote wt Gothland, Aertsbisschop van Vpsalen in sijn historien, die nu onlancks te Roomen ghedruct sijn, verclaert heeft die seer machtighe Coninghen die in voorleden tijden gheregneert hebben in Gothlant ende Sweden: so zal ick hier nu beschrijuen int corte, hoe ende in wat manieren dat die Noordersche nacien kiesen haerlieder Coninghen, ende oock wat volck dat sy voor Coninghen nemen. Men houdt voor warachtich te wesen, dat naer die diluuie, Noe ghetreden sijne wt der arcken, sijn kinderen heeft beuolen te gaen woonen aldereerst in dese Noordersche landen, eer dan op eenighe ander hoecken vander werelt, daer dat sy door ordinancie van haerlieder vader, haerlieder Regiment hebben ghehadt ende haer namen achter ghelaten: de welcke ten laetsten seere vermenichuuldicht sijnde van daer wttreckende, sijn verspreyt ghewest al die werelt deure, als namaels is beuonden, dat wten Noorderschen landen comen sijn meer dan XXXIIII. Coninghen, ghelijck ons veel treffelijcke historie schrijuers sijn ghetuyghende: die seer wijt ende breet ghestelt ende verbreyt hebben hun Coninckrijcken, ghelijck seer claerlijck wort betoocht in mijn chaerte van Gothlant, die int
| |
| |
iaer M.D.XXXIX. te Venegien is gheweest. Welcker Coninghen vrome ende hooge daden, ende hoe groot ende triumphant dat die gheweest sijn, beschrijft mijnen voorseyden broeder in sijn historien, die hy seer warachtich heeft beschreuen. Ende nu dat wy dese dinghen aldus hebben wat wtgheleyt, soo sullen wy voorts schrijuen van de ceremonien ende manieren, hoe dat die Coninck ghecroont wort ende ghecoren, het sy door successie oft anders, ende oock vande Capiteynen ende ouersten die het regiment hebben van ouden tijden vanden Crijchshandel, ende ooc hoe dat die Officiers vanden lande geordineert worden, ende die officien onderhouden sijn geweest.
| |
| |
Hoe dat de Coninck ghecoren wort.
Byde loflijcke statuyten ende ordonnancien der ouders, ende lantsrechten, die met gemeynen consent vanden lantsaten, van ouders tot ouders ende van geslachte tot gheslachte sijn ghecontinueert gheweest ende onderhouden, wort geboden ten alder eersten, als die van Sweden kiesen willen eenen Coninc, dat die raetsheeren ende ouerste vanden lande, ende die ghedeputeerde vande prouincien, gemeynten ende steden vanden Coninckrijcke sullen gehouden wesen te vergaderen inde stadt van Vpsalen, daer die Aetsbisschop is reside-
| |
| |
rende, daer niet wijt van daer is liggende inden velde eenen seer breeden steen, die van ouden tijden af by den inwoonders vanden lande is genaemt geweest Morasten: rontomme den welcken dat liggen noch twelf ander steenen, die niet al wt so groot en sijn, vast gemaect inder eerden, op welcke plaetse den raet vanden Conincrijcke met de gedeputeerde vanden landen ende steden pleecht by een te vergaderen. Ende daer so coemt die opperste vanden rade, die daer proponeert met een seer schoon oracie seer wel ende wijselijck, hoe nootsakelijck dat is, tot onderhouden vander liberteyt ende weluaert vanden lande ende gemeynte, dat sy consenteren willen te hebben ende te kiesen eenen Coninck ofte Prince, gelijc dat vanden ouders op sulcken steen, die vasticheit beteekent, altijts seer wijselijc ende seer voorsichtich onderhouden is geweest: ende so voorts biddende ende vermanende den ghedeputeerden, datse so haest alst hun mogelijc is kiesen willen ende oock namen de gene die henlieden dunckt te wesen alderbest daer toe dienende. Twelcke sonder lange toeuen daer terstont geschiet, want diet gemeyne weluaer ende die eere vanden lande altijts heeft beschermt, peys ende eendrachticheit altijts heeft meest ghesocht, die best heeft onderhouden die statuten ende ordonnancien vanden lande, niemant ouerlast oft te cort gedaen, die meest voorspoets ghehadt heeft ter oorlogen int strijden, die de religie heeft beschermt ende door sijn eerlijck leuen de ionste ende het herte vander gemeynten heeft vercregen, die wort met gemeynen voys van alle die ghedeputeerde vanden lande, eendrachtelijck ghecoren ende verheuen tot eenen Coninck: wel verstaende dat sy altijds respect hebben op den ouerleden Conincx sone, broeder oft maechschap indien hi daer to bequame is. Want is dat men die voorseyde deuchden in hem is beuindende soo wort hy voor allen gheprefereert, niet wt crachte van successie, maer vander electien
| |
| |
Ick en wil oock niet loochenen oft ontkennen, dat sulcke persoonen, met alder neersticheyt, sorchuuldicheyt, heerlijcheyt, lieflijcheyt, beden ende beloften in alder manieren sien te vercrijghen het herte ende ionste vanden ghemeynen volcke. Daer sijn oock sommighe ander die door dreyghementen van vreemde Princen, oft oock met ghewelt ende ghewapender handt hun seluen Coninck maken vanden lande, maer die sijn seer ongheluckich: want haerlieder rijcke dat sy vercreghen hebben teghen den wille ende danck van der ghemeynte, ende oock haerlieder gouuernement en gheduert niet langhe, iae al hadden sy haerlieder hof ghestelt inde sterckste ende alder vaste sloten ende steden der werelt, oft haren stoel ghestelt inden hemel onder die sterren. Niet te min in wat manieren dat gheschiet, so blijft altijts die Coninck alder lanckst dominerende, ende best versekert, die met ghemeynen voys vander ghemeynten wijselijck is ghecoren, gelijck een die ghehouden is voor die edelste ende cloecste onder sijn vrienden door sijn vromicheydt ende cloecken moet, gheen vreese hebbende voor sijn vianden: dewelcke anders niet en heeft te sorghen dan toe te sien dat de officiers ende gouuerneurs eerlijck het lant regeren ende haerlieder officien bedienen ghelijc dat behoorlijck is, ende sijn volck alsoo te houden in gheduerighen peys ende vrede. Het welcke doende so en salt de ghemeynte gheensins verdraghen dat een ander hem sal toeschrijuen die Conincklijcke eere.
| |
Hoe dat die edelen worden vanden Coninghen gheadopteert door vrome feyten van oorloghe.
Om dat Dietrick die machtighe Coninck van Gothlant, in synen tijden heeft noch blijuen onderhoudende die oude costuymen vanden seer ouden Princen van Gothlant, int ontfanghen van yemant
| |
| |
voor sijn sone: soo en hebbe ick hier niet willen laten by te stellen, sijnen sendtbrief die hy ghesonden heeft den Coninck van Herulen. Men heeft (schreef hy) altijts ghehouden voor een seer eerlijck ende loflicke sake onder alle nacien ter werelt, te moghen worden door vrome feyten van wapene niemants sone ende erfghename: aenghesien dat niemant en is weerdich ontfanghen te wesen van yemant voor sone, dan die door sijn vromicheydt ouer al bekent is. Ende aengaende ons eyghen kinderen, daer worden wy dickwils in bedroghen. Maer die wy kennen ende verkiesen voor vrome ende cloecke mannen, die en connen niet bloode ghewesen ende traech in haerlieder saken: gemerct dat die eere ende lof die sy hebben, hun niet en coemt by successie oft vander naturen, maer door haerlieder verdiensten, verwonnen wesende ende ghehouden in vreemde lieden. Welck verbont van so grooter cracht is, dat sy lieuer souden de doot steruen, dan lijden dat haerlieder vaders souden moeten lijden eenich ongemack ofte verdriet. Ende daeromme achteruolghende die oude costuymen ende mannelijcke condicien, so make ick v, met deser ghiften ende brief mijn sone, om dat ghy ons door vrome feyten soudt behoorlijck worden gheboren, die ouer al bekent sijt voor een vroom ende cloeck man van oorloghe :wy gheuen v peerden, sweerden, schilden ende alle ander oorloochs gheweer, ende dat het principaelste ende meeste van allen is, onsen voys ende oordeel van vromicheyt. Ende ick wil v wel versekeren dat ghy seer groot onder alle nacien sult gheacht worden, als ghi vanden Couinck Dietrick voor sulcks sijt gehouden. Daeromme soo neemt die wapenen, die v ende my moghen profijtelijck wesen, ende hout v ontfanghen te wesen voor sone van alsulcken, wiens volck v sal ontsien ende beminnen. Het is wel waer dat wy v nu de wapenen gheuen, maer het ghemeyn volck
| |
| |
heeft v die van te vooren ghegeuen als een pant van deuchden ende vromicheyt. Wy seynden v hieromme ons Ambassaten met behoorlijcke brieuen die geschreuen sijn in onser ghemeyne spraken, v seer vriendelijck groetende: de selue sullen v gheheel ende al verclaren ons meyninghe, ende het inhout vanden brieuen, ende voorts te kennen gheuen die liefde ende die goede ionste die wy tot v draghende sijn, om ons vrientschap die wy hier mede sijn gheuende te vestighen, ende voorts al de reste segghen, van datter te doene is.
| |
Vande selue maniere van adopteren.
Die oude Coninghen van Gothlant hebben altijts in soo grooter weerden gehadt die hooghe ende vrome feyte van wapenen, dat haerlieder eyghen sonen niet ghelooft en waren int secreet noch int openbaer te sitten eten aen haerlieder vaders tafel, voor dat sy door getuygenisse van vreemde Princen waren gehouden voor vrome ende cloecke mannen: het welcke oock Pauwels de Diaken is beschrijuende int eerste boeck ende xxiij. capittel van sijnder historien. Want als die Lombaerden, vercreghen hebbende die victorie weder thuys ghecomen waren, soo baden sy den Coninck Oduin, dat hy soude willen synen sone toelaten te sitten eten met hem aen sijn tafel, die door sijn vromicheydt hadde verslaghen die sone vanden Coninck van Gepiden, waer door dat sy die victorie hadden vercreghen: segghende dat wel behoorlijck was, dat hy die synen vader inden perijckelen hadde by ghestaen ende behulpich gheweest, oock soude sitten eten aen sijns vaders tafel. Die Coninck Oduin dit hoorende heeft gheantwoort, dat hijt gheensins doen en mochte, ende dat hy die costuymen vanden lande niet en mochte breken. Ghy weet wel seyt hy dat onder ons gheen
| |
| |
ghewoonte en is ende costuyme, dat eens Conincks sone mach sitten eten aen sijns vaders tafel, eer dat hy van eenen anderen vreemden Coninc ridderschap heeft onfanghen. Albuin dat verstaen hebbende van synen vader, heeft met hem ghenomen vier hondert ionghe mannen, ende is ghegaen tot den Coninck Turismond van Gepiden, wiens sone hy tot anderen tijden hadde verslagen inde oorloghe, ende heeft van hem begheert die wapenen ende ridderschap te ontfanghen. Die Coninck Turismond hem vriendelijck ontfanghende, heeft hem die maeltijdt ghereet sijnde, neffens hem aen sijn rechter sijde doen sitten, op de plaetse daer sijn sone die hy hadde verslaghen, ghewoone was te sitten. Het welcke nochtans die vader ghedenckende, wert seer swaerlijck versuchtende, om dese wisselinghe van synen sone. Maer als des Conincks ander sone met ander edelen dit waren considerende, niet wel te vreden wesende dat hy was sittende op die plaetse vanden ghenen die hy verslaghen hadde, so sijn sy ghecomen met worp pijlen om te wreken die doot van synen broeder: ende alsoo hy was opheffendende die pijl om te worpen, soo heeft die Coninck hun wel straffelijck dreyghende verboden ende bedwonghen, segghende dat een seer oneerlijck ende leelijck stuck soude wesen, synen viant de dooden dien hy vriendelijck in sijn huys hadde te gaste ontfanghen: ende heeft voorts yeghelijck beuolen dat hy soude blijdelijck weder comen sitten aen die tafel, ende maken goede ciere: ende naer de maeltijdt soo heeft hy ghenomen de wapenen van synen dooden sone, ende Albuin die ghegheuen, ende alsoo wederomme ghesont thuys ghesonden by synen vader. Als Albuin nu weder comen was int hof van synen vader, ende geseten was aen sijns vaders tafel, soo heeft hy int langhe verhaelt al dat hem in sijn reyse gheschiet was: waer dat hy om sijn groote
| |
| |
stouticheydt seer wert ghepresen ende eenen grooten lof vercreghen: maer noch veel meer wert ghepresen die Coninck Turismond, om die ghetrouwicheyt die hy ghedaen hadde synen viant, die hem soo grooten leet ghedaen hadde. Het is oock in dese landen een oude costuyme, ende als een wet vanden crijchslieden die niet en mach ghebroken worden, dat die Coninck eenen mach ridder slaen, al ist dat hy selue voor sijn Croonement gheen ridderschap ontfanghen en heeft. Want dat wort besloten inde macht ende autoriteyt vanden Coninck, ghelijck eenen roosen hoet op die Conincklijcke gouden croone.
| |
Hoe dat die edel ende hooch gheboren kinderen worden gheleert inden crijchshandel.
Die oude Gotthen droeghen hier voortijts een sonderlinghe sorghe, om haerlieder kinders, die sy wilden naer ghemeyne ordonancien vanden lande, doen volghen den Crijchshandel, in grooter aermoede ende onghemack op te voeden: om dat sy altijdts souden hebben int lant vrome mannen om het lant te beschermen, waert dat sy die opghebrocht hadden, op de maniere van haerlieder ouders. Ende die selue maniere die men noch ter tijdt is onderhoudende, wert seere in voorleden tijden onderhouden. Want die kinderen van datse wter wieghen quamen, soo proefdense die roeden ende soghen noch die borst.
Ten eersten soo worden sy in seer werme stouen oft baden ghegheeselt tot datse bloeden: daer naer soo wordense ghesteken in seer cout water, niet sonder groot perijckel van steruen, om dat sy te herder van leden souden wesen ende ghewoone sijn te lijden hitte ende coude. Bouen dien soo leydense die kinderen voor den outaer, daer dat sy die soo gheesselden, dat men altemets meynde datse doodt waren, soo veel bloets liep hun af. Maer nochtans soo en was daer
| |
| |
niet een van allen die eens daeromme suchte, ick late varen roepen oft crijten. Ende werden in deser manieren opgheuoet, om datse van ioncks af souden indrincken ende ghewoone sijn alle pijnen ende arbeyt te verdraghen. Iae sy naemen wel altemedts die nieuwe gheboren kinders, ende hielden die eerste voor een goet vier, daer naer soo staken sy die int ijs cout water, ende maecten die alsoo seer hartbarich van naturen. Maer als sy wat ouder geworden waren, so sloeghen sy die int aensicht ende opt lijf seer onghenadelijck, twelcke die ionghers so pacientelijck waren verdraghende, datse niet eens een ooghe en dorsten roeren, waer by datse souden hebben laten blijcken dat sy beureest oft veruaert waren. Nimmermeer en mochten sy slapen op pluymen. Sy werden ghecleet met groue ende harde cleederen. Sy aten oock seer grouen ende harden cost, ende droncken stercken dranc. Sy sliepen op berders: ende andere dierghelijcken harde dinghen hebben sy moeten verdraghen ende ghewoone worden, om datse te hardtbarigher ende stercker van leden souden wesen, ende te beter verdraghen allen onghemack ende teghenspoet. Die Coninck Lodewijck van Hongarien berispte seer dickwils sijn Cueckenmeesters, om dat sy hem te seer leckerlijck ende delicatelijck waren voedende: want hy seyde, het mochte comen dat ick by auontueren soude moeten vlieden wten strijde, ende dat ick seer blijde soude wesen mijnen honger te stelpen met boeren cost ende alderhande groue spijse: twelcke na der hant hem geschiede.
| |
Hoe datmen die ede Ionghers leert rijden te peerde.
Als de Ionghers so groot gheworden zijn datse moghen rijden te peerde, soo worden sy seer neerstelijck onderwesen ende gheleert hoe dat sy de peerden
| |
| |
moeten handelen ende dwinghen, ende oock hoe datse die pijlen sullen worpen, ende schieten metten boghen: welcke oeffeninghen ende exercicien in grooter estimen behooren te wesen onder die Princen.
Ten eersten soo steltmen hun eenen swaren helm opt hooft, ende men gheeftse een langhe spiesse in de handt, de welcke men haerlieder leert seer fraey draghen, ghelijck dat behoort, op de schouderen ouer eynde, ende alsoo metten peerde seer lustich loopen, keeren ende weynden, om dat sy altijts daer naer al haerlieder leuen lanck souden wel rechte te peerde sitten, met opgehehuen hoofde sonder te bucken.
Voorts soo hangt men hen eenen schilt oft beuckelaer opten rugghe, om dat sy souden ghewoone worden achterwaerts siende, hen seluen te wachten van achter voor die vianden, waert dat sy onuersiens besprongen waren: ende oock om dat een oude costume is onder den edeldom van Gothlant met sulcken teekenen, als helmet, lancie ende schilt te comen in tornoyen ende steeckspeelen, oft vergaderinge der Princen ende Coninghen, ende oock met sulcken wapenen te beschermen die vrijheyt ende gerechticheyt vanden lande. Ten anderen soo seynden sy dese ionghers in verre landen in ander Coninghen ende Princen houen, om te leeren de manieren van leuen, van ander nacien, de sprake, het onderscheet der persoonen, den Crijchshandel ende behendicheydt van ander landen int vechten, van slachordens te maecken, ende ander dierghelijke dinghen, om datse niet ongheschickt en souden wesen als sy comen te regeren eenighe landen oft tot eenighen staet ende officie te bedienen. Want het ghebuert wel altements dat sy Coninck sijn, eer dat sy weder int lant comen sijn. Die oude Princen hadden oock voortijdts voor een maniere dat sy malcanderen sonden haerlieder sonen, den welcken sy deden het hayr af scheeren, ende bewaer-
| |
| |
den dat hayr: om dat sy den crans af snijdende, souden worden vaders van deen danders kinderen: ende dan so sonden sy die weder thuys, seer grootelijck begift met Conincklijcke ghiften. Die Gotthen en scheeren het hayr niet af, maer sy nemen enghe helmetten oft tophuyuen die sy wel vast sluyten opt hooft, ende doense een pansier aent lijf, ende doense alsoo sitten op stercke peerden, ende int herte vanden winter ter iacht loopen. Altemets oock soo blijuen sy stille ligghende te velde al ghewapent alst wter maten cout is, al oft sy vanden vianden belegheert sijnde souden moeten eenich groot perijckel bestaen af te keeren: twelcke meer inde winter, dan inde Somer daer pleecht te gheschieden.
| |
Hoe dat die Ionghers ghecoren worden om te gaen ter oorloghen.
Hier sal ick v gaen verclaren in wat manieren dat hier voortijdts die Coninghen van Gothlant, Sweden ende Noorweghen, ende ander Princen van de Noordersche landen, pleghen te ordineren die Conincklijcke officien, ende staten vanden prouincien ende landen, ende oock noch ter tijdt noch ordinereren ende stellen. De ionge crijchslieden die henseluen inde iuecht van haerlieder ionckheyt consten bedwinghen, ende rijpe van manieren waren verachtende alle wulpscheyt, hielden sy te wesen die edelste ende die cloeckste in den Crijchshandel: om datter niet arghers en mach wesen, als die ioncheyt haer quade manieren ende gheneghentheyt niet en is bedwingende. Want men laet hem niet duncken, dat sulcken den Prince ghetrouwe sal wesen, oft den lande profijtelijck, oft haerlieder medeghesellen behulpich ende verdraghelijck, ende yemant aenghenaem, voor dat sy henseluen weten te bedwin-
| |
| |
ghen ende begheuen tot eerlijcke ende vrome manieren, door een deghelijcke ende statelijcke maniere des crijchshandels daer toe ghebrocht sijnde: ende dan soo worden sy gheordineert ende ghestelt voor vrome vooruechters ende beschermers vanden lande, den welcken met meerder versekertheydt mach ghegheuen worden eenich gouuernement vanden lande Maer om dat dese Ionghers door eenparich riguer vander oorloochscher discipline niet en souden te seer bedwoonghen wesen, soo gheuen die Coninghen henlieden sommighe ghiften, waer door dat sy te meer verbonden werden den Coninck ghetrouwelijck te dienen, ende altijdts seer onuersaecht hun leuen in allen strijden voor hem te waghen. Daeromme soo gheeft hy henlieden sweerden, voetboghen, pijlcokers, helmetten, harnas, pansiers, beukelaers, worp pijlen ende oorloochs peerden, leengoeden met goeden brieuen ende bescheet, waer in dat gheschreuen wort, naer die oude costuymen, de redene ende oorsake waeromme dat die Coninck dese dinghen henlieden is gheuende.
| |
Vanden seluen door een wtwendighe ceremonie.
In Gothlant soo worden die Ionghers gherekent te hebben haerlieder behoorlijcke iaeren, ende voor mannen gherekent, als sy vroom ende cloeck ghenoech sijn om hun vianden te beuechten ende te doorsteken, ende dan soo moeten sy hun wachten van yet te doene dat niet behoorlijck en is, ende gheensins lijden datmen haerlieder onghelijck doen soude. Het selue is oock Pauwels die Diaken schrijuende vanden Lombaerden: dewelcke sommighe van haerlieder slauen vry maken, om dat sy souden vermeerden den hoop van haerlieder crijchsvolck. Maer als sy dese vrijheyt den slauen gheuen, so ghebruyc-
| |
| |
ken sy seker ceremonien tot een vaste versekeringhe vander liberteyt: want men gheeftse eenen pijl inde hant, segghende binnens monts sommige woorden in haerlieder ghemeyne tale: die soo vele te segghen sijn als die Goden willen v met desen pijl vrymaecken ende edel, ende oock dooden soo verre dat ghy den lande ende den Coninck niet ghetrouwe en sijt. Men behoort oock hier niet vergheten te schrijuen het ghene dat Saxo is verhalende int tweede boeck van sijnder historien: Dat hier voortijdts die groot heeren als sy quamen te houe om den Coninghen ende Princen eenighen dienst te doene, verbonden hun seluen by gheloofte, dat sy voor hun eerste beghinsel, tot dienste vanden Coninck eenich eerlijck ende vroom feyt souden bedrijuen. Maer nochtans in ander Conincks houen dan in Sweden ende Gothlant, soo en houdtmen niet vele vander beloften van getrouwicheyt die een man is doende, ten sy dat hy bijder handt vanden Coninck uoor een ghifte ontfanghe, naer dat hy den eedt ghedaen heeft van ghetrouwicheyt, een bloot sweert oft dagghe metten punte, om dat hy het mes ontfanghende byden hecht, niet en soude drijuen int lijf vanden genen diet hem is gheuende: ghelijck den sommighen eertijts wel geschiet is, die veranderende die oude maniere van doene, gauen het mes metten hechte, in stede vanden punt, maer werden daer mede vanden ondanckbaren doorsteken. Den vaendraghers ende hooftlieden die met sonderlinghe vromicheyt begaeft sijn ende door haerlieder vrome feyten seer vermaert gauen sy simpelijck sonder eenighe ander ceremonien, het vaendel inde handt: hen betrouwende dat nae ghemeyne ordonnancien ende statuyten van crijchshandel, sy lieuer het leyen souden verliesen, dan eenichsins haerlieder eere te cort doen. De welcke sy oock besetten tot haerder hulpe ende bewaringhe met
| |
| |
seer vrome ende stoute mannen, die voerende waren slachsweerden ende hellebaerden, met brandereelen hanghende aenden rieme, metten welcken alst noot was sy de vianden seer naer wesende ter aerden velden, sonderlinghe als sy die met slachsweerden niet en mochten verwinnen.
| |
Vande wapenen ende gheweere van oorloghe vande oude Gotthen.
Die oude Gotthen droeghen in voorleden tijden seer swaer helmetten, die na die oude wet seer bot ende qualijck ghefactsoneert ghemaeckt waren: bouendien hadden si dicke harnas lijuen, som van yser, ander van leyr, ende som van vilten die met wullen ende lijne garen ghenaeyt waren. Sy hadden oock yser arm schenen ende hantschoenen. Sy voerden stercke ende langhe spiessen, als Procopius dat is verhalende in tweede boeck van sijnder historien, daer hy is schrijuende, dat die van Persen niet en consten wederstaen den eersten aenual der Gotthen, die aldereerst ter oorloghen waren gebruyckende stercke ende langhe spiessen, so dat die Persen moesten de vlucht nemen. Haerlieder ruyters voeren oock lange spiessen oft lancien, ende decken de borst vande peerden gheheel ende al met coperen baerdeersel, maer aenden breydel ende peerts ghetuych doen sy gout voor yser: gheen yser oft siluer daer toe ghebruyckende. Want al hebben sy gout ende coper mynen ghenoech in haerlieder lant, soo en hebben sy nochtans gheen siluer noch yser. In haer eyghen lant van daer dat sy aldereerst ghecomen sijn, te weten Gothlant, so hebben sy voortijts (ghelijck int eerste boeck gheseyt is) verdaen ende ghebruyckt seer veel gouts, als wesende het edelste metael in te vercieren met een ongheloouelijcke costelijckheyt den principalen tempel ter eeren vanden afgoden. Daer
| |
| |
sijn oock noch op den dach van heden wettelijcke ordinancien, datmen de peerden die wt smijtende sijn, soude corten den steert, ende coper oft silueren bellen daer aen binden, om dat den ghemeynen man hoorende het gheclanck vanden bellen, daer vooren hem soude weten te wachten. Sommighe die groote ghenoechte hadden in siluer, droeghen seer breede siluer riemen, die tot half den rugghe quamen (de welcke sy Silff schenen heten) niet alleene tot een cieraet, maer oock tot bewaringhe van haren rugghe, ende noch meer ander iuweelen, daer hun die houelinghen mede pleghen te vercieren.
| |
Van andere oude costuymen vanden ruyters.
Die ruyters ghebruycten voortijts wter maten groote ende langhe sporen, de welcke de sterre seer breet hadden. Bouendien soo hadden sy groote leersen, die seer plomp waren ommeslaende met eenen grooten lap voren op de schene, dat nerghens toe te passe en was comende, ghelijck dat ick in mijnder ionckheyt ouer tsestich iaeren ghesien hebbe: vande welcke men oock noch ter tijt is bewarende voor een antiquiteyt opde huysen ende sloten van sommighe edel mannen. De wapen rocken droeghen sy seer cort so dat de ployen nauwe bedeckende waren het onderste vande billen: maer bouen waren die soo doorhackelt ende doorsneden, dat die schouderen bycans bloot waren: soo dat sy niet en hadden, dat hun voor de coude was beschuttende. Want ten was niet geoorlooft den ghemeynen lansknechten te draghen lanck haer, hangende tot die schouders, het welcke alleene die Princen was gheoorlooft, ende sonderlinghe Conincks kinderen, die van ioncx kints af nimmermeer het haer ghecort wert, om dat hun soude hangen tot achter opten rugge, afhangende van beyde sijden van
| |
| |
het voorhooft, maer niet verwerret oft onghekemt, ghelijck die turcken dat draghen, oft vuylick hanghende met stroo geulochten, maer wel rieckende van de costelijcke olie die daer op gheghoten wort.
| |
Vande oeffeninghe der ruyters.
Die ouders hadden voortijts voor een costume, de welcke men noch ter tijdt wel vast is onderhoudende onder die Noordersche nacien, dat die ruyters sijnde in het volle harnas, sprongen van op der aerden hoe qualijck dat die plaetse gheleghen was, op haer peerden, sonder voet in de steghelreep te stellen oft eenich ander voordeel te nemen: ende principalijck staende opt glat ijs oft inde sneeuvelden, waer dat gemeynlijck die principaelste strijden worden geuochten (als hier na sal verclaert worden, daer wy schrijuen sullen vande wintersche oorlogen) ende dese ruyters sijn seer swaer gewapent, voerende seer stercke lancien om de vianden daer mede te beuechten: welcke saecke voor gheen ongheschictheyt onder henlieden gherekent wort. Die Gotthen hadden oock noch een ander crijchs gebruyck dat te prijsen was, als dat sy seer sterck rennende metten peerden int volle cuers, wisten te springhen van het een peert opt ander, ia altemets alst noot was int hartste vanden strijde, tot op een derde peert, sonder voet op die aerde te stellen. Het is een volck dat wel vast te peerde is, keerende ende wendende, hunseluen opheffende, achterwaerts oft voorwaerts hellende ende buyghende, ia rapende een lancie vander aerden ende weder opheffende, ghebruyckende als nu de lancie, als dan de heyrhamers ende brandereelen.
| |
Vande wapenen ende practijcken der ruyters.
Die ruyters vande Noordersche landen als sy treckende sijn ten strijde, soo binden sy aent yser uan
| |
| |
huerlieder stercke ende dicke lancien, vossen oft wolfs steerten, tot een verachtinghe van alle hun vianden, wie dat sy oock sijn. Ende en voeren nimmermeer wimpels aen huerlieder lancien als die Griecken ende die van Persen. Maer sy ghebruycken voetboghen oft staleboghen, oft van hoornen ghemaeckt, dewelcke door haer groote cracht soo harde slaghen gheuen datse door loopen: want sy sijn seer ghetrouwelijck ghemaeckt, ghelijck oock sijn alle huerlieder soorten van pijlen. Metten cortsten gheseyt, soo draghen sy soo veel langhe als smalle messen, ende oock cromme, mette welcken, als die lancien ghebroken sijn, sy steeken oft houwen. Ander hebben breede slaechsweerden, die sy met beyden handen sijn ghebruyckende: sommighe nemen vuisthamers met haecken, dewelke sy drijuen door die helmetten, beter dan eenich ander gheweer dat sy hebben: iae met dusdanighe hamers trecken sy die ruyters vanden peerde, oft sy slaender mede het peert den cop in, om te beter die meester wten sadel te stooten. Ende als sy onder malcander verwart sijn, soo ghebruycken sy veel ende diuersche soorten van dagghen, corte messen ende ander gheweer, als breet, smal, ouer beyde sijden snidende, crom ende oock ghemaect met haecken. Die peerden sijn ghebardeert met staelen oft ijseren bardeersels, oft oock met leyr dat ghereet is ende gheuet met ongheblusten calck, ende beset met ijserdraet teghen het snijden vande sweerden. Nu aldus toegherust sijnde soo stellen sy hun seer wijselijck in diuersche hoopen ende benden, niet verre staende van malcanderen, om dat sy malcanderen alst noot ware souden moghen onderstant doen teghen die vianden. Sy doen oock groote nersticheyt int aenuallen, om die vianden ghelijc met een drayende windt, in eenen rinck te besluyten ende omcinghelen, om dat sy door subtijlheyt ende listen vande vianden niet en souden selfs worden besloten: ende om dit
| |
| |
te beter moghen te passe bringhen soo hebben sy seker teeckenen die hun vanden trompetten ende verspieders worden ghegheuen.
| |
Vande groote exactien ende wreetheyt van sommige officiers ende gouuernuers.
Gheliick dat inde Noordersche landen sijn seer veel ende machtighe prouincien, soo werden daer ghestelt vanden princen, om die te gouuerneren, ouersten van diuersche spraken ende conditien, ghelijck diuersche radien comende van een sonne, om dat ouer al recht ende iusticie souden worden onderhouden, ende het ghemeyne volck sonder vreese soude moghen in ruste ende vrede blijuen leuende. Maer het ghebuert dickwils dat dese gerustheyt van leuen dewelcke spruytende is wt een rechtuerdich gouuernement, door quaden raet van sommighe boose menschen, niet langhe en blijft gheduerende, sonderlinghe als erghens ghestelt worden officiers ende gouuernuers, die verblint zijnde van een ghierighe boosheyt, die goede lieden quellen, die quade schelmen verheffen, ende het recht crom makende het gheheel lant bederuen, bringhende hun seluen in tribulatie ende verdriet ende den Coninck tot schande, aermoede, ende tot een spot van alle menschen, iae somtijdts op corten tijdt doen veriaeghen wt sijn rijcke. Daeromme soo wil ick hier by voeghen voor een exempel, het gouuernement van eenen officier, die bouen alle ander die tot noch toe gheweest sijn, bloet ende gheltghierich geweest heeft: die welcke int gouuernement was ghestelt bijden Coninck Erick van Sweeden die vanden afcomste was vanden Hertoghen van Pomeren, om het lant van Sweden totten beenen op te eten ende gheheel ende al te scheeren: ende was gheheeten Iusse Erick sone gheboren in Denemarcken, gouuernuer ghemaect vanden lande van Dalacarlen. Dese was soo straf
| |
| |
ende wreet teghen alle menschen, dat men meynde dat alle die boose gheesten van alle die wreede tyrannen, die oyt te vooren gheweest hadden, al te samen by een vergaert waren in desen alder wreetsten ende quaetsten schelm ende tyrant. Cicero schrijuende vande tyrannije van Verres, verhaelt voor een seer groote wreetheyt, dat hy metten roock vanden verrotten houte eenen onbeschuldighen man hadde ter doot ghebrocht: maer desen Iusse die vanden seluen boosen gheest beseten was, en heeft niet eenen onbeschuldighen mensche vanden Dalacarlen in der manieren doen steruen, maer wel een seer groote menichte, die hy inden roock hanghende ghedoot heeft: dewelcke nochtans hadden sy willen rebelleren hun seluen wel souden met gewelt verlost hebben van desen tyran. Ende om datmen hem niet naer segghen en soude dat hy niet subtijl ghenoech en was om nieuwe ende vreemde manieren van pijnen ende tormenten te inuenteren: soo en heeft hy hem niet gheschaemt die huysurouwen vande mans, die hy soo wreedelijc hadde doen dooden, in stede van beesten te doen spannen inden ploech om het lant te ackeren. Iae dat meer is, soo was die meeste genoechte die hy hadde, te hooren ende sien dese vrouwen wesende in soo grooten benautheyt baren ende van hun worpen die doode kinderen die sy barende waren, dewelcke hy dede terstont op een nieu inden ploech spannen, ende trecken tot dat sy ter aerden doot vielen, oft gheheel ende al van hun seluen ghinghen. Ick soude hier noch wel verhalen veel afgrijselijcker stucken die te dien tijden niet alleen by desen Iusse, maer oock by alle ander officiers ende ouersten die vanden Coninck daer gheordoneert waren, bedreuen werden: maer het is genoech, dat ic bewijse dat sy door dit tyrannich leuen, hem seluen gebrocht hebben om den hals, ende haeren seer Godloosen Coninck als ballinck wten lande doen veriaeghen. Want
| |
| |
die boeren vergadert wesende by een sijn ghecomen ghelijc dulle ende rasende menschen, ende hebbense seer onghenaedelijck ter doot ghebrocht, ghemerckt dat sy veel cloecker hadden gheweest inde ghemeynte te beroouen, dan om hun seluen te beschermen. Die Coninck Erick wt Pomeren verlaten sijnde vande Denen, welcker raet dat hy tot sijnder ende veel ander lieden bederuenisse hadde gheuolcht, wert wten lande veriaecht van eenen rijcken ende seer machtighen heere, Engelbert ghenaemt, die met hondert duysent mannen teghen den Coninck te velde was comende, alle ghelijck seer greettich zijnde, om huerlieder leet opden Coninck te wreken: soo dat hy heeft moeten ruymen het landt in zijn oude daghen, ende vlieden int cleyn eylant van Gothlant, daer hy als ballinck die reste van sijn leuen ten eynde ghebrocht heeft.
| |
Noch vande boose ende wreede Gouuernuers.
Al ist dat schijnt by tghene dat wy int voorgaende capittel geseyt hebben dat het lant gesuyuert was van alle tyrannije der booser officieren ende gouuerneurs: nochtans soo was daer noch bleuen een vermaledijde reste in huerlieder medeplegers, die by henlieden hadden opgheweest, dewelcke door listighe practijcken noch bleef gheduerende. Want dese waren den princen door gheueinstheyt goeden dienst in onderdanicheyt bewijsende, om te ghecrijghen die vrientschap vanden Coninck hoopende met sulcken middelen te werden die meeste ende best ghesien bijden Coninck, ende alsoo te vercrijghen eenighe grooten staet, ende te worden vanden secreten raet des Conincks. Ende sy en waren oock in huerlieder meyninghe niet bedroghen. Want door dat sy metten eersten seer ghetrouwelijck den Coninck ghedient hadden, sonderlinghe int onfanghen vanden tribuyten, tollen ende confiscatien des Conincks, soo werden sy terstont, sonder voorder te ver-
| |
| |
nemen van huerlieder qualiteyt, ghemaeckt ouerste ende goeuernuers ouer tghemeyne volck. Maer als sy nu comen waren tot huerlieder meyninghe, soo ghebruycten sy groote tyrannije ende exactien op de ghemeynte, ende waren oorsake dat de ghemeynte opstont teghen den seer machtigen Coninck Caerle van Gothlant, Sweden ende Norweghen, die ghecomen was inde plaetse vanden Coninck Erick voorseyt, den welcken sy soo verre dwonghen, dat hy ten laetsten moeste vlieden wten lande. Want desen Coninck beleghert sijnde van sijnen ondersaten seer sterckelijck in zijn Coninclijcke stadt, om die grooten ouerlast ende wreede exactien van sijn Officiers, siende dat hy gheen hulpe noch bijstant van henlieden was crijghende, die ghemackelijck waren loopende hier en daer achter lande: was in grooter twijfelinge, wat hy in sulker benautheyt alder best soude doen moghen: ende heeft op een nieu wederomme boden heymelijck wt gheschickt aen sijn officiers ende stadthouders, henlieden onbiedende op den eedt van ghetrouwicheyt die sy hem ghedaen hadden, ende op huerlieder eeren, dat hy hem van stonden aen souden comen helpen in sijnder noot, ende ontsedt doen. Maer het was al te vergheefs: Want sy en hadden anders niet geleert, dan in grooter hoouerdije te gouuerneren ende ouerlast te doene die ootmoedighen, ende met ghewelt ende transoneren het ghelt te crijghen vanden ondersaten, den onnoselen te veronghelijcken, ende den onschuldighen te pijnighen ende dooden. Die Coninck hem seluen vindende in grooter benautheyt heeft anders gheenen raet gheuonden die hem goet dochte, dan te doen ghereet maken sommighe schepen int coutste vanden winter ende maent van Ianuarius, waer inne hy liet draghen een seer grooten schat, om daer mede te vluchten wten lande. Maer als alle dingen gereet was, ende dat die Coninck schepe ghegaen was, soo datter
| |
| |
anders niet en was te doene dan die anckers inne te halen, ende het seyl op te trecken, soo vraghde hem een van sijnen officiers, oft hy niet en hadde in stadt vergheten. Die Coninck dat hoorende wert versuchtende, ende heeft hem gheantwoort. Voorwaer ick hebbe vergheten v ende ws ghelijcken ouer lanck te doen cnoopen aen een galghe: want hadde ic dat ghedaen, soo soude ick gherustelijck in paeys ende vrede blijuen sittende onder mijn ondersaten. Ende die seylen op ghetrocken sijnde, soo is hy terstont af gheuaren ende met meerder voorspoet dan blijschap aenghecomen te Dansijck in Pruyssen lant, daer hy seer vriendelijck wert ontfanghen vanden Coninck Casimer van Polen, die hem seuen iaer lanck eerlijck heeft ghehouden in sijn lant, tot dat hy weder ontfanghen wert van sijn ondersaten, ende ghestelt in sijnen eersten staet ende hoocheyt, wesende van alle sijn volck alsoo seer bemint, als hy te vooren van henlieden ghehaet was. Want hy stelde henlieden eerlijcke mannen tot ouersten die meer beminnende waren die duecht dan het quaet, die rechtuerdicheyt dan onrechtuerdicheyt, ende die eere meer dan haer eyghen profijt. Het is oock een yeghelijck ghenoch bekent, die van sijn leuen heeft ghelesen wat Coninck Christierne van Denemarcken die tweede van dien name inde Noordersche landen heeft gheleden, om die wreetheyt van sijn officiers. Want onder ander soo was daer eenen blootgierighen ende Godloosen officier Niclaes Holsten ghenaemt: dewelcke den wreeden Coninck vooren gaende, alle sijn ghenoechte hadde, in te doen oprechten seer hooghe galghen, daer aen dat hy die aerme lantsaten seer onghenadelijck wilde doen hanghen, ten ware dat sy hem sonder vertoeuen een seker ghewichte van goude ende siluer brochten, om haerlieder leuen te salueren: ende seyde dat langhe dieuen behoefden seer hooghe galghen. Twelcke hy te recht van hem seluen was voorsegghende. Want
| |
| |
beclaecht sijnde voor den Coninck, dat hy seer grootelijck die ghemeynte was transonerende, ende den onnooselen het ghelt af nemende, soo wert hy by sententie vanden Coninck verwesen ter doot, ende selue ghehangen aende galghe, die hy voor ander hadde doen maken. Niettemin dat en heeft niet mogen te vreden stellen oft stillen die gramschap vanden volcke, maer heeft hem moeten voorsien ende alle ooghen blijck stellen op die vlucht. Van desen Coninck Christerne ende van sijn leuen, sal ick hier naer wat schrijuen, ende verclaren die groote wreetheyt die hy heeft bedreuen, ghelijck dat ick selue met mijnen ooghen ghesien hebbe: Want voorwaer ick hebbe hem grouwelijcke saeken sien voortstellen.
| |
Vande eeuwighe viantschap die de Swetsche ende Gotthen sijn draghende tot die van Denemarcken.
Saxo die seer nerstelijck heeft gheschreuen die Cronijcken van Denemarcken heeft hier en daer in alle sijn sestien boeken van sijnder Cronijcken genoech verclaert die oorsake waeromme dat die van Sweden ende Gothlant soo seer ghebeten ende hatende sijn totter doot die van Denemarcken. Want ouer al soo is hy verhalende het straf ende wreet gouuernement van sijnen volcke ouer haerlieder ondersaten: ende hoe dat sy altijts het verbont ende vrintschap die sy hadden met haerlieder ghebueren, met listen ghebroken hebben, bedrieghende alle die ghene daer sy oyt mede hebben eenich verbont ghemaect ende vrientschap ghehouden: soo dat een yeghelijc verstandich man seer nerstelijck wel behoeft toe te sien, als hy met henlieden is verbont oft aliance makende, dat hy wel versekert sy ende te wachten dat hy in haerlieder geselschap niet bedroghen en worde, weer dat contract by eede gheconfirmeert is, oft dat die vrienschap is comende by natuerlijke aliance. Want hy schrijft in sijn eerste boeck, dat die
| |
| |
Coninck Lother hielt voor wel ende eerlijck ghedaen te sijn, dat hy wat edelman dat was, iae die principaelste heeren nemen dede het leuen ende confiskeren huerlieder goet, oft sijn lant ledich te maken van goede borghers. In tweede boeck, hoe dat die Coninck Helgo, soo blakende in oncuyscheyt, datmen qualijck ghesegghen conste, oft hy hem seluen meer was begheuende tot tyrannije oft tot wellusticheyt des vlees. Want door sijn vleesschelijcke begheerten soo fortseerde hy ende vercrachtede een schoon maghet Thora ghenaemt, dewelcke daer naer wt der oorsaken voor huer nam soo leelicken ende grouwelijcken feyt, dat Saxo selue seer wonderlijck op huer is tierende. Int derde boeck verhaelt hy, dat die Coninc Fengon heeft verradelijck sijnen broeder ghedoot, ende misbruyckt sijns broeders huysurouwe, doende het een quaet op het ander. Maer hoe fraey dat hy die moort van sijnen broeder heeft weten te decken, wert int vierde boeck wel beschreuen. Want onder het decksel van liefde ende vrientschap, die vrouwe van haer eere ghesedt hebbende, die seer sachmoedich was, niemant leet doende, een vrouwe sonder galle, heeftse met schoone woorden soo verre ghebrocht, dat sy bekende hueren man selue ghedoot te hebben, om dat hy den Coninck wilde verradelijck vermoorden. Twelcke men terstont gheloofde ende principalijck die groote heeren, die terstont een leughen meynen warachtich te wesen, daer die plumstrijckers willecome sijn, ende die achterclappers in eeren ghehouden. Saxo schrijft int laetste blat vanden vierden boeck, dat die van Denemarcken, gheen sonde noch schande en maken van te lieghen ende te bedrieghen, niet te meer dan die van Parthen doen. Int tweede blat van sijnen vijfsten boeck seght dat hy die houelinghen van Denemarcken soo bot ende vuyl van manieren sijn, ende soo wtermaten wulps oft brootdroncken, ende daer toe soo
| |
| |
fortsich, dat alle die werelt iae die onghemaniertheyt selue daer af die walghe steeckt. Int seste boeck vermaent hy hoe dat die van Sassen, ghecomen sijnde onder subiectie vanden Denen, naer dat sy verloren hadden haerlieder campioen, seer rouwelijck ende qualijck werden getracteert: want sy moesten iaerlijcks betalen voor elcken cubitus datse lanck waren een sekeren penninck voor tribuyt, tot een teecken van seruituyt, ende dat soo lange, tot dat eenen ghenaemt Suerting, medelijden hebbende op die benautheyt vanden ghemeynen volcke, den Coninck te gaste ghenoot hebbende, hem seluen metten Coninck int huys daer men het bancket was houdende, liet verbranden. Int eerste van het seuenste boeck soo schrijft hy dat Frotho sijn eyghen broeder heeft heymelijck doen vermoorden by een van sijnen huysghesinne. Maer om dat die selue die moort niet en soude wt bringen, soo heeft hy dien verrader heymelijck doen dooden. Niettemin hy heeft, ten laetsten sijnen loon ghecregen naer sijn verdienste. Want die twee kinderen van sijnen broeder die vermoort was, dewelcke secretelijck werden opgheuoet als honden in een speloncke, groot sijnde hebben hem doen verbranden.
| |
Van dierghelijcke saken.
Onder ander saken soo beschrijft Saxo ghenoech int langhe die ongelooflijcke wreetheyt vanden Coninck Iarmerijck, die hy van ioncs op tot dat hy starf seer wreedelijc was continuerende, dewelcke meerder was dan alle die wreetheyt vande wilde dieren. Want sy was so groot dat gheen mensche die selue lesen oft hooren en mochte die haeren moeste hun ouer eynde staen: aenghesien dat hy met een tyrannije die noyt ghehoort en was, ende met nieuwe geinuenteerde tormenten die aerme benaude menschen ter doot dede bringen. Ende onder ander soo heeft hy door een die alder meeste ondanckbaerheyt vander werelt, verradelijck
| |
| |
het vier int huys stekende, verbrant die Coninck metter Coninghinne, die hem in rechter oorloghen gheuangen sijnde, niet alleene van slauernije vrij ghemaeckt hadden, maer oock waren houdende als die principaelste van alle haerlieder vrinden, hem bewijsende groote eere ende seer eerlijck trackterende. Daer nae dede hy veertich duytschen die hy gheuanghen hadde, met stroppen verworghen, stellende daer by soo veel woluen om die te verscueren. Maer hier mede en mocht sijn blootghierich herte niet versaet wesen. Want op eenen tijdt gheuanghen hebbende vanden edelsten vande Duytschen, dede henlieden trecken coorden door die beenen, ende terstont vast maken aende voeten vande stieren, dewelcke hy dede iaghen met groote dogghen, soo dat die stieren seer sterck loopende sleepten die aerme menschen door dick door dunne, door slijck ende marachssen tot dat sy seer iammerlijc haeren gheest gauen. Daer naer soo dede hy die grauen, hertoghen ende princen vander Duytsche natie die hy gheuanghen hadde, trecken coorden dweers door die beenen, ende voorts met peerden van een trecken. Noch en was hem alle dese wreetheyt niet ghenoech. Want sijn huysurouwe dat des Conincks dochter was vanden Hunnen, ende een seer eerbar vrouwe, heeft hy sonder eenighe oorsake doen vast binden tegen daerde, ende eenen hoop peerden ende merien ouer ende weder ouer huer lichaeme loopen, tot datse doot ghetreden was ende te pletter van een. Iae dat meer is hy heeft verradelijck doen vanghen sijn susters sonen, ende met eenen strop doen verworghen. Daer naer heeft hy ter maeltijt ghenoot die edelen, die mombors waren van dese kinderen, ende doen suypen van den seluen sope. Int selue boeck wordt oock beschreuen die groote tyrannije ende wreetheyt van eenen Coninck Haquo van Denemarcke, soo dat met goeder redene een yeghelijck wel vreesen mach eenich verbont met die De-
| |
| |
nen te maken oft te comen onder hun subiectie. Int beginsel vant negenste boeck soo schrijft die selue Saxo dat die ghemeyne liefde ende vreese Gods, wert te niet ghedaen, om die gramschap van eenen Coninck: ende naer veel ander woorden soo seght hy dat die Coninck Haralt die langhen tijdt een groot liefhebber hadde gheweest van heylicheyt, wert een groot ketter ende apostaet, verlatende sijn goet leuen. Int thiende boeck, hoe dat die Denen inghenomen hebbende die stadt Sembie, alle die mans ghedoot hebben ende huerlieder vrouwen ghenomen teghen haeren danck te wijue, verlatende alsoo haerlieder eerste huysurouwen die sy in Denemarcken ghelaten hadden ende brekende die belofte die sy eerst ghedaen hadden, bleuen veel lieuer bijde vreemde ende wtlantsche vrouwen. Voorts corts daer naer verhaelt hy dat Coninck Haralt die menschen heeft het goreel aen doen trecken ende in stede van beesten die waghen ende den ploech trecken. Daer naer hoe dat S. Olaus ghedoet wert van sommige moorders die met gelt daer toe gehuert waren: ende ten laetsten ooc S. Canut, door middel ende toe doen vanden verraders Baccho. Int elftste boeck hoe dat Coninck Sueno lieuer te verlaten hadde het Christen gelooue, dan dat hy soude scheyden van hem die vrouwe die hem niet en was georloft te trouwen. Int twelfste hoe dat die Denen seer wreedelijc ghedoot hebden die duytschen die sy hadden gheuangen. Want sy bondense die handen op den rugghe, ende stakense aen eenen houten spit: daer naer soo schrobden sy hun den buyck op met een mes, ende ghebloot hebbende het inghewant, soo hebben sy allinskens die darmen wten buyck ghetrocken, ende die reste vanden lichaem wt ghespannen met stocken: ende en hebben niet opghehouden vande aerme menschen te pijnigen en te tormenteren, voor dat sy geheel ende al het inghewant wten buyck ghetrocken hadden ende met een grouwelijcke wreetheyt doen steruen
| |
| |
Maer ghelijck het selue seer deerlijck om sien was, alsoo oock soo heuet onser natien seer profijtelijck geweest. Want niet allene en heuet den quaden tot een straffinge gheweest, maer oock dat die ander hun ghewacht hebben voor alsulcken wreeselijck torment. Aldus soo heeft dit groot torment alsoo grooten exempel gheweest den ghenen diet sagen, alst pijne was den seluen diet lijden moesten. Nu hoe wel dat ick wten anderen naeruolghende boecken wel soude moghen wt trecken seer veel grouwelijcke saken die onder luttel goede saken daer verhaelt staen, soo hebbe ick nochtans die lieuer te laeten tot goetdincken vanden goeden leser, dan hem daer mede hier langhe te quellen, oft breeder af te schrijuen, meynende dat hier ghenoech van ons gheschreuen is om te betooghen die oorsake, waeromme dat die van Sweden ende Gothlant, oft ooc alle ander natien gheenssins en soecken verbont ende vrienschap te maken, met deser natie van volcke. Want soo wie henlieden vrientschap ende beleeftheyt is bewijsende, die doet (als Saxo selue is belijdende by de voorseyde redenen) den ondanckbaren duecht.
| |
Vande groote tyrannije van Coninck Christerne die tweede van die name.
Die Coninck Christerne van Denemarcken die tweede van dien name, dewelcke door diuersche listen, te diuersche stonden by sommige edelen van Scheden ende Gothlant, die vanden bloede waren ende maechschap vande Denen, houdende die partije van Denemarken (vande welcke een was die seer ongheluckige Gostauus Trolle aertsbisschop van Vpsalen) was doen comen inde landen van Sweden, heeft ghedaen voor sijn eerste comste seer wreeden ende onghenadighe stucken, niet achtende op den eedt die hy ghedaen hadde, noch op die gheseghelde brieuen die hy gepasseert hadde, noch op het weerdich lichaeme ons heeren dat hy
| |
| |
daer op ontfanghen hadde, sonder eenich medelijden ter werelt met yemant te hebben. Want op den achtsten dach van Nouember int iaer M.D.xx. soo dede hy vergaderen xciiij. mannen van diuersche staete als princen, groote heeren, burghemeesters ende poorters, dewelcke hy heeft in mijn presentie ende daer ick by stont die seer veruaert was, door quaet ingheuen van seer quade menschen, doen den hals af slaen, latende haerlieder lichamen drye daghen lanck ligghen onbegrauen voor het stadthuys binnen der stadt van Stocholmen, tot datse gheuoert werden buyten die stadt ende verbrant. Voorwaer het was een deerlijcke ende grouwelijcke sake om sien, ende die den seluen Coninck Christerne achter naer met duysentich pijnen gequelt sijnde sonder twijfel wel mocht te vooren comen, dat hy door quaden raat, soo wreedelijck hadde ghestraft de ghene die hy in genade hadde van te vooren ontfanghen, ende op een Coninclijck bancket soo vriendelijck te gaste ontfanghen, ende daer en bouen met een onghewoone maniere van wreetheyt ter doot gebrocht. Want hy dede eenen Magnus die ouerste was van S. Ians, vast maken aen een cruyce, om dat hy een groot beschermer was vanden lande: ende ghebonden op een platte tafel ter aerden gheleyt, heeft hem ten eersten doen afsnijden sijn mannelijcheyt, daer naer het herte wten buyck doen halen, ende met veel schimpighe woorden doen werpen int aensicht vanden patient, om te beter te bewijsen die verwoetheyt ende dullicheyt die hem was quellende. Snachts daer naer soo sant hy sijn onuersadelijcke officiers wt Denemarcken gheboren, ten huyse vanden ghene die voort stadhuys, voor die beesten doot laghen, om te halen het goet ende ghelt vande aerme weduwen die seer bedroeft waren ende niet om te troosten, om die onbedachte doot van haerlieder mans. Voorwaer het mochten wel wesen officiers ende dienaers van alsulcken heere, vol vileynije ende
| |
| |
ontghenadicheyts, die alle menschen waren quellende, ende nemende het goet vande ghene diet niet en hadden verdient, gheen acht hebbende op die eerbaerheyt der vrouwen, ende henlieden niet schamende van een ieghelijck te beroouen ende met ghewelt te nemen sijn goet: iae dat meer is die weesen en hadden niet meer voordeels, dan die ander, want bouen datse seere bedroeft waren om die doot van haerlieder ouders, soo werden sy noch berooft van alle haerlieder goet. Maer soude ick moeten af schrijuen ende int langhe verhalen alle die tyrannije ende wreetheyt die ick al weenende met mijnen ooghen daer hebbe sien doen, ick soude wel behoeuen een groot boeck daer van te schrijuen: sonderlinghe hoe dat die wet Gods ende wettelijcke statuten werden gheconfundeert: want gheen ghelofte die hy ghedaen hadde en wert daer ghehouden, maer sonder conscientie soo werden alle dingen daer ghedaen ende sonder redenen soo wel geestelijck als weerelijcke goeden ghenomen. Wat wil ick v segghen ouer al was groot verdriet, ouer al gheschieden daer dootslaghen, iae die doot selue was daer, want niemant en mochte wter stadt vlieden, ende het was onmogelijc onder dat boose ende wreee volck, ende die bloote sweerden te mogen blijuen leuen. Die stadt wert seer scherpelijc gewacht, om dat niemant vande borghers, die ghelijck geuanghen lieden in stadt saten, souden wt gaen: om datse niet en souden te kennen gheuen ouer al het lant, die groote tyrannije, die daer was bedreuen. Want hadden die vanden lande het selue gheweten, ten soude nimmermeer van henlieden ongewroken ghebleuen hebben.
| |
Noch vande wreetheyt vanden seluen Coninck.
Die van Sweden ende Gothlant ten laetsten verstaen hebbende de tyrannije vanden Coninck, hebben hun terstont op die beenen gemaeckt om die wreetheyt te wreken. Het welke die Coninck vernemende en heeft gee-
| |
| |
nen beteren raet ghesien om hem te salueren, dan die vlucht te nemen naer Denemarcken, soo dat hy luttel daghen daer naer seer haestelijck hem op die reyse maeckte: maer onder weghen soo heeft hy veel volcs doen dooden, ende som op raders doen setten, ander hanghen, oft vierendeelen, oft een ander wreeden doot aen doen: ende principalijck in Oostgothlandt inde stadt van Vastene ende lande van S. Brigitten. Ten laetsten ghecomen sijnde int clooster te Nydalen, soo heeft hy, niet teghenstaende dat hy seer vriendelijc te gaste wert onfangen, op een Lichmissen dach, naer dat den dienst inde kercke solemnelijck ghedaen was, ghenomen den Abt met seuen monicken ende doen binden die handen op den rugghe, ende alsoo doen verdrincken inde snelloopende riuiere die aent clooster was passerende. Maer alsoo den Abt door zijn natuerlijcke cracht ghebroken hadde die banden van sijnen handen, ende swemmende was tot aenden oeuer vander riuieren, soo wert hy van des Conincs truwanten die herssenen inne gheslegen. Daer naer soo heeft hy in sijn presentie doen onthalsen die ionghe kinderen vanden edelen geslachte vande Ribbingers in westgothlant, den welcken die wreetheyt vande vianden pleecht te laten leuen. Het welck een oorsake heeft gheweest dat terstont hun by een vergadert hebben een dertich duysent mannen vanden lantsaten, om die groote wreetheyt te wreeken: maer terstont soo vloot hy seer haestich door die heymelijcke weghen, meer by nachte dan by dage tot dat hy was binnen die palen van Denemarcken: daer hy oock niet lange sonder ghelijcke vreese heeft versekert ghebleuen. Want die fame van sijn groote wreetheyt, was ouer al sijn landen verbreet eer dat hy daer quam: ia dat meer is in Hollant, Brabant en ander landen die de Keyserlijcke maiesteyt onderdanich sijn: inde welcke hy also seer veracht wert, als hy te voren eer dat hy dese tyrannie bedreuen hadde
| |
| |
seer gheacht ende in eeren ghehouden was. Dat my Saxo nu segge die soo wijfelijck in sijn twelfste boeck heeft gheschreuen, ghelijck vooren verhaelt is, oft die spectacle den Denen alsoo profijtelijc is gheweest, alst deerlijck is gheweest om sien: ende oft die landen meer te vercrijghen sijn, oft vercregen sijnde bewaert worden met wreetheyt ende tyrannije, oft met sachmodicheyt, lieflicheyt, rechtuerdicheyt ende ander duechden die een Coninck behoort te hebben. Voorwaer hy sal by experience beuinden, ist dat hy ouerlect die tyrannije van Denemarcken die hy in sijn voorgaende boeken heeft gheschreuen, ende daer noch toeuoecht die wreetheyt vanden Coninck Christerne, datse den Coninck ende lande van Denemarcken meer tot schande, grouwel ende verachtinghe sijn gheweest, dan oft sy gheweest hadden sachtmoedich ende rechtuerdich: ten sy trouwen dat sy hun verblijden in haerlieder quaetheyt, als sy met bedroch ghelijc scheersen die heymelijck snidende sijn, hun laten duncken seer machtich te wesen int quaet doen: dat verre van hun moet wesen. Want wie souder wesen die eenich vast verbont met huerlieder soude maecken oft blijuen houdende: die (als Saxo int laetste capittel van sijn vierde boeck is schrijuende) lieghen ende bedrieghen voor gheen sonde oft schande en houden? Maer dat haerlieder woort iae, iae sy: ende neen, neen: en alle menschen sullen henlieden gheloouen. Ick en wil oock niet dat lieden van eeren hun laten dincken, dat ick wt haet ende nijdt, oft oude viantschap die ick op die Denen soude moghen draghen, haerlieder oude wreede feyten, oft die tyrannie vanden Coninck Christerne aldus verhaelt ende gheschreuen hebbe: voorwaer ick hebbe noch onghelijck veel grouwelijcker dingen al willens laten te verhalen, want sy sonder weenen ende grooten grouwel, niet en souden mogen ghelesen worden, ick laet staen het schrijuen. Nittemin den edeldom van Denemarcken naer dat die voorseyde Coninck
| |
| |
veriaecht was, hebben tot haerlieder ontschuldinge wt laten gaen binnen die stadt van Romen ende voorts alle die werelt deure. xliiij. articulen, met welcke sy te kennen gheuen die redenen, waeromme dat sy haren Coninck verlaten hebben ende af gheuallen sijn. Het selue hebben oock ghedaen te diuersche stonden so wel voren als naer, die raetsheeren van Sweden, Gothlant ende Noorwegen, met brieuen ende boecken die sy hebben laten wtgaen. Maer dat ick met meerder bitterheyt hier af ben schrijuende dan eenich vanden anderen, nochtans warachtiger ende met min woorden, dat is een merckelijck teeken, dat ick seer bedroeft sijnde in groot perijckel van mijnen leuen, met mijnen ooghen ghesien hebbe, ende present geweest daer dese tyrannighe wreetheyt ghebuert is, ende met grooter benautheyt moeten sien het groot verdriet van mijnder nacien. Het welcke nu onghelijck veel meerder is ia dat schijnt te wesen onmoghelijck daer teghen remedie te moghen vinden, om die onbeboorlijcke statuyten ende wetten die al daer nu ter tijt ghemaeckt ende gheordineert sijn, ende oock om den ouerlast diemen den ondersaten is doende.
|
|
Auteursrechtvrij
