|
| |
| |
| |
Het vierde Boeck van Olaus de groote wt Gothlant, Aertsbisschop van Vpsalen int corte begrepen, het welcke is inhoudende vanden oorloghen, leuen ende manieren vanden wilde heydenen ende omligghende ghebueren.
| |
Vanden ongheluckighen strijdt van Coninck Reynier van Denemercken.
DIE seer vermaerde historie schrijuer Saxo, beschrijft ons inde Cronijcke van Denemercken, dat de Coninck Reynier van Denemarcken, naer dat hy vijf iaer lanck oorloghe gheuoert hadde ende ghestolen ende gherooft inder Russen landen, soo nam hy voor hem dat hy soude gaen bestooten die van Biarmen sijn ghebueren, die woonende zijn inde Noordersche landen in velden ende berghen, ende met geweldighe armeye die te brenghen onder sijn subiectie. Die van Biarmen van datse gheware werden sijnder coemste, soo hebbense met coniuracien de locht te keere ghegaen, soo datter gheuallen is eenen slachreghen, al oft water met akers wter locht gegoten hadde gheweest op haerlieder vianden: het welcke een oorsake was dat de Coninck Reynier soo haest niet en conste weder van daer reysen, soo dat hem sijn victalie begonst te begheuen. Ten anderen terstont verdrijuende het groot ongheweerte, soo hebbense doen comen een seer stercke brandende hitte der Sonnen, dat zijn volck heeft staen roosten ende braden inden velde: soo dat dese groote excessiue hitte der Sonnen synen volcke veel swaerder was om verdraghen dan die voorgaende reghen ende ongheweer-
| |
| |
te. Ende aldus soo werdt desen Coninck door die tweederhande onghetempertheyt ende onuerdraghelijcke hitte ende vochtighe coude, faillerende in zijn opset, ende sijn volck van siecten ende onghemake bedoruen ende tonderghebrocht. Niet te min die Coninck siende dat hy belet was in sijn voornemen meer door toouerie dan door natuerlijck beweghen oft veranderinghe vander locht ende ongeweerte, so nam hy voor hem dat hyse wederomme seer onuersiens soude bestooten ende oueruallen, om hem te wreken vanden hoochmoet die sy hem ghedaen hadden. Maer die Coninck van Biarmen, bystant ghecreghen hebbende van synen gebuer den Hertoghe van Finlandt, de welcke hem ghesonden hadde eenen hoop seer goede ende subtijle schutters, heeft tonderghebracht het heyr vanden Coninc van Denemarcken, dat hi daer ghelaten hadde om den winter ouer te blijuen ligghen, sonder dat hy eenichsins daer af ghestraft heeft gheweest. Want die Finlanders (als int beginsel vanden eersten boeck gheseyt is geweest) zijn lieden die ghewoone zijn op glatte houters ghelijck schricschoenen ghemaect, die si onder aende voeten hebben ghebonden, seer snel te loopen al waer dat sy willen, ende seer cort af ende aen te loopen alsoot henlieden belieft: ende van dat sy op hare vianden hebben geschoten, so weten sy also snel af te loopen als sy aencomen zijn, ende wel dapper wederomme de vianden te comen bestooten. Voorwaer het is wel te bemoeden (als ons Saxo beschrijft) dat dese seer machtige Coninc, siende sijn crancke auonture, seer verwondert heeft geweest, dat hy hen so geringhelt sach ende tot een extreme oft wterste benautheyt ghebrocht, van een onghewapent wilt ende ongefaetsoneert volck, dat geen wete en hadde vanden crijchshandel, die onder die voet ghebrocht hadde die triumphe ende fluer vanden Romeynen. Dat zijn de treken vander fortuynen, dat die ghene
| |
| |
die de vroomste crijchslieden van Roomen, ende die groote macht vanden edelsten ende vermaerden capiteynen seer vromelijck hadde verwonnen ende tonderghebracht, hier heeft moeten wijcken voor eenen hoop bot grof ende vuyl ongheleert volck: iae wiens prijs ende eere vande cloecke ende vrome feyten die hy ghedaen hadde door cracht vande vroomste mannen des werelts niet en conste verdonckert worden, die wert hier van eenen cleynen hoop veracht volcks gheheel verduystert. So dat die armeye daer hy de bloeme vander werelt, ende het aldervroomste crijchsvolck mede vernielt hadde, ende soo grooten hoop voetvolcks ende peerdevolcks ende legers ouerrumpelt ende met groote strijden verwonnen hadde: hier heeft moeten wijcken, ende niet derren opentlijck hen stellen teghen desen armen hoop, maer alleene heymelijck ende met verraderien alle middelen soecken, om die te beclippen ende so tonder te brenghen, hem niet schamende synen hooghen name, lof ende eere, die hy by daghe ende vromelijck hadde vercreghen, met nachtelijcke aenslaghen ende listighe laghen te legghen seer oneerlijck te besmetten ende verdonckeren. Niet te min ghelijck dese dinghen vuyl ende oneerlijck zijn van haer seluen, soo hebben sy oock een quaet ende leelick eynde ghehadt. Soo dat hy wel mochte segghen het ghemeyne veersken:
Eylaes hoe haest sietmen seer groote saken,
Door cleyne oorsaken tot niet gheraken.
Ick late staen dat Arngrim heeft verwonnen Tangilt ende Egbert Coninghen van Finlandt ende van Biarmen, dewelcke soo sterckelijck ende obstinatelijck hadden wederstaen den Coninck Frotho van Denemercken. Ende hoe dat Frotho gaf ten houwelijcke zijn dochter, de welcke hy wter maten lief hadde, den seluen Arngrim, dewelcke beroepen hebbende den Coninck Egbert in eenen camp (om hant teghen
| |
| |
hant met hem te vechten) heeft verwonnen: meynende dat wel behoorlijck was, dat hy soude sijn dochter hebben te houwelijcke, die hem hadde gewroken van synen grootsten viant die hy hadde, ende so grooten dienst ende eere hadde aenghedaen.
| |
Vande groote wreetheyt vande wilde menschen.
Gheliickervviis dat die Oostersche nacien die woonachtich sijn inde gheberchten van Caspien, teghen het opgaen vander Sonnen, vlieden inde cuylen ende cauernen onder die aerde, stoppende haerlieder ooren, om datse niet en souden hooren het vreeselijck gheluyt dat gecauseert wort door het oprijsen vanden dompen, die rijsende zijn wt het diepste der aerden, ende henlieden so teghen dat gheschiet salueren ende versekeren: alsoo oock het volck dat woonende is ontrent die wterste costen van de Noorwechsche zee, heeft sijn hollen oft kelders onder die aerde, om bewaert te wesen voor het ghewelt vande Noortweste winden ende de groote menichte vanden sneeu die daer ligghende is op die hooghe berghen, leuende by de visschen ende wilde beesten die sy vanghen. Dese lieden vreesen seere de zeeroouers, so datse alle die ghene die van ergens daer aen lant comende zijn, meynen zeeroouers te wesen, de welcke daer souden comen om haerlieden gheuangen te nemen ende slauen te maken. Niet te min sy ontfanghen in haerlieder gheselschap, om henlieden te helpen, die ghene die daer comen geuloden wt vreese vanden tyrannen, ende leeren ende onderwijsense, hoe dat sy die zeeroouers als sy daer aen lant comen, souden moghen beclippen ende dootslaen, het welcke sy doen in tweederhande manieren: oft sy maken de maniere dat sy vlieden van henlieden, om dat syse also te dieper opt lant souden crijghen, oft sy comen
| |
| |
aende hauens als sy sien datse in eenich perijkel zijn ende de hauens niet en kennen, al oft sy wilden bystant doen en helpen den genen die sy willen bederuen ende dooden. Maer als de zee toeghevrosen is ende datter gheen vreemde lieden aen en comen die welcke sy in deser ofte diergelijcke manieren souden beclippen moghen, soo moeten sy henlieden houden in haerlieder holen ofte kelders, oft hutten die van groote waluisch beenen ghemaect zijn, om het groot gewelt van de Noortweste winden, ende groote menichte vanden sneeu. De hutten die sy hebben, sijn bouen ghedeckt met zeemosch, ende behendich genoech gemaect, staende bouen al oft een schip waere datter ouerghewelft laghe, het welcke ghedaen wort teghen dat groot ghewelt vanden winden, die daer so vreeselijck stormende zijn al oftse comende waren wten diepsten vander zee. Daer ontrent is noch een ander soorte van volcke, de welcke seer ghelijck zijn van manieren den Scythen, die nerghens geen vaste woonstadt en hebben, maer gaen herwaerts ende derwaerts dwalende met haer lieden vee ende beesten, voerende met henlieden op waghens ende karren haer wooningen ende tenten, Dese sijn woonende ontrent de costen vander zee van Caspien, ende weten met risschen oft met zeemos oft berchmos ende wissen onder een gheulochten, af te sluyten den inganck ende toeganck van haerlieder hutten, om datter niemant wter zee comende henlieden ofte haerlieder secreten soude comen ondersoecken ende sien wat sy maken. Voorwaer ick laet my duncken dat sy dese rouwicheydt der locht ende onghemack der aerden ende holen ghewillich ghenoech lijdende ende verdraghende sijn, om dat sy souden moghen vry wesen vanden onuersadelijcke ghiericheyt ende onuerdraghelijcken tribuyt der tyrannen, den welcken die diepe zee schijnt te wesen maer een noot schelpe vol. Plinius beschrijft oock vele ende
| |
| |
vremde dinghen vande Noordersche nacien die woonende zijn in cuylen ende grauen onder die aerde om het gheruysch ende ghetier vander zee, in sijn sestienste boeck ende tweede capittel vander historien der natuerlijcker dingen, ende seyt dat een arm ende catijuich volck is, die woonende sijn op hooghe hueuels van aerde, hebbende daer sidtsteden rontsomme half boochwijs opghemaect, daer sy in sitten, om henlieden te beschermen voor den hooghen vloet vander zee. Want als de zee seer hooghe vloeyende is, soo schijnen dese hutten te staen ghelijck verdroncken schepen die rontsomme met water beset, int water ligghende zijn. Ende als het water weder afloopende is, soo vanghen sy die visschen die ontrent haerlieder hutten metten water afloopen, ende droogen die selue, meer metten winde dan inder Soonnen.
| |
Noch van de wreetheyt vande wilde menschen.
Int wterste eynde vanden Noordersche landen, ontrent ende lancx het witte Meer, daer dat de heerlijckheydt van hen Coninckrijcke van Sweden seer wijde ende breet is streckende, woonen ouer al seer wreede ende straffe lieden, de welcke anders gheen wapenen en zijn ghebruyckende dan vellen van wilde esels oft wilde muylen, ende hantboghen oft lancien die aen beyde eynden wel dunne ende scherp zijn. Dit volck is seer snel ende behendich van loopen (ghelijck wy int eerste boeck hebben geseyt vanden Scricfinnen) ende sijn seer dapper int keeren ende wenden herwaerts ende derwaers ouer de sneeu loopende, sonderlinghe lancks de valleyen, soo dat sy alle slaghen ende schueten weten te ontsetten ende ontgaen. Men soude bycans van desen lieden wel mogen het selue segghen dat die groote Philosophe Anacharsis was scrijuende van zijn volck te weten die Schyten:
| |
| |
als dat niemant vande ghene die in haerlieder lant waren comende, henlieden ontvlieden ende ontgaen mochten, ende dat sy gheensins dan met haren wille en mochten gheuonden, beclipt oft gheuangen worden: aenghesien datse gheen steden, wallen oft mueren en hebben, maer dat een yeghelijck waer dat hy gaet, zijn huys ende wooninghe mede is voerende. Het zijn al schutters gaende te voet, ende en eten gheen broot, maer leuen vande visschen ende wilde beesten die sy daer vanghende zijn. In stede van huysen soo hebben sy waghens ende tenten, de welcke ghedect zijn met hert gedroochde vellen van beesten, oft schorssen van boomen. Inden winter houden sy henlieden ontrent die canten vanden wateren, maer inden Somer soo woonen sy meest onder die hooghe haghen ende in plaetsen daer geen Sonne en coemt, seer dickwils veranderende van plaetse. Het hooft hebben sy ghemeynlijck ghedeckt met huyden van wilde gansen, eyntvoghels oft van hanen, de welcke daer ghelijck oock alle ander vogelen in grooter menichte geuonden worden. Sy hebben oock een groote menichte van costelijcke vellen, de welcke sy niet en vercoopen, oft selden selue ghebruycken, maer vermanghelen die selue op ander ware ende coopmanschap teghen de vreemde cooplieden die daer comen.
| |
Vande vijf diuersche spraken vande Noordersche landen.
Door de verscheyden cleederen ende gheweeren diemen ghefigureert siet in dese figuere, so wort te kennen ghegheuen die differencie vanden landen, nacien, spraken, ende oeffeninghe vanden Noorderschen volcke: want Noortwaerts liggen veel groote ende machtighe landen, als Lappen lant, Moscouien, Sweden, Gothlant, Vermerlant, Dalcarlen, Berghlant ende Noorweghen: de welcke al tsamen
| |
| |
inde langde ende breedde meerder zijn dan Italien, Spaengnien, ende Vranckrijck tsamen gherekent: so dat Plinius niet te vergheefs en heeft gheseyt dattet een ander werelt is, om dat die grootte noch onbekent was. Daeromme en ist gheen wonder dat in dese landen worden gesproken ende gheuonden vijfderhande talen, als van de wilde Lappen ofte van Bothnien, der Moscouiten, vanden Russen, vande Finlanders, Sweetsche oft Gothsche, ende Duytsche tale. Hoewel dat dese landen wter maten cout zijn, nochtans soo sijnder wel sommighe menschen gheweest, die gheleeft hebben hondert ende tsestich iaren, oft daer ouer, het welcke in Enghelant ende Schotlant oock wel gheschiet is: want daer is gheweest een Bisschop Dauid ghenaemt, de welcke gheleeft heeft tot ouer de hondert en tseuentich iaren. Het hantwerc vande Noordersche nacien die woonende zijn inde groote ende woeste bosschagien is wilde beesten iaghen oft visschen vanghen, de welcke sy vermanghelen teghen die Moscouiten op ander ware. Die Finlanders doen lantneeringe, oft zijn visschers, oft sy schauen berders ende houters. Het selue doen oock die Gotthen ende Sweetsche. De Duytschen die daer int lant comen woonen doen handel van alderhande coopmanschap, ende vande winninge so leuen sy: de wetten ende
| |
| |
ordonnancien vanden lande aenueerden ende accepteren sy, ende brenghen int lant alderhande coopmanschap die schijnt te dienen tot een saechter ende netter maniere van leuen als goude laken, sijde laken ende diuersche soorten van wijnen. Het fatsoen vande wapenen ende gheweire datmen in dese Noordersche landen is ghebruyckende sal eens deels hier, maer de meesten deel sal hier nae daer wy sullen scrijuen vanden veltslaghen ghetoocht werden. Hier wort alleenelijck te kennen ghegheuen dat die Gotthen hebben altijts de cloecxste ende de subtijlste gheweest onder alle de Noordersche nacien int schieten metter voetboghen, ghelijck de Finlanders gheweest sijn metter handtboghen. Die van Sweden ghebruycken inde strijden hallebarden, spiessen ende bijlen. De cleederen pleghen sy op die oude maniere seer cort ende enghe te draghen, wtghedaen die coussen die wat ruymer ende wijdachtich waren. Die van Sweden draghen wijde cleederen seer ghelijck die Duytschen. Die Moscouiten hebben langhe cleederen ghelijck de Griecken doen. Die wilde Lappen sijn ghecleet met costelijcke vellen van diuersche wilde beesten, de welcke sy draghen niet wt grootsheyt, maer teghen die groote coude.
| |
Vande handelinghe der coopmanschap ende dat sonder ghelt, manghelende waere om waere.
Aenghesien dat een quade ende veruloecte sake is yemant wie dat oock sy te bedrieghen in eenigher manieren, inden handel vander coopmanschap: so ist noch so veel te quader ende onuerdraghelicker, als die lieden die men is bedrieghende, slechter ende simpelder sijn, ende sonderlinghe als men die is bedrieghende met valsche munte, ghelijck naer breeder sal verclaert worden int .vi. boeck daer wy sullen scrijuen vande diuersche soorten van munten. Daeromme die wilde Lappen, die van Bothnien ende ander
| |
| |
nacien die woonende sijn inde wilde ende woeste landen ghelijck sy stille ende vredelick leuende sijn in huerlieder landen, also oock en sijnse niet bekent in ander vreemde landen, noch en worden oock niet bedroghen met valsche munte, aenghesien dat sy meer metten stucken gheuende goet voor goet, handelende sijn die coopmanschap, dan met ghelde, vercrijghende alsoo lustich ende rustich alsulcken waere als sy van doene hebben. Daeromme midts datse niet soeckende en sijn tgheclanck vanden ghelde, noch gheltghierich en sijn, soo leuen sy onder malcanderen eendrachtich, sonder haet ende nijdt, oft eenighen oproer te maken, ende handelen met den anderen sonder eenich bedrogh, want sy en soecken gheenen grooten schat ende rijckdom te vergaderen, dan alleene te leuen sonder armoede oft ghebreck te hebben. Sy en weten niet wat ghiericheyt is, dat een principale oorsake is dat sy niet listich en sijn oft practijcken en soecken om yemant te bedrieghen: ende daeromme leuen sy gherustelijck sonder oproer, niet soeckende dan eerlick ende tamelick door de werelt te gheraken, makende groote sonde van yemant het sijne te stelen oft ontweldighen, ghemerct dat sy niemant en willen bedrieghen. Maer ghelijck datter gheen dinghen ter werelt so perfect oft gheluckich en sijn, sy en hebben altijts yet van doene, alsoo oock hebbense van doene ende van noode sommighe vreemde waere, die ander nacien daer brenghende sijn, metten welcken sy handelende sijn sonder ghelt, seer ghetrouwelick manghelende goet voor goet sonder eenich woort te spreken, maer gheuende alleene een teeken als sy van beede sijde te vreden sijn: twelcke niet en geschiet om dat sy niet en souden cloeck oft verstandich genoech wesen ofte te grof ende bot van manieren, maer alleene om dat haerlieder eygen tale den omliggende gebueren niet wel bekent en is. Sy hebben oock iaerlicx seker iaermercten op ghesette plaetsen, op
| |
| |
velden oft op toegheuroosen staende wateren, daer veel nacien by een vergaderen om met malcanderen te handelen, waer dat een yeghelijck voort doet ende laet sien tghene dat hy veyl heeft ende begheert te vermanghelen op ander ware, het welcke sy thuys oft buytens huys door haerlieder behendicheyt ende vernuftheyt hebben vercregen. Noch daer en tusschen so en houden sy niet op van der gelijcken handel als henlieden gepresenteert wort datse van noode hebben ende begeeren. Sy hebben oock heeren ende ouersten den welcken si eere ende onderdanicheyt bewijsen, die met gemeynen voys vanden volcke gecoren zijn, ende werden gheheeten Bergchara, dat is te segghen berchmannen. Desen gheuen sy wt een liberaelheyt (int stede van tribuyt dat sy gheuen souden den Coninck van Sweden) costelijcke vellen ende veelderhande soorten van vissche. Dese heeren worden wten anderen gekent door die roode cleederen die sy dragende zijn. Sy geuen oock dergelijcken tribuyt den Coninc van Noorweghen ende de grooten ende machtigen heere van Russen lant, den welcken sy oock onderdanich zijn. Nimmemeer en sullen sy tegen eenighe nacien het sy ghebueren oft verre van daer woonende, oorloghe aenueerden, ten sy dat henlieden eerst groot ongelijc heeft gedaen gheweest. Ende dan so gaense haer vianden te keere, niet alleene met fortse ende craht van wapenen, maer oock met toouerien, waermede sy ontsetten die leden vanden vianden in sulcker manieren dat sy niet een arm opgheheffen connen om henlieden te weeren metten sweerde, ia datse qualick moghen ontvlieden haerlieder gramschap, die seer qualic te vreden mach ghestelt worden.
| |
Vanden Iaermercten ten ijse.
Met dese figuere so wort betoont die oude maniere vande Iaermercten diemen in diuersche plaetsen
| |
| |
ende landen houdende was opt ijs, daer by een waren vergaderende veel rijcke cooplieden om coopen ende vercoopen. Maer de principaelste van alle die iaermercten ende die vermaerste wert gehouden inde stadt van Vpsalen, daer den Aertsbisschop van Sweden is residerende, daer loopende is een seer wijde riuiere midden door die stadt, die iaerlijcx ontrent lichtmisse so dick van ijse toegheurosen is, datse mach draghen een ontallighe menichte van volcke, van beesten ende van alle soorten van coopmanschap. Dese iaermercten hebben van ouer ouden tijden en noch zijn gheheeten Dysting, dats te segghen, de plaetse vander sentencien vande wijse ende voorsienighe Coninghinne Dysa: om dat dese seer cloecke ende wijse vrouwe, merckende dat door die groote menichte vanden volcke, si alle gelijck souden in perijckel moghen comen van te bederuen van hongher, door faute van alderhande vruchten der aerden, die door de stercke ende harde coude niet wel ghewassen en waren ende ooc wt gheteert, den volcke (op dese plaetse bi een vergadert wesende) gheraden heeft ende gheseyt, dat beter was dat sy souden loten wie van henlieden souden trecken in vremde landen ouer zee, ende soecken eendrachtelijck ende ghesaemder hant plaetsen ende landen daer sy
| |
| |
souden moghen nederslaen ende blijuen woonen: de welcke gheuonden hebbende, sy souden neerstelijc oeffenen ende bewaren: dan datse door sommige dwaser lieden sentencien seer wreedelijck souden ter doot ghebrocht werden. Twelcke alsoo ghedaen wert. Maer dit en is niet gheweest het volck daer Pauwels die Diaken af schrijft, sprekende vande Lombaerden, want die quamen wten halfeylande van Scanzianen. Niet te min het mach wel wesen dat die selue wt der ghelijcken oorsaken ooc wt haren lande ghetrocken zijn, maer den tijt dat deene ende dander wt getrocken zijn, is seer diuers ende langhe verscheyden vanden anderen geweest, ende ooc van dese Coninginne Dysa, ende haren gouuernemente, ordonnancie ende manieren van leuen, ende de menichte ende macht vanden volcke die wt trocken is seer diuers geweest deen vande ander. Ende aenghesien dat mijn seer beminde broeder ende voorsaet Ian de groote, Aertsbisschop van Vpsalen in zijnder historien, van deser saken genoech heeft geschreuen, so en wil ick daer niet meer af roeren, maer sal weder keeren tot onse iaermerckten diemen houdende is opt ijs, ende latent gaen soecken den genen die breeder bescheet van der saken wil weten in sijnder historien. Nu comende tot onser materien, so segge ick dat alle Noordersche ende ander omliggende nacien seer scherpelijck pleghen te onderhouden dese iaermercten sonder tijt oft plaetse te veranderen door een seker teeken dat sy hadden, in dese nauolgende maniere. Dat die eerste volle manen, de welcke comende was na den dach ende middernacht vanden derthien dach oft dry Coningen was als een ghewis teeken beschrijuende den rechten tijt van deser iaermerckt, op de welcke alderhande nacien comen mochten ter plaetsen die een yegelijc seer bekent was: wel verstaende dat sy hebben moeten gade slaen datse voor de merct, inde merct, ende nae de merct, hebben het licht van desen Maneschijn moghen gebruycken
| |
| |
int comen ende handelen, op dat met het licht vander brekender Manen een yeghelijck soude mogen sien, weder te keeren ter plaetsen van daer hy comen was. De coopmanschap die meest op dese iaermercten verhandelt wort, is een groote menichte van costelijcke vellen van diuersche wilde beesten: siluer werck dat men ter tafel is ghebruyckende ende ander diuersche bagghen ende iuweelen, de welcke dienende sijn tot die onuersadelijcke curieusheyt ende costelijckheyt der vrouwen. Men brengt daer oock veelderley graen, ende metalen, als coper ende ijser, ende lakenen, ende alderhande etelijcke ware. Ende alle dese dinghen en worden daer niet vercocht metten ghewichte, maer vermanghelt stucken voor stucken na dat een yeghelijck dunct dat hy toecomen mach, met consent oft wille van beyde partien. Niet te min het gebuert wel altemets dat die officiers ende ouerste vanden lande als sy vreese hebben voor oorloghe, ordineren ende ghebieden datmen gheen ware en soude wten lande laten voeren die int lant soude moghen ghebreck worden, als coorne, hauer, oorloochs peerden, boter, caes, ende speck, ende dat op groote pene oft amenden. Men houdt oock noch op een ander meer dat Meler is ghenaemt, iaerlijcx een merct op het ijs, int eynde van Februarius, lancks de vesten vander Stadt van Strengenen. Noch houdtmen oock opt ijs een iaermerct telcken half Meerte op een plaetse Ouiken genaemt, die gheleghen is int lant van Iemptien aen de gheberchten van Noorweghen ende Sweden. Ende dat meer is soo zijn de wateren op diuersche plaetsen soo langhe toegheurosen, dat die Ruyters benden tsy peys oft oorloghe, ten haluen oft int eynde van Meye daer ouer trecken ende rijden, als men te Roomen is etende veelderhande nieuwe ende goede vruchten.
| |
| |
| |
Hoe dat die wilde Lappen haer houwelijcken maken metten viere dat wt eenen keysteen gheslaghen wort.
Die wilde Lappen die maken de verbonden van den houwelijcke van haerlieder kinderen in presencie van vrienden ende magen, slaende het vier wt eenen keysteen metten ijser, want sy meynen dat gheen dingen bequamer en is om geleken te worden byden houwelijck dan de keysteen metten viere datter in verborgen is. Ia niet selfs die Noordersce nacien die inde steden woonende zijn, en sullen sonder vier de ceremonien vanden houwelijcke niet volbringen. Want een yeghelijck bruydegom ende bruyt, naer den edeldom, staet, oft rijckdom die sy hebben, doen voor haerlieden draghen groote keerssen oft tortsen seer constich ghemaect van diuersche coleuren van wasse als sy gaen ter kercken waert om die benedictie te ontfangen van den priester, de welcke tortsen ouer al sijn behangen met stucken van sijde laken van diuerschen coleure, die sy daer laten staen met noch ander schoone giften die sy daer offerende zijn, inde kercke als de ceremonien vanden houwelijck volbrocht zijn. Dan comen die ghene die dese toortsen ghedragen hebben, ende trecken om dlanckste na dat sijde laken al oft sy dul waren, ghelijck oftet eenen grooten rijckdom weert ware. Ten anderen als die vrouwen op ghestaen zijn wt den kinderbedde ende ter kercken gaen, soo gaen sy met een bernende wassen keersse inder handt Godt louende ende danckende van zijn gracie. Ia ooc alle geloouige Christenen worden met licht ter aerden gedragen, gelijc sy voortijts ter werelt gecomen zijnde, het doopsel met lichte ontfangen hebben. Nu aengaende de wilde Lappen ende haerlieder ceremonien, so hebbense voor costuymen na dat het houwelijc als voorseyt gesloten is, dat die vrienden vanden brudegom
| |
| |
aenuerden die bruyt dewelcke fraey toeghemaeckt is ende ghecleet met vellen van ermijnen ende sabels, ende settense op een rangifer (twelcke een dier is ghelijck een tamme hert) en leyden haer verselschapt met eenen grooten hoop vrinden ende maghen (naer datse groot zijn van gheslachte) al dansende ende springhende, tot inde tente oft slaepcamer vanden bruydegom, wenschende haer veel ghelucks, ghesontheyt ende vruchtbaerheyt. Den bruydegom die gaet te voet ghecleet met vellen van lossen oft martres, met sulcker grauiteyt, al waer hy een vander Seigneurie van Venegien: wesende alsoo wel te passe, verciert sijnde met dese costelijcke vellen, als ander die met costelijcke ghesteenten ende goude ketenen behanghen ende verciert sijn. Voorwaer dese bruydegoms ende bruyts sijn wel alder eeren waerdich ende alle dese gheheele natie van volcke waerdich datmense prijst, dat sy niet wt een vleesschelijcke begeerte tsamen loopen, maer met grooten staet ende grauiteyt willen seer eerlijck tsamen gheuoecht werden.
| |
Vande druckelijcke danssen.
Die lieden die woonende zijn int wterste ende alder coutste vande Noordersche landen, die niet meer dan eenen dach ende eenen nacht en hebben int gheheel iaer, leuende deen helft vanden iaere in eenparighe claerheyt, ende die ander helft in gheduerighe duysternissen, en leuen niet altijts in droefheyt ghelijc hermijten, maer zijn oock somtijts vrolijck ende ghenochte bedrijuende met wat droefheyts ghemenght. Want sy houden altemets blijde ende vrolijcke maeltijden (al ist met groue ende harde spijse) daer sy doen comen spelieden, om die gasten te verhueghen ende te veruecken tot dansen. Maer als sy een wijle tijts vrolijck ghedanst hebben ende dat die harpenaer wat stijuer ende luyder beghint te slaen sijn snaren soo
| |
| |
beghinnen sy oock op zijn spel te singhen liedekens in haerlieder ghemeyne tale, inde welcke sy verhalen die vroome ende hooghe daden vande oude Coninghen, Princen ende Reusen, verclarende wat prijs ende eere datse door haer vroomicheyt hebben verdient: maer terstont daer naer seer suchtende ende oock weenende, soo latense het dansen staen ende vallen deen hier dander daer alle tsamen ter aerden. Het selue doen oock veel vanden anderen die daer ontrent staen om te betooghen dat sy oock droeue sijn metten anderen. Ten laetsten die spelieden hemlieden verweckende met eenich blijde spel soo staen sy weder op, ende gaen wederomme sitten wel vroolijck aende tafel, ende op een nieu goede chiere maeken. Die oorsaecke van deser droefheyt is comende principalijck, om dat sy gheenssins en connen naeruolghen die hooghe ende vroome daden van huerlieder ouders, oft datse soo grooten name niet en moghen achterlaten den naercomers, als van cloeckheyt ende vromicheyt in te beschermen die eere vande ionghe maeghden, oft van te helpen ende bijstant te doen den ghenen die vanden quaden menschen ende tyrannen verdruckt werden: iae dat sy noch sien moeten ende lijden die fortse ende het ghewelt dat die quade menschen doende sijn sonder daer af ghestraft te wesen door die dissunulatie vanden rechters ende ouerste vanden lande. Ende daeromme meynen dese voorseyde lieden dat onghelijck beter is het steruen dan te blijuen leuen: soo dat sy meestendeel weenen als die kinderen gheboren werden, ende blijde en vrolijck sijn singhende van blijschap als yemant begrauen wert.
| |
Vanden hantwercke dat sy doende sijn bijden lichte vander Manen
Daer wert dickwils geuraeght wat die Noordersche natien moghen doen, als daer eenparich nacht
| |
| |
is, ghelijck langhe vooren ende naer half December, ende sonderlinghe die onder den Noorderschen Pole sijn woonende, als ander natien diet licht vander Sonnen hebben sijn werckende oft iet behooren te doene: Desghelijcks oock wat sy doen moghen inde Somer als daer eenpaerlijck, ontrent ses maenden lanck dach is sonder eenighe duysterheyt. Maer om te weten wy dat dese sijn, soo waert wel van noode dat men hier aenmercte tghene dat Ptolomeus is schrijuende int tweede boeck ende seste capittel van sijn Almagestum, hoe dat die ghene die woonende sijn onder die xxxix. parallelle, den dach hebben ses maenden lanck gheduerende: ende onder desen parallelle woonen ende sijn gheleghen die lieden ende landen die int wterste vanden Noorderschen Pole staende zijn: als die wilde Lappen, die van Bothnien, ende die eylanden van Isdalen. Die woonende sijn onder die xxxviij.parallelle hebben den lancsten dach vijf maenden eenparich gheduerende: onder dese ligghen hooch Sweden, Helsinghen, Angermannie, ende het Noort einde van Noorweghen die onder die xxxvi. parallelle woonende sijn hebben den lancsten dach drie maenden gheduerende: onder dewelcke dat ligghen Gothlant, Moscouien, Russenlant ende Liiflant. Nu dese die welcke hebben dese langhe daghen, ende oock ter contrarien die langhe nachten en sitten niet leech, maer weten naer den tijt vanden iaere huer affairen ende hantwerck wel ende profijtelijc te doene. Want in die langhe nachten soo ghebruycken sy in stede vanden dach fmout ende vet vande groote zee visschen ende walvisschen met lement in een lampe ghesedt, met welcken lichte sy niet alleene werckende sijn binnen den huyse, maer oock in velden ende bosschagien. Het werck dat sy inde winter ter handt trecken is dat sy nemen die senuen vande wilde beesten, en de sonderlinghe vanden Rangiferen (daer wy naer sullen
| |
| |
af schrijuen) dewelcke sy reeden ende maken soo dunne als gaeren met het welcke sy naeyen haer cleederen ende sonderlinghe die van wullen laken ghemaect werden. Sy ghebruycken oock dit selue gaeren om lijwaet af te weuen in stede van vlassen gaeren, om dat daer gheen vlas groyende en is (midts die stercke coude) oft niet ghesaeyt en wort. Ten anderen die ghene die int velt werckende zijn die ghebruycken traen oft smeer vande visshen (het welcke staen mach teghen den windt) oft het seer claere licht vander Manen, oft het seer blinckende licht vanden claeren sterren, dewelcke schijnende zijn op die witten sneeu. Ende voorwaer sy doen onghelijck veel meer wercks inde bosschen, velden, opt ijs ende sneeu by het licht vander Manen, in dese langhe nachten, ende oock veel langher reysen ende ghemackelijcker, dan si doen inde Somer by tlicht vander Sonnen. Want inde winter soo sijn die weghen ouer al effen ende die wateren toegeuroosen, soo dat seer bequame is om ouer al ghemackelijck te reysen. Iae dat meer is men soude meer ghewichts (als vooren gheseyt is ende noch hier naer sal worden als wy sulllen schrijuen vanden orloghen ten ijse) voort ende ouer wech crijghen met twee beesten, ouer het glat ijs ende ghetreden sneeu inde winter, dan men soude inde somer op waghens ouer den velden met thien peerden trecken. Nu aengaende tgroot licht vander Sonnen, om dat hemlieden inde somer niet en soude letten te slapen, soo hebben sy in haer tenten ende huysen goede remedien daer teghen: maer het claer licht ende die groote hitte vander Sonnen en is henlieden soo seer niet quellende, als die verdroefde mugghen, die welcke henlieden by auentueren lastigher vallen, danse die van Egypten deden, ghelijck wy breeder hier naer sullen verhalen metten remedie daer teghen.
| |
| |
| |
Vande timmeragie van haerlieder schepen.
Om dat tot noch toe int wterste van dese Noordersche landen gheen siluer, coper oft ijseren mijnen en sijn gheuonden gheweest, dewelcke sy wel behoeuen souden, mits dat sy grootelijck schepen van doene hebben (om die menichte vanden wateren die daer ontrent gheleghen sijn) die teghen het water behoeuen wel vast ghesloten, ende ghenaghelt te wesen: daeromme als sy schepen willen timmeren, principalijck om te gaen visschen, soo nemense ghespleten pijnboomen oft dennen die ghehouwen oft gesaecht sijn tot plancken, dewelcke sy weten in een te voeghen (sonder eenighe ijseren naghels) met seer dunne ende taye wortels van boomen, die varsch ghetrocken sijn wter aerden al oft sy met tente coorden aen een ghebonden waren. Ander die nemen wissen van poplier boomen oft van eenighe ander, wtghedaen van eecken boomen (die op twee hondert Duytsche oft Gothsche mijlen daer ontrent nerghens wassende en sijn) daer sy die schepen mede vast in een vergaeren ende binden. Maer die pijnappelboomen ende dennen wassen daer soo hooghe ende rechte, datse bequame sijn ende te passe comen tot allen dinghen te maken dat men van doene heeft: ende waer dattet lieden waren die gheltghierich waren ende soekende haer eyghen baete, sy souden die mogen vercoopen den vremde cooplieden van ouer zee, ende groot ghelt daer maeken. Daer sijn ooc anderen die int timmeren vande schepen die barderen oft plancken tsamen voeghen met senuen van beesten ende bysonder van Rangiferen die inde Sonne ende metten winde ghedroocht sijn ende dan saechte gheclopt ghelijck men het vlas clopt. Maer die men hier toe ghebruyct en sijn maer die grofste, die vanden subtijlste ghescheyden sijn, ghelijck het vlas ghescheyden wort wten wercke, als wy breeder sullen verclaeren int boeck vande
| |
| |
wilde dieren, daer wy sullen schrijuen vande profijtelijcheyt der Rangiferen. Dese schepen aldus ghetimmert sijnde waer mede datse ooc ghebonden moghen wesen ende tsamen gheuoecht, werden seer wel beset ende ghesmeert met pijnboom harst (dat sy daer hebben in grooter menichten) ende van buyten ende binnen ouer al daert noot is met houten naghels vast ghemaeckt ende doorsleghen. Dese schepen sijn seer cort ende ondiepe, maer seer breet ende wel gheproportioneert ghemaect, om als noot is int stormen vander zee, tseyl te moghen daer op ghebruycken: ende werden alsoo ghemaect, om dat die wateren niet seer diepe en zijn, maer seer schumende, om datse slande sijn teghen die clippen die onder het water ligghen verborghen. Dese schepen wijcken ghemeynelijck metten stroom ende het slaen vanden baeren, drijuende opt water ghelijck eenen leeren sack, om datse met taey wissen oft senuen, ende niet met naghels vast in een gheuoecht en sijn. Sy en bederuen noch en verotten niet haest vanden water, om datse met harst oft peck wel besedt sijn. Haerlieder anckers makense van ghecromde wortels van stercke boomen, die welcke vast blijuen sittende op die gront doort swaer ghewichte vanden steenen die daer aen ghebonden sijn. De touwen sijn ghemaect van poplier oft bercken boomen, naer die lengde die sy van doene hebben. Het seyl dat sy ghebruycken is van wullen laken ghemaect oft van groote boomen, principalijck als sy varende sijn, inde staende wateren, maer seer selden ghebruycken sy die op zee. Dese corte scheepkens worden schuten ghenaemt ghelijck die ander langhe ende smalle die men is ghebruyckende inde Bothnische zee ende soete wateren Haapar ghenaemt sijn, die welcke oock sonder eenich yser seer constich ende behendich in een gheuoegt sijn: Maer g helijck datse seer lanck zijn, soo seylense seer snel voort, soo datse met een cleyn windeken
| |
| |
schinen te vlieghen. Dese worden alleene ghebruyckt op snelle riuieren die af comen gheloopen wten gheberchten, oft inde Soomer om daer mede te gaen visschen. Int iaer M. D. Xviij. doen ick in dat landt was reysende, quam ick gheuaren in groot perijckel van mijnen lijue, den reuieren af die wten berghen comen gheloopen op een van dese langhe schepen, waghende mijn lijf ende leuen voor tghemeyne welwaert op soo broosschen houdt: ende dat my noch alder meest dede vreesen, waren die teeckenen dewelcke staende waren lancs die canten vander riuieren, tot een memorie dat daer tanderen tijden groote personagien waeren verdroncken gheweest.
| |
Hoe dat sy die Iongers leeren schieten.
Alle die Noordersche natien sijn van natueren seer geneghen tot het schieten metter boghen, ende sonderlinghe metten hantboghe, al oft sy expresselijck daer toe waren gheboren. Want al datter is het sy ionck oft oudt wert toeghelaten, op alle plaetsen, tot allen stonden ende tot alderhande oorsaken het ghebruyck vander hantboghen: het welcke die ouders seer neerstelijc haer kinders leerende sijn soo wel dochters als soonen, maer principalijck die soonen, den welcken sy wijsen hoe dat sy die hantboghen moeten houden (want anders gheen boghen en ghebruyken sy daer) opheffen, neder laten sincken ende crommen int afschieten vanden pijlen. Ende ist dat den pijl niet en heeft gheraeckt den doel oft teecken daer si naer schieten, maer is verloren gheuloghen int gars oft sneeu, oft hanghende inde boomen, oft eenige haeghen, soo leeren sy den ionghers hoe datse die weder sullen crijghen in deser manieren. Sy doen die ionghers schieten een oft meer ander pijlen inde selue maniere dat die ander is gheschoten geweest, slaende gae
| |
| |
waer dat die pijlen vallende sijn, soo datse daer door die verloren pijlen weten te vinden. Dese maniere van pijlen te soeken ghebruycken oock alle die metten voetboghen schieten ouer al die Noordersche landen. Ende om dat die ionghers te nerstigher souden schieten naer die ghestelde mate, soo hanghen sy prijsen op als witte riemen ende nieuwe boghen, dewelcke ghegheuen worden die best hebben gheschoten. Maer voor die meyskens hanghen sy op een lijnen cleet. Het welcke een oorsake is dat sy soo gheschickt werden int schieten, dat sy van soo verre als sijt ooghen moghen, weten te gheraken sonder eens te missen een mijte oft een naelde, ghelijck ick selue wesende in die landen, int iaer M.D.xviij. met mijn ooghen ghesien hebben. Dit volck is meestendeel cleyn van stature ende cleyn van moede, niet wonende in steden ende sloten, maer op dorpen, ghehuchten, in tenten oft op waghens, oft inde woeste wildernissen: Ia dat meer is sommighe van hemlieden maken hutten oft loghien op groyende boomen die int viercant gheplant sijn, om datse inde velden woonende niet en souden verstickt worden vanden swaeren sneeu, oft vande wilde hongherighe beesten die met grooten hoopen tsamen loopende sijn lancks den velden niet en souden verslindt worden. Het welcke oock een oorsake is, dat sy seer nauwe gae slaen moeten ende bewaeren de beuruchte vrouwen ende ionghe kinderen, die voor een delicate spijse vanden wilde beesten seer ghierich ende nerstich ghesocht werden, ghelijck wy noch breeder sullen verhalen daer wy schrijuen sullen vande natuere der woluen. Die vrouwen ende meyskens van dien lande sijn seer vruchtbaer ende schoone, sonderlinghe om datse seer wit sijn van natueren met een scoon blosende verwe daer onder ghemenght. Sy en weten van gheen blancketten, oft en begherent oock niet te weten al ist oock datse van natueren niet schoon en
| |
| |
sijn. Sommighe vanden ouders decken ende cleeden haer kinders met ghedrooghde vellen van wilde beesten ende sonderlinghe van ionghe beerkens, het welke hemlieden tot gheen schande en wert gherckent, die in onnoselheyt opgheuoet zinde soo simpel ende slecht sijn van wesen ende manieren.
| |
Vande maniere van Iaeghen der wilde Lappen.
Naer dat wy vooren int eerste boec ende tweede capittel hebben ghescreuen vanden Scricfinnen, Finlanders ende van die van Biarmen, ende van huerlieder manieren ende oeffeninghen: soo sullen wy hier nu beschrijuen hoe dat sy met breede ende crommachtighe houters oft barders, die sy onder ghebonden hebben aende voeten, seer snel loopende sijn ouer die hooghe berghen ende diepe dalen die met sneeu bedect sijn, lancks ende dwers alsoo sy willen, met pijlen ende boghen soeckende ende iaeghende die wilde dieren, om die te schieten. Het welcke niet alleene en doen die mans, maer oock die vrouwen, die metten hanghende haere, loopen ende schieten. Niettemin dat en is niet seere te verwonderen, want inden landen die onder den Pole gheleghen sijn, die vol woeste ende groote wildernissen sijn is soo grooten menichte van wilde beesten, dat daer die mans sonder hulpe vande vrouwen niet en souden ghenoech wesen om die te iaeghen: soo dat wel te bemoeden is dat die vrouwen alsoo cloeck ende rap, oft rasscher daer sijn int iaeghen als die mans. Maer als sy wiltbraet gheuanghen hebben, soo oordoneert die man wat men daer af sal gheuen wt liberalicheyt die vrienden ende ghebueren, ende oock wat men voor haer huysghesin houden ende braeden sal. Dese lieden en iaeghen oock niet alleene die wilde aertsche dieren, maer oock seer behendich diuersche manieren van voghelen die daer ouer al inde groote ende wilde bosschen in grooter me-
| |
| |
nichte vlieghende sijn: waer af dat sy nemen die edelste ende sachtste plumen om haerlieder bedden te vullen, ende die hartste om te weuen haer lijwaet vande subtijle senuen. Het vlees van alle dese ghedierten die sy vanghende, etense veel meer ghebraden dan ghesoden. Metten vellen ende huyden van dese beesten cleeden sy die kinderen, ende die vellen vanden voghelen ghebruycken sy voor bonnetten ende hoeden: soo dat hier door sommighe seer sottelijck ghemeynt hebben datse rou sijn gheweest van lijue ghelijck die beesten. Twelcke by auenturen comt wt onwetenheyt, oft datse ghenoechte hebben in lueghens te versieren segghende saeken die sy noyt ghesien en hebben voor warachtich te wesen in verren landen, dinckende dat men lieuer heeft te gheloouen dan te gaen besien, gelijck Paulus Iouius wel ghedaen heeft.
| |
Hoe dat men die peerden doet gaen ouer die hooghe sneeu berghen
Die menschen ende die peerden, hebben onder aende voeten als sy passeren moeten ouer die hooge sneeu berghen, ronde instrumenten oft bueckelaers waren. Want inde Noordersche landen tusschen Sweden ende Noorweghen ligghen ende staen als frontieren seer hooghe berghen, die gheheeten sijn Doffrins, met noch ander dyerghelijcken, die welcke inde winter soo diepe ende dicke van sneeu ligghen datter seer qualijck vanden ghenen die daer ghewonelijck zijn ouer te passeren eenen sekeren ende vasten wech gheuonden mach werden. Niettemin die cooplieden vanden lande, hebben seer behendich daer teghen remedie gheuonden, om dat sy te ghemackelijcker souden moghen daer ouer comen: want sy maken ronde roosterkens, oft bochskens met breet ende licht corck, oft linden schorssen daer tusschen gheulochten die sy vast maken onder soo wel aen huerlieder voeten als aen-
| |
| |
de peerden voeten, met welcke sy stoutelijck ende sonder vreese gaen ende passeren ouer die hooghe berghen, sonder te sorghen dat sy inde sneeu sincken sullen, daer sy nochtans wel swaer gheladen zijn, gaende alsoo niet meer dan twee mijlen berchs (dat wel xii. Italiaensche mijlen sijn) op eenen dach, om die cortheyt vanden daghen. Maer snachs gaen sy ghemackelijck metter Manen wel vier oft ses mijlen berghs, midts dat die Mane schijnende seer claer op die sneeu, die berghen is verlichtende onder ende bouen, soo dat men van verre sien mach het hanghen vanden berghen, ende oock die wreede wilde dieren die seer te vreesen ende te schouwen sijn, principalijck die bergh woluen die dalder quaetste sijn, die met groote cudden tsamen loopen sonderlinghe inde maent van Ianuario alst soo sterck is vriesende, ghelijck noch breeder sal beschreuen worden, daer wy schrijuen sullen vanden perijckel der woluen. Maer dat aldus behendich ghedraghen wort oner die berghen, is sout, ijsere platen, lijnen ende wullen laken, ende oock op sommighe plaetsen siluer ende coper aerts, ende costelijcke vellen. Ende om dat die peerden te beter souden weten te gaen aldus gheladen ouer die hooghe sneeuberghen soo worden sy van ioncks op gheleert te gaen inde dalen ouer de sneeu, met cleyn teenen corfkens die vast ghemaect sijn onder aende voeten, ende dat allenskens ende dagelijx wat, seer licht gheladen, om datse meer en meer souden ghewoone werden swaerder last te dragen. Insghelijx hebben ooc die ghene diese aldus leyden ouer de sneeu, gheulochten corfkens onder aen de voeten ghebonden, ende inde handt een stock die onder breet is daer sy op stuenen, om dat sy alst noot is door dese ghewoonte, souden weten gheladen te gaen ouer die sneeu berghen als vooren gheseyt is, ende alsoo vrij wesen ende ontgaen die perijckelen des doots. Want het ghebuert wel somtijts als
| |
| |
sy op die reyse zijn, dat die sneeu gheheel ontlaet ende weeck wordt als den Suyden wint wort wayende, datse gheheel ende al (ten sy datter op versien wort als vooren gheseyt is) is wijckende ghelijck een doolaghe onder die voeten vanden menschen ende beesten: soo dat dan wel souden moghen begrauen blijuen man ende peert, waert dat sy gheen goet ende ghetrouwe gheselschap by hemlieden en hadden om huerlieden te helpen wter noot.
| |
Vanden sorghelijken doorganck tusschen die gheberchten.
Die reysende lieden comen noch in veel meerder perijckel, die reysende zijn ouer die hooghe berghen, daer veel cuylen ende cauernen in staen ende gheleghen zijn, om dat die winden daer schijnen verweckt te worden ende seer gheweldich blasende, dragende den sneeu inde weghen, daer door datmen moet passeren: soo dat niet moghelijck en is dat sy wter valleyen oft vanden berghen gheraken connen ten sy datse schuppen oft spaden by hen hebben om den wech te openen ende te maken. Die principale ende sorghelijckste bergen sijn Doffra, Schars, Sula, Horuille, ende meer ander der ghelijcken: wten welcken onder aenden voet of wt het middel vanden berghen comen gheuloyet seer groote ende stercke riuieren, die eens deels sijn loopende naert Oosten, ende eens deels naert westen. Want dese berghen staen al oftse op eenen draet waren ghetrocken vant Suyden int Noorden inde middel wtpuylende ghelijck eenen bulte: Welcke berghen ghegheuen zijn diuersche namen, naer den landen, riuieren oft situatie vander plaetsen, oft naer die dieren die daer op verkeeren, als beeren, woluen, herten, beuers ende ander derghelijcke beesten die gheheel lanck van haere sijn, ende wel ghewapent naer die gheleghent-
| |
| |
sijn vander Christenen kercken, soo dat sy midts den verren wech seer selden connen ghecomen ter kercken. Niettemin die ghene die aenueert ende aenghenomen hebben het Christen ghelooue ende totten cerimonien der Christen henlieden hebben begheuen, worden beuonden seer onderdanich te wesen. Want al ist datse seer verre woonende sijn vander kercken, nochtans soo comen sy eens oft twee mael des iaers besoecken die kerken daer sy ghedoopt gheweest sijn, ende bringhen huer lieder kinderen die noch die borst suyghen ghedraghen in eenen corf op haerlieder rugghe, om te doen doopen, met noch ander presenten ende ghiften sonderlinge van costelijcke vellen, dewelcke sy den priesters gheuen in stede vanden tienden. Voorwaer dat ongherief van dat verre woonen vander kercken (het welcke de principale oorsake is dat niet alleene die van Noortbothnien, maer ooc die van Vermelanden die westwaerts woonen niet en worden bekeert totten Christen ghelooue) is seer te beclaghen: ende soo veel te meer dat seer selden eenighe priesters ende nimmermeer Bisschoppen daer te lande en comen, om die groote perijckelen die int passeren vande groote woeestijnen ende wildernissen die onder de weghen ligghen, gheleghen zijn.
| |
Hoe dat Noort ende Oostfinlant is bekeert gheweest totten Christen ghelooue, ende hoe eerlijck dat sy de vremde lieden tracteren.
In voorleden tijden soo heeft dese natie van volcke die woonende sijn int wterste vanden Noortsche landen, ghelijck wel meer ander vanden omliggende landen, door die heydensche superstitien ende ceremonien verleet sijnde, ghedoolt vanden wech der waerheyt, ende Godt lasterende gheweest, ende force ende ghewelt ghedaen hueren gebueren. Maer naer dat sy den paeys die henlieden vanden twe seer blinckende lichten ende heylige mannen den Coninc Eric van Sueden ende s. Hendrick aertsbisschop van Vpsalen
| |
| |
ghepresenteert was hadden gheweyghert, ende seer victorieuselijck ontrent den Iaere ons heeren M. C. Lv. werden tonderbrocht ende onderdanich ghemaect der kercken ende den Coninckrijcke van Sweden, ende datse ontfangen hadden doort vercondighen vanden woorde Gods het Christen ghelooue, kercken gemaect sijn gheweest ende priesters ghestelt om haerlieden te onderwijsen ende leeren die wet Gods, soo is dese natie gheworden die principaelste van allen, die dueghden beminnende, ende sonderlinghe die liberalicheyt, ende het vrindelijc ende eerlijck tracteren vande vremde lieden, die daer sijn comende wt verre ende vremde landen. Onder malcanderen leuen sy seer vrindelijck ende manierlijck ende niet haest en worden sy gram: maer als sy seer langhe ghetercht sijnde tot gramschap verweckt worden, soo en sijn sy oock niet haest te stillen ende te vreden te stellen, maer soecken in alle manieren huerlieder leet te wreken. Sy woonen op dorpen ende ghehuchten, by procchien ende dorpen onderscheyden. Haer kercken hebben sy seer costelijck op ghetimmert ende verciert, ende doen noch daghelijcks groote nersticheyt om ander nieuwe kercken te stichten ende timmeren. Den priesters doen sy groote eere ende reuerentie, ende gheuen henlieden thienden van alle saken. In recompense van desen soo worden sy vanden priesters gheleert ende onderwesen inde wet Gods, den predikant staende naer ghemeyne costume, opden precaerstoel, soo dat sy hier door seer ghewillich ende blijdelijc hem seluen begheuen wt goetheyt ende edelheyt van herten totter duecht ende een eerlijck leuen, wtroyende alle voorgaende ende oude dwalinghen ende ghebreken. Vander seluer conditien ende natueren worden oock beuonden te wesen die van Westbothnien. Want al en hebben sy gheen predicanten ende gheleerde lieden die henlieden onderwijsen ende leeren, nochtans sijn sy soo goet ende
| |
| |
oprecht van naturen, datse de sonden ende het quaet verachten ende versmaden, ende de duecht aenueerden. Want sy beuinden by experiencie dat die ghene die wel ende eerlijck leuen ende niemant te cort en doen seer rijcke ende machtich worden: ende ter contrarien, dat dickwils om de groote sonden wille als hoererie, ouerspel, dieuerie, dootslaghen ende ander groote sonden die daer bedreuen sijn gheweest, de beesten ende voghelen verlaten hebben die bosschen, ende de visschen het water ende riuieren, ende oock niet eer wederghekeert, voor dat door bedinghen vanden heylighen dienaers Gods, ende benedictien, Gods gramschap te vreden ghestelt was, ende tlant ghebenedijt.
|
|
Auteursrechtvrij