|
| |
Het derde Boeck van Olaus de Groote wt Gothland, Aertsbisschop van Vpsalen int corte gheredigeert: het welcke sprekende is vande afgoderijen ende aenbiddinghe der duyuelen vanden Noordersche natien.
| |
Vande afgoderije der heydenen van Letauwen.
ALbrecht Crantz, die een oprecht historie schrijuer is vander Duytsche natien, die welke seer vermaert was int iaer M.D. ende naer hem Mechouite die Polacke, ghetuyghen ende schrijuen dat die van Letauwen, ten tijden dat sy noch waren inde dwalinghe der heydenen aenbaden principalijck drye goden: te weten, het vier, die bosschen ende die serpenten. Het vier om dat in alle sacrificien ghebruyct wert: oft om dat sy bedroghen waren door die opinie van die van Persen, die welcke meynden dat het vier Godt selue was, ghelijc ons Herodotus is
beschrijuende, oft door die leeringhen van die van Egypten, dien haer lieten
| |
| |
duncken dat het vier een leeuende beeste was, die alle wassende dinghen was verslindende: ende naer datse daer af vervult was, datse starf tsamen metten dinghen diese verslonden hadde. Die bosschen hielden sy voor heylich ende ghewijde plaetsen, ende alle ghedierte dat inde bosschen hem houdende was hielden sy voor Goden. Ghelijck die Poete seght: Die Goden hebben oock inde bosschen ghemaeckt haer wooninghen. Ende dat meer is soo hebben veelderhande natien van volcke hier door bedrooghen sijnde huerlieder Coninghen ende princen van dat sy ghestoruen waren verbrant, oft inde bosschen gaen hanghen met grooten staet, met een goude keten om den hals, om dat sy Goden souden oft onder tgheselschap vanden Goden opghetrocken werden, hoopende dat sy door dese sacrificien ende eere die sy hem bewijsende waren, souden vercrijghen die gratie van sijnder valsche Godtheyt. Daer en bouen soo eerden sy als heylighe dinghen die serpenten als sy niemant hinder en deden: want sy meynden dat waren bewaerders vanden huysen ende huys Goden. Maer al schijnt dat dese valsche afgoderije gheheel ende al te niet ghegaen is, nochtans soo wortse noch doort ingheuen des duyuels op sommighe plaetsen ende heymelijcke huysen staende in wildernissen, ghebruyckt: als inde Noordersche landen, int landt van Noorweghen en vermelanden. Niet te min wt deser dwalinghen sijn ghebrocht gheweest die van Letauwen int iaer M.CCC.lxxxvj. als haerlieder seer vroome Prince Iaghello met zijn acht ghebroeders (ghelijck ons Mechouite beschrijft) totten Christen ghelooue bekeert werden. Int welcke die van Letauwen daghelijcks noch perseuereren ende voortgaen. Die voorseyde Mechouite beschrift oock, dat op die frontieren van Moscouien ende Letouwen op die ghemeyne heyrbane een beeldt staet, twelcke in
| |
| |
haerlieder ghemeyne tale wordt gheheeten: Zlotaba dat is te segghen die goude quene: Dese wordt ghegheuen van een ieghelijc die daer voor by gaet een present hoe cleyne oock is, al waert maer een haer waerdich: oft anderssins souden sy meynen dat sy eenich ongheluck onder weghen souden crijghen.
| |
Vande valsche afgoderije vanden ghenen die onder den Pole woonende sijn.
Die lieden die woonachtich sijn int wterste vanden Noorderschen landen (het welcke soo sommighe segghen willen dat onbewoont soude wesen om die seer stercke coude die daer regnerende is) hebben oock haer valsche cerimonien ende afgoderijen die welke sy op ghesette tijden vanden iaere doende sijn. Want dese wilde menschen hebben gheen cleyn oorsaecken (alsoo wel als ander natien die coelder ende ghemanierder schijnen te wesen dan sy sijn) waer door dat sy dese ghemeyne dwalinghen van afgoderie gheneghen sijn te onderhouden ende die saken die van gheender waerden en sijn voor Godt te houden ende aenbeden. Dese aenbidden die Sonne den gheheelen Somer lanck, om dat sy hemlieden is lichtende, ende dancken haer dat sy henlieden verleent dat seer schoone licht voor die donckerheyt die sy ghehadt ende gheleden hebben, ende van die warmte die sy by bringht in stede van excessiue ende sware coude die sy gheleden hebben: ende al ist dat dese coude onuerdraghelijck schijnt te wesen die sy inde winter gheuoelende sijn, nochtans en vloecken sy noch en verwijten oft en bannen niet ghelijck dat sommighe Indianen doen: maer segghen simpelijck. Dese dwase ende sotte coude, ende dese te seer langhe duysterheyt, oft dierghelijcke woorden, sonder te laten blijcken dat sy anderssins qualijck te vreden sijn. Desghelijcks soo aen-
| |
| |
bidden sy die mane, om datse inde winter inde absentie vander Sonnen haerlieden dickwils is lichtende: ende als die Mane haerlieden gheen licht en is gheuende (twelcke gheschiet ontrent den tijt vander nieuwer manen) soo ghebruycken sy het licht vanden sterren die seer claer ende blinkende sijn om alle dinghen die sy te doen hebben te beschicken. Daer en bouen soo worden dese botte ende groue menschen die woonende sijn onder den Pole, tot noch een slechter dwalinghe vanden duyuelen ghebracht. Want sy hanghen om hooghe aen een pertse oft hellebaerde een stuck root lakens, twelcke sy met grooter deuotien aenbidden, ende met grooter ceremonien eerende sijn: meynende om root coleur twelcke den bloede vanden beesten ghelijck is, dat eenighe Gotheyt in hem heeft. Ten anderen soo laten sy hemlieden duncken dat sy doort aensien van desen rooden laken sullen te gheluckigher wesen int iaeghen vanden wilde beesten, daer af dat sy het bloet drincken als sy die gheuanghen hebben, ghelijck wy hier naer breeder sullen verhalen daer wy schrijuen sullen vanden manieren ende conditien vanden wilde lappen. Noch sijnder sommighe vanden Noorderschen natien die voor ghewoonte hebben, dat sy aenbidden tghene dat sy smorghens vroech inden dagheraet alder eerst leuende sien, het sy inde locht, op der aerden oft int water, als voghelen, ghedierten, visschen, serpenten ende wormen, ende sonderlinghe den vlieghenden hert: denwelcke sy groote eere sijn bewijsende, om die hoornen, daer mede dat die hoofden vanden ionghers verciert worden. Ende om dat dese voorseyde lieden niet en souden comen met ydel handen voor haerlieder Goden, soo offeren sy hemlieden seker offerhanden van den ghebeenten vande wilde dieren, oft groote waluisschen van ander visschen, die welcke sy gheiaecht ende gheuanghen hebben. Die welcke beenen sy nochtans inde somer niet en verbranden om datse
| |
| |
niet schijnen en souden met het licht ende hitte der sonnen te spotten ende te gecken: maer vertoeuen tot dat die coude winter begint aen te comen, ende als dan soo vergaderen sy seer statelijck by een naer die hoocheyt vanden daghen, ende verbranden dese beenen die sy den Goden hebben gheoffert, meynende dat sy door dese sacrificien den Goden bewijsende sijn die eere die haerlieden toebehoort. Soo grooten eeren zijn sy bewijsende den saken die onnut sijn ende nergens toe en dienen.
| |
Vande dry Meeste Goden der Gotthen.
In voorleden tijden als die Gotthen noch heydenen ende ongheloouich waren, soo hadden sy drye Goden dewelcke sy bouen alle ander eerende waren, ghelijck Ian die Groote mijnen seer beminden broeder ende voorsaet Aertsbisschop van Vpsalen int begintsel van sijnder historien is beschrijuende. Den alder eersten ende oppersten dat was Thor: dewelcke wert gheleyt int middel van een groote sale op een ghedeckt bedde, hebbende neffens hem ligghende op elcke sijde eenen anderen Godt te weten Odhen ende Frigga, ende daer soo quamen die Gotthen dese Goden aenbidden. Thor (alsoo sy seyden) hadde sijn rijcke ende heerschapie inde locht, donderende ende blixemde, regerende die winden ende wolcken ende het schoon weer, verleenende ende gheuende coren ende alle andere vruchten, ende wech nemende de quade siecten ende pestilentien. Odhen dat is te segghen die stercke, was de Godt der orlogen, die den menschen bystant dede ende hulpe was sendende teghen haer vianden: ende desen was ligghende ter rechter sijden vanden grootsten Godt Thor: denwelcken ouer al soo vermaert ende gheoeffent wert, dat hy van allen menschen anders niet en wert ontfanghen dan oft hy het licht hadde gheweest dat ter werelt is ghesonden, soo datter (als ons Saxo is ghetuyghende) gheen volck en was inde wereldt, die desen Godt
| |
| |
Thor niet onderdanich ende aenbiddende en was. Die derden Godt was Frigga, de welcke was gheuer vanden paeys ende ghenoechten: ende oock sijn beeldt was ghemaect ghelijck de schamelheyt van een mensche: die in soo grooter eeren ende reuerentie wert ghehouden vanden Gotthen, als hier voortijts Venus is ghehouden gheweest vanden Romeynen: soo dat tot noch opden dach van heden den vrijdach van hem die name is houdende. Hy wert gheschildert met een sweert ende eenen boghe inde handt, ende ghewapent, om dat in dien lande alsoo wel die vrouwen als die mans altijts ghereet sijn om vechten. Maer Thor wert gheschildert, met een croone opt hooft, ende een scepter inde hant, ende xij. sterren: ende waren vander opinien dat gheen dinghen en waren ter werelt, die by sijnder hoocheyt ende maiesteyt waren te ghelijcken. Hy hadde eenen dach inde weke, iae dat meer is die eerste maent vanden Iaere, die wy Ianuarius heeten, hadde sijnen name. Odhen werdt ghemaeckt staende int volle harnas, ghelijc dat Mars was bijden Romeynen: ende hadde oock tot eeuwighe memorie, eenen dach inde weke die naer hem ghenaemt was. Ende om dat hy in sijnen leuen, ghehouden was voor die vromste ende cloeckste man die in gheheel Europen was te vinden: soo meynt een yeghelijck dat wt deser oorsaken die Gotthen sustineren willen ende segghen (naer dat ons Dion wt Griecken, Ablabius ende Iordanes ghetuyghen) dat Mars gheboren is gheweest in haerlieder lant, dewelcke vanden ouders ghenaemt is gheweest die Godt vander orloghe: ghelijck oock die Poete het selue is beschrijuende, by desen woorden.
Gradiuumque; patrem Geticis qui praesidet armis.
Den welcken die Gotthen altijts deden seer wreede ende bloedighe sacrificien, hem offerende die aerme geuan-
| |
| |
ghen, meynende dat hy (die Godt ende opperste vander oorloghen was) nerghens beter en mochte door te vreden ghestelt worden dan door menschen bloet: die welcke hemlieden daer teghen soo volcomelijc gheleert heeft alle behendicheyt ende practiken om oorlooghe te voeren, dat sy verwonnen hebbende die machtichste rijken van Europen ende Asien, den prijs ende name hebben vande vromste ende cloecste mannen ter wapenen die men ter werelt mach vinden.
| |
Vande drye Minder Goden.
Die Gotthen hadden bouen die drye groote Goden voorseyt, sommighe ander Goden die sy aenbaden: dewelcke (ghelijc ons Saxo beschrijft) wesende in haeren leuen groote tooueraers, hadden soo wel connen door haerlieder wonderlijke toouerije, tot haer trecken vanden simpel ende slechte menschen, dat sy ghehouden werden voor Goden. Ende en hebben niet allene die Gotthen, door haerlieder valsche toouerije ende duyuelrije bedroghen sijnde, verwect om haerlieden te aenbidden ende sacrificie te doene, maer ooc alle die ander Noordersche natien. Want sy hadden door haerlieder bedroch die lieden soo verre ghebrocht dat sy hen lieten duncken dat Goden waren, oft medeghesellen vanden Goden haerlieden die eere bewijsende die Godt alleene toebehoort, doende sacrificie seer solemnelijck desen Valschen tooueraers. Vanden welcken een was Methotin ghenaemt die een seer groot meester was inde Nigromantie, dewelcke door een hooch vermoeden dat hy hadde van hem seluen om sijnder digniteyt ende hoocheyt, brochte die simpel lieden, door sijn duyuelsche consten ende toouerye verleet sijnde, soo verre dat sy hem aenbaden, valsche ende onbehoorlijcke sacrificien deden. Desen was den oppersten Bisschop oft priester vanden Goden, dewelcke stelde een ordinantie hoe dat men di-
| |
| |
uersche Goden, diuersche ceremonien ende sacrificien doen soude, soo dat elck een vanden Goden sijnen dienst ende bequame offerande op hem seluen hadde: Want hy seyde dat die sonden die men teghen die Goden misdaen hadde, niet en mochten versoent werden met ghemeyne sacrificien oft ghemenghde ceremonien. Maer ten laetsten, naer dat sijn valscheyt bekent ende openbaer was, soo heeft hy met eenen oploop vanden volck doot gheslaghen gheweest: ende een wijle tijdts daer naer soo hebben sy sijn lichaem ghetrocken wten graue, twelke met zijn smettelijken stanck veel menschen doodende was, ende hebbent ghehanghen aen eenen stake ghelijc hy met sijn valsche ende duyuelsce toouerije wel verdient hadde. Desghelijcs soo woonde niet verre van Vpsalen eenen grooten priester vanden Goden Froe ghenaemt: dewelcke daer dede veranderen die oude ceremonien ende manieren van sacrificie te doene, die van soo veel natien ende ouer soo langhen tijt ghebruyckt ende onderhouden hadden gheweest, in een seer quade ende wreede maniere: Want hy begoste die Goden een sacrificie van menschen te doene. Dewelcke naer dat hy ghestoruen was, wert ghehouden voor een vande Goden: ende om dat hy ghehouden soude werden voor een bloetghierighen godt, soo werden hem gheoffert doncker ende swarte offeranden, ende iaerlijcs soo hilt men sijn feesten ende spelen by nachte, ende maeltijden in sijnen tempel met opgeruste sitcussens, ghelijc somtijts te Roomen ter eeren van God Dis ende Proserpina ghedaen is gheweest. Desghelijcs soo werden gheeert Vagnosthus ende Hadingus, om dat die lieden meynden dat sy die principaelste waren die henlieden hulpe ende bijstant mochten gheuen in tijden van orloge. Rostieps wt Finlandt is naer sijn doot voor eenen Godt aen gebeden geweest, om dat hy als hy noch leefde, seer excellent hadde gheweest in alle dinghen te voorsegghen. Rostar hebben sy ooc voor eenen Godt ghehou-
| |
| |
den: wiens wreetheyt soo groot was, dat hy versoent woude wesen met sacrificie van menschen bloet, ende datmen hem offeren soude die ghene die souden willen zijn dienaers oueruallen. Ende metten cortsten gheseyt, soo warender noch veel ander, die sy aenbaden ende sacrificie deden, die welcke sy seyden te wesen die kinderen vanden seer mahtighen Godt Thor oft Odhin. Maer hoe ende duer wat middelen dat dese lieden aldus aenbeden ende voor Goden ghehouden gheweest sijn, sult ghy vinden hier nae int vijfste boeck in laetste vanden eersten capittel, daer wy schrijuen vanden Ruesen ende campuechters, breeder beschreuen.
| |
Vande costelijcke ende triumphante kercke vande Noordersche Goden.
Aenghesien dat hier voortijts bijcans ouer al die geheele werelt, doort ingheuen vanden duyuel, het volck leuende was in afgoderije, soo heb ic hier willen noch claerlijcker beschriuen, op wat plaetsen dat die Gotthen ende Sueetsche, ten tijden datse noch heydenen waren ende die houten ende steenen afgoden eerende ende aenbiddende waren: om dat een yeghelijck soude moghen weten, datter diuersche plaetsen zijn geweest, (ghelijck datter diuersche duyuels sijn) daermen den onbehoorlijcken ende valschen dienst ende eere den afgoden heeft bewesen. Onder ander soo isser een seer costelijcke ende seer vermaerde kercke ghestaen vanden Keyser Ninus tijden af, ontrent die riuiere Sala (vande welcke mijnen wel beminden broeder ende voorsaet heer Ian aertsbisschop van Vpsalen int eerste boeck van sijnder historien heeft gheschreuen) daer nu ter tijdt is staende die Bisschops kercke van Vpsalen ende principale kercke van Gothlant ende Sweden. Desen tempel was soo costelijck toeghemaect ende verciert, datter niet en was, noch aen muren, noch aent welfsel, noch aen columnen, ten was al blincken-
| |
| |
de vanden goude: iae dat meer is tgheheel dack vander kerken was al vergult: vant welcke nederhanghende was een keten van fijnen goude, die welcke soo groot ende lanck was, datse van buyten desen tempel van onder tot bouen was omgordende ende ronts omme bindende: soo dat desen tempel, dewelcke staende was op een breede ende wijde pleyne door haer groote costelijcheyt ende blincken vanden goude, was verweckende inde menschen die daer quamen om die afgoden te aenbidden een sonderlinghe vreese ende deuocie. Ontrent der kerckdeuren stont eenen grooten boom, die niet bekent en was, seer wijdt ende breet sijn tacken wtspreyende, staende winter ende Soomer altijts euen groene: nochtans soo en wast niet vanden boomen die wt haerlieder eyghenschap ende natueren altijs groone staen, ghelijck Lauwerboomen, olijfbomen, palmboomen oft myrte: want men heeft noyt in de Noordersche landen olijf boom oft lauwer boom sien wassen, dan alleene te Vasthene, daer sommighe cleyne lauwer boomkens voor een nieuwicheyt gheplant waren. Niet verre van desen tempel ter plaetsen daer men die sacrificien dede, stont een fonteyne die daer van onder op springende was, waer af wy terstont hier naer schrijuen sullen. Ende hier mede sy den vreemde natien ghenoech gheseyt vande supersticien ende ceremonien oft abusen vander Gotscher natien: die welcke niet alleene en hebben verwarret ofte bedroghen gheweest met deser ydelheyt ende afgoderije, maer oock alle ander natien vander werelt. Niet te min Godt sy ghelooft ende ghedanckt soo wordt nu ter tijdt inde stadt van Vpsalen iaerlijcks den neghenthiensten dach Meye ghehouden een seer groote vergaderinghe van volcke, den welcken men is leerende ende preckende goede vermaninghen ende het woordt Gods ter presentien vanden Coninck princen ende edelen vanden lande
| |
| |
soo wel vrouwen als mans, op die selue plaetse, daer voortijts soo grooten ongoddelijckheyt, onbehoorlijheyt ende afgrijselijcheyt als van menschen, iae haer lieue ouders ende vrinden den afgoden te offeren geschiet is.
| |
Vande sacrificien ende offeranden der Gotthen.
Men vindt beschreuen int eerste boeck ende twelfste capittel vande Cronijcken van Gotlant ende Sueden, dat in voorleden tijden die Gotthen seer nauwe gheobserueert hebben in haerlieder offeranden het ghetal van neghen: ende dat by auenturen, ghenomen hebbende wter leeringhe van Pytagoras (die welcke sy van Salmoxes ende Diceneus ontfanghen hadden) die seght dattet oneffen ghetal, het edelste ende excellentste is onder die getallen. Ende al was dat sake dat sy alle weken, iae daghelijcs, den Goden groote eere waren bewijsende ende seker offerande doende, nochtans soo hielden sy veel solemnelijcker feesten ende deden grooter offeranden alle neghen maenden, neghen daghen lanck seer deuotelijck ende met grooter reuerentien den Goden sacrificien doende, offerende alle daghen neghen diuersche manieren van ghedierten vande welcken die mensche een was. Ende naer dese neghen daghen soo was daer een groote beganckenisse vanden ingheseten vanden lande die in grooter menichten desen tempel van Vpsalen quamen besoeken ende als dan soo werden daer wederom als vooren neghen daghen lanck den Goden sacrificien ghedaen van neghenderhande soorten van ghedierten. Die mensche op wien dattet lot gheuallen was om gheoffert te wesen den Goden, die werdt leuende ghesteken inde fonteyne die ter plaetsen daermen die sacrificien dede opspringhende was: ende in dien hy lichtelijck ende terstont doot was, soo seyden die Priesters dat die offerande den Goden bequamelijck was ende aenghenaeme: ende treckende hem wederomme wten water, soo ghinghen sy hem hanghen int
| |
| |
naeste bosch aen eenen boom, segghende dat hy van den Goden in haerlieder geselschap was ontfangen: waer door dat soo verre ghecomen was dat een yeghelijck hem voor geluckich ende salich hielt, die den Goden gheoffert sijnde mochte steruen. Ende het gebuerde oock wel altemets, het lot gheuallen sijnde op die Coninghen, dat sy oock den Goden seer statelijck gheoffert waren. Want sy meynden alle ghelijc dat sulcken offerhanden den Landen seer geluckich waren, ende daeromme soo volchde alle het volck met grooter blijschap dese groue offerande: wel meynende dat die ghene die aldus den Goden gheoffert waren niet en storuen, maer datse onsterffelijck waren ende niet alleen die ghene die alsoo steruende waren, maer sylieden selue: het welcke henlieden geleert was van Salmoxes, Zenta ende Diceneus, ghelijck ons Dion, Ablabius, Iordaen ende Strabo zijn ghetuyghende: segghende noch daer toe dat die Gotthen seer gheuerseert waren inder Philosophie: waer door datse beuonden ende vastelijc gheloofden dat die siele onsterffelijck was: ende seyden (soo ons Herodotus beschrijft in zijn vierde boeck) dat die ghene die deser werelt ouerlijden, niet en steruen, maer datse verhuysen ende gaen woonen op een ander plaetse die veel lustigher is, al waer si segghen datter regneert eenen Godt Bleyxen ghenaemt, tot den welcken sy ghemeynlijc sonden een van henlieden in ambassate met een schip met vijf riemen, ende dit bouen alle tghene dat wy vooren verhaelt hebben, belastende den bode op wien dat lot gheuallen was, het ghene dat hy in haerlieder allen namen van desen Godt begheeren soude. Dwelcke op deser manieren te wercke ginck: Sommighe van henlieden hielden haer iauelijnen recht ouer eynde metten scherpen om hooghe, ende die ander grepen den bode met handen ende met voeten, ende wierpen hem om hooghe: dat hy vallende was
| |
| |
int scherpe vander Iauelijnen: ende indien dat hy terstont doot was van dat hy int scherpe vander Iauelijnen gheuallen was, soo waren sy seer verblijt, ende seyden dat desen Godt hemlieden seer gunstich was, dat hy den bode die sy hem ghesonden hadden terstont was ontfanghende. Maer ter contrarien als den bode niet terstont doot en viel inde iauelijnen soo waren sy seer qualijck te vreden, ende seyden hem aen dat hy een quaet mensche was, die niet waerdich en was den Goden ghesonden te werden. Daeromme sy verstaken hem ende sonden terstont eenen anderen, hem eerst belastende tghene dat hy by desen Godt soude veruolghen ende vercrijghen: ende alsoo wierpen sy hem op die voorseyde iauelijnen, ende indien hy terstont doot was, soo voerden sy hem op zee in een schipken met vijf riemen daer wy vooren af gheseyt hebben ende sonden hem inde grondt vander zee.
| |
Vande superstitien der Gotthen die sy ghebruycten alst donderde.
Die Gotthen begheerende in alder manieren te betooghen die groote liefde die sy hadden tot haerlieder Goden, soo namen sy haer pijlen ende boghen (ghelijck dat wy beschreuen vinden int eerste boeck ende twelfste capittel vander Cronijcken van Sueden ende Gothland) als begonst te donderen ende schoten tegen die locht, betooghende alsoo dat sy haerlieder Goden helpen wilden ende bijstant doen teghen haer vianden, meynende dat sy alst donderde van haer vianden beuochten waren. Ende noch met deser superstitien niet te vreden wesende, soo hadden sy noch seer groote ende swaere hamers die met coper bedect waren (de welcke sy heeten Iupiters hamers) die sy hielden in grooter waerden, die nerghens toe en dienden dan om gheconterfeyte donder slaghen te
| |
| |
maken, meynende dat dit hemels ghecraeck ende gheluyt vanden donderslaghen, alsoo met hamers te wercke ghinck, hopende door sulcker geclop ende groot gheluyt dat sy maeckten al oft smeden gheweest hadden, die Goden vrientschah te doene, ende hulpe en bystant te doene teghen haer vianden in haer oorloghen. Dese maniere van cloppen heeft gheduert ende onderhouden gheweest, tot inden iaere vander gheboorten ons Heeren elfhondert dertich, als Magnus die Coninck van Gothlant tot vermeerderinghe van den Christen ghelooue ende wt haet ende nijt die hy hadde tot der Heydenscher wet, te niete dede die afgoderie die men in dien Tempel was doende, beroouende Iupiter van synen dienst ende eere, ende van den donderhaemers die daer waren, de welcke ter causen van desen eenen seer langhen tijdt daer naer voor een kerckdief ende beroouer vanden heylighen gheacht is gheweest. Noch hadden die Gotthen voortijdts voor manieren als sy ten strijde ghinghen, dat sy den Goden peerden offerden voor haerlieder outaers: de welcken sy het hooft af sloeghen, ende steldent op spiesten naer dat sy het backhuys wijdt op ghestelt hadden met stocken, ende voerdent soo al gapende voor de armeye. Ende en hebben niet alleene den Goden sacrificie ghedaen eer dat sy ghinghen ten strijde, maer oock naer dat sy victorie ghecreghen hadden teghen haer vianden, ende daer en bouen soo hebben sy oock ghespeelt seer ghenoechelijcke spelen ter eeren van haerlieder Goden van danssen ende springhen: int welcke sy veel lichte manieren hadden, dansende ghelijck sotten met bellen ende cymbalen oft ander coperen instrumenten daer sy op speelden. Dese ende ander dier ghelijcke spelen ende sacrificien deden sy principalijck, om datse midts hulpe vanden Goden, gheensins en souden moghen door eenich gheweldt
| |
| |
vander oorloghen verwonnen worden. Want sy hielden den crijchshandel in sulcker estimen, dat sy gheen ander saken ter wereldt die een mensche soude moghen ter hant trecken, daer by ghelijcken en wilden. Maer om haerlieder offerhanden te doene, soo hadden sy Priesters van diueerschen state, die een hoogher dan dander, te weten, Bisschoppen, Suffragaens, Priesters, Priesters die schilden draghen, ende waersegghers. Vande welcke die eerste te weten die Bisschoppen, hadden alsoo grooten macht ende authoriteyt als die Coninck selue, soo dat al tghene dat sy beualen ende radende waren, niet alleene ghedaen en wert vanden volcke, maer oock vanden Conick, al oft wten hemel ontboden hadde gheweest. Dese Bisschoppen leerden ende onderwesen het volc in alle wijsheyt ende philosophie, sy ordineerden die Priesters, ende de ceremonien ende superstitien vander offerhanden ende sacrificien der Goden. Dion die beschrijft ons dat dese nacie van volcke, nimmermeer en is gheweest sonder Bisschoppen die henlieden hebben onderwesen in alle philosophie ende wijsheyt. De principaelste ende die weerdichste van alle den bisschoppen waren die ghene die groote bonetten droeghen oft Pius ghenaemt waren, ende van desen werden byde Coninghen gheuoecht ende Priesters, ghelijck dat Iordanes breeder is beschrijuende, de welcke seyt datse Pius gheheeten werden, ende dat sy pleghen den Gotthen tot buyten der poorten teghen te gaen int witte ghecleet, spelende op herpen, als sy victorie vercreghen hadden teghen haer vianden, om die Goden te vreden te stellen.
| |
Hoe dat de Gotthen die Goden beuochten.
De Gotthen ghebruyckten noch een ander sotte ende dulle superstitie dat sy de Goden ginghen beuechten als sy haerlieden gheen hulpe ende bystant
| |
| |
en hadden ghedaen teghen die vianden, noch victorie verleent inden strijden: want sy schoten met alderhande gheschut naer den hemel, meynende alsoo de Goden te moghen verdrucken, oft ten minsten met dreyghementen soo verre brenghen dat sy wt vreesen souden doen moeten alle dinghen naer haerlieder wille. Ende hoe wel dat sy hier inne seker sottelijck deden ende te vergheefs, nochtans soo meynden sy wel alsoo grooten macht te hebben om haerlieden te doen vreesen ende eeren hier op der aerden, als die Goden hadden om henlieden te doen vreesen inden hemel oft inder hellen. Maer sy en peysden noch en ouerdachten niet het oudt seghwoort vanden Gotthen, datmen gheenen stock en soude worpen in de locht, van waer dat wederomme vallet een swaere colue.
| |
Vande dry ghesusters gouuernanten van des menschen leuen, ende vande Nymphen oft water Goddinnen.
Inde Noordersche landen waren oock sommighe kercken gesticht ter eeren vanden Goddinnen Diana ende Ceres: ende oock een kercke, ter eeren vande dry ghesusters (die men heet Parcae) de welcke sonder toedoen van menschen handen door een wonderlijcke maniere van toouerie ghemaeckt ende ghesticht is gheweest. In dese kercke soo ginghen die ouders om henlieden te beuraghen aen dese ghesusters vanden ghelucke ofe onghelucke van haerlieder kinders, eerst seer reuerentelijck ghedaen hebbende haerlieder ghebet ende ghelooften, naer ghemeyne ordonnancien ende costuymen: daer naer soo sagen sy in een cappelleken, int welcke sy saghen staen altemets drye stoelen ende altemets meer, ende op elcken stoel sittende een vanden Goddinnen. De welcke aen ueerdende die nieuwe gheboren kinders, so warender
| |
| |
sommige van haerlieden diet kint begaefden met grooter schoonheyt: ende dat alle menschen soude behagelijc sijn ende liefgetal, ander die begaefdent met liberaelheit, oft met eenige ander sonderlinge gaue. Daer waren ooc somtijts andere die quaet van naturen waren, de welcke benijdende die goede gauen daert kint mede be gaeft was, gauen hem daer tegen eenich quaet ghebrec, gelijc van vreckheyt, aermoede, ofte diergelijcken, om datse daer door besmetten souden die goede gauen die dander Goddinnen den kinde hadden gegeuen. Ende is beuonden gheweest dat dese Nymphen ofte Goddinnen niet alleene bedroghen hebben door aldusdanighe manieren van toouerie die ionghe kinderen, maer oock oude lieden, iae somtijts oock de Coninghen vanden lande. Want Hother die Coninck van Sweden ende Denemercken, sijnde op eenen tijt met sijn volck ter iacht ghegaen, wert door eenen donckeren neuel, verre wten weghe rijdende, afghetrocken van zijn gheselschap, soo dat hy ten laetsten is onuersiens gecomen in een schoone camer daer dat vergaert waren sommige schoone bosch maechden ofte Goddinnen, die hem met sijnen name seere ghegroet hebben. De Coninck hoorende datse hem groetende waren, heeft haerlieden gheuraecht wie datse waren. Sy hebben gheantwoort dat sy die ghene waren die de fortuynen vander werelt ende sonderlingen vander oorloghen waren geuende daert haerlieden beliefde, ende datter gheenen strijt en geschiede sy en waren daer present (maer van niemant gesien) heymelijck haren vrienden helpende ende geuende die ouerhant. Ende met den cortsten geseyt, datse de macht hadden gheluc ende voorspoet te doen hebben diet henlieden beliefde, ende ooc tegenspoet daer sy wilden: ende daer toe so hebben sy hem vermaent, dat hy niet beuechten en soude oft oorloge voeren tegen Balder, dewelcken sy seyden gewonnen te wesen vanden sade der Goden. Maer so haest als
| |
| |
sy dit geseyt hadden so heeft de Coninck Hother hem seluen gheuonden onder den blauwen hemel, staende seer verwondert, niet wetende waer hy dese maechden ende die schoone sale daer hy in geweest hadde so subijt verloren hadde, so dat hy niet en wiste wat hem gheschiet was, noch ooc denckende was, dat dit door bedroch ende toouerie al gebuert was. Sommighe iaren daer na so geschiedent dat den seluen Coninc Hother (seer tonder wesende door groote ende sware oorlogen die hy gehat hadde) was dolende achter lande, soeckende alle onbekende ende onbeganghen wegen, so dat hy ten eynde geraecte in een foreest, daer gheen menschen ter werelt wt noch in en ghinghen, ende heeft daer inne so verre ende diepe gewandelt, dat hy ten laetsten is gecomen seer auentuerlijc, daer hy geuonden heeft de speloncken ende wooningen vande voorseyde onbekende maechden, ende wert siende dat die selue waren die hem tanderen tijden geschoncken hadden zijn cleet daermen niet door houwen en conste. Dese maechden hem siende hebben hem geuraecht waerom dat hy daer gecomen was. Hy antwoorde dat was door het groot ongeluck ende tegenspoet dat hy gheleden hadde int strijden tegen zijne vianden, ende dat hem anders vergaen was dan sylieden hem belooft hadden, ende begonste seer iammerlijck te beclagen den teghenspoet die hy ghehadt hadde met haerlieder raet te gheloouen. Dese Goddinnen hebben hem daerop geantwoort dat hy geensins en heeft bedrogen geweest, ende dat syne vianden, (hoewel hy selden victorie heeft vercregen) dickwils also groot verlies van volcke ghehadt hebben als hy ghehadt heeft, soo dat synen viant hem niet en derf beroemen vanden voordeel dat hy op hem gehadt heeft: niet te min dat hy de victorie soude crijghen, waert dat hy middel conste gheuinden, om te ondergaen ende te ontrecken sinen viant die spijse die hem bereyt was tot vermeerderinghe van sijnder sterckheydt:
| |
| |
want also soude hy moghen comen tot sijnder meyninghen ende synen viant te bouen gaen, ende alle dinghen souden dan comen tot zijnen wille. Dit verstaen hebbende den Coninck Hother, heeft oorlof van haerlieden ghenomen, ende is gereyst naer zijn lant, daer hy van stonden aen vergaert heeft eenen grooten hoop volcks, ende synen viant ontseyt ende te velde beroepen: ende wel neerstelijck doen gade slaen ende laghen gheleyt ronts omme den legher van synen viant, om te moghen beclippen ende betrappen de ghene die de spijse der sterckheyt die van den Goddinnen bereyt was draghen soude: soo dat hy ten laetsten heeft ghewaere gheworden drye Nymphen oft Goddinnen, de welcke die secrete spijse dragende waren: ende heeftse seer neerstich geuolcht opde voetstappen die hy sach staende opt lant door den daw, so dat hy ten laetsten is ghecomen ter plaetsen daer sy woonden: daer hy so veel heeft ghedaen door zijn soet ende lustich spelen opter herpen (daer hy een seer expert ende groot meester af was) dat sy hem schoncken dien schoonen blinckenden rieme ende crachtigen gordel der victorien: metten welcken ghegort synde, niet en mochte verwonnen wesen in eenighen strijde. Ende also is hy lancks den seluen wech die hy comen was weder ghekeert in sijnen legher, ende heeft met synen volcke ghetrocken den viant te ghemoete, den welcken hy heeft gheslaghen ende ter doot toe ghewont, so dat hy sdaechs daer nae heeft gaen besoecken Proserpinen, die hy des snachts in synen slaep ghesien hadde by hem staen.
| |
Vanden aluen dans by nachte.
Die lieden die by nachte achter lande reysende waren, ende die herders die by nachte de wacht hielden van haerlieder ossen, koeyen ende schapen, pleghen dickwils te sien veel diueersche visioenen ende
| |
| |
seltsame grillen van gheesten, ghelijck (als ons Saxo is beschrijuende) dat ghebuert is den Coninck Hother, de welcke volghende de drye Nymphen tot in haerlieder speloncke, vercreech den rieme ende gordel der victorien. Maer altemets soo saghen sy sommighe dansers, de welcke soo stijf de voeten ghedruckt hadden inde aerde, dat men tsanderdaechs de voetstappen al ront sach staen ter plaetsen daer sy gedanst hadden, ende het aertrijck soo verbrant ende dorre, datter nimmermeer meer gras daer na op ghewassen en is gheweest. Het volck vanden lande heeten dese nacht spelen van dese seltsame grillen oft geesten, den aluen dans: ende zijn vander meyninghe, dattet gheesten zijn van menschen die al haer leuen lanck niet ghesocht en hebben dan alle wellust ende ghenoechte vander werelt, ende hen seluen gheheel ende al daer toe begheuen hebben ende onderworpen den vleeschelijcken begheerten, leuende teghen alle Godlijcke ende menschelijcke statuten ende gheboden, die naer datse ghestoruen sijn, aldus ontrent der aerden ligghen en wroeten. Het selue segghen sy oock vanden Cabouter mannekens, die noch heden sdaechs regnerende sijn: de welcke comen by nachte in gedaente van menschen, dienende die lieden int ghene datter te doene is, besorghende die peerden ende beesten ghelijck stalknechten, als wy hier na int selue boeck breeder sullen verhalen, daer wy sullen schrijuen vanden dienst der gheesten.
| |
Vande maniere van vechten teghen die bosch gheesten.
Aenghesien dat die oudees die voor ons in voorleden tijden gheweest zijn genoech ghetuycht hebben dat hier voortijts ouer al de werelt wonderlijcke grillen van gheesten ende ander guychelrijen ghesien sijn geweest, als van Cabouter mannekens,
| |
| |
bosch gheesten, Satyren, Bommeleers, bloeyloosen, aluinnen, vrouwen die by nachte quamen de kinderen de borst gheuen, huys gheesten, ende eenen grooten hoop acker geesten, waer af dat sommige de menschen met vleyen ende schoon spreken bedroghen hebben, ende oock sommighe andere door een onsprekelijc verschricken ende veruaertheyt, oft ooc verscheurende seer onghenadelijck ter doot ghebracht hebben: soo en hebbe ick niet willen laten te schrijuen met wat middelen ende wapenen dat die Noordersche natien, dese gheesten ofte tooueraers wederstaen ende veriaecht hebben. Men seyt voorwaer dat die edel ende vermaerde campvechters wt Gothlant seer dickwils hant teghen hant gheuochten hebben, tegen de monstren ende seer vremde beesten, niet alleene om te verlossen ende te behouden die arme ende crancke menschen, maer oock om te proeuen haerlieder stercte ende vromicheyt, ende en wilden ooc niet dat yemant anders met henlieden soude vechten teghen dese stercke ende wreede monstren. Den vromen ende stouten campvechter Reynier, die namaels wert Coninc van Sweden, heeft eens eenen geheelen nacht ouer staen vechten tegen eenen grooten ende seer leelicken hoop vandoisen oft nachtgheesten, de welcke sijn stiefmoeder Thorilda, dat een seer wreet wijf was, daer vergaert hadde ende by een doen comen om hem te vernielen oft bederuen: maer als den dach comen was, so vontmen hier ende daer lancx den velde seer vremde ende leelicke ghedrochten doot liggende, ende onder andere so wert daer gheuonden liggende sijn stiefmoeder Thorilde, de welcke het aensicht ouer al doorhouwen ende doorkerft hadde. Het welcke feyt ouer al het lant bekent wesende, so heeft hy gehouden geweest voor een vroom ende edel campioen, ende is een oorsaecke gheweest dat hy met hulpe van synen vrienden wederomme genomen heeft wten handen van synen vianden het Co-
| |
| |
nincrijcke van Sweden dat synen vader voortijts beseten hadde. Insgelijcx ooc so heeft de Coninck Gormon met eenen genaemt Broder, ende een ander Buchix geheeten dat zijn medegesellen waren, een wter maten stout feyt bestaen, waer by hy betoonde dat hy was vanden stouten bloede vanden Coningen van Gothlant. Want om te ondersoecken de secreten der naturen, so nam hy aen met sijn twee medeghesellen sonder eenich achterdencken ofte te ontsien eenich perijkel een reyse die seer periculeus was, ende eenen wech die bycans den menschen onmogelijck was te passeren. Dewelcke om haren wech te beginnen sijn tsamen tschepe gegaen, ende hebben geseylt so verre lancx de groote zee Oceane dat sy verliesende Sonne ende ander sterren sijn ghecomen voor by het lant Biarmen in een lant daert altijdt nacht is (als int eerste capittel vanden eersten boek voren geseyt is) ende nimmermeer Sonne en schijnt, ende daer so hebben sy tegen een groote menichte ende diuersche soorten van monstren ende ghedrochten seer vromelijc gheuochten. Want sy ginghen die vandoisen ende ander ghedrochten die henlieden van alle kanten op liepen, te keere met boghen, pijlen, ende slingers, ende vernielden also dat heyr vanden vandoisen ende vreemde ghedrochten, ghelijck ons dat Saxo int achste boeck vander Cronijcken van Denemercken is beschrijuende, daer hy schrijuende is vanden Coninck Gormon. Men vint oock in oude historien beschreuen dat Hother des Conincks sone van Sweden, daer hy veel muyse nesten hebbende in zijn hooft, de gheheele nacht ouer wacker lach dat hi werdt siende de schaduwe van eenen Satyrus die Memming was genaemt, niet verre van zijnder tenten, den welcken hy veruolchde ende stack met sijnder speeren dat hy onder de voet viel, soo dat hy hem vast mochte binden: ende brocht hem ten laetsten soo verre door veel straffe ende dreyghende woorden,
| |
| |
dat hy hem gaf het sweert ende den halsbant dien hy van hem was begheerende. Waer wt dat wel blijckelijck is, dat niemant ter werelt gheen saken soo lief en heeft als zijn eyghen leuen.
| |
Vande waersegghers.
Om datmen te beter verstaen soude wat desen tijtel in heeft, soo sullen wy voor al voortbrenghen, het woort vanden Christelijcken Leeraer Chrysostomus, het welcke hy seyt in zijn Homelie die hy gheschreuen heeft op het Euangelie: Daer sullen wesen teeckenen inde Sonne ende Mane &c. datter gheen creature ter werelt en is die meer begheert te weten vanden toecomenden dingen dan die mensche. Het welcke woort wel ouerleyt sijnde: soo salmen bekennen dat noyt gheen nacie van volcke so grof noch onghemaniert en heeft gheweest, de welcke niet en heeft begheert te konnen voorseggen toecomende dinghen, oft ten minsten door een ander toecomende sake te weten: ende sonderlinghe meer dan eenighe ander nacien van volcke, die Noordersche nacien, de welcke men beuint groote neersticheyt ghedaen te hebben, om te moghen connen ende weten te voorsegghen toecomende dinghen. Ende lieten hen seluen duncken dat men die mochte weten door diuersche middelen, als door het vlieghen ende singhen, ofte ghetier vanden voghelen, duer het springhen ende gheluyt vanden visschen, ende roocken oft dompen die opresen wten gheberchten, &c. de welcke sy meynden seker teeckenen te wesen van toecomende dingen. Iae dat meer is, gheen oorloghen, gheen saken den ghemeynten aengaende, iae oock gheen particuliere saken waer dat sy oock waren oft thuys oft buyten, en warender begonst oft aengheleyt sonder aduijs van waersegghers, die de toecomende dingen wisten te voorsegghen wt den voghelen sanck, oft duer tbe-
| |
| |
sien vanden inghewande vanden beesten die de afgoden gheoffert werden. Ende niet alleene en waren dese voorseyde manieren van waersegginghen ontfanghen ende gheobserueert vanden Princen ende Heeren vanden lande, maer oock alle manieren van waersegghen die door lotinghe gheschieden, oft door aeromancie, geomancie, piromancie, nigromancie: oft oock alle de droomen oft visioenen die si meynden dat den ghemeynten aengaen mochten. Othin die voorseyde den Coninck Hading, als hy oorloghe voeren wilde teghen den tyran Iocher Curet, dat hy soude gheuanghen worden, het welcke gheschiede alsoo hy voorseyt hadde. Gouar de Coninck van Noorweghen was so gheschict in alle consten van te voorsegghen toecomende dinghen, datmen in Sassen lant niet en conste teghen hem practiseren ofte voort stellen hy en wist wel daer hi in Noorweghen was, dat nochtans wel hondert duytsche mijlen van daer is. Gormo diemen hiet den godtlosen droomende, wert siende in sijnen slaep, dat sijn huysvrouwe barende was twee voghels, den eenen meerder wesende dan den anderen: de welcke seer snel op vloghen in de locht dat hyse niet meer en sach: ende corts daer naer wedercomende soo quamen sy beyde gheuloghen op sijn vuysten sittende, d’eene op die een sijde, ende de ander op dander sijde, maer naer datse wat gherust hadden ende eens oft tweemael wat gheslapen, soo hebbense haer vlueghels wtghestrect, ende zijn weder wech gheuloghen. Ten laetsten soo is de minste van tween, zijn vederen bebloet sijnde weder thuys ghecomen alleene, hebbende achter ghelaten synen medegheselle. Nu de waerheyt van dien droom is dese: Beyde zijn sonen hadden seer langen tijt grooten voorspoet ghehadt ende victorie teghen haerlieder vianden, so datse verwonnen hadden ende onder haerlieder subiectien ghebrocht die Enghelschen,
| |
| |
Sclauonien ende die Ierschen: maer ten laetsten soo heeft haerlieden de fortune teghen gheloopen, so dat den oudtsten broeder inden strijdt doot gebleuen is, ende die ionckste is alleene weder ghekeert tot synen Vader: het welcke beteeckende dat zijn pluymen bebloet waren. Magnus die Coninck van Noorweghen ende van Denemarcken des nachts eer dat hy den slach soude leueren den Schlauoenen, soo werdt hy siende in sijnen slaep eens Mans figuere, de welcke hem voorseyde dat hy zijn vianden soude verwinnen ende onder brenghen, ende dat in dooden van eenen arent soude ligghen de sekerheyt ende tgeluck vander victorien. De Coninck op ghestaen zijnde heeft dit visioen vertelt alsoo dat gheschiet was, waer af een yeghelijck hem seer verwonderde: ende ghestelt hebbende zijn volck in slach orden, so werdt hy van verre siende den aernt die hem in sijn visioen vertoocht was, ende op een snel peert rijdende naer den aernt, heeft hem met een jauelijnken doorschoten ende ghedoot eer datse conste op vlieghen. Die vander armeye nemende dat tot haerlieder voordeel ende voor een teecken van de toecomender victorien, zijn den vianden vromelijck aengheuallen ende hebben soo cloeckelijck ghestreden datse de vianden verwonnen hebben ende het velt behouden, ghelijck dat den Coninck in sijnen slaep vertoont ende gheopenbaert was. Insghelijcks die Coninck Valdemar treckende met sijn armeye in slachorden tegen den Coninck Sueno, so quamen gheulogen so grooten hoop rauen ouer zijn heyr, datter sommighe vloghen int scherpe vanden spiesien, oft so nae datmense steken mochte. De Coninck Sueno met alle sijn armeye van hem verwonnen sijnde ende verslaghen, ghelaten zijnde den rauen om te verscheuren, betoonde wat dat dit vlieghen vanden rauen was beteeckenende. Een seer vermaert campvechter die Biorno
| |
| |
was ghenaemt, de welcke met eenen wtgelesen hoop van campvechters inghenomen hadde een eylant, dat met een gheweldighe riuiere ronts omme bewaert ende beset was, werdt siende op eender nacht in synen slaep datter quam wten water een seer leelicke ende vreeselijcke beeste, spouwende vier ende vlamme, de welcke ten naesten daghe het aertrijck gheheel ende al verbrande. Des daechs daer na so is ghecomen de Coninck Fridleue, met grooten arbeyt ghepasseert hebbende dese riuiere, ende heeft alle die campvechters verslaghen wtghedaen Biorno, het welcke synen droom was bediedende.
| |
Vande toouerie vanden Coninck Eric, diemen hiet winthoet, ende meer anderen.
Desen Coninck Eric was soo excellenten ende grooten meester inde conste van Nigromancie, datter in synen tijdt niemant en was sijns ghelijcken: want hy hadde die quade gheesten (de welcke hy sonderlinghe eerende was ende aenbiddende) soo wel tot synen wille ende ghebode, dat van sulcker sijde als hy zijn hoyken hielt, ende keerde, terstont de wint waeyende was naer sijnder begheerten, so dat hy wt dier oorsaken ghenaemt is gheweest Winthoet. Veel lieden hebben oock willen segghen dat de Coninck Reynier van Denemercken, heeft met raet van desen Eric synen neue, seer langhe ende met grooter voorspoet, gheseylt tot in verre landen, ia tot int wterste vander werelt, brenghende onder sijn subiectie, ende berouende veel landen ende vaste steden, ende dat door de subtijlheyt van synen neue, ten laetsten so heeft desen Reynier synen neue Eric oock behulpich geweest, ende so vele gedaen dat de edel lieden vanden lande hem ghecoren hebben tot eenen Coninc van Sweden, welck Coninckrijcke hy heeft seer
| |
| |
langhe beseten in peys ende vrede, ende met goeden voorspoet, tot dat hy van ouderdom is Coninck ghestoruen. Daer heeft oock noch eenen anderen Eric gheweest die men hiet Emont, de welcke seer gheschickt is gheweest, niet alleene in toecomende dinghen te voorsegghen: maer oock inder nigromancien. Desen Eric op eenen tijt dat hy voor hem hadde ghenomen tschepe te gaen om in eenighe plaetse te gaen seylen, soo hoorde hy een vanden schippers vertrecken hoe dat hy ghedroomt hadde in synen slaep, dat hy was sittende op een brootdroncken peert, het welcke hem voerde teghen sijnen danck ouer die hooghe berghen: ende dat het peert soo seer ende sterck wert loopende, dat hy van bouen af gheuallen was tot in de doncker valleyen, daer hy verschuert werdt vanden steen crijters ende wlen. De Coninck dit ghehoort hebbende desen schipper synen medeghesellen wt ghenoechte vertrecken, heeft terstont verstaen het bedietsel van desen droome, ende mercte dat hy ghewaerschouwet was vanden toecomenden perijckel, soo dat hy desen schipper niet en heeft willen hebben int schip daer hy wesen soude, maer heeft hem doen gaen in een ander schip: ende also is het schip vanden Coninck gesalueert gheweest, daer het ander schip metten schipper door den storm vander zee bleuen ende bedoruen is gheweest. Na dat Frotho de Coninc van Denemercken hadde synen eygen broeder Haralt doen vermoorden, so hebben de bewaerders ende momboors vande twee kinderen van synen broeder, Haralt ende Haldan (so ons Saxo beschrijft) genomen ende versteken in een hol oft speloncke ende opgheuoet voor ionghe beesten, ende hebben den Coninck Frotho te verstaen ghegheuen (om dat hy die twee onnoosel kinderen syne neuen niet en soude doen dooden) datse by nachte vanden woluen sijn verslint gheweest. Maer Frotho geensins willende
| |
| |
gheloouen datse doot waren, hadde achterdencken datse erghens waren versteken ende gheborghen, ende is ghegaen tot een waersegghersse om te moghen vernemen waer dat dese kinderen souden moghen versteken oft gheborghen zijn: dewelcke soo subtijlen toouerersse was ende hadden soo crachtighen coniuratien, datter gheen dinghen ter werelt en was (hoe verre dat oock van huer gheleghen was) soo seere verborghen noch soo besloten, sy en deet wel voor haer comen als sy wilde maer dat niemant en sach dan sy alleene. Dese seyde den Coninck dat eenen ghenaemt Regnon verborghen ende opgheuoet hadde dese kinderen, de welcke hy om te beter moghen verborghen te houden, ghegheuen heeft elck die name van eenen hont. Maer als dese tooueresse aldus besich was om door cracht van haer besweeringhe die ionghe kinderen te doen comen wter plaetsen daer sy verborghen waren te voorschijne, soo waren daer die edelmannen vanden Coninck present. Die momboor kennende dese oude tooueresse ende haer groote conste ende behendicheyt, hadden die kinderen ghegheuen een groote somme ghelts, dewelcke sy souden worpen inde scoot van dese tooueresse, als sy henlieden souden vinden door cracht ende bedwanck vanden coniuratien voor haer ghestelt, op datse van haer niet en souden verraden worden. Het welcke sy alsoo deden. Dese oude tooueresse siende ende ontfanghen hebbende dit gelt, gheliet haer terstont oftse seer sieck gheweest hadde ende viel van haer seluen: maer soo haest als sy was weder tot haer seluen comen, soo vraechden die dienaers vanden Coninck, hoe dat sy soo haest van haer seluen in onmacht viel: Sy betaeldese met een buesel ende seyde dat was om dat die kinderen wech gheloopen waren ende niet om vinden: want sy hadden van natueren, dat gheen coniuratien oft toouerije henlieden letten oft dwinghen en mochte. Ende alsoo ble-
| |
| |
uen dese twee kinderen verborghen voor den Coninck, ende die oude toouerersse was te vreden metter ghifte die haer die kinderen hadden ghegheuen, sonder voorder te dincken op die groote ghiften die sy vanden Coninck soude hebben moghen ontfanghen, hadde si hem die kinderen gheleuert. Ende aldus is ghenoech te mercken wt dese ende derghelijcken saken, in wat estimen ende eeren dat die Magie in voorleden tijden ghehouden is gheweest, dewelcke nu ter tijt niet met allen gheacht en is: ende dat door eenen hoop bueselaers die meer door duyuelrije ende toouerije hebben toecomende dinghen willen voorsegghen, dan door die rechte Magie: als door het vlieghen vanden voghelen, doort besien vanden inghewanden der beesten, doort branden vanden viere, wten water, door lotinghe, ende duysent ander soorten van wichelrije, die den duyuel om die menschen te bedrieghen te voorschijne ghebrocht heeft. Niet te min men ghebruyckt noch ter tijt seker manieren van toecomende dinghen te voorsegghen, die met natuerlijcke redenen ghefondeert sijn. Men ghebruyckt oock noch lotinghe int scheeden ende deylen van goet ende erue, nemende twe oft drye oft meer stocskens diuers van coluere, die men is worpende in een kanne, waer door int wttrecken een yeghelijck weten mach sijn part ende deel dat hem toebehoort.
| |
Vande toouererssen.
Noch wil ick betoonen met sommighe exemplen, hoe gheschict dat hier voortijts sommige vrouwen inde Noordersche landen inde toouerije oft Nigromantie gheweest hebben. Hagberte die dochter vanden Reuse Vagnost, wist haer seluen te veranderen in veel diuersche
ghedaenten ende figueren: Want somtijts soo maeckte sy haer soo groote en-
| |
| |
de lanck, datse scheen metten hoofde den hemel te gheraken: ende altemets maeckte sy haer soo cleyne als een dwergh oft een Naenken. Dan was sy een vande schoonste vrouwen diemen vinden mochte, ende terstont soo veranderde sy haer in een oude leelicke ende verrimpelde quene. Dese toouerersse wiste soo crachtighe ende stercke coniuratien, datse scheen den hemel te bringhen op daerde, ende die aerde op te heffen inde locht ende verheuen houden hanghende inde locht. Die wateren scheen sy hardt te maken ende de berghen te doen verdrincken, ende die schepen voeren inde locht: die Goden doen beneden comen wten hemel ende beneden het licht vanden sterren ende planeten, ende metten cortsten gheseyt die duyuels trecken wter hellen. Op eenen auont dat die Coninck Hading ouer tafel sadt, soo vertoonde haer een toouerersse inde selue camer, stekende haer hooft wter aerden ontrent den heerdt met een groen riet in haer handt: dewelcke biedende haer aensicht ende boesem, vraeghde den ghenen die daer stonden, op wat plaetsen der werelt, dat int middel vanden winter alsulcken groenen cruyt wassende mochte sijn. Die Coninck dat hoorende, was seer greetich om dat te weten: ende sloech sijnen mantel om zijn lijf, ende is ghecomen by dese toouerersse, die welcke hem ghenomen heeft met haer ende gheleyt onder die aerde, ende als sy hem ghetoocht hadde die leelicke ghedrochten ofte monsters vander hellen, soo heeftse hem onghequetst wederomme ghebrocht bouen der aerden. In Noorweghen was oock een vrouwe Craca ghenaemt, dat een seer gheschieckte vrouwe was inde conste vander Magien: dewelcke hadde ghereet ghemaeckt een pappeken voor haeren soone Roller, int welcke drupte het fenijn van drye slanghen die met een dunne coordeken hanghende waren bouen het
| |
| |
papken: het welcke van sulcker cracht was dat die ghene diet eten soude, een vande wijste ende gheluckichste wesen soude vander werelt. Maer Erick haers mans soone vindende dit papken heeft het ghenomen ende selue gheten, waer door dat hy gheworden is een vanden wijsten ende gheleertsten vander werelt. Want die cracht van deser spisen heeft in hem ghegenereert ende ghestort in alle scientien vander werelt, iae sulcke dat hy verstaende was alle ghesanck der voghelen, ende tghetier van alle beesten ende ghedierten: ende daer en bouen wert hy soo eloquent ende wel sprekende, ende wiste sijn dinghen soo net met bedecte woorden als hy wilde te belegghen, dat hem een yeghelijck daer af verwoonderde. Door den raet van desen Erick, soo verwan die Coninck Frotho het seer machtige heyr vanden Hunnen int welcke dat waren vergaert hondert ende seuentich Coninghen met hueren volcke. Ten laetsten soo heeft Gestelblint die Coninck van Gothlant desen Erick ghemaeckt zijn erfghename ende oock vanden Coninck rijcke van Sueden: het welke geschiet is inden tijden dat Christus gheboren was. Maer die Coninck Frotho wert van eender tooueressen die haer verandert hadde inde ghedaente van eenen osse, daer hy was gaende lancks den oeuer vander zee, metten hoornen doot ghesteken. Noch isser een gheweest die Guthruna genaemt was, dewelcke die ooghen vanden voorvechters vanden Coninck Larmerick terstont soo wiste te verblinden door sijn toouerije, datse teghen malcander vechtende werden, ende deen den ander dootsloeghen. De pot plaecht het ghemeyne instrument te wesen uan alle toouererssen daer in dat sy haer sop, cruyden, wormen ende darmen oft inghewant onder een soden ende cokende waren, met welcke spijse sy treckende waren die simpel lieden tot haerlieder begheerten ende wille: ende oock ghelijck eenen pot die staet en siet, soo
| |
| |
deden sy die schepen, die lieden te peerde, ende de boden rasch ouer ende weer loopen.
| |
Vande Tooueraers van Finlandt.
Nv sullen wy gaen verclaren alsoo coort alst moghelijck is, wat cracht dat die tooueraers hebben in te bedwinghen die elementen, ende daer mede te doen dat sy willen, weer datse van hemlieden oft van ander beswooren oft betoouert sijn gheweest: maer voor al soo moet men verstaen dat in Finlandt ende inder Lappen landt (die welcke gheleghen zijn in de wterste vanden Noorderschen landen) in voorleden tijden, (alst noch al heydenen waren) gheweest sijn alsoo experte meesters inde magie ende Nigromantie, al oft sy Zoroastes wt Persen in dese vermalendijde scientie tot eenen meester ghehadt hadden. Ende en hebben niet alleene die van Finlandt met deser duyuelrije ende dullicheyt besmet ende verblint gheweest, maer oock alle ander natien die ontrent der zee Oceane woonachtich sijn ghewest: ia die gheheele werelt heeft met deser oft der ghelijcke valsche consten behanghen ende gheabuseert gheweest. Die Finlanders pleghen somtijts, onder ander heydensche dwalinghen, den cooplieden die aende canten van hueren landen door die contrarien wint verleghen waren den wint te vercoopen die sy van doene hadden, ende als sy tghelt ontfanghen hadden soo gauen sy henlieden een coordeken met drye betoouerde cnoopen, die van sulcker naturen waren, dat als men den eersten knoop ontdeden, soo creghen sy een ghemeynen ende redelijcken stercken windt: ende als den tweeden ontdaen was, soo creghen sy noch een sterckeren windt: maer als die derde knoop ontdaen was soo hadden sy eenen soo stercken ende gheweldighen windt, dat die vooren int schip stont, niet eens wt sien en conste om die clippen te schouwen, noch die aen het seyl stonden, vast op haer voeten staen om
| |
| |
het seyl neder te laten, oft aen het roer om tselue te regeren. Twelcke wel gheproeft hebben tot hueren grooten perijckel, ende schade, die wt een verachtinghe dese knoopen hebben ontdaen, segghende datse gheen macht en hadden. Niet te min naer dat die Noordersche natien het Christen ghelooue hebben ontfanghen, soo en hebbense dese conste niet openbaerlijck derren ghebruycken, wt vreese vander punitie ende straffinghe die daer toe ghestelt was. Siualt die Coninck van Sueden dewelcke een naeruolgher was vanden Coninck Haldan, hadde seuen soonen, die soo gheschickt waren in alle maniere van toouerie, dat sy dickwils door cracht van een hastighe ende inwendige raserije soo beweeght sijn gheweest, dat sy seeuerden ende schuymbecten ghelijc een dul mensche, ende beten op haerlieder tanden, ende stucken wt haer schilden, ende slicten oock in gloiende colen, iae dat sy niet en vreesden te loopen door vier ende vlamme hoe groot dat was: ende en costen niet ghestilt worden van dese gramschap ende raserije, ten ware datse vast gheketent oft ghebonden werden, oft dat sy eenich mensche ter doot ghebrocht hadden.
| |
| |
Vande instrumenten der tooueraers int lant van Bothnien
Int landt van Bothnien hier en daer in
| |
| |
voorleden tijden gheuonden tooueraers ende Nigromanciers, dewelcke door een seer sonderlinghe conste vande toouerije, wisten te verbinden der menschen ooghen, dat sy haer eygen oock ander lieden aensichten wisten soo te verscheppen ende ontkennelijck te maken dat sy van niemant ghekent en mochten worden. Twelcke niet alleene ghedaen en hebben die campuechters, maer oock die vrouwen ende ionghe dochters, die welcke haer aensicht wisten te veranderen ende verscheppen met een dootuerwich coluer ende seer vreeselijck ghesichte, oft met een valssche coluer ende bleecke verwe dat sy wisten te nemen vande subtijlheyt des lochts: het welcke alsse wilden, wederomme deden vergaen, comende weder tot haer eerste schoone ende claer coluer. Die coniuratien van dese lieden werden soo crachtich beuonden, dat sy alle dinghen die sy wilden voor haerlieden deden comen hoe verre datse oock van daer waren oft hoe vast datse besloten waren. Ende met sulcken toouerijen soo weten sy oock het selue te laten sien: dat in deser manieren te wercke gaet. Alsser iemant was die begheerde te weten in wat staet dat sijnen vrient oft viant was, die vijf hondert oft en duysent mijlen, het sy meer oft min van daer was, ende wat hy dede: soo ginck hy by een Finlander oft wilde Lappe die dese conste wetende was, ende gaf hem een lijnen cleet oft een booghe, en begeerde van hem dat hy soude willen besien ende hem weten te segghen, waer dat den vrint oft viant die hy hem noomde, wesen mochte ende wat hy maecte. Dit ghedaen sijnde soo ghinck die Finlander in zijn contoor, nemende met hem sijn huysurouwe oft een ander medegheselle, ende nam eenen coperen vorsch oft een slanghe, op dewelcke hy seker slaghen sloech liggende op eenen aenbeelt, sprekende daer en tusschen binnens mons sekere coniuratien, keerende den coperen vorsch nu op deen sijde, nu op dander sijde, ende terstont vallende
| |
| |
neder ter aerden soo crijcht hy een ontsettinghe der herten: ende blijft daer ligghende een luttel tijts oft hy doot ware. Daer en tusschen soo wort hy bewaert van zijn medeghesellen, dat hem gheen leuendich dier, het sy mugghe, vlieghe, oft eenich ander ghedierte en gheracke. Want door die cracht van sijn coniuratien soo wort zijnen gheest gheleyt vanden quaden gheest ter plaetsen daer sy sijn, daer men hem na ghevraecht heeft, en bringht met hem wt verre landen eenen rinck oft mes tot een lickteecken dat hy zijn bootschap voldaen heeft. Ende alsoo opstaende soo verclaert hy denghenen die hem ghehuert heeft, al dat hy ghesien ende ghehoort heeft met alle andere circunstantien, ende gheeft hem het licteecken dat hy mede ghebrocht heeft. Men segt oock dat dese toouerijen een wonderlijcke cracht hebben om die menschen met diuersche sieckten ter doot te bringhen. Want sy maken loode pijlkens vande langhde van eenen vinger, die besworen ende betoouert sijn, dese worpense op wat verscheyden plaetsen dat sy willen op die ghene daer sy die wrake af nemen willen. Die welcke crijghen terstont de Cancker inde aermen oft inde beenen, ende binnen dry dagen daer naer soo sijn sy doot van pijnen. Int landt van Helsinghen pleghen ooc groote tooueraers te wesen. Want Vitolf huerlieder Prince, maeckte alle diet hem beliefde terstont soo blint, dat sy niet eenen steke en sagen, ia dat sy niet en costen in eenich huys gheraecken hoe naer dat sijt oock waren, iae al stonden sy voor die deure, soo fraey wist hy tghesichte vanden menschen te verdonckeren. Ten anderen die vromen campioen Vesin, hadde oock een conste dat hy alleenlijck metten ghesichte alle pijlen ende scherpe dinghen terstont bot maeckte ende die snede benemende was dat snijden noch quetsen en mochte: nochtans soo wert hy doot gheslaghen metten sweerde vanden Sueetschen reuse Starchater (vanden welcken wy hier naer schrijuen
| |
| |
sullen) die welcke altijts met een dun velleken sijn scheert ouertrocken hielt, het welcke een sonderlinghe remedie was, teghen betooueren vanden scherpte der messen. Maer die steenen en heeft hy noch niemant weten te betooueren datse int worpen niemant hinderen oft quetsen en souden.
| |
Vande zee tooueraers.
Die Noordersche natien hebben met meer ander afgoden seer langhen tijt ooc aenbeden eenen tooueraer Holler ghenaemt: dewelcke door een sonderlinghe bedroch ende veel superstitien, hem dede aenbidden van dit grof ende curieus volck als eenen Godt. Want hy was soo vermaert ende bekent gheworden door zijn toouerije ende feyten van wapenen, dat hy gherekent was te wesen onder die Goden, ende alsoo groot gheacht, als den God Odhin: desen Holler hadde een been het welcke hy soo belesen ende beswooren hadde, dat hyt ghebruyckte int stede van een schip om ouer zee mede te varen: ende vloech alsoo sterck op dat been ouer het water als eenich schip ter werelt met voor wint soude hebben moghen seylen. Maer ten laetsten om dat blijcken soude dat sijn Godtheyt steruelijck was, soo heeft hy van sijn benijders seer wreedelijck ghedoot geweest. Daer heeft oock gheweest in Denemarcken een seer groot zeeroouer die Oddo was ghenaemt, dewelcke soo geschieckt heeft gheweest inde Magien oft Nigromantie, dat hy loopende was sonder schip ouer die vlacke zee, daer hy sijn vianden met zijnder toouerije ende coniuratien door storm ende ongheweerte heeft doen verdrincken. Want om dat hy niet en soude ter zee teghen den vianden moeten vechten, soo dede hy oprijsen met sijn toouerije een groot onghewerte, soo dat die schepen vanden vianden verdoruen ende verdronken. Desen Oddo al was hy den cooplieden seer hart
| |
| |
ende onghestadich, soo was hy nochtans den lantslieden seer goedertieren: Want hy estimeerde veel anders die eerlijcke winninghe vanden lantslieden, dan die vuyle winninghe vanden cooplieden. Desen hadde oock een sonderlinghe conste om te besweeren het scherpe vanden messen, datse snijden oft quetsten en mochten. Niet te min alle sijn consten en hebben niet gheholpen, want ten laetsten beclipt wesende van eenen subtijlder meester dan hy was, soo is hy ghesoncken te gronde, die te vooren wiste op die baren vander see sonder sincken te treden ende loopen.
| |
Vande ghelijcken toouerijen.
Othim dat die outste ende pricipaelste toouenaer was van dien landen, vindende eenen Coninck Hading van Denemarcken, die door toouerije seer leelijc bedrooghen sijnde, verre van alle sijn vrinden ende volcke verdoelt was, heeft hem ouer zee te peerde wederomme thuys ghebracht. Niet te min als Hading aldus gheleet wert, soo wert hy siende door die spleten van sijnen mantel daer hy onder al beuende ghedoken sat, ende sach merckelijck, dat die voetstappen van sijnen peerden int water stonden ende dat hy rijdende was ouer die zee: daer hy seer af verwondert was: ende niet meer connende ghesien den periculeusen wech daer hy door reysende was gheheel verbaest sijnde heefter zijn ooghen afghekeert, ende niet meer naer ghesien. Item die Coninck Haquin van Noorweghen als hy eenen slach soude slaen teghen die van Denemarcken, soo dede hy vallen door sijn toouerije een grooten slachreghen met groote haghelsteenen ghemenght, dewelcke soo hart vielen opt hooft vanden vianden datse wten ooghen niet ghesien en costen, te wijlen dat hijse met sijnen volcke was beuechtende, soo datse meer last waren lijdende
| |
| |
vanden elementen dan vanden vianden. Die van Biarmen (dewelcke woonende sijn onder den Noorderschen Pole) wesende beslooten vanden seer machtighen Coninck Reynier van Denemarck (dewelcke was ghecomen in haerlieder landt) comende teghen hem ten strijde hebben met haerlieder toouerije doen comen ouer zijn armeye een seer groote doncker wolcke, ende terstont doen vallen wter maten grooten slach reghen soo dat alle sijn volck door nat heeft gheweest. Terstont daer naer soo hebben sy den reghen verdreuen, ende hebben doen comen een seer stercke hitte der Sonnen, soo dat die Denen werden staende braende inde Sonne. Ende alsoo wert desen Coninck Reynier bedroghen ende ghefrustreert van sijnder victorien, ende sijn volck sieck van die onghetempertheyt der hitten ende waters.
| |
| |
Van Gilbert die tooueraer, dewelcke betoouert sidt in een diepe Cauerne.
In Oostgothlant is een Meer van varschs water dat wter maten groot is Veter ghenaemt, daer wy vooren genoech af hebben gheschreuen. Inde rechte middel van dit Meer een eylant dat seer lustich ende lancworpich is, int welke twee procchiekerken staende sijn: ende
| |
| |
onder die eene van dese twee kercken soo staet een groote ende diepe speluncke, die een seer langhen ende diepen inganck heeft, daer dat veel lieden wt curieusheyt ende nieusghiericheyt wt ende in gaen. Niet te min eer dat sy daer in gaen soo maken sy vast een clouwen garens aenden inganck vander speluncken om dat sy den wech souden vinden connen om weder wt te comen: ende nemende een barnende keersse in een lanterne gaen tot beneden inde speluncke daer niet te sien en is dan eenen toouenaer die Gilbert heet, die daer vast betoouert ouer langhen tijdt heeft gheseten. Dat hem gedaen is gheweest van zijnen meester Catillus, om dat hy hem vermeten hadde sijnen meester te bedrieghen ende betooueren daer hy nu selue betoouert is sittende, het welcke het begintsel was van zijnder ellenden. Die welcke toouerije is gheschiet inde naeruolghende maniere. Catillus hadde een bardeken daer hy seker Gothsche oft Russen letteren op hadde ghesneden, het welcke hy toe wierp desen Gilbert om dat hijt vanghen soude: maer soo haest als hijt hadde gheuat tusschen beyde sijn handen, soo bleef hy vast staende crachteloos ende machteloos sonder hem eenichsins te connen roeren, ende was dit bardeken soo vast houdende aen zijn handen, dat hijt metten tanden niet en coste af ghetrecken, noch ooc metten voeten daer hijt door den raet van sijnen schalcken ende loosen meester aenghebrocht hadde, niet en coste af ghecrijghen, maer wasser soo vast aenhoudende al oft met een sterck cement daer aen ghelijmt hadde geweest. Maer al ist dat veel dwase ende roeckeloose menschen gaende zijn in dese speloncke, om desen tooveraer te sien, nochtans soo en derren sy niet te naer comen oft te diepe daer inne gaen, mits den grooten stanck die daer binnen is, ende quade dompen die daer ontrent vlieghen, om dat sy niet en souden versticken. Ende oock om datter niemant van desen rookeloosen
| |
| |
die haer leuen niet en achten daer niet en souden ingaen ende vergheten wederomme wt te comen, soo die ingheseten vanden eylande het gat vander speloncken, afgheschut ende met dijcken beset. Ten anderen soo ist wel scherpelijck verboden dat hem niemant vande ghene die dit perijckel wel wetende sijn en veruoorderen yemant by te bringhen het sy met schoone woorden oft anderssins om te gaen in dese speloncke, oft ooc yemant daer inne te leeden om desen tooueraer te gaen sien op de pene van ghestraft te wesen ghelijck die ghene die hem seluen verdaen hebben. Dit eylandt is ghenaemt Visingror ende is seer wel vermaert, om des wille dat die Coninghen daer seer dickwils pleghen om die lusticheyt ende versekertheyt vander plaetsen haer hof te houden, ende oock dickwils ghestoruen ende begrauen sijn.
| |
Vanden tormenten dat die toouererssen vanden quaden gheesten aenghedaen wert.
Om datmen niet en soude meynen dat alleene die toouererssen vanden Noordersche landen seer qualijck ghehandelt werden vande quade gheesten: soo sal ic hier verhalen tghene dat Vincent is beschriuende int xxv. boeck ende xxvi. cap. van zijnder historien, van eender toouererssen dewelcke naer grouwelijcke tormenten met een grouwelijck ghetier inde locht vanden quade gheesten wech gheuoert is. Ende seght aldus. Daer was in Enghelant op een dorp Bethiel ghenaemt, woonende een waerseghster ende toouerersse, die welcke op eenen noene, alsoo sy was haer maeltijt houdende, hoorde haer crayken daer sy haer ghenoechte ende wellust in hadde, ick en weet wat snateren luyder danse ghewoone was van doene. Twelke als sijt ghehoort hadde, soo viel huer het mes wter hant, ende wert gheheel doot verwich in haer aensicht, ende seer
| |
| |
swaerlijck versuchtende soo seyde sy: Heden is mijn clouwen ten eynde gheloopen: ick sal noch heden hebben oft verstaen eenich groot ongheluck. Maer het woort en was haer noch niet wten monde, als daer een bode quam, die haer tijdinghe brochte ende seyde: Heden soo is v soone met sijn huysghesin seer haestelijck ghestoruen. Dese vrouwe dat hoorende, was seer verslaghen, ende is van droefheyt sieckt te bedde gaen ligghen, ende ontboot terstont by haer te comen huer ander twee kinderen die noch leuende waren een monick ende een nonne den welcken sy seyde seer suchtende ende snorckende. Mijn kinderen ick hebbe alle mijn leuen lanck duer ick en weet wat ongheluck gheneghen gheweest tot alle quade ende duyuelsche wercken ende geweest die quaetste ende snootste vrouwe vander gheheelle werelt, ende een meestersse van alle sonden ende quaet, stellende alleene mijn betrouwen op haerlieder bidden ende heylicheyt: maer van mijnen tweghen soo wanhop ick ende en ghelooue niet dat ick mach behouden worden. Ende daeromme soo ben ick nu wel versekert dat ick nu sal gheleeuert werden den duyuelen om te worden ghepijnicht, die welcke ick in mijn quaet ghehadt hebbe tot raetslieden. Nu bidde ick v op alle liefde die ghy tot my waerts draeghende sijt, dat ghy Godt soo hertelijck voor my wilt bidden, dat myn tormenten ende pijnen wat moghen verlicht werden. Want ick weet wel dat ghijlieden die sententie van mijnder verdommenisse niet en moecht verbidden noch wederroepen. Daeromme van dat ick doot ben soo sult ghijlieden mijn lichaem naeyen in een herts vel ende legghet dan in een steenen tombe, legghende het decksel daer op wel vast ghemaeckt met ijser ende loot. Dan suldy die tombe ouerslaen ende binden met drye groote ende stercke ijseren ketenen, ende ist dat ick olsoo mach blijuen
| |
| |
drye daghen lanck, soo sult ghy my op den vierden dach doen begrauen. Niet te min ick vreese dat my die aerde niet en sal willen ontfanghen, om alle die valsche toouerijen die ick ghedaen hebbe. Vijftich nachten suldy oock ontrent mijn graf Psalmen doen singhen, ende soo veel daghen sult ghy oock missen doen singhen ouer mijn siele. Alle dese saken hebben ghedaen gheweest, ghelijck sy beuoelen hadde, maer ten heeft al niet moghen helpen. Want die twee eerste nachten, doen die priesters stonden rontomme het lichame met vollen choore en songhen die Psalmen soo zijn ghecomen die duyuels deen vooren ende dander naer, ende hebben die kerck deure die wel vast ghesloten was ende met een seer stercken grendel ghegrendelt terstont opgheloopen ende opghebroken, ende sijn alsoo ghecomen tot aende tombe, ende hebben die twee wterste ketenen in stucken ghebroken: maer die middelste die wat stercker ende subtijlder ghemaeckt was, en constense niet ghebreken, soo datse bleef gheheel ende onghequetst ende sijn alsoo weder wech ghegaen. Den derden nacht ontrent der middernacht, soo zijn die quade gheesten met sulcken gheruysch weder ghecomen, dat men meynde dat clooster neder soude gheuallen hebben. Want die eene van huerlieden die de vreeselijckste was van ghesichte ende die lancste van staturen, loopende met een groot ghewelt op die kerck deuren heeftse in stucken ter neder gheworpen: ende is soo voort ghetreden seer houerdelijck ende ghegaen tot tomben, ende roepende haer met hueren naeme, heeft haer beuolen datse opstaen soude. Maer sy heeft hem gheantwoort, ick en can om die keten daer ick mede ghebonden ben. Ghy sult ontbonden werden sprack hy tot uwer grooter schaden ende achterdeel: ende nemende die keten, dewelcke dander niet en hadden connen breken heeftse terstont ghelijck snot in stucken ghetrocken, ende settende
| |
| |
zijnen voet aen het decsel vander tumben heeft het afghesteken, ende haer metter hant ghenomen daer een yeghelijck sien mochte, heeftse ghesleypet tot buyten der kerck deuren, waer dat ghereedt stont een swart peerdeken seer moedich ende briessende ghedeckt met een decksel vol ijseren haecken ouer al doorstekende, opt welcke sy hebben ghesedt dese ellendighe vrouwe, ende is alsoo met alle den gheselschap seer deerlijc roepende terstont verdwijnt wter ooghen ende wech gheuaren. Niet te min men hoorder een groot ghetier ende gheroep, seer derlijcken roepende om hulpe wel vier mijlen verre. Saxo beschrijft ons oock int xiiij. boeck van sijnder historien, daer hy schrijuende is van het bedroch der duyuelen, wat een leelicke bespottinghe dat den Rugianen gheschiede, in de stadt van Karenten, om die afgoderie die sy ghedaen hadden: Dese waren doort ingheuen vanden duyuel seer leelicke hoererije bedrijuende, maer oock terstont noch wesende int werck seer scherpelijck ghepuniert. Want de mans van deser stadt, van dat sy metten vrouwen oneerlijck hadden ghemeynschap bleuen ghelijck honden soo vast aen malcander ghecoppelt, dat mense van den ander niet gherucken en coste, iae datse dickwils werden elck aen een pertse ghehanghen deene hier dander daer, blijuende vast ghecoppelt aen den ander, met grooten spot van alle mensche. Door sulcken oneerlijcken miraculen begonst men houten ende steenen beelden te aenbidden, ende groote eere ende sacrificien te doene. Want die meynden dat dese beelden wt haerlieder macht ghedaen hadden, het ghene dat gheschiet was door toedoen ende bedroch vanden boosen gheesten. Dese ende dierghelijcke dinghen worden altemets (ghelijck ons S. Augustijn is beschrijuende in sijn achtste boeck vander stadt Gods) toegelaten doort hooge ende rechtueerdich oordeel Gods, die om haer groote ende leelike stinckende sonden den menschen laet
| |
| |
quellen ende bedrieghen vande quade gheesten. Daeromme die hier niet en begheert wel te leuen op der aerden, om namaels te besitten dat eeuwich leuen, die mach door alsulcke sacrificien de doot gaen soecken inder hellen. Maer die met de quade gheesten niet en begheert te doene te hebben, dat hy hem wachte van quaet te doene, ende alle afgoderie, ende dat hy bekenne de waerachtighe ende oprechte eere Godts, waer door dat die quade gheesten ghemelt ende verwonnen worden.
| |
Vande groote schade die de quade gheesten doen.
Inde Noordersche landen (daer naer de letteren vander heyligher schrifturen de wooninghe van Sathan is) soo quellen ende bespotten die quade gheesten het volck in menigerhande manieren: want somtijts so verscheppen sy haer in diuersche formen ende door schoone woorden so bedrieghense de menschen: altemets oock soo doen sy den lieden groote schade, ende worpen die huysen ter neder, sy dooden ossen ende schapen, ende bederuen de vruchten opt lant: sy doen de wateren de dijcken door breken ende steden en sloten inden gront bederuen.
|
|
Auteursrechtvrij
