Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

[p. 317]

7237. 1645 januari 7. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Regina regens Mottam Odincurtium,² qui pro Gallia Catalaniam et qui ibi erant exercitus rexit, iussit, cum ad aulam accitus veniret, capi in urbe Lugduni et in arcem quae ibi est detrudi. Fama est eum huc duci, sive ut supplicium ferat culpae, si ea bene comperta est, sive ut longa captivitate sedet animos Catalanorum, valde in ipsum accensos. Hoc exemplo territus marchio Chaumontius, ut credo, huc non veniet. Est enim eius causa peior illa Odincurtii, nam cum mandata haberet impediendi ne Pamphylius fieret papa, non modo pecunias in id sibi missas retinuit, sed et alias est stipulatus magnas, ut illum papam fieri sineret.³

Galli qui ad superiora sunt Rheni, Crucenaci arcem cuniculis et pulvere bellico ita impetunt, ut iam dicant agi de deditionis conditionibus, deinde se ituros contra Francothaliam. Bavarorum equitatus in Franconia est, peditatus in locis inde non longe, quae res electorem Mogontiacensem coegit, omissa disputatione de conditionibus inter ipsum et civitatem Francofurtensem controversis, in eam urbem se recipere. Motta in Lotharingia a Gallis non tam obsiderur quam castellis circumpositis ita premitur, ut aditus exitusque habeat difficiles et eius custodibus eruptiones quaedam minus bene successerint.

Cum papa nuper ecclesiam suam adiret episcopalem, id est Lateranensem, multum clamavit populus, petens annonam faciliorem et levamenta tributorum quae Barbarini induxerant. A cardinalibus duobus qui res imperatoris tutantur et a legato imperatoris rogatus papa, ut pacem procuraret, non hoc tantum in se recepit, sed et permisit imperatori, ut milites ter mille conscriberet in terris quas ecclesiae vocant, nempe contra Ragozium.⁴ Scribunt autem multi papae non placere consilium illud in Polonia susceptum de colloquio,⁵ quod metuat, ne ea res, si succedat, multum imminuat eam potestatem quam extra canones sibi arrogant iam pridem eius decessores. Et certe pari olim de causa nuntius papalis abrupit colloquium Possiacense in Gallia.⁶

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 241; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 514 no. 568. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 417. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7238).

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch, dd. 7 januari 1645 (no. 7236).

3 Het besluit om de Franse ambassadeur Melchior Mitte de Chevrière-Miolans, markies van Saint-Chamond (Chaumond), ‘avec injure’ uit Rome terug te roepen viel kort nadat er in Parijs berichten waren binnengekomen over zijn onstandvastig optreden ten tijde van het conclave (H. Coville, Etude sur Mazarin et ses démêlés avec le pape Innocent X, p. 40-46). Boze tongen beweerden dat de ambassadeur geld had aangenomen voor zijn steun aan de kandidatuur van Giambattista Pamfili (Innocentius X): ‘Il marchese di San Vito, fratello del cardinale Theodoli, portatoli un offerto di dieci mille pistole’ (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV II, p. 151).

4 De bedoeling was dat de pauselijke lichtingen ten strijde trokken tegen de Zevenburgse vorst György I Rákóczi en zijn Turkse bondgenoten; zie no. 6812 (dl. XV).

5 Paus Urbanus VIII († 29 juli 1644) had aan koning Wladislas IV en de Poolse bisschoppen zijn mening over een ‘fraterna collatio seu colloquium charitativum’ met lutheranen en calvinisten kenbaar gemaakt. Zijn opvolger keerde zich ook tegen de bijeenkomst, maar Johannes de Torres, de nuntius die deze boodschap moest overbrengen, ondervond zoveel hindernissen op zijn weg naar Polen dat hij te laat kwam om de Poolse katholieken te weerhouden van deelname aan het godsdienstgesprek te Toruń (28 augustus-28 november 1645) (Jobert, De Luther à Mohila, p. 388-394, en A.S. Radziwiłł, Memoriale III, p. 216 en p. 220).

6 Paus Pius IV had kardinaal Ippolito d'Este (1509-1572), zoon van hertog Alfonso I van Ferrara, aangewezen als zijn vertegenwoordiger op het colloquium van Poissy (september-oktober 1561). Toen de pauselijke gezant in zijn ijver om de gunst te winnen van Antoine de Bourbon, koning van Navarra, een uitnodiging aanvaardde voor het bij-

[p. 318]

⁶ In Italia princeps Thomas in urbem Taurinorum et contra praefectus Mediolani in eam urbem recessit. Multum dubito, an verum sit, quod hic vulgatur, in Catalania apud Claretum caesos sexcentos milites,

6 wonen van een calvinistische kerkdienst, moest hij snel het veld ruimen voor zijn minder tolerante geloofsgenoten (Corresp. de Théodore de Bèze III, p. 147, p. 194-198 en p. 242-243). Desondanks bleef de kardinaal het hof van Catharina de' Medici nog tot april 1563 volgen (DBI XLIII, p. 367-374, en Pastor, Gesch. Päpste VII, p. 402-421).

[p. 318]

captos trecentos. Comes Harcurtius in illas partes ire non vult, nisi cum magno exercitu et apparatu, parum fidens Catalanorum valde mobilibus animis.⁷

Ex Constantinopoli literae, fine scriptae Septembris,⁸ nuntiant Parthenium vi pecuniae, quae multum in illa aula valet, semotum a patriarchatu, relegatum in insulam Rhodum, suffecto illi altero Parthenio Adrianopolitano, qui Calvini sententiis affinis esse creditur. Legatum imperatoris, qui ibi erat, quanquam magna attulerat munera, non multum posse; plus auctoritatis fore legato a Suedia, etiamsi absque muneribus veniret. Sed forte quae ibi agi possunt legatus Gallicus⁹ sine labore et sumtu regni Suedici bene expediet.

Venit ad me his diebus dominus baro Germanus, qui in maxima est apud reginam Angliae gratia, nec minus quam cardinalis Mazarinus apud reginam Galliae. Is cum de rebus Britannicis multa apud me disseruisset, mihi non incognita, dixit rumorem hic esse, de quo et ipse audieram, Scotum quendam e Suedia venisse Londinium cum mandatis faciendi foederis cum parlamentariis ad arcendum inferendumque bellum.¹⁰ Respondi ei me nihil de ea re habere compertum, sed, cum Suedia causam curet communem libertatis commerciorum,¹¹ non miraturum me, si, sicut Batavi ad tam gloriosi consilii societatem invitati sunt, non sine bona spe successus, etiam invitentur Angli; et cum mari nunc plus possint parlamentarii quam pars regi adhaerens, fieri posse, ut ad eos istud negotium expendendum deferatur. Quodsi verum sit id quod regina regens Galliae dixit [de] domino Gorino, legato hic regis Angliae,¹² regem Angliae participem fuisse eorum consiliorum quae in exitium Suediae a Dano, Polono et Moscovita suscepta fuerant, neminem miraturum, si praeterito rege Suedi has res, ut possunt, curent; me vero, cum de istis rebus nihil habeam certi, scripsisse in Suediam et ad legatos Suedicos,¹³ ut certiora de ea re cognoscam. Ad haec dominus Germanus ad id, quod dixeram, dici regem Angliae cum hostibus Suediae sua sociasse consilia, nihil certi respondit. Caeterum ostendit sperare se ut, si quid cognossem, reginam Angliae consciam facerem.

Videbimus, quid effecturi sint Richemontius et Suthamptonius, a rege missi ad parlamentarios cum novis conditionibus. Credo spem regis potissimam esse positam in spe dissidiorum inter nationes ingenio discordes, Anglos et Scotos, inter ordinem nobilitatis

7 Henri de Lorraine, graaf van Harcourt, kreeg alle middelen tot zijn beschikking om het aanzien van de Franse kroon in Catalonië te herstellen (Lettres Mazarin II, p. 115-116). Zijn instructie werd op 18/28 januari 1645 vastgesteld. Twee weken later begaf hij zich op weg naar Barcelona (Sanabre, La acción de Francia en Cataluña, p. 297-301).

8 Zie no. 7234. Sultan Ibrahim verdacht de patriarch Parthenius I van Moldavische intriges. Op 8 september schonk hij de waardigheid van patriarch van Constantinopel aan Parthenius II, metropoliet van Adrianopolis (Edirne) (Gazette 1644, no. 154, dd. 31 december 1644: ‘De Constantinople, le 30 septembre 1644’).

9 Jean de La Haye, sieur de Ventelay (Vantelet), de Franse ambassadeur in Constantinopel (Hammer, Histoire de l'empire ottoman XVII, p. 141-142), behartigde de belangen van het Zweeds-Zevenburgse bondgenootschap; vgl. no. 6639 (dl. XV).

10 Henry Jermin (‘monsieur Germain’), politiek agent van koningin Henriëtte Maria van Engeland, verbaasde zich over het nieuws dat koningin Christina van Zweden de Schotse diplomaat Hugh Mouat had gemachtigd om de Parlementen van Schotland en Engeland een alliantie ‘contra quoscunque’ aan te bieden (CSP Ven. 1643-1647, p. 168).

11 Grotius verdedigde het belang van een wapenvereniging tot ‘versekeringh van de veyligheyt en vrijheyt van de scheepvaart en koophandel in d'Oost en Noord-Zee’ (art. 1 van het Zweeds-Staats verdrag van 1/11 september 1640).

12 De regentesse Anna van Oostenrijk sprak in januari 1644 het vermoeden uit dat lord George Goring, buitengewoon ambassadeur van koning Karel I te Parijs, zijn vorst had willen meeslepen in de door de Habsburgers ingegeven samenzwering van de koningen van Denemarken en Polen en de tsaar tegen de Zweden; zie no. 6681 (dl. XV).

13 Vgl. het postscriptum in zijn brieven van 31 december 1644 (nos. 7225 en 7226).

[p. 319]

et plebis,¹⁴ inter eos qui episcopos et veterem liturgiam amant, et eos qui omnia quaerunt nova, inter eos qui pacem bello et eos qui bellum paci praeferunt.¹⁵ Gaudeo literis e Batavis me intelligere ad meliora consilia verti etiam eos qui antehac obstitere, quominus ea respublica vires suas coniungeret cum Suedis ad mare a compedibus Danicis liberandum.¹⁶ Non cessabo ventilare hanc facem.

Bregius huc a Polonia rediit, rebus, ut dicitur, bene confectis, a marescallo Torstensonio Avaugurius nuntios ferens hic pergratos. Duo, qui res egerunt marescalli Odincurtii, in Bastiliam sunt coniecti, ut cuncta eius arcana noscantur. Est hic nunc synodus reformatorum, quorum delegatos mira comitate excepit cardinalis Mazarinus. Dux Lotharingus et Cantecroia ipsius Bruxellae magno cum honore excepti sunt. Dicitur anno hoc militaturus [Hispano] in Belgicis partibus militemque hac hieme collocaturus in Lutzemburgico, Juliacensi et Cliviensi agro. Elector Palatinus valde se popularem facit Londinii,¹⁷ nescio qua spe. Stella, qui nunc pro Gallia Argentorati est residens, scripsit literas ad civitatem Francofurtensem, ut, si a belli metu velit esse immunis, se in tutelam det Galliae. Qui in praesidio sunt Francothaliae, hactenus ad Mogontiacum usque excurrunt.

Fama quaedam est de matrimonio regis Hispaniae cum domina Oenipontana principe.¹⁸ Laborat Gallia ad componendas discordias Tigurinorum cum vicinis; et Helvetii ad componendas eas quae sunt inter Rhaetos. Perfecta sunt munimenta circa Philippiburgum. Principes Itali qui contra Barbarinos fuere, petunt a papa, ut ipsorum actus approbet, ut qui nihil moliti sint contra ecclesiam aut sedem romanam. Castellani cum quatuordecim millibus esse dicuntur apud Badaioxum; Portugalli inde non longe apud Elvam, sed nihil agere magni. Navis Turcica quae a Melitensibus fuit capta, machinas habuit sexaginta; praeda aestimatur ad milliones duos. Afri piratae apparent in mari inter Hispaniam Angliamque.¹⁹ Regis Angliae equitatus ab excursibus factis Oxoniam rediit. Dicunt autem qui parlamento favent quatuordecim Scotorum millia invasura partem Angliae australem. Sed puto haec, ut multa talia, supra verum inflari.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, christiano orbi et regno Suedico per consilia Sublimitatis tuae faciat bene,

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius.

14 Het Hogerhuis voerde bezwaren aan tegen de ‘ordinance for the attainder of Archbishop Laud’ en de vervanging van het ‘Book of Common Prayer’ door een ‘Directory for the Public Worship’; zie no. 7224.

15 Nieuw was het streven van de ‘oorlogspartij’ om leden van het Hoger- en Lagerhuis uit te sluiten van civiele en militaire functies (‘the Self-Denying Ordinance’).

16 Nicolaes van Reigersberch had zijn zwager opmerkzaam gemaakt op het beraad in de Staten van Holland en de Staten-Generaal over de wenselijkheid van een fermer optreden tegen de willekeur van koning Christiaan IV en zijn tolgaarders te Helsingør. Zijn brieven, dd. 12, 19 en 26 december 1644, zijn niet overgeleverd; vgl. de reacties van Grotius in nos. 7209 (24 december), 7223 (31 december) en 7235 ([7 januari 1645]).

17 Prins Karl Ludwig van de Palts had in november toestemming gekregen om de zittingen van de ‘Assembly of Divines’ in de Westminster Abbey bij te wonen (CSP Ven. 1643-1647, p. 150 en p. 152). Men twijfelde aan de oprechtheid van zijn belangstelling; zie no. 7209, en Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 446-447.

18 Aartshertogin Claudia de' Medici, sinds 1632 regentesse van Innsbrück (Oenipons).

19 Een betere lezing is: ‘in mari inter Hispaniam Melitamque’; zie no. 7236: ‘Eenige Turcsche rovers werden gezien tuschen Spagnie ende Malta’.

Lutetiae, anni apud nos 1645 die septimo, quem annum reginae, regno et Sublimitati tuae felicissimum precor.

Audimus Turcas in Stiriam irrupisse. Constantiam Pamphyliam, natam ex fratre papae, nubere principi Plombini. Bavaricos milites partim esse ad Suevicam vallem,²⁰ partim ad Nortlingam, Margentaliam et apud Augustam et Ulmam et in Bavariae finibus.

20 ‘Suevicam vallem’ in de brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7238). Het copieboek Dresden geeft: ‘Suevicam Hallem’ (Schwäbisch-Hall).

[p. 320]

Sabranus, Gallicus residens, multum Londinii laborat, ut Galli durante civili in Anglia bello ab utraque parte illacessiti, fruantur mari et commerciis.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Mottae Odincurtii captivitas. Chaumontii mala fides in admittendo ad pontificis dignitatem Pamphylio. Germanica. Mottae obsidio. In aula pontificis quae acciderint. Papae colloquium Thoruniense non placet. Italica. Catalaunica. Turcica. Anglica. A Suedis foedus parlamentariis Angliae propositum; item Batavis contra Danos. Mazarinus reformatos perbenigne excipit. Francofurto tutela Gallica oblata. Varia. Galli neutrales inter regem Angliae et parlamentarios.