Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7223. 1644 december 31. Aan N. van Reigersberch.¹

Mijnheer,

't Naturel van den coninck van Denemarcken is opiniastre² ende daer en is niet redelijcx vandaer te verwachten dan door de authoriteit van de rijcxraiden, considere[re]nde haere eigene interest.³ Ick en can niet begrijpen waeruit comt de singuliere opinie van

1 Hs. Amsterdam, UB, coll. Diederichs, 30 B no. 32. Eigenh. oorspr. Niet ondertek. Mogelijk tezamen met no. 7224.

2 Koning Christiaan IV van Denemarken was stijfhoofdig (opiniâtre).

3 De Deense rijksraden hadden in een schrijven van 9/19 februari 1644 al hun medewerking toegezegd aan een diplomatieke oplossing van het Zweeds-Deense conflict; vgl. nos. 6846 en 6907 (dl. XV).

[p. 289]

Enchuisen;⁴ oock geeft mij vremd dat de anderen haer contenteren met soo sobere conditie⁵ als van het jaer 1628.⁶ Maer: est aliqua prodire tenus, si non datur ultra.⁷

De resolutie genomen tot het wederroepen van de ambassadeurs uit Engelant is gefundeert ende dat zij den coning eerst gaen begroeten is redelijck.⁸ Van de retraicte van Galas uit de quartieren ontrent Magdenburg hebben wij advysen zeer eenpaerigh van veele kanten, maer van de advantagiën die den marescal Torstenson daerover heeft gehadt niet zeeckers.⁹ Dat van 't oorlogschip van Zeelant staet mij wel aen.¹⁰ Wij zullen maecken dat de coninginne van Engelant kennisse daervan (heb)be om haerzelve in haere groote ongelucken te troosten.¹¹

De excessive voorsla(gh) van Haerlem ende Leiden¹² moet comen omdat daer veele zijn geïnteresseert in West-Indië; anders can ick geene reden daerin vinden. Zoo in andere zaecken de steden zoozeer discreperen als elff millioenen schilt van vijf ton-

4 Enkhuizen liet zich op de vergadering van de Staten van Holland vertegenwoordigen door Willem Wiggersz. Blauw, Siebert Vrederiksz. Laakkeman en Aelbrecht Bruynings (Res. SH, dd. 22 november 1644: ‘Praesenten’). De afgevaardigden steunden waarschijnlijk de behoedzame politiek van Frederik Hendrik in de kwestie van de tolbetalingen aan de koning van Denemarken (infra, n. 5).

5 Kort na het uitbreken van de Zweeds-Deense oorlog hadden de Staten van Holland in de vergadering van de Staten-Generaal de vraag aan de orde gesteld of de Staatse koopvaardijschepen bij het passeren van Helsingør de gebruikelijke Sonttol moesten betalen. In feite begeerden zij de terugkeer naar de tolvoet zoals die ten tijde van het erftractaat van Spiers van 1544 had gegolden (één rosenobel). Na advies ingewonnen te hebben van de prins namen de Staten een milder standpunt in en gingen zij accoord met het in het najaar van 1641 te Glückstadt afgesproken standaardtarief van 1637 (no. 6943 (dl. XV)). Toen zij in december de rekening kregen gepresenteerd van de lange wacht van de Staatse konvooivloot van vice-admiraal Witte de With in de wateren van het Skagerrak, achtten zij de tijd rijp voor fermere maatregelen tegen de willekeur van de koning van Denemarken en zijn tolgaarders. Op 23 december dienden de Staten van Holland bij de Staten-Generaal een nieuw voorstel in: indien de Staatse bemiddelaars koning Christiaan IV niet konden bewegen tot herstel van de tolvoet in het tractaat van Spiers, of op zijn minst tot de wederinvoering van de ‘billijke’ tollijst van 1628, zouden zij van de Staten-Generaal het recht moeten krijgen om de koning de oorlog aan te zeggen (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 175 en p. 189).

6 De tollijst van 1628. Koning Christiaan IV had na de gunstige vrede die hij in 1629 te Lübeck met de keizer had gesloten, naar eigen believen de tarieven van de Sonttol verhoogd (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 18-28).

7 Horatius, Epistulae 1, 1, 32.

8 De Staatse ambassadeur Albert Joachimi en de extraordinarii Willem Boreel en Johan van Reede van Renswoude wachtten in Londen op instructies voor hun afscheid van de koning en het Parlement (nos. 7209 en 7222, en Briefw. C. Huygens IV, p. 112).

9 Op 2 december stak veldmaarschalk Lennart Torstensson bij Aken (ten zuidoosten van Maagdenburg) de Elbe over. De volgende dag stootte hij in de omgeving van Wittenberg en Jüterbog op de keizerlijke ruiterij (Gazette 1644, no. 153(2), dd. 31 december 1644).

10 Zie no. 7225, n. 12. Eind november had de Zeeuwse kapitein Frans Jansz. in het zicht van de haven van Dartmouth strijd moeten leveren met twee schepen van het Parlement. De Staten-Generaal sloegen alarm en waarschuwden in brieven van 16/17 december de admiraliteiten voor de gevaren op zee (S. Groenveld, Verlopend getij, p. 195; Briefw. C. Huygens IV, p. 110 en p. 112, en Res. SH, dd. 15, 17 en 20-21 december 1644).

11 Koningin Henriëtte Maria van Engeland maakte voor haar wapenzendingen naar het zuidwesten van Engeland gebruik van de diensten van Staatse kapiteins. Haar favoriete schipper was de Schiedammer Willem van Coulster († 1646), de kapitein op wiens schip zij in juli 1644 de oversteek naar Frankrijk had gemaakt (Briefw. C. Huygens IV, p. 29 en p. 126, en S. Groenveld, Verlopend getij, p. 122 en p. 303-304).

12 Haarlem en Leiden verwoordden het standpunt van de ‘Westindische’ factie in de discussie over de ‘combinatie der Compagnien van Oost- en Westindiën’.

[p. 290]

nen gouds,¹³ zoo moet daer groote haspelinge vallen ende d'heer Catz¹⁴ veel werck hebben om die fleuten te accorderen.¹⁵ De Generaliteit heeft altijd eenigh opzicht gehadt over de geoctroyeerde compagniën, maer als over zaecken particulieren raeckende ende die de authoriteyt ende de hulpe van 't landt bijwijlen van noode hadden. De oude limyten dient men noch daerin, noch in andere zaecken niet te passeren. Omnia fluctuare pridem credo.

31 Decembris 1644.

13 De voorstanders van de Oostindische Compagnie beseften dat zij een offer moesten brengen (no. 7173, en Res. SH, dd. 15 december 1644). Zie ook Aitzema (f^o) II, p. 1009-1010: ‘In December proponeerde de Heer van der Capelle, dat tot Amsterdam waren kooplieden, die presenteerden hondert en vijftigh tonnen goudts: soo men haer wilde geven een Octroy op Oost-Indiën; waer van ghevende vijftigh tonnen goudts aen de West-Indische Compagnie ... maer daer op is niet ghevolcht’.

14 Jacob Cats (1577-1660), raadpensionaris 1636-1651 (NNBW VI, kol. 279-285).

15 ‘fleuten’ (fluiten). In het Haags krakeel (haspeling) zag Grotius ‘een teicken van een ziecke regiering ende crachtige interesten in 't particulier, met het gemeen niet altijd accorderende’ (no. 7069).

Adres: Mijnheer/mijnheer van Reigersberg, eerste raedt in den Hoogen Raide in Hollant, in Den Hage. Port.

In dorso schreef Reigersberch: Broeder de Groot, den 31 Decemb. 1644 uyt Paris. Oost-Indiën.