Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6961. 1644 juli 16. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Vidi dominum comitem Chavigniacum,² qui nunc assiduus est in consilio regiminis et ut creditur apud cardinalem Mazarinum in aliqua gratia.³ Dixi ei quae ante multis, non tantum de iustitia, verum et de necessitate eorum quae adversus Danum sunt acta; cuius iniquitatem in negotio pacis procurandae agnoscebat. Dixi nos merito opem reginae regentis poscere, primum ut adversus adiutorem imperatoris nocentiorem nobis quam ii qui palam arma sumsissent,⁴ deinde ut salva sit Gallis aliisque populis ad nos commeandi libertas. Regessit incommode hoc accidere Galliae et rationis fuisse eam

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 203; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 448 no. 541. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 287. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 6962).

2 Op de Zweedse ambassade te Parijs lag nog steeds een brief van koningin Christina van Zweden aan de graaf van Chavigny, dd. 6/16 februari 1644; zie no. 6715.

3 Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, kanselier van de hertog van Orléans, had na zijn ontslag als staatssecretaris van buitenlandse zaken (juni 1643) het recht behouden om de regentesse te dienen ‘dans ses Conseils’. Na een periode van politieke inactiviteit trad hij dit voorjaar weer op de voorgrond (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 178, en II, p. 131-134, en Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 249-250 en p. 389).

4 Grotius' rechtvaardiging van de oorlog die de Zweden op 12/22 december 1643 tegen koning Christiaan IV hadden ontketend. In zijn betoog zinspeelde hij op de informatie die hij begin december 1643 van Franse zijde had ontvangen over een door de Habsburgers ingegeven plan om de koning van Denemarken, de koning van Polen en de tsaar te interesseren voor een krijg tegen Zweden; zie no. 6576 (dl. XIV).

[p. 580]

praemoneri. Reddidi periculum fuisse a bellis undique concitis exitium minans Suediae, neque rem in acie positam permisisse longinquas consultationes. Suadebat omnino pax fieret, non restituto in praesens nostro iure, sed salvo suspensoque in tempus aliud, ut in Germania res agantur validius.⁵ Dixi vero ego non arbitrari me aliam posse pacem iniri quam si Suedia secura fieret de illis hostilibus molitionibus, foederum veterum apertissimorum ius restitueretur et aditus Gallis aliisque gentibus ad Suedos pateret. Addidi quae brevi futurae essent mari vires Suedicae; et si Gallia brevem optaret exitum belli istius, nihil melius posse fieri quam ut Batavis consilium detur suam causam de commerciorum libertate nobiscum iungendi sicut ex foederibus debent.⁶ Haec latius exsecutus apud eum sum quam literis nunc complector, praesertim cum a me apud alios in eam rem dicta iam saepe perscripserim.⁷

Francofurti varii sunt rumores de Ragozio.⁸ Sunt qui dicunt eum et amne et populorum favore defendi. Sed et contra, imperatoris exercitum auctum bis mille equitibus, quingentis draconariis, peditibus aliquot, et castra habere apud Cassoviam. XXVII Mensis huius dicebatur Serinus iter suum Constantinopolim inchoaturus. De Galassio opinio erat eum in Pomeraniam aut Bremensem terram ire; de Hazfeldio eum institurum vestigiis Coningsmarchii, parte etiam copiarum defensurum Franconiam. Ad quam et pars Bavarici militis accedat, sed Rheno interposito.⁹ Quatuor civitates quanquam acceptis ab imperatore literis contra Gallicas in medium consulere et ad Gallicas parare responsum. Aliunde vero discimus a Bavaro obsideri Friburgum, nec ullam spem esse in exercitu Turenae, ut multo minore.

De rebus Anglicis mirum est, quam pro affectu variet credulitas. Reginae Anglicanae prima fama filium dederat, nunc intelligimus filiam esse quam enixa est. Et creditur quanquam a puerperio recens exiisse Excestria, ne obsideretur ab Essexio; dicebatur ire Falmutiam. Dicunt qui parlamento favent, a suis navibus XXX captam Porthlandiam. Partem sui militis ire contra principem Mauritium, qui sit Ochamptonae in Devonia, habens secum milites bis mille; partem aliam ad homines mille trecentos ivisse in Cornubiam; partem rursus aliam in Somersetiam contra Rafeltonum,¹⁰ qui illis in locis pro rege habeat homines bis mille, sed cui de populo octo millia se opponerent. Omnem regionem occidentalem favere parlamento. Regem comitatum sex millibus ire in Nordhamptoniam aut Licestriam et quaedam oppida praedam fecisse, sed circumveniri eum a Wallero et Bruno, quorum hic Cantabrigiam, alter Buckingamiam petiit. Alium parari exercitum contra principem Robertum, qui per Cestriam, Blacbunum, Wanchiriam¹¹ velit succurrere in extremis agenti Eboraco, et iam cuniculis impetito, caeterum victum ha-

5 De Franse regering gaf hogere prioriteit aan de terugkeer van de Zweedse veldmaarschalk Lennart Torstensson naar het front in Silezië en Bohemen-Moravië.

6 Het verdrag dat op 1/11 september 1640 tussen Zweden en de Republiek was gesloten, voorzag in een vereniging van wapenen indien één van de verbondenen in de vrije zeevaart op de Oost- en Noordzee belemmerd zou worden. Vooralsnog zochten de Staten-Generaal hun heil in het zenden van vredesmissies naar het noorden.

7 Zie voor Grotius' meest recente verklaringen in de Zweeds-Deense oorlog, nos. 6913, 6916, 6941 en 6951.

8 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 16 juli 1644 (no. 6960).

9 De keizer had keurvorst Johann Georg I van Saksen en hertog Maximiliaan I van Beieren verzocht om ruitereenheden naar het leger van de keizerlijke veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen te sturen (Doc. Boh. VII, p. 104 no. 282, p. 110 nos. 299-300). De hertog verontschuldigde zich: de campagne tegen het Frans-Weimarse leger liet geen verzwakking van zijn strijdmacht toe (Doc. Boh. VII, p. 113 no. 314).

10 ‘Rafeltonus’, verbastering van de naam sir Ralph Hopton.

11 De reddingsactie van prins Rupert (Robert) van de Palts. In de laatste weken van juni voerde hij zijn leger over Chester en Blackburn naar Ripon in Yorkshire (CSP Ven. 1643-1647, p. 115). ‘Wanchiria’ kan een verschrijving zijn voor Lancashire. Of zouden de koninklijken langs de parlementsgezinde stad Manchester zijn getrokken (CSP Ven. 1643-1647, p. 112)?

[p. 581]

bente ad sesquimestre tempus. Et quia suspicio erat posse regem ire Lincolniam, missum eo Mancestrium parlamentarium cum equitibus mille. Comes Licestrius accepto permissu ut de Oxonia exiret, statim a parlamentariis captus est, unde dolum eius quidam suspectant. Missa vero erant a parlamento XX millia sterlingorum ad continendam in obsequio partem Angliae occidentalem.¹²

Ilerdam deditam credunt hic plerique, sed occultari rumorem. Ad Gravelingam Gassio machinas quasdam posuit in eo loco valli exterioris quem insiderat, et ponte transire vult ad opus lunatum, quod est circa urbem. Die huius mensis partim nono, partim decimo etiam Milleraius quadringentos homines transposuit in vallum illud exterius. Die undecimo Gassio cuniculos agebat subter illud lunatum opus. Dux Carolus adhuc ad Mosellam est cum suo milite videturque Hispanis potius adhaesurus quam se applicaturus Gallis, a quibus conditiones accepit per Plessiacum Besansonium, sed iis nondum respondit. Inter Hohentvilam et Bavaricos a vi hostili temperatur. Marescallus Turenae XVI Iunii Rhenum transiit ad Brisacum¹³ non magna cum spe. Dicuntur qui in Motta Lotharingica sunt in Bassiniaco agrum populati. Dux Anguianus apud Arlonem¹⁴ duodecim habet millia et dicitur locis quibusdam captis retro agere Beckium. Elbovius ad Sancti Quintini oppidum habet tria millia, iis usurus ut se res ad Gravelingam dederint. Decem novae cohortes et veterum supplementa parantur in mensem Augustum. Gravelingani et machinis et omnibus missilibus ignitis utuntur strenue.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, consilia Sublimitatis tuae ad bonum Suediae et christiani orbis dirigat,

Sublimitatis tuae devotissimus [cultor],
H. Grotius.

12 Het Parlement maakte zich zorgen over het gebrek aan aanvalslust in de legers van de graaf van Essex en sir William Waller (CSP Ven. 1643-1647, p. 113-114 en p. 118).

13 De Gazette 1644, no. 83, dd. 16 juli 1644, liet de oversteek van de Frans-Weimarsen op 30 juni/1 juli plaatsvinden.

14 De hertog van Enghien had in Arlon poolshoogte genomen van de bewegingen van de Luxemburgse gouverneur Johan van Beck. Op 2 juli voegde hij zich bij de Luikse lichtingen van de Franse troepenwerver Jean-Gaspard-Ferdinand, graaf van Marsin (Marschin) (Aumale, Histoire des princes de Condé IV, p. 296).

Lutetiae, VI/XVI Iulii 1644.

Dominus Cerisantes iussit in publico scripto se dici consiliarium consilii privati sive arcani.¹⁵ Dicit sibi res magnas mandatas, ut eas agat me inconscio; meas actiones etiam optimas obtrectat; legationem, quam hic obeo, sibi despondet. Videbimus, quis futurus sit exitus. In hac urbe vocatur Phaethon.¹⁶

Dicuntur trecenti Castellani occisi et sic solutum obsidium castelli Polaldi in Catalania.¹⁷ Quae praeterea hic dicuntur breviter haec sunt. Duci Bulionio aditum non datum ad legatum Galliae qui Romae est. Omnia munimenta bello nuper facta a Barbarinis, Venetis atque aliis dirui. Cum marescallo Turenae esse septem equitum millia, peditum quatuor, et mille alios ex proximis praesidiis eductos. Friburgum a mille militibus defendi. In Catalaniam ire mari homines ad mille trecentos, quater mille per Vallem An-

15 Marc Duncan de Cerisantes, de Zweedse koninklijke commissaris in Deense aangelegenheden aan het Franse hof, was door koningin Christina van Zweden begiftigd met de waardigheid van ‘hofraad’; zie zijn aanstellingsacte, dd. 27 januari/6 februari 1644, alsmede zijn instructies, dd. 29 januari/8 februari en 24 februari/5 maart 1644; nos. 6696 en 6715.

16 Phaëthon, zoon van Helius, de zonnegod. In het Frans werd met ‘Phaéton’ een bepaald type koets aangeduid. In zijn Historiettes (II, p. 408) tekende Tallemant des Réaux over de hofraad van koningin Christina op: ‘Voylà nostre homme bien aise; il se met en equipage; il avoit quatre chevaux, un carrosse bien armorié, et trois laquais. Il prend un secretaire et se fait porter à Charenton un carreau de velours avec de l'or. Il appelloit ce jour-là le jour de son triomphe’.

17 Het kasteel van Palau (nabij de abdij San Pedro de Roda).

[p. 582]

dorae, ab ipsis Catalanis septem millia peditum, equites mille suppeditari pro Ilerda. A principe Thoma coactum exercitum III huius mensis. Octo millia saccorum farinae ab eo missa in Casale et Chivasium. Sed horum auctoritatem praestare nolim.

Sumsi de pecunia Gallica quater mille thaleros imperiales pro semestri salario,¹⁸ quod cessit II Iulii.

18 In januari 1644 diende Grotius bij de Zweedse gevolmachtigde Johan Adler Salvius een rekening van 5150 rijksdaalders in; zie nos. 6636, 6647, 6677 en 6727. In de afgelopen maanden had de ambassadeur zuiniger geleefd. De 4000 rijksdaalders die hij nu door de Parijse bankier Johan Hoeufft liet uitbetalen uit de Frans-Zweedse subsidiekas, waren in overeenstemming met de in mei 1634 afgesproken honoraria van staatsraad en Zweeds ambassadeur te Parijs (Brandt-Cattenb., Leven II, p. 5-6).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Acta cum Chavigniaco. Rumores de Ragozio. De Galassio et Hazfeldio. Consilia conventus Francofurti. Friburgum a Bavaro obsessum. Fama de regina Angliae et turbis in Anglia. Ilerda capta. Gesta ad Gravelingam. De Lotharingo, Hohentvila, Turena, Mottae praesidiariis, Anguiano, Elbovio. Gallorum delectus. Gravelinganorum virtus. Cerisantis vanitas. Castellani caesi ad Polaldum. Italica. De Turena, Friburgo. De exercitu in Catalania; principis Thomae. De salario suo.