Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6951. 1644 juli 9. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Dixit nuper in publico cardinalis Mazarinus velle se quatuor milliones impensos, ut bellum Suedorum in Dania finem habeat.² Id cum mihi Stella³ retulisset, dixi ego, si illos milliones cardinalis dare velit partim ad alendos milites et nautas Suedos, partim distribuat apud Batavorum primores, ut ii se Suedis quamprimum adiungant,⁴ brevi finem isti bello fore cum magno navigatus et commercantium bono; quo deinde expediti Suedi multo quam antehac alacrius arma sua commoturi essent alibi ad pariendam christianismo bonam pacem.

Fuit bis diebus, dum regina et cardinalis Ruellis sunt,⁵ seditio plebis in hac urbe adversus mensores novorum aedificiorum, unde ingens tributum sperabatur. Mensorum aliquot interfecti fabrorum concursu, metuentium ne suus quaestus intercideret. Sed

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 202; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 446 no. 540. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 283. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 6952).

2 Kardinaal Jules Mazarin schreef op 2 juli aan zijn gevolmachtigden Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Abel Servien in Munster: ‘Bien que je sçache qu'il ne se peut rien ajouster au soin que vous prenez de tout ce qui regarde le service du Roy, je ne laisseray pas de vous exhorter de faire de puissans et continuels offices auprès des Suédois pour les obliger à songer plus qu'ils ne font aux affaires d'Allemaigne’ (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 303-305). Omdat de kardinaal niets aan het toeval wilde overlaten, had hij de wisselbrief met de halfjaarlijkse subsidie aan de Zweedse legers in Duitsland laten blokkeren. De Zweden mochten over de 240000 rijksdaalders beschikken zodra hun bevelhebber Lennart Torstensson zijn hoofdmacht weer naar het front in Silezië en Bohemen-Moravië had gevoerd. Pas op 26 augustus en 9 september gaf de Franse resident in Hamburg, Claude de Meulles du Tartre, zijn bank order tot uitbetaling van de subsidie aan de Zweden; vgl. Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 340 en p. 349, en H. Kellenbenz, ‘Hamburg und die französisch-schwedische Zusammenarbeit im 30jährigen Krieg’, in Zeitschrift des Vereins für Hamburgische Geschichte 49/50(1964), p. 96-99.

3 Johannes Tilmannus Stella de Morimont († 1645), heer van Tercy, gewezen secretaris van de graaf van Avaux, binnenkort Frans resident te Straatsburg (Correspondance inédite du comte d'Avaux, p. 161-164), stelde de Zweedse ambassadeur waarschijnlijk op de hoogte van de besluiten van zijn regering.

4 Het verdrag dat op 1/11 september 1640 tussen Zweden en de Republiek was gesloten, voorzag in een vereniging van wapenen indien één van de verbondenen in de vrije zeevaart op de Oost- en Noordzee belemmerd zou worden. Vooralsnog zochten de Staten-Generaal hun heil in het zenden van vredesmissies naar het noorden.

5 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 9 juli 1644 (no. 6950).

[p. 563]

plebs, a qua auxilium isti sperabant, statim militum superventu disiecta est, deinde regina in urbem rediens iussit quidem iuris tuendi causa mensores in mandatis pergere, sed parlamentum alias proponit ad reperiendas pecunias vias magis populares.

Caetera satis quieta sunt. Et optimam spem de se praebet obsidio Gravelingae, operibus iam in fossam urbi proximam perductis et de quadringentis militibus, quos in urbem inobservatos iniicere voluerat Piccolominaeus, caesis aut captis omnibus praeter viginti, qui in urbem venere. Dux Anguianus adhuc Beckio imminet, dux vero Carolus novas conditiones de Motta diruenda et alias offert Galliae,⁶ cum tamen credatur pecuniam ab Hispano partim accepisse, partim exspectare. Dux Bavarus adhuc Hohentvilam eminus circumvenit, nescio qua spe, et Cressiacum a Gallia apud se opperitur. Videtur et Stella in illas partes iturus.⁷ Marescalli vicecomitis Turenae exercitus adhuc circa Basileam est et Colmariam et Schlestadum et Montem Pellicardi.⁸ Videtur autem inde abscessurus, ut messem relinquat liberam populis in fidem Galliae receptis et messem contra auferat non Palatinis tantum terris, sed et, ut vereor, Benfeldianis.⁹ Ut cis Rhenum aliquid incipiat Bavarus, videtur induci non posse, nisi loca quaedam a caesarianis insessa ipsi tradantur. Habet militum millia, ut dicitur, octodecim. Francodalia aegre a quingentis custoditur et in vicinis locis aliquid est reliqui de Hazfeldiano milite,¹⁰ solatium magis electori Mogontiacensi quam verum auxilium. Marescallus Turenae dimidium ferme habet eius numeri, qui apud Bavarum est.

In Italia firma, pax iam esse creditur inter papam senio fractum et vicinos. Cassinum autem, quod captum a principe Mauritio scripsi, opportunum ei erit tum ad tributarium faciendum agrum Mediolanensem, tum ut insidietur inde Alexandriae, Novarae, Dertonae. Ad eas res impediendas missus e Ticino Strossius,¹¹ habens secum sex millia peditum, equitum quatuor. Princeps Thomas, habens sex millia peditum, equitatu inferior hoste, ex parte altera, ex altera princeps Mauritius sperant se terrae Mediolanensis fruges posse corrumpere, nihil hoc quidem anno illis in locis magni agitante Gallia. Pecuniae hinc pro Ragozio Venetias missae sunt, crediturque is post desertam Cassoviam reparare vires et magnam spem capere a favore aulae Constantinopolitanae, quanquam caesariani Francofurti vulgant bene accepta a Budensi bassa munera imperatoris et magnum vizirium polliceri nihil novatum iri. Attamen ibidem Francofurti rumor erat Budianas terras vastari a Turcis.

Legati principum et civitatum numero maiore rem de literis domini Davausii consultandam ad mandatores suos misere. Interim quatuor civitates, Noriberga, Ulma, Argentoratum, Francofurtum, seorsim deliberant. Spirense collegium vellet aut transferri alio, aut bello eximi. De Gallassii Hazfeldiique [copiis] varii ibi rumores erant, ituraene essent in Pomeraniam, an in Bremenses terras, an in propiora Daniae. Coningsmarchius

6 In de overeenkomst die hertog Karel IV van Lotharingen op 24 juni te Gemünden ten overstaan van de Franse diplomaat Bernard du Plessis-Besançon had getekend, was bepaald dat de hertog het bolwerk La Molte (dep. Haute-Marne) zou overdragen aan de Franse kroon (Mémoires de Du Plessis-Besançon, p. 43-44 en p. 170-178). De voldoening over deze overeenkomst duurde maar kort. Weldra leende de hertog weer het oor aan aantrekkelijke voorstellen van het Spaanse bewind in de Zuidelijke Nederlanden (Aumale, Histoire des princes de Condé IV, p. 279-283).

7 In augustus ontving Johannes Tilmannus Stella de Morimont de begeerde aanstelling tot Frans resident in Straatsburg (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 469).

8 De Frans-Weimarse kwartieren bij Bazel, Colmar, Sélestat en Montbéliard.

9 Friedrich Moser von Filseck, militair gouverneur van de Zweedse enclave Benfeld, liet niet na om heftig te protesteren tegen de inkwartiering van de Frans-Weimarse troepen in de Elzas.

10 De keizerlijke bevelhebbers Melchior von Hatzfeldt und Gleichen en Willem, baron van Lamboy, hadden enige verwaarloosde regimenten in de Eifel achtergelaten (Gazette 1644, no. 62, dd. 4 juni 1644).

11 In zijn nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch (no. 6950): ‘colonnel Stoz uit Pavia’.

[p. 564]

credebatur ita bene Lipsiae prospexisse, ut sine periculo posset se alio vertere et Bremensi archiepiscopo negotium facere. Discimus in conspectu Valentiae quatuor naves Castellanas a Gallis incensas. Ad Olivenzam et Guadianam amnem inter Castellanos et Portugallos pugnatum aliquoties, ita incerto Marte, ut et hi et illi rumoribus ad se victoriam trahant. Caeterum victus inopes Portugallos ab illis locis recessisse.

Angliae regina Excestriae quartum edidit partum marem. Sed eam urbem obsidere parat Essexius, Wallerus autem ad Bristolium ibat, ubi se rex tenet. Ex Eboraco Novi Castelli ad principem Robertum literae ostendebant res ultimas; et Londinii iam deditio pro re certa habebatur, addito XX millibus sterlingorum redimi direptionem urbis. Sunt et de Ilerda dedita hic rumores. Periscelidem Anglicum legatus qui hic ab Anglia est regi dedit.¹² Extraordinarius qui hic fuit a Portugallia legatus domum redit.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitati tuae optima consilia tribuat et consiliis exitus felices,

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius.

12 Koning Lodewijk XIV werd begiftigd met de Orde van de Kouseband; zie no. 6950 n. 37.

Lutetiae, XX[I]X Iunii/IX Iulii 1644.

Sparsi hic sunt rumores multi, tantum ad mulcendam plebem, de caeso Piccolominaeo, caeso Beckio, occisis ab Albuquerquio Portugallo peditibus Castellanis bis mille, equitibus mille, de duce Carolo ad Gallicas partes traducto, cuius copiae cum Anguianicis et Turenicis iunctae in Germaniae intima se iniecturae essent; quae omnia magna ex parte falsa sunt, quaedam ex parvo in magnum aucta. Haec certiora, captam a Motta Odincurtio Turrem ad Sicorim et Castillonium oppidulum prope Nogueram. In Anglia a principe Mauritio derelictum obsidium Limae; a principe Roberto captum portum Eberpoulam.¹³ Qui a Batavis Goam missi fuerant, recuperare non potuerunt quae a Portugallis erant capta.¹⁴ Societas Indicana in Batavis de eo edocta non vult apud Ordines conqueri, sperans se sibi ius dicturam. Magna hic penuria hominum, pecuniae et belli instrumentorum. Unum tantum locum in vallo exteriore Gravelingae occupavit Gassio. Milleraius idem facere non potuit, primum incenso ponte eius, deinde eis quos transposuerat coactis recedere ob aquarum incrementa, quae in fossa oppidani arte effecerant. Hispaniae legati nomine regnorum Castellae et Arragoniae questus gravissimos Romam detulere de rapinis aulae Romanae et canonum violationibus.¹⁵

13 Prins Moritz (Maurits) van de Palts moest onder druk van het Parlementsleger van Robert Devereux, graaf van Essex, de belegering van Lyme Regis in Dorset opgeven (CSP Ven. 1643-1647, p. 110 en p. 113). Zijn broer Rupert (Robert) van de Palts sloot zijn campagne in Lancashire af met de verovering van Liverpool (Briefw. C Huygens III, p. 503 en p. 509).

14 Een copie van het Staats-Portugees verdrag, dd. 12 juni 1641, kreeg de gouverneur-generaal Antonio van Diemen in de loop van 1642 toegestuurd. Kort nadat de wapenstilstand in Batavia was bekendgemaakt, zond de gouverneur-generaal zijn raad Pieter Boreel naar de Portugese onderkoning van Goa. De ontvangst was koel. Overhaast moest de vertegenwoordiger van de Oostindische Compagnie het land verlaten (april 1643). Over en weer bleven de vijandelijke aanhoudingen voortduren (J.K.J de Jonge, De opkomst van het Nederlandsch gezag over Java V, p, 259-263; H.T. Colenbrander, Dagh-Register gehouden int Casteel Batavia anno 1643-1644, p. 199-220 en p. 296-304, en Prestage, The diplomatic relations of Portugal, p. 186-187, p. 190 en p. 193-195).

15 Dit bericht ontbreekt in de nieuwsbrief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius, dd. 9 juli 1644 (no. 6952). De lezing ‘et canonum violationibus’ is onzeker; vgl. Grotius' brief aan Willem de Groot van dezelfde datum (no. 6948).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Acta cum Mazarino de bello cum Danis. Seditio Lutetiae ob mensores. De obsidio Gravelingae; Anguiano; a Lotharingo propositis. De bello Germanico. Pax in Italia. Cassinum captum; alia ibi facta. De

[p. 565]

Ragozio. Rumores de Turcis. De conventu Francofurti. Desiderium collegii Spirensis. Res belli in circulis Saxonicis. Hispanica. Angliae regina filium parit. Turbae Anglicae. Rumor de Ilerda dedita. Periscelis ad regem Galliae missus. Legatus Portugalliae domum abit. Rumores ad plebem demulcendam. Mottae Odincurtii gesta. Anglica. De Societate Batavorum Indica. Penuria omnium in Gallia. De obsidio Gravelingae. Querelae Hispanorum adversus papam.