Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6602. 1643 december 19. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Cardinalis Mazarinus, qui magnam temporis partem in chartas lusorias impendit, Ransovii uxorem² consolatus, dixit ipsius causam suam esse, et certe ita se res habet: parvae copiae, sine victu missae ad res tam longinquas, tantis hostium viribus. Par in ducibus militibusque securitas. Nam qui ad Dutlingam deprehensi sunt, chartis ludebant plerique. Captivorum millia quatuor divisere inter se Bavarici et Lotharingici.³ Dux Carolus pacta ad Dutlingam signavit ut summum ibi habens imperium. Altera Vitriaci castra ad Meringam erant, non ad Memmingam;⁴ par ibi stupor. Rothwila tanto labore capta relicta fuit sine pulvere bellico. Itaque ad adventum victoris exercitus dedita est,⁵ sed ita ut dimissis ductoribus milites coacti fuerint mutare partes; ii fuere ad duo millia, equites pars maior.

Mali eventus, praesertim ubi evidens est negligentia, solent rumores parere. Idem hic experimur. Accedunt factiones, ut illa nuper in Mombasoniae negotio inter domum Condaeam et Lotharingicam,⁶ unde orta die Saturni qui abiit pugna singularis inter ducem Guisium et Coliniacum, Castilionaei filium. Provocaverat ducem Guisium Coliniacus,

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C61, 172; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 370 no. 511. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 163. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6603).

2 Luitenant-generaal Josias Rantzau was met nog geen 12000 Frans-Weimarsen tegen een machtige Zwabisch-Beiers-Lotharingse troepenmacht opgetrokken. Op 24-25 november vond bij Tuttlingen de voor de Fransen catastrofale krachtmeting plaats.

3 De krijgsgevangen gemaakte officieren, onder wie luitenant-generaal Josias Rantzau, Charles de Sainte-Maure, markies van Montausier, kolonel Johann Bernhard von Oehm en Grotius' jongste zoon Dirk de Groot (no. 6606), werden overgebracht naar verzekerde steden. De aan de hertog van Beieren toebedeelde Frans-Weimarsen kregen, in afwachting van de betaling van het losgeld, logies aangeboden in de universiteitssteden Tübingen, Ingolstadt en Würzburg; de gevangenen van hertog Karel IV van Lotharingen gingen richting Worms (Episodes Guébriant, p. 399-400).

4 Vgl. no. 6590 n. 3. Het kamp van de Frans-Weimarse commandant François-Marie de l'Hospital († 1679), markies van Vitry, te Möhringen (Episodes Guébriant, p. 375 en p. 396-397, en Mémoires du sieur de Pontis II, p. 377-397).

5 Rottweil, de laatste verovering van maarschalk Guébriant († 24 november 1643), kwam op 27 november onder vuur te staan van het zegevierende leger van hertog Karel IV van Lotharingen en de Zwabisch-Beierse bevelhebbers François de Mercy en Johan van Werth. De verdedigers kregen op 3 december een vrije aftocht aangeboden.

6 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' brief aan Nicolaes van Reigersberch en in zijn nieuwsbrief aan [P. Spiring Silvercrona] dd. 19 december 1643 (nos. 6600 en 6601).

[p. 780]

misso ad id Lestradio eo, qui inter Galliam et Bataviam saepissime cum mandatis commeat⁷ et gratiosus est apud principem Arausionensem, Coliniaci propinquum,⁸ natum [quippe] ex matre Castilionaea. Pugnatum est claro die, in urbe, in area quae Regalis dicitur, dimicantibus quatuor, nam Coliniaco aderat idem ille Lestradius, Guisio nobilium domesticorum unus. Bis cecidit Coliniacus; post secundum lapsum exarmatus a Guisio est et plano ensis percussus cum monito, caveret sibi principes provocare. Dux Aurelianensis sustentat ducis Guisii causam, cuius antehac sororem uterinam, nunc consanguineam in matrimonio habet. Coliniaco favet dux Anguianus, sed cuius impetus reprimit prudens princeps Condaeus. Sunt haec auguria maiorum malorum, qualia antehac inter easdem illas domos, olim vero inter Aurelianenses et Burgundios apparuere. Episcopi Bellovacensis, quem cardinalis Mazarinus ex aula eiecit, cognato Buzanvalio imperavit regina regens, ut se a centuria praetorianorum abdicaret.

Ubi nunc sit hostium ille exercitus nescimus. Sed dicitur esse Merciacus ad Sciltachum,⁹ ad Durlachum dux Carolus, Hazfeldianorum pars maior in Franconia.¹⁰ Vult dux Aurelianensis habere ius eligendi praecipuos militiae praefectos tanquam summus militum imperator. Princeps Condaeus dicitur in Burgundicam suam praefecturam iturus.¹¹ Cum comitatu Burgundiae prolatatae sunt indutiae ad annum secuturum. Veneti legati extraordinarii abiere. Gorinus adhuc se in publico non ostendit. In Rouargis arx Nagae,¹² quam tenuerant seditiosi, dedita est regi. Baptismum accepit ducis Anguiani filius susceptore cardinale Mazarino. Nomen ei Henrico Julio, cognomen duci Albreto. Mileraius hic est et bene excipitur. Pergit regina regens mederi annonae malis. Quinquaginta edicta pecuniaria in partu sunt. Rumor est, sed incertus, de conscribendis novis militum XXV millibus.

In Italia Barbariniani ad Castellum Urbanum male habiti a Venetis; contra a Barbarinianis Ethrusci. In Hispania Francisco Menesio abscissae cervices, quod minus parens fuisset imperiis militaribus. Piccolominaeus a rege Hispaniae permissum petiit, ut sibi ire liceret cum hasta tantum gregarii ad obsidium Monsoni.¹³ Rex dixit exspectandum ei, donec ipse, rex scilicet, eodem iret pari habitu, adiutor ei futurus. Id velut summi honoris Piccolominaeo habiti testimonium vulgatur per Hispaniam. Creditur autem Johanni Austriaco notho dari praefectura Belgicae, Piccolominaeo autem ibidem et locus, quem marchio Aitona sub cardinale Hispano habuit. Naves longae ab Hispania, Neapoli et Sicilia ad oram Cataloniae profectae sunt, ut Rosis victum adferant. Portugalli Tingim¹⁴ etiamnum tenent, quanquam Hispani ad eam urbem recuperandam nihil omisere. Hispali initus numerus eorum peregrinorum, qui ibi vivunt, e Portugallia, Gallia, Anglia, omnibusque ademta arma. Uxor ducis Medinae-Sidoniae pro libertate mariti sui laborat, non sine bona spe. Roma urget regem Hispaniae, ut in hoc, quod in Italia est, bello trecentos lancearios suppeditet ex lege feudi Neapoleos. Rex Hispaniae dicit privatas esse controversias, ad quas fovendas se non teneri, sed ad pacem serio se laboraturum. Ex Mediolanensi

7 Godefroi d'Estrades (1607-1686), kolonel van een Frans regiment in Staatse dienst en tegelijkertijd tussenpersoon in het contact van Frederik Hendrik met de Franse autoriteiten (Schutte, Repertorium II, p. 9-11).

8 De moeder van Frederik Hendrik was Louise, dochter van admiraal Gaspard de Coligny (1519-1572), heer van Châtillon.

9 Schiltach, op de route van Rottweil naar Straatsburg. Weldra trokken de Zwabisch-Beiersen zich terug in Riedlingen en Geislingen an der Steige (H. Lahrkamp, Jan von Werth, p. 138-139).

10 Veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen bracht zijn troepen weer dichter bij de Hessische linies.

11 De prins van Condé aanvaardde op deze zaterdag zijn reis naar Bourgondië.

12 Te denken valt aan de plaats Castelnau-de-Montmiral.

13 Het Franse bolwerk Monzón (ten noordwesten van Lérida) werd op 3 december door het Spaanse leger van don Felipe de Silva overmeesterd.

14 Vgl. de Gazette 1643, no. 157, ‘extraordinaire du XVIII décembre’: ‘La proclamation de dom Jean IV, roy de Portugal, dans la ville de Tanger.’

[p. 781]

tractu milites multi fugiunt, inde et nomen dant militiae aut Barbarinorum aut oppositi foederis.¹⁵

Fuit apud me is qui huc missus est a landgravio Darmstadiensi¹⁶ tradiditque mihi scripta pro causa eius familiae contra familiam Cassellanam in re Marpurgica. Recepi me ea lecturum et scripturum in Suediam, si quid forte inde mihi mandetur; interea sermones meos generaliter direxi ad communem concordiam.

Mitto exemplum scripti satis ingeniosi,¹⁷ quod legati alii magno aere redemerunt, quasi ex arcanis publicis emanasset, cum lusus sit alicuius non ignari temporum, haud indignus legi.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitatem tuam sospitet et consilia eius ad bonum publicum prosperet,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

15 Uit Turijn kwam het bericht over ontevreden Milanese soldaten die hun heil zochten bij de ‘Barberini’ (pauselijken) of bij de tegenpartij, de legers van Venetië, groothertog Ferdinando II van Toscane en Francesco I d'Este, hertog van Modena.

16 Landgraaf Georg II van Hessen-Darmstadt had zijn raad ‘van Koben (Coben)’ naar Parijs gestuurd; zie no. 6610.

17 De bijlage is niet overgeleverd. Misschien heeft Grotius beslag kunnen leggen op het ‘libellus’ waarvan hij in zijn nieuwsbrief van 12 december melding had gemaakt; vgl. no. 6590.

Lutetiae, IX/XIX Decembris 1643.

Saxonici qui Francofurti¹⁸ sunt, praetulere prae se gaudium ob cladem Gallis illatam; Bavarici ad gravitatem vultum ac verba composuere, quasi dolentes. Aiunt illi merito castigatam superbiam cardinalis Mazarini, qui reginae regenti dixerit se ita humiles facturum esse Austriacos et Hispanos, ut si de pace chartam per cursorem suum mittat Monasterium, libenter sint accepturi. Feminae captorum ad Danubium liberae dimissae sunt.¹⁹ De filio meo, qui ibi militabat, nihildum cognovi, quod miror.

Hispani exspectant classem ab America et naves bellicas mittunt obviam. In Portugalliam dicuntur²⁰ advenisse a portu Januarii in Brasilia octo et viginti naves, ferentes XIV millia cistarum sacchari; et ab India Orientali navis magna earum ex numero, quas galeones vocant. Crepicordium in Italia rediit in potestatem Barbarinicam.²¹ A Plumazzi oppugnatione reiecti Mutinenses. Pro duce Croiaco feci quicquid desiderabat.²²

18 Bijna gelijktijdig legde de keizer aan de Frankforter ‘Deputationstag’ zijn voorstellen met betrekking tot het onderhoud van de keizerlijke legers voor (Urk. u. Act. I, p. 833 en p. 837).

19 De echtgenoten van de Frans-Weimarse krijgsgevangenen herkregen hun vrijheid in Schaffhausen (Episodes Guébriant, p. 399).

20 De Gazette 1643, no. 159, dd. 19 december 1643, publiceerde een nieuwsbericht uit Lissabon van 9 november 1643.

21 De pauselijke legerleider Achille d'Estampes-Valençay joeg de eenheden van Francesco I d'Este, hertog van Modena, uit Crevalcore. Een Modenese aanslag op Piumazzo (tussen S. Cesário del Panaro en Spilamberto) mislukte (Gazette 1643, no. 159, dd. 19 december 1643).

22 Op 17 oktober had Grotius een schrijven van koningin Christina van Zweden ontvangen waarin zij haar ambassadeur in Parijs opdroeg om bij de Franse regering te interveniëren ten gunste van Anna van Pommeren, weduwe van Ernst, hertog van Croy en Aerschot, en haar in Lotharingen geboren zoon Ernst Bogislaw, hertog van Croy; zie no. 6414.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Mazarinus chartis lusoriis intentus. Solatur Ranzoviam. Causa cladis Dutlingensis. Hinc factiones, ut in Mombasoniae negotio. Buzanvalius praefectura centuriae se abdicare iussus. Germanica. Aurelianensis desiderium. Varia Gallica. Varia fortuna in Italia. Menesius apud Hispanos capite plectitur. Honos Piccolominaeo habitus. Quaedam ex Hispania. De legato Darmstadino. Libellum ingeniosum mittit. Mens Saxonum et Bavarorum de clade Dutlingensi; plura de hac. Hispanorum classis expectatur. Navium Portugallicarum adventus. Italica.